Μέχεν (παιχνίδι)

Το Μέχεν είναι ένα επιτραπέζιο παιχνίδι που συνήθιζαν να παίζουν στην αρχαία Αίγυπτο, το οποίο θυμίζει πολλά από τα επιτραπέζια παιχνίδια της σύγχρονης εποχής. Πήρε το όνομά του από μία θεότητα της αρχαίας αιγυπτιακής θρησκείας που ονομαζόταν Μέχεν, λέξη η οποία σημαίνει "αυτός που τυλίγεται ή κουλουριάζεται γύρω από κάτι". Ο Mehen είχε τη μορφή φιδιού, που τυλιγόταν γύρω από τον Θεό Ήλιο - Ρα, συνοδεύοντάς τον στο καθημερινό νυχτερινό ταξίδι του προς την Ανατολή. Ταυτίζεται επίσης με το αρχαίο αιγυπτιακό σύμβολο του "ουροβόρου φιδιού" (οὐρά [= ουρά] + βορά [= φαγητό] < βιβρώσκω [=τρώω]), ένα φίδι που περιελίσσεται γύρω από το σώμα του για να πιάσει με το στόμα την ουρά του, κατά τη διαδικασία της αλλαγής του δέρματός του. Ο ουροβόρος όφις, αποτελεί πανάρχαιο σύμβολο της αιώνιας ζωής. Το Μέχεν μαζί με το Σένετ υπήρξαν δύο από τα δημοφιλέστερα επιτραπέζια παιχνίδια της αρχαίας Αιγύπτου, που συντρόφευαν μικρούς και μεγάλους και διαδόθηκαν στις γειτονικές περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου.

Πιόνια από ελεφαντοστό σε μορφή λεόντων και λεαινών, και σφαιρίδια, από τον εξοπλισμό παιχνιδιού Μέχεν. Προέρχονται από τις περιοχές Αμπουζίρ ελ-Μελέκ (Abusir el-Meleq) και Αμπού Ροάς (Abu Rawash). Βρίσκονται στο Μουσείο Αιγυπτιακών Αρχαιοτήτων Καΐρου.

Επιτραπέζιο παιχνίδι Μέχεν από ασβεστόλιθο, με τα πιόνια του. Προέρχεται από την Άβυδο της Αιγύπτου και χρονολογείται περίπου στο 3000 π.Χ. Νέο Μουσείο του Βερολίνου.

Ιστορία του παιχνιδιού

Μέχεν από ασβεστόλιθο από την Αίγυπτο. Βρίσκεται στο Rijksmuseum van Oudheden, Λέιντεν. Η επιφάνειά του δεν είναι επίπεδη και δεν μοιάζει με παιχνίδι. Πιθανός είναι ο συμβολικός - αποτροπαϊκός χαρακτήρας του αντικειμένου.

Αρχαιολογικές ενδείξεις που χρονολογούνται στο 3000 π.Χ. περίπου φανερώνουν πως το Μέχεν παιζόταν ήδη από την Προδυναστική περίοδο της Αιγύπτου και συνέχισε να χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια του Παλαιού Βασιλείου, μέχρι το 2300 π.Χ. περίπου. Εκτός από τα ευρήματα του εξοπλισμού του παιχνιδιού Μέχεν (πιόνια, βάση) τα περισσότερα από τα οποία χρονολογούνται στην Προδυναστική και την Αρχαϊκή περίοδο της Αιγύπτου, το παιχνίδι Μέχεν εμφανίζεