Βικιπαίδεια

Μάτιτσα Σρπσκα

πολιτισμικό ίδρυμα

Συντεταγμένες: 45°15′33.4116″N 19°50′42.4903″E / 45.259281000°N 19.845136194°E / 45.259281000; 19.845136194

Η Μάτιτσα Σρπσκα (σερβικά κυριλλικά: Матица српска, σερβικά λατινικά: Matica srpska) αποτελεί το παλαιότερο επιστημονικό και πολιτισμικό ίδρυμα του σερβικού λαού. Ιδρύθηκε το 1826 στην Πέστη, ενώ, το 1864, η έδρα της μεταφέρθηκε στο Νόβι Σαντ, την πλέον σημαντική πόλη της περιοχής της Βοϊβοντίνας, η οποία, εκείνη την περίοδο, αποτελούσε τμήμα της Αυστριακής Αυτοκρατορίας. Σήμερα, βρίσκεται εντός της αυτόνομης επαρχίας της Βοϊβοντίνας, στη Σερβία. Λόγω της κληρονομικής, πολιτισμικής και αρχιτεκτονικής σημασίας του, το κτίριο εντός του οποίου στεγάζεται το ίδρυμα είναι καταγεγραμμένο εντός του καταλόγου των προστατευόμενων πολιτισμικών μνημείων της Δημοκρατίας της Σερβίας (n° SK 1166)[1].

Μάτιτσα Σρπσκα
Ίδρυση1826
ΈδραΝόβι Σαντ, Σερβία
Συντεταγμένες45°15′33″ s. š., 19°50′42″ v. d.
ΙστότοποςΕπίσημος ιστότοπος
Commons page Πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Ονομασία Επεξεργασία

Ο όρος μάτιτσα προέρχεται από την σερβική λέξη μάτι, η οποία σημαίνει «μητέρα», ενώ η έκφραση «Μάτιτσα Σρπσκα» αναφέρεται στην ιδέα μίας μητρικής οικίας όλων των Σέρβων. Αντίστοιχα ιδρύματα υφίστανται και εντός άλλων σλαβικών χωρών, όπως η Μάτιτσα Χρβάτσκα στην Κροατία, η Σλοβένσκα Μάτιτσα στη Σλοβενία ή, ακόμη, η Μάτιτσα Σλοβένσκα στη Σλοβακία. Τα συγκεκριμένα ιδρύματα έχουν ως απώτερο σκοπό την διαφύλαξη και προώθηση του πολιτισμού και των επιστημών εντός των χωρών τους. Από την πλευρά της, η Μάτιτσα Σρπσκα ιδρύθηκε με απώτερο σκοπό την προάσπιση της εθνικής ταυτότητας του σερβικού λαού εντός της Αυστροουγγρικής Μοναρχίας.

Ιστορία Επεξεργασία

 
Πορτραίτο του Σάβα Τεκέλιγια από τον Γιόβαν Πόποβιτς, Πινακοθήκη της Μάτιτσα Σρπσκα.

Η Μάτιτσα Σρπσκα ιδρύθηκε το 1826 στην Πέστη, περίοδο κατά την οποία η συγκεκριμένη πόλη αποτελούσε τμήμα του Βασιλείου της Ουγγαρίας, εντός της Αυστριακής Αυτοκρατορίας. Η ίδρυσή της συνέπεσε, χρονολογικά, με την περίοδο κατά την οποία η Σερβία, από την πλευρά της, σταδιακά, αποκτούσε την ανεξαρτησία της, έπειτα από αριθμό αιώνων υπό οθωμανική κυριαρχία. Δύο ήταν οι απώτεροι σκοποί της Μάτιτσα: η ένταξη του σερβικού λαού εντός των σύγχρονων ευρωπαϊκών ρευμάτων, καθώς και, παράλληλα, η διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητάς του. Πρώτο επίτευγμα του συγκεκριμένου ιδρύματος ήταν η έκδοση του Χρονικού της Μάτιτσα Σρπσκα (σερβικά: Letopis Matice srpske), επιθεώρηση η οποία κυκλοφόρησε, για πρώτη φορά, το 1824. Στη συνέχεια, προχώρησε στην έκδοση αριθμού βιβλίων εκπαιδευτικού περιεχομένου και σκοπού, γνωστών ως «Βιβλία για τον λαό» (σερβικά: Књиге за народ / Knjige za narod). Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1840, οι συνθήκες, πλέον, ήσαν κατάλληλες για την πραγματοποίηση εργασιών επιστημονικής φύσεως, ενώ, παράλληλα, κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου, ιδρύθηκε βιβλιοθήκη, η οποία περιελάμβανε συλλογή λογοτεχνικών έργων, καθώς και επιστημονικών έργων[2].

 
Άποψη του κτιρίου του Πλάτονεουμ, στο Νόβι Σαντ, το οποίο φιλοξένησε την Μάτιτσα Σρπσκα.

Το 1864, η έδρα της Μάτιτσα Σρπσκα μεταφέρθηκε από το Τεκέλιγιανουμ της Πέστης στο Πλάτονεουμ του Νόβι Σαντ. Στη συνέχεια, το ίδρυμα κατέστη ως το σύμβολο της κοινωνίας των πολιτών, του πολιτισμού και της εκπαιδεύσεως, γεγονός το οποίο είχε ως συνέπεια το Νόβι Σαντ να λάβει το γίνει, επίσης, γνωστό ως «Σερβική Αθήνα», ενώ, παρά το γεγονός πως τα μέλη του ήσαν γνωστά ως λόγιοι και μορφωμένοι, ωστόσο, η ίδια η επιστημονική εταιρεία επιθυμούσε να παραμείνει ένα «λαϊκό ίδρυμα»[2].

 
Ιδρυτική χάρτα της Μάτιτσα Σρπσκα.

Ιδρυτές της ήσαν ο λογοτέχνης Γιόβαν Χάτζιτς, καθώς και αριθμός εύπορων επιχειρηματιών, όπως οι Τζόρτζε Στάνκοβιτς, Γιόσιφ Μίλοβουκ, Γιόβαν Ντεμέτροβιτς, Γκαβρίλο Μποζίτοβατς, Άντριγια Ροζμίροβιτς και Πέταρ Ράγιτς. Οι συγκεκριμένοι πρώτοι συνεισφέροντες κατοικούσαν εντός διαφορετικών περιοχών των εδαφών των Αψβούργων, όπως η Βιέννη, η Τιμισοάρα, το Ντουμπρόβνικ και η Πέστη, ενώ, παράλληλα, προέρχονταν από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις. Μεταξύ των ευεργετών και μελών της Μάτιτσα Σρπσκα περιλαμβάνονταν, μεταξύ άλλων, ο Πρίγκιπας της Σερβίας, Μίλος Ομπρένοβιτς, καθώς και ο αδερφός του, Γιέβρεμ, ο αριστοκράτης Σάβα Πόποβιτς Τεκέλιγια, ο βαρόνος Γιόβαν Νίκολιτς της Ρούντνα, ο Πρίγιπας-Επίσκοπος του Μαυροβουνίου, Πέταρ Β΄ Πέτροβιτς-Νιέγκος, καθώς και μέλη της βασιλικής δυναστείας των Καρατζόρτζεβιτς, συγγραφείς, πολιτικοί και λόγιοι, όπως ο Μιχαΐλο Πούπιν. Χάρη στους συγκεκριμένους ευεργέτες και χάρη στους χιλιάδες, λιγότερο εγνωσμένης αξίας, συνεισφέροντες, η Μάτιτσα κατέστη, εκείνη την περίοδο, ως το πλέον εύπορο ίδρυμα του Βασιλείου της Ουγγαρίας. Από την πλευρά της, η Μάτιτσα Σρπσκα αναδιένειμε τα χρηματικά ποσά που εισέπραττε προκειμένου να ευνοήσει την ανάπτυξη των επιστημών, καθώς και να υποστηρίξει οικονομικά σπουδαστές, προκειμένου, ως απώτερο σκοπό, να ανέλθει μία σερβική ανώτερη κοινωνική τάξη[2].

Εκ των βασικών σχεδίων του ιδρύματος υπήρξε η υποστήριξη της τυποποίησης της σερβικής γλώσσας[2]. Το 1954, πρωτοστάτησε, εκ νέου, για την υπογραφή του Συμφώνου του Νόβι Σαντ[3], προϊόν διαβουλεύσεων μεταξύ Σέρβων και Κροατών φιλολόγων. Επρόκειτο για την υιοθέτηση μίας κοινής λεξικολογικής, γραμματικής και ορθογραφικής νόρμας για την γλώσσα, η οποία, εκείνη την περίοδο, ήταν γνωστή ως σερβοκροατική γλώσσα. Ωστόσο, έπειτα από την Διακήρυξη περί της θέσεως και της ονομασίας της κροατικής γλώσσας (1967)[4], το συγκεκριμένο σχέδιο, αρχικώς εκπονημένο σε συνεργασία με την Μάτιτσα Χρβάτσκα, τέθηκε υπό την αποκλειστική ευθύνη του σερβικού ινστιτούτου. Μεταξύ του 1967 και του 1976, εκδόθηκε εγκυκλοπαιδικό έργο υπό τον τίτλο Λεξιλόγιο της σερβικής κοινής λογοτεχνικής γλώσσας, το οποίο περιελάμβανε, συνολικά, έξι τόμους[εκκρεμεί παραπομπή].

Με σημείο εκκίνησης το 1992, η λειτουργία του ιδρύματος ρυθμίζεται από νόμο γνωστό ως Νόμο της Μάτιτσα Σρπσκα[5].

Πρόεδροι Επεξεργασία

 
Προτομή του Γιόβαν Χάτζιτς
 
Προτομή του Σάβα Τεκέλιγια

Αρχιτεκτονική Επεξεργασία

 
Πορτραίτο της Μαρίγια Τράνταφιλ, ευεργέτιδας της Μάτιτσα Σρπσκα.

Το σημερινό κτίριο της Μάτιτσα Σρπσκα βρίσκεται επί του αριθμού 1 της Οδού Μάτιτσε Σρπσκε. Ανεγέρθηκε το 1912, βάσει σχετικών αρχιτεκτονικών σχεδίων του Μόμτσιλο Ταπάβιτσα, σύμφωνα με τον νεοκλασικό αρχιτεκτονικό ρυθμό. Η φιλάνθρωπος Μαρίγια Τράνταφιλ (1816-1883) κληροδότησε την περιουσία της στο ίδρυμα το 1878, ενώ, έως το 1928, το κτίριο στέγαζε το «Ορφανοτροφείο Μαρίγια Τράνταφιλ για τους Σέρβους ορφανούς του Νόβι Σαντ». Την ίδια εκείνη χρονιά, εγκαταστάθηκε εντός του κτιρίου η Μάτιτσα Σρπσκα[6] · [7].

 
Άποψη της εισόδου της Μάτιτσα Σρπσκα.

Το κτίριο αποτελείται από ένα ισόγειο, καθώς και έναν επιπλέον όροφο με δύο πτέρυγες οι οποίες έχουν θέα προς τις παρακείμενες οδούς. Η πλευρική πρόσοψή του επιστεγάζεται από έναν θόλο.

Οι προσόψεις είναι διακοσμημένες με νεοκλασικού αρχιτεκτονικού ρυθμού διακοσμητικά στοιχεία, τα οποία είναι ιδιαιτέρως παρόντα εντός της κεντρικής προσόψεως, της οποίας η κεντρική προεξοχή επιστεγάζεται από ένα αέτωμα τριγωνικού σχήματος. Κάτω από το συγκεκριμένου μεγάλου μεγέθους αέτωμα, η κύρια είσοδος του κτιρίου είναι πλαισιωμένη από δύο κίονες, εν μέρει ενταγμένους εντός του εξωτερικού τοίχου, οι οποίοι επιστεγάζονται από ένα μικρού μεγέθους ελαφρός στρογγυλοποιημένο αέτωμα το οποίο φέρει την επιγραφή «Матица српска». Στο επίπεδο του εδάφους και της στέγης, η πρόσοψη είναι βαμμένη με κίτρινο χρώμα, ενώ, στο ύψος του ορόφου, είναι διακοσμημένη με μπεζ χρώματος πλίνθους. Η στέγη είναι επικαλυμμένη με πλάκες μπλε λαμαρίνας.

 
Άποψη της γωνιακής προσόψεως του κτιρίου.

Το εσωτερικό του κτιρίου φιλοξενεί πορτραίτα των ιδρυτών της Μάτιτσα Σρπσκα, καθώς κι εκείνα άλλων σημαντικών προσώπων, σχετιζόμενων με το ίδρυμα, τα οποία φιλοτεχνήθηκαν από Σέρβους καλλιτέχνες[6].

Το κτίριο φιλοξενεί, επίσης, την Βιβλιοθήκη της Μάτιτσα Σρπσκα[6].

Εμπρός του κτιρίου βρίσκεται σειρά έξι προτομών προσώπων σχετιζόμενων με το ίδρυμα.

Οργάνωση Επεξεργασία

Το επιστημονικό τμήμα της Μάτιτσα Σρπσκα είναι διαιρεμένο σε 7 τμήματα:

  • το τμήμα κοινωνικών επιστημών[8],
  • το τμήμα λογοτεχνίας και γλώσσας, ιδρυθέν το 1864[9],
  • το τμήμα καλών τεχνών, ιδρυθέν το 1963[10],
  • το τμήμα φυσικών επιστημών[11],
  • το τμήμα καλλιτεχνικών τεχνών και μουσικής, ιδρυθέν το 1991[12],
  • το τμήμα λεξικογραφίας[13],
  • το τμήμα χειρογράφων[14].

