Βικιπαίδεια

Κτήριο διοίκησης της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας

Το κτήριο διοίκησης της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας, αποτελεί έργο των αρχιτεκτόνων Ρένας Σακελλαρίδου και Μόρφως Παπανικολάου, με συνεργάτιδά τη Μαρία Πολλάνη και σύμβουλο αρχιτέκτονα τον Mario Botta.[1] Θεωρείται ένα από τα πιο φιλόδοξα κτήρια κύρους που χτίστηκαν στην Ελληνική πρωτεύουσα στις αρχές του 21ου αιώνα μετά από τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που προκηρύχθηκε το 1997 από την Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών της Ε.Τ.Ε., με εντολή της Διοίκησης της Εθνικής Τράπεζας.[2] Στεγάζει σημαντικές δραστηριότητες της Διοίκησης της Τράπεζας, αφού η αίθουσα των γενικών συνελεύσεων της Εθνικής αποτελεί τον πυρήνα του κτηριολογικού προγράμματος. Βρίσκεται επί των οδών Αιόλου και Σοφοκλέους, ολοκληρώνοντας τη γωνιά ενός σημαντικού οικοδομικού τετραγώνου του ιστορικού κέντρου της Αθήνας. Γειτνιάζει με κτήρια πολιτιστικής κληρονομιάς που έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα και διαθέτουν σημαντικό ρόλο στην οικονομική ζωή της χώρας, όπως το κεντρικό κτήριο της Εθνικής Τράπεζας, το Χρηματιστήριο Αθηνών και το νεοκλασικό κτήριο Μέγαρο Μελά.[3]

Κτήριο διοίκησης της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας
Χάρτης
Γενικές πληροφορίες
ΕίδοςΚτήριο Τράπεζας
ΑρχιτεκτονικήΜοντέρνα
ΔιεύθυνσηΑιόλου 82
Γεωγραφικές συντεταγμένες37°58′52″N 23°43′44″E
ΤοποθεσίαΑθήνα
ΧώραΕλλάδα
Έναρξη κατασκευής1999
Ολοκλήρωση2001
ΧρήσηΚτήριο Τράπεζας
Τεχνικές λεπτομέρειες
Όροφοι5
Σχεδιασμός και κατασκευή
ΑρχιτέκτοναςΡένα Σακελλαρίδου, Μόρφω Παπανικολάου, Μαρία Πολλάνη, Mario Botta
Πολιτικός μηχανικόςΒΑΣΙΣ-Σ.Υ.Σ.Μ.Α.Ε., Χ Μυλώνας- Π. Αντωνιάδου
Άλλοι σχεδιαστέςΜ. Βουράκης, Θ. Χρυσομάλλης, Π. Ξυπτέρα, Γ. Γαλετάκης, Π. Παρθένιος, Γ. Γιαννόπουλος, Φ. Τσακμάκης, Κωνσταντίνα Δεμίρη, Θεόδωρος Τιμαγένης, Κωνσταντίνος Τσακαλίδης, Κλεοπάτρα Θεολογίδου Ηλεκτρολόγοι Μηχανολόγοι Μελετητές: Τρίεδρος Μελετητική Ε.Π.Ε, Σ. Κολοκοντές-Α. Μίχας- Ν.Νιάρχος
δεδομένα (π)

Ιστορικά Στοιχεία

Επεξεργασία

1974 Η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος αποφάσισε να αξιοποιήσει το οικόπεδο ιδιοκτησίας της, στο οποίο διενεργήθηκε ανασκαφική έρευνα επειδή βρίσκεται μέσα στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας. Αποκαλύφθηκαν σημαντικές αρχαιότητες, οι οποίες έδωσαν στοιχεία σχετικά με την οχύρωση και την τοπογραφία της αρχαίας πόλης της Αθήνας. Βρέθηκαν τμήματα του τείχους της πόλεως των υστερορωμαϊκών χρόνων, τμήματα του προτειχίσματος και της τάφρου του 4ου αιώνα π.Χ., αρχαίος δρόμος των κλασσικών χρόνων που έτεμνε την τάφρο και το προτείχισμα εγκάρσια , τμήματα της «περιφερικής οδού», δηλαδή του δρόμου που περιέτρεχε την πόλη στο διάστημα μεταξύ του τείχους και του προτειχίσματος, καθώς και αναλήμματα του εγκάρσιου δρόμου και των βόρειων πρανών της δυτικής τάφρου.[4] Είχαν αποκαλυφθεί ακόμη τμήματα συλλεκτήριων αγωγών, λαξευμένων μέσα στον φυσικό βράχο, οι οποίοι κατέληγαν στην τάφρο ή ξεκινούσαν από αυτήν. Στο οικόπεδο εντοπίστηκαν ακόμη τμήματα αγωγών με πήλινα στοιχεία σχήματος ανεστραμμένου Π και κτίσματα που κατέλαβαν το χώρο κατά την υστερορωμαϊκή περίοδο.[5]

1997 Η νέα διοίκηση της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος έδωσε εντολή στη Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών να προχωρήσει στις αναγκαίες ενέργειες με σκοπό να ξεκινήσουν οι διαδικασίες κατασκευής του νέου κτηρίου με τους ισχύοντες όρους δόμησης. Εγκρίθηκαν από το Ανώτερο Συμβούλιο Εργασιών οι πιστώσεις για την υλοποίηση πανελλήνιου αρχιτεκτονικού διαγωνισμού. Βασική προϋπόθεση για την ανέγερση του κτηρίου, σύμφωνα και με δύο υπουργικές αποφάσεις ήταν η πρόβλεψη να διατηρηθούν ορατά τα αρχαία ευρήματα στο πρώτο υπόγειο με στόχο την ανάδειξη και προβολή τους. Η Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών κατάρτισε το κτηριακό πρόγραμμα της κατανομής των λειτουργιών στους χώρους του νέου κτηρίου και διευκρίνισε την απαραίτητα αρμονική συνύπαρξη της νέας κατασκευής με τα υφιστάμενα κτήρια, καθώς και ότι το νέο κτήριο θα πρέπει να συμβολίζει την πορεία της Εθνικής προς τη νέα χιλιετία.

1998 Στο διαγωνισμό υποβλήθηκαν είκοσι μελέτες και το Μάιο του 1998, η επιτροπή απονέμει πέντε βραβεία με πρώτο βραβείο το έργο των αρχιτεκτόνων Ρένας Σακελλαρίδου και Μόρφως Παπανικολάου. Η Γ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων με συνεργείο που διέθεσε η Ε.Τ.Ε. και με την εποπτεία της υπογραφόμενης, προχώρησε σε αρχαιολογικό καθαρισμό του οικοπέδου, προκειμένου να έλθουν στο φως και πάλι οι αρχαιότητες, οι οποίες είχαν καλυφθεί με αδρανή υλικά για την προστασία τους από την εποχή της αποκάλυψης τους.[6] Οι εργασίες αυτές οδήγησαν σε μερική αναθεώρηση των συμπερασμάτων της έρευνας του 1974 και σε αποσαφήνιση του προβλήματος σχετικά με την Αχαρνική Πύλη.[7]

1999 Εκδίδεται η οικοδομική άδεια εκσκαφών, αντιστηρίξεων και υποστύλωσης της Αχαρνική Οδού και οι εργασίες αυτές ολοκληρώνονται τον Οκτώβριο του 1999. Τον Νοέμβριο εκδίδεται η οικοδομική άδεια του κτηρίου και αρχίζουν οι εργασίες κατασκευής του φέροντος οργανισμού των υπογείων. Για την ταχεία πρόοδο του έργου, τα αρχικά στάδια της κατασκευής υλοποιούνται συγχρόνως με τα τελικά στάδια της μελέτης. Το κτίριο ολοκληρώθηκε το 2001.

