Ο λιθοδόμος (λέγεται και λιθοφάγος[1] και πετροσωλήνας) (επιστημονική ονομασία: Lithodomus lithofagus) είναι δίθυρο μαλάκιο της τάξης των Δυσοδόντων, πολύ διαδεδομένο στις ελληνικές παραλίες τις προηγούμενες δεκαετίες. Ήταν εδώδιμο, ωστόσο έχει απαγορευτεί πλέον η συλλογή και κατανάλωσή του, καθώς ο πληθυσμός του έχει υποστεί δραματική μείωση, στη Μεσόγειο Θάλασσα. Η εμφάνισή του στη Γη υπολογίζεται στα 350.000.000 χρόνια πριν, δηλαδή κατά τη Λιθανθρακοφόρο Περίοδο.

Λιθοδόμος, Λιθοφάγος

Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Ζώα (Animalia)
Συνομοταξία: Μαλάκια (Mollusca)
Ομοταξία: Δίθυρα (Bivalvia)
Υφομοταξία: Πτεριόμορφα (Pteriomorphia)
Τάξη: Μυτιλοειδή (Mytiloida)
Οικογένεια: Μυτιλίδες (Mytilidae)
Γένος: Λιθοφάγος (Lithophaga)
Röding, 1798
Είδη

Δες κείμενο

Απαγόρευση αλιείας Επεξεργασία

Η αλιεία πετροσωλήνα είναι ιδιαίτερα καταστροφική, δεδομένου ότι το όστρακο αυτό ζει μέσα στους βράχους. Ψαρευόταν κυρίως από δύτες που χρησιμοποιούσαν σφυριά ή ακόμη και κομπρεσέρ, με τα οποία σπάγανε τους βράχους μέσα στους οποίους ζούσαν οι πετροσωλήνες, προκαλώντας με τον τρόπο αυτόν εκτεταμένη καταστροφή στα οικοσυστήματα της παράκτιας ζώνης. Επιπλέον, προκειμένου να φτάσει ο πετροσωλήνας σε μέγεθος κατάλληλο για βρώση, απαιτούνται πάνω από 50 χρόνια (καθώς ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης του είδους ανέρχεται στα 0,2 εκατοστά ανά έτος), γεγονός που καθιστά σχεδόν αδύνατη την αποκατάσταση του πληθυσμού έπειτα από την εντατική αλίευση που υφίσταται - δεδομένου ότι αυτό το αλίευμα αντιμετωπίζει παράλληλα και την πίεση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και των ανθρωπογενών επιπτώσεων στα παράκτια οικοσυστήματα[2].

Γι' αυτόν τον λόγο η αλιεία των πετροσωλήνων ως ιδιαίτερα καταστρεπτική απαγορεύεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση από το 1992, καθώς και σε όλες τις μη ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου[2].

Σημειώνεται πως η αλιεία, η διακίνηση, η πώληση και η κατανάλωση πετροσωλήνων απαγορεύονται αυστηρά από την Οδηγία για τους Οικοτόπους, τη Συνθήκη της Βαρκελώνης, τη Συνθήκη της Βέρνης και τη Σύμβαση CITES για το διεθνές εμπόριο των ειδών της άγριας πανίδας και χλωρίδας που κινδυνεύουν με εξαφάνιση[2].

Το 2011 δημοσιεύτηκε στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό «Mediterranean Marine Science» μελέτη του Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Ωκεανογραφίας και Θαλασσίων Βιοεπιστημών της Σχολής Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Δρ. Στέλιου Κατσανεβάκη (τότε Ερευνητή του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών) και των συνεργατών του σχετικά με την ευρείας κλίμακας παράνομη αλιεία και εμπορία προστατευόμενων οστρακοειδών στην Ελλάδα.

Στη μελέτη έγιναν συνεντεύξεις με ιδιοκτήτες 219 παραλιακών εστιατορίων που σέρβιραν (και εξακολουθούν να σερβίρουν) θαλασσινά, σε 92 πόλεις σε όλη την Ελλάδα. Από αυτά, οι πετροσωλήνες ήταν το πιο συνηθισμένο «προστατευόμενο» είδος και βρέθηκε να σερβίρεται στο 22,8% των εστιατορίων[2].

Ομοιότητα με μύδια Επεξεργασία

Ο λιθοδόμος ανήκει στην ίδια οικογένεια (Μυτιλίδες) με τα μύδια. Επίσης, στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, ζουν όπως οι συγγενείς τους, προσκολλημένοι στα βράχια. Έπειτα όμως σκάβουν τρύπες σε σχήμα κυλίνδρου στο εσωτερικό της πέτρας. Σε πολλά μέρη του κόσμου μπορεί κανείς να συναντήσει τέτοιες τρύπες και αυτό αποδεικνύει ότι στο μέρος εκείνο κάποτε υπήρχε βυθός θάλασσας. Στη χώρα μας τέτοια σημάδια από τα μαλάκια αυτά είναι πολύ συχνά στους δρόμους από το Φάληρο ως την Καστέλλα, όπως και στο δρόμο από Αθήνα προς Κόρινθο, καθώς και στις υπώρειες του Παρνασσού.

Είδη Επεξεργασία

Υπάρχουν αρκετά είδη λιθοδόμων. Το πιο κοινό από αυτά είναι ο Λιθοδόμος ο λιθοφάγος (Lithodomus lithofagus) "Πετροσωλήνας", ο οποίος περικλείεται σε δύο ίδια όστρακα μεγάλου μήκους. Πολλές φορές ονομάζεται και «χουρμάς της θάλασσας», επειδή τα όστρακα στα οποία κλείνεται έχουν το χρώμα του χουρμά. Σύμφωνα με το Τμήμα Ωκεανογραφίας και Θαλάσσιων Βιοεπιστημών της Σχολής Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου[3], ο πετροσωλήνας είναι δίθυρο μαλάκιο που ζει μέσα στα βράχια διαβρώνοντας τον ασβεστόλιθο και δημιουργώντας ένα θαλάμι όπου παραμένει για όλη τη διάρκεια της ζωής του. Είναι ένας οργανισμός με πολύ αργή αύξηση, με διάρκεια ζωής που μπορεί να ξεπεράσει τα 50 χρόνια. Οι πετροσωλήνες προστατεύονται από την ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία, αφενός γιατί λόγω των αργών ρυθμών αύξησης η αλιεία τους δεν είναι βιώσιμη, αφετέρου γιατί η αλιεία τους είναι εξαιρετικά καταστρεπτική, καθώς οι αλιείς σπάνε τα βράχια νεκρώνοντας τις βενθικές βιοκοινωνίες και απογυμνώνοντάς τα. Η αποκατάσταση των κατεστραμμένων βραχωδών περιοχών είναι πολύ αργή, ενώ σε συνδυασμό με την υπεραλίευση και την έντονη βόσκηση από αχινούς, σε πολλές περιπτώσεις το οικοσύστημα δεν επανέρχεται αλλά παραμένει υποβαθμισμένο. Παρά το ότι η αλιεία και εμπορία των πετροσωλήνων είναι παράνομη, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας συνεχίζεται με καταστρεπτικές συνέπειες για τα οικοσυστήματα των βραχωδών υφάλων. Πολλά εστιατόρια συνεχίζουν να σερβίρουν παράνομα πετροσωλήνες αγνοώντας τις απαγορεύσεις και συντελώντας με αυτό τον τρόπο στην καταστροφή των υφάλων.

Το 2011 δημοσιεύτηκε στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό «Mediterranean Marine Science» μελέτη του Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Ωκεανογραφίας και Θαλασσίων Βιοεπιστημών της Σχολής Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Στέλιου Κατσανεβάκη (τότε ερευνητή του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών) και των συνεργατών του σχετικά με την ευρείας κλίμακας παράνομη αλιεία και εμπορία προστατευόμενων οστρακοειδών στην Ελλάδα.

Στη μελέτη έγιναν συνεντεύξεις με ιδιοκτήτες 219 παραλιακών εστιατορίων που σέρβιραν (και εξακολουθούν να σερβίρουν) θαλασσινά, σε 92 πόλεις σε όλη την Ελλάδα. Από αυτά, οι πετροσωλήνες ήταν το πιο συνηθισμένο «προστατευόμενο» είδος και βρέθηκε να σερβίρεται στο 22,8% των εστιατορίων.

Είδη του γένους Lithophaga Επεξεργασία

  • Lithophaga antillarum (d'Orbigny, 1842) - γιγάντιος χουρμάς
  • Lithophaga aristata (Dillwyn, 1817) - χουρμάς ψαλίδι
  • Lithophaga attenuata (Deshayes, 1836) - attenuated datemussel
  • Lithophaga balanas Dall
  • Lithophaga balanus Dall
  • Lithophaga bisulcata (d'Orbigny, 1842) - χουρμάς μαόνι
  • Lithophaga cardigera
  • Lithophaga cavernosa
  • Lithophaga cinnamomeus
  • Lithophaga dactylus
  • Lithophaga fasciola Dall, Bartsch, & Rehder
  • Lithophaga gracilis Philippi
  • Lithophaga hawaia Dall, Bartsch, & Rehder
  • Lithophaga ilabis (Deshayes)
  • Lithophaga lithophaga (Linne)
  • Lithophaga nigra (d'Orbigny, 1842) - μαύρος χουρμάς
  • Lithophaga plumula (Hanley, 1844) - χουρμάς πούπουλο
  • Lithophaga rogersi S. S. Berry, 1957 - χουρμάς του Ρότζερ
  • Lithophaga truncata (Gray, 1843) - χουρμάς του Ρότζερ

Πηγές Επεξεργασία

  • Συλλογικό έργο, Νέα Εγκυκλοπαιδεία, τ. 14, σελ. 274, εκδ. Μαλλιάρης- Παιδεία, 2006.
  1. «Ψάρια της Ελλάδας- φωτογραφίες». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Ιανουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2008. 
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 «Γκουρμέ θαλασσινά μαύρης αγοράς». ΤΑ ΝΕΑ. 2 Φεβρουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουλίου 2020. 
  3. «ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΜΕΝΟΥ: Σερβίρουν πιάτα με πετροσωλήνα!». ΠΑΤΡΙΣ. 18 Ιανουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Απριλίου 2020.