Δημοσιεύσεις Επεξεργασία

Η Μάτιτσα Σρπσκα εκδίδει επιθεώρηση υπό τον τίτλο Letopis Matice srpske, μεταφραζόμενο ως «Χρονικό της Μάτιτσα Σρπσκα». Η συγκεκριμένη επιθεώρηση, εκδοθείσα για πρώτη φορά το 1824 από τον Γκεόργκιγιε Μαγκαράσεβιτς, αποτελεί την παλαιότερη στη Σερβία. Έκτοτε, κυκλοφορεί αδιαλείπτως, με μοναδική εξαίρεση την περίοδο μεταξύ 1835 και 1835, κατά την οποία η λειτουργία της Μάτιτσα Σρπσκα απαγορεύθηκε[15]. Με σημείο εκκίνησης το 1946, εκδίδει, επίσης, περιοδικά, το Glasnik Matice srpske (μτφ. Αγγελιοφόρος της Μάτιτσα Σρπσκα)[16].

Βραβείο ποίησης Ζμάι Επεξεργασία

Κύριο λήμμα: Βραβείο Ζμάι

Το Βραβείο Ζμάι (σερβικά κυριλλικά: Змајева награда, σερβικά λατινικά: Zmajeva nagrada) είναι λογοτεχνικό βραβείο το οποίο θεσμοθετήθηκε από την Μάτιτσα Σρπσκα το 1953 προς τιμήν της συμπλήρωσης 120 ετών από την γέννηση του ποιητή Γιόβαν Γιοβάνοβιτς Ζμάι. Απονέμεται σε σερβόγλωσσο ποιητή, σε ετήσια βάση, στις 16 Φεβρουαρίου[17].

Πινακοθήκη Επεξεργασία

Κύριο λήμμα: Πινακοθήκη της Μάτιτσα Σρπσκα
 
Άποψη της Πινακοθήκης της Μάτιτσα Σρπσκα, επί του αριθμού 1 της Τργκ Γκαλέριγια.

Σήμερα, η Πινακοθήκη της Μάτιτσα Σρπσκα βρίσκεται επί του αριθμού 1 της Τργκ Γκαλέριγια, στο Νόβι Σαντ, εντός κτιρίου ανεγερθέντος το 1926. Ιδρύθηκε το 1847 στην Πέστη, κατόπιν σχετικής πρωτοβουλίας του Τέοντορ Πάβλοβιτς, ο οποίος, εκείνη την περίοδο, διατελούσε γραμματέας του ιδρύματος. Αρχικώς, κύριο έκθεμα του μουσείου αποτελούσε η συλλογή οικογενειακών πορτραίτων του φιλάνθρωπου Σάβα Τεκέλιγια, ο οποίος και είχε κληροδοτήσει την περιουσία του στη Μάτιτσα, το 1840, ενώ, παράλληλα, παρέμεινε πρόεδρός της έως τον θάνατό του, το 1842[18]. Πλέον, φιλοξενεί συλλογές οι οποίες, συνολικά, αριθμούν, περίπου, 7.000 έργα, αντιπροσωπευτικά της σερβικής ζωγραφικής της περιόδου μεταξύ του 18ου και του 20ού αιώνα, ενώ είναι κατανεμημένα σε τρία ξεχωριστά τμήματα[18].

Μεταξύ άλλων, περιλαμβάνονται έργα των Ντιμιτρίγιε Μπάτσεβιτς, Στέφαν Τενέτσκι, Νίκολα Νέσκοβιτς, Τέοντορ Κράτσουν, Άρσα Τεοντόροβιτς, Τέοντορ Ίλιτς Τσέσλιαρ, Γιόβαν Πόποβιτς, Νόβακ Ράντονιτς, Πάβλε Σίμιτς, Στέβαν Άλεξιτς, Ούρος Πρέντιτς, Κονσταντίν Ντανίλ, Τζούρα Γιάκσιτς, Πάγια Γιοβάνοβιτς και Μίλαν Κόνιοβιτς.

Βιβλιοθήκη Επεξεργασία

 
Άποψη της νέας πτέρυγας της βιβλιοθήκης.
Κύριο λήμμα: Βιβλιοθήκη της Μάτιτσα Σρπσκα

Η βιβλιοθήκη της Μάτιτσα Σρπσκα φιλοξενεί περισσότερα από 4.000.000 βιβλία, καθώς και άλλης μορφής έγγραφα[19].