Στόχος της αρχιτεκτονικής πρότασης

Επεξεργασία

Η προβολή του μελλοντικού ρόλου της Τράπεζας, η ανάδειξη των αρχαιοτήτων, η αρμονική ενσωμάτωση τους στην ογκοπλασία του κτηρίου και η συνύπαρξη των κτηρίων που

αντιπροσωπεύουν διαφορετικές εποχές στο οικοδομικό τετράγωνο αποτελούσαν τους βασικούς στόχους του κτιρίου Διοίκησης της Εθνικής Τράπεζας. Η ένταξη του στο δομημένο περιβάλλον ήταν μια από τις απαραίτητες αρχές του διαγωνισμού, αφού τα κτήρια που γειτνιάζουν με αυτό, χαρακτηρίζονται από συμμετρία, διάσπαση του επιπέδου της όψης με την ελαφρά προβολή τμημάτων, που αναδεικνύονται με αετωματικές απολήξεις, ο τονισμός της οριζόντιας διάστασης με σκοτίες στα επιχρίσματα, ο τριμερής διαχωρισμός σε βάση, κορμό και στέψη καθώς και η κατά ύψος διαίρεση του κορμού με τις κορνίζες, τον ρυθμό και τις αναλογίες των ανοιγμάτων.[8]


Ο κτηριακός τύπος των τραπεζών

Επεξεργασία

Ο κτηριακός τύπος των τραπεζών αποτελεί ένα από τους σταθερότερους διαχρονικά τύπους αν και παρουσιάζει εξελίξεις και αναπροσαρμογές όσον αφορά τα μορφικά του χαρακτηριστικά τόσο στα κτίρια διοίκησης των Τραπεζών όσο και στα υποκαταστήματα. Ο τύπος παρομοιάζεται αρκετές φορές με αυτόν του ναού κυρίως ως προς τη σημασία του για την πόλη και αυτό κυρίως φαίνεται από το πως αντιμετωπίζεται ο σχεδιασμός των τραπεζών από αρχιτέκτονες όπως ο Louis Sullivan. Βασικά αρχιτεκτονικά στοιχεία του τύπου είναι η στιβαρότητα και η σταθερότητα. Ωστόσο, οι σημαντικές αλλαγές στην οικονομία, τη τεχνολογία και την αρχιτεκτονική, όπως για παράδειγμα η βιομηχανική επανάσταση και οι αναζητήσεις των αρχιτεκτόνων στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα μετατρέπουν κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά χωρίς όμως να μειώνουν το σημαντικό ρόλο που τα κτήρια αυτά κατέχουν.[9]

Περιγραφή του κτηρίου - Λειτουργίες

Επεξεργασία

Το κτήριο έχει συνολικό εμβαδόν 6.500 m² και αποτελείται από ισόγειο, πέντε ορόφους και τέσσερα υπόγεια που εκτείνονται κάτω από την Αχαρνική Οδό. Τα πρώτα δύο υπόγεια περιορίζονται σε μέγεθος, καθώς ακολουθούν το περίγραμμα των αρχαιοτήτων, ενώ τα δύο τελευταία αποτελούν χώρους στάθμευσης. Το κτήριο διαθέτει δύο κλιμακοστάσια και τρεις ανελκυστήρες.[10]

Ισόγειο Στο ισόγειο βρίσκεται η κεντρική είσοδος προς την πλευρά που ήταν το παλαιό κτήριο της Εθνικής Τράπεζας Ελλάδος, ο πυρήνας της βοηθητικής εξόδου προς την οδό Σοφοκλέους και ο ανελκυστήρας αυτοκινήτων.

Πρώτος και Δεύτερος όροφος Στον πρώτο όροφο είναι τοποθετημένη η αίθουσα Γενικών Συνελεύσεων με χωρητικότητα 400 ατόμων. Η συγκεκριμένη αίθουσα αποτελεί σημαντικό στοιχείο της χωρικής οργάνωσης του κτηρίου καθώς έχει διπλό ύψος και εσωτερικό εξώστη. Το φουαγιέ της διαρθρώνεται σε δύο ορόφους, ενώ το εσωτερικό αίθριο εντείνει την οπτική επικοινωνία των δύο επιπέδων.

Τρίτος και Τέταρτος όροφος Ο τρίτος και τέταρτος όροφος αποτελείται από χώρους της Διοίκησης της Τράπεζας, με λειτουργική και ευέλικτη διάταξη των δύο ορόφων, ώστε η μελλοντική ανάγκη προσαρμογής της Διοίκησης να είναι εφικτή.

Πέμπτος όροφος Στον πέμπτο όροφο τοποθετούνται οι ξενώνες και το εστιατόριο που χωροθετείται κεντρικά και διαθέτει καμπύλη στέγη που δημιουργεί μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα χώρου.