Το τμήμα των παλαιών και σπανίων βιβλίων φιλοξενεί 671 χειρόγραφα, εκ των οποίων 487 είναι γραμμένα στα κυριλλικά. Το παλαιότερο εξ'αυτών είναι το Matičin apostol (μτφ. Ο Απόστολος της Μάτιτσα), το οποίο συνεγράφη εντός περγαμηνής, κατά τη διάρκεια του 13ου αιώνα, γεγονός το οποίο την καθιστά ως το παλαιότερο έργο της συγκεκριμένης μορφής το οποίο έχει εκδοθεί στη σερβική γλώσσα και το οποίο έχει διασωθεί στο σύνολό του[20].

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ (Σερβικά) «Nepokretna kulturna dobra» (xls). www.heritage.gov.rs. Ιστοσελίδα του Ινστιτούτου για την προστασία της κληρονομιάς της Δημοκρατίας της Σερβίας. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2015. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 (Αγγλικά) «Matica srpska». www.maticasrpska.org.rs. Ιστοσελίδα της Μάτιτσα Σρπσκα. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2015. 
  3. ↑ (Γαλλικά) Bataković, Dušan (2005). Histoire du peuple serbe. Λωζάνη: L'Âge d'Homme. ISBN 2-8251-1958-X. OCLC 85363083. 
  4. ↑ Bataković 2005, σελ. 363
  5. ↑ (Σερβικά) «Zakon o Matici srpskoj». demo.paragraf.rs. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2015. [νεκρός σύνδεσμος]
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 (Σερβικά) «Matica srpska». www.nsparty.rs. Ιστοσελίδα του nsparty.rs. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Σεπτεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2015. 
  7. ↑ (Σερβικά) «Dekorativno osvetljenje zgrade Matice srpske u Novom Sadu - Projekat kompanije "Philips"». www.ekapija.com. Ιστοσελίδα της eKapija. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2015. 
  8. ↑ (Αγγλικά) «Department of Social Sciences». www.maticasrpska.org.rs. Ιστοσελίδα της Μάτιτσα Σρπσκα. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2015. 
  9. ↑ (Αγγλικά) «Department of Literature and Language». www.maticasrpska.org.rs. Ιστοσελίδα της Μάτιτσα Σρπσκα. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2015. 
  10. ↑ (Αγγλικά) «Department of Fine Arts». www.maticasrpska.org.rs. Ιστοσελίδα της Μάτιτσα Σρπσκα. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2015. 
  11. ↑ (Αγγλικά) «Department of Natural Sciences». www.maticasrpska.org.rs. Ιστοσελίδα της Μάτιτσα Σρπσκα. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2015. 
  12. ↑ (Αγγλικά) «Department of Stage Arts and Music». www.maticasrpska.org.rs. Ιστοσελίδα της Μάτιτσα Σρπσκα. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2015. 
  13. ↑ (Αγγλικά) «Department of Lexicography». www.maticasrpska.org.rs. Ιστοσελίδα της Μάτιτσα Σρπσκα. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2015. 
  14. ↑ (Αγγλικά) «Manuscript Department». www.maticasrpska.org.rs. Ιστοσελίδα της Μάτιτσα Σρπσκα. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2015. 
  15. ↑ (Σερβικά) «Letopis Matice srpske, najstariji živi srpski časopis». www.antikvarne-knjige.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Μαΐου 2011. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2015. 
  16. ↑ (Αγγλικά) «Glasnik Matice srpske». www.maticasrpska.org.rs. Ιστοσελίδα της Μάτιτσα Σρπσκα. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2015. 
  17. ↑ (Σερβικά) «Zmajeva nagrada». www.gbns.rs. Ιστοσελίδα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης του Νόβι Σαντ. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαρτίου 2010. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2016. 
  18. ↑ 18,0 18,1 (Αγγλικά) «The Gallery of Matica srpska». www.galerijamaticesrpske.rs. Ιστοσελίδα της Πινακοθήκης της Μάτιτσα Σρπσκα. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Ιουνίου 2014. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2015. 
  19. ↑ (Αγγλικά) «The Matica Srpska Library today». www.bms.ns.ac.rs. Ιστοσελίδα της Βιβλιοθήκη της Μάτιτσα Σρπσκα. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2015. 
  20. ↑ (Αγγλικά) «The old and rare books». www.bms.ns.ac.rs. Ιστοσελίδα της Βιβλιοθήκης της Μάτιτσα Σρπσκα. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2015. 

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι Επεξεργασία

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Μάτιτσα_Σρπσκα&oldid=8213344"