Συνθετικές Αρχές

Επεξεργασία

Το κτήριο Διοίκησης Εθνικής Τράπεζας Ελλάδος παρουσιάζει νεοκλασικά στοιχεία όπως τη συμμετρία, τον τονισμός της οριζόντιας διάστασης με εναλλαγή της υφής των υλικών της όψης και την τριπλή διαίρεση σε βάση, κορμό και στέψη. Το χρώμα του νέου κτηρίου προσαρμόζεται με τα υπόλοιπα κτήρια και οι πυλώνες που βρίσκονται στο ισόγειο αναφέρονται στους πύργους του Μεγάρου Μελά με στόχο την δημιουργία μιας ενιαίας πύλης εκατέρωθεν της οδού Αιόλου. Η οργάνωση του κενού και του πλήρους, η ιεράρχηση των όψεων, το αναγνώσιμο των κατόψεων, η χρήση της γεωμετρίας και της συμμετρίας ως κανονιστικού συστήματος αρχών που διαπερνά συνολικά όλη τη σύνθεση και η επιδιωκόμενη καθαρότητα της μορφής αποτελούν βασικές αρχές του κτηρίου.[11] Εκφράζει την εποχή του και αναδεικνύει τις αρχαιότητες, ενσωματώνοντας τις επιμέρους απαιτήσεις σε ένα ολοκληρωμένο σύνολο. Η σύνθεση μετατρέπεται σε παιχνίδι αντιθέσεων, αφού το πολύβουο της περιοχής αντιπαρατίθεται με την αυστηρή μορφολογία, η σιωπή του αρχαίου κόσμου, που φαίνεται να αναδύεται από το κτήριο με την πολυμορφία της περιοχής και η μνημειακότητα του κτιρίου με το στιβαρό διεθνιστικό της ύφος, που βρίσκεται σε συνειδητή αντιλογία με την κλασικιστική γραμμή του ιστορικού της περίγυρου.[12]

Ογκοπλασία

Επεξεργασία

Η χαρακτηριστική συμμετρία των παλαιών κτηρίων ενσωματώνεται ως βασική αρχή στην ογκοπλασία του νέου, το οποίο συνυπάρχει με τα υπόλοιπα χωρίς ωστόσο να μιμείται στοιχεία της όψης τους αλλά να εντάσσει τις βασικές τους αρχές στη συνθετική του λογική. Αποτελείται από ένα βασικό όγκο, τμήματα του οποίου αφαιρούνται με τρόπο ώστε το πρωταρχικό στερεό να παραμένει πάντα προσδιορισμένο. Ο αρχιτεκτονικός χειρισμός της αφαίρεσης του όγκου από ένα πρωταρχικό στερεό συμβαίνει ταυτόχρονα στην οριζόντια και κατακόρυφη κατεύθυνση, αφού τμήματα του όγκου αφαιρούνται στο ισόγειο και σταδιακά στους άλλους ορόφους.[13] Το περίγραμμα του βασικού όγκου ολοκληρώνεται στη στέψη, ενώ στο εσωτερικό του κτηρίου, η αφαίρεση τμήματος όγκου δημιουργεί το εσωτερικό αίθριο.[14] Η χρήση γεωμετρικών σχημάτων και ιδεατών στερεών καθώς και το στοιχείο της συμμετρίας καθιστούν τα κτίρια του σύμβουλου αρχιτέκτονα του έργου Mario Botta αναγνωρίσιμα.[15]

Κατόψεις

Επεξεργασία

Η αίθουσα Γενικών Συνελεύσεων έχει διπλό ύψος καταλαμβάνοντας τον πρώτο και δεύτερο όροφο, εσωτερικό εξώστη και κεντρική τοποθέτηση σε επίπεδο κάτοψης. Εκατέρωθεν της κεντρικής αίθουσας τοποθετούνται τα φουαγιέ και κεντρικά σε τρίτο και τέταρτο όροφο διαρθρώνονται χώροι γραφείων. Στον πέμπτο όροφο επίσης κεντρικά χωροθετείται το εστιατόριο, ενώ τα κλιμακοστάσια, οι ανελκυστήρες καθώς και οι δευτερεύοντες λειτουργίες τοποθετούνται στην πίσω πτέρυγα του κτηρίου . Η συμμετρία είναι ευδιάκριτη και σε επίπεδο κάτοψης.

Τομές

Επεξεργασία

Η άρθρωση του κτηρίου με το έδαφος γίνεται βασικό συνθετικό θέμα το οποίο φανερώνεται μέσα από τις εγκάρσιες τομές επί της οδού Αιόλου. Ο χώρος του ισογείου μετατρέπεται σε ημιυπαίθριο εκθεσιακό χώρο που περιβάλλει σε τρεις διαστάσεις τις αρχαιότητες. Παρουσιάζεται η διείσδυση της πόλης στο ισόγειο του κτιρίου, καθώς οι μεταλλικές γέφυρες επιτρέπουν την κίνηση των ανθρώπων με στόχο την ανάδειξη των αρχαιολογικών ευρημάτων. Η κομβική σημασία της τομής στο κτήριο είναι ευλογοφανές μέσα από τα σκαριφήματα και τα διαγράμματα σύλληψης της κεντρικής ιδέας του κτιρίου, αφού παρουσιάζεται η διάχυση του φυσικού φωτός στο επίπεδο του ισογείου, στο σημείο δηλαδή των αρχαίων, καθώς και στο εσωτερικό αίθριο. Αυτό που αφαιρείται από όγκο και από μάζα μετατρέπεται σε κενό και καταλαμβάνεται από φως, το οποίο αποτελεί χρηστικό στοιχείο του κτηρίου. Τα περιγράμματα των όγκων διαγράφονται με τη βοήθεια του φωτός, το οποίο συμβάλλει και στην ανάδειξη των αρχαιοτήτων, που φωτίζονται με φυσικό τρόπο. Το φως και η διαφάνεια, μετατρέπονται σε αρχιτεκτονικά στοιχεία και υποδηλώνουν τις αντιθέσεις ανάμεσα στο συμπαγές και το διάφανο, το κενό και το πλήρες, που είναι αντιληπτά μέσα από την τομή του κτηρίου.

Όψεις

Επεξεργασία

Η κύρια όψη του κτηρίου διαμορφώνεται προς την οδό Αιόλου, βρίσκεται σε διάλογο με το κεντρικό κτίριο της Τράπεζας και παρουσιάζει το στοιχείο της συμμετρίας. Το αμφιθέατρο του κτιρίου κατέχει κεντρική θέση, που προβάλλεται και στην όψη, κάτι που εμφανίζεται από τα πρώτα σκαριφήματα τομής και όψεων. Οι άλλες δύο όψεις αντιμετωπίζονται ως όψεις συνοδείας. Οι αδρές μορφές και η πέτρα της επένδυσης έρχεται σε αντίθεση με τις γέφυρες από γυαλί και μέταλλο, που αιωρούνται. Η χρήση του πωρόλιθου στο χρώμα της άμμου στις όψεις του κτηρίου αποτελεί στοιχείο αναγνωσιμότητας του Mario Botta ενώ προσφέρει τα απαραίτητα στοιχεία στιβαρότητας και στερεότητας στην τράπεζα.[16] Ο χωρισμός του πωρόλιθου γίνεται σε οριζόντιες ζώνες έτσι ώστε, ανάλογα με τις φωτοσκιάσεις, να είναι περισσότερο ή λιγότερο αντιληπτός.

<==== Κατασκευή - Υλικά ====

 
Φωτοφραφία λεπτομέρειας της κύριας όψης του κτηρίου της διοίκησης της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας από την οδό Αιόλου.

Το κτήριο Διοίκησης της Εθνικής Τράπεζας Ελλάδος κατασκευάστηκε από πωρόλιθο στο χρώμα της άμμου, ανοιχτόχρωμες ξυλεπενδύσεις, σκούρο μάρμαρο στα δάπεδα και λευκό χρώμα στους τοίχους. Στο εσωτερικό, μεγάλο μέρος του δαπέδου του ισογείου καλύπτεται από γυαλί και μεταλλικές γέφυρες προκειμένου να είναι εμφανή τα ευρήματα. Η εξωτερική επένδυση γίνεται με πωρόλιθο σε ανάρτηση, που τοποθετείται ώστε να δημιουργείται οριζόντιος αρμός, ενώ παρουσιάζεται εναλλαγή με γυαλισμένο και τραχύ πωρόλιθο. Ο πωρόλιθος επενδύεται και στο εσωτερικό του κτηρίου ώστε να υπάρχει η αίσθηση συνέχειας των ισχυρών δομικών στοιχείων. Μεγάλη σημασία δόθηκε στην επιλογή των υλικών με σκοπό την ανάδειξη του δυναμισμού και του κύρους του οργανισμού μέσω της πολυτέλειας αυτών.[17]

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ Νοταράς, Γεράσιμος (1999). "Το νέο κτήριο διοικήσεως. Από την κατοικία του Γεώργιου Σταύρου στο επιτελικό κέντρο του ομίλου της Εθνικής Τράπεζας". Αθήνα. σελ. 34. ISBN 960-85907-5-2. 
  2. ↑ Καπαγιαννίδης, Κωνσταντίνος (1989). «Η συμβολή του κτιριακού τύπου των τραπεζών στην Αρχιτεκτονική εξέλιξη». σελ. 8-15. 
  3. ↑ Καρόλας, Ν. (19 Μαρτίου 1989). ««Το Μέγαρο Μελά»». Εμείς.... 
  4. ↑ Μπίρης, Κώστας (1933). Αι Αθήναι του Κλασσικισμού, τα πρώτα σχέδια των Αθηνών. Αθήνα. 
  5. ↑ Νοταράς, Γεράσιμος (1999). «Το νέο κτήριο διοικήσεως. Από την κατοικία του Γεώργιου Σταύρου στο επιτελικό κέντρο του ομίλου της Εθνικής Τράπεζας». Αθήνα. σελ. 57. ISBN 960-85907-5-2. 
  6. ↑ Κυδωνιάτης, Σ. (12 Δεκεμβρίου 1998). ««Το Κεντρικό επεκτείνεται».». Εμείς& η Τράπεζα της Ε.Τ.Ε.. 
  7. ↑ «Αρχαιότητες κάτω από γυάλινα στέγαστρα στην Αιόλου». 
  8. ↑ Κυδωνιάτης, Σ. (1997). «Η ελληνική αρχιτεκτονική αναγέννησις και η κακοποίσίς της». Αθήνα. 
  9. ↑ Καπαγιαννίδης, Κωνσταντίνος (2014). «Η συμβολή του κτιριακού τύπου των τραπεζών στην Αρχιτεκτονική εξέλιξη». 
  10. ↑ Νοταράς, Γεράσιμος (1999). «Το νέο κτήριο διοικήσεως. Από την κατοικία του Γεώργιου Σταύρου στο επιτελικό κέντρο του ομίλου της Εθνικής Τράπεζας». Αθήνα. σελ. 28-32. 
  11. ↑ Coppa, Alessandra (2009). Mario Botta. Milan. ISBN 9788864130118. 
  12. ↑ Νοταράς, Γεράσιμος (1999). «Το νέο κτήριο διοικήσεως. Από την κατοικία του Γεώργιου Σταύρου στο επιτελικό κέντρο του ομίλου της Εθνικής Τράπεζας». Αθήνα. σελ. 22. 
  13. ↑ Sakellaridou, Irena (2001). Mario Botta: Architectural Poetics (Universe Architecture Series). ISBN 0789305461. 
  14. ↑ Σακελλαρίδου, Ρένα. «Μario Βotta - Αρχιτεκτονική και Μνήμη». [νεκρός σύνδεσμος]
  15. ↑ «Mario Botta Architectti». National Bank of Greece, Athens, Greece. 
  16. ↑ Botta Architetti, Mario (2017). Mario Botta Architetti: Leading Architects. ISBN 1864707364. 
  17. ↑ Καπαγιαννίδης, Κωνσταντίνος (2014). «Η συμβολή του κτιριακού τύπου των τραπεζών στην Αρχιτεκτονική εξέλιξη». σελ. 93. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Κτήριο_διοίκησης_της_Εθνικής_Τράπεζας_της_Ελλάδας&oldid=10882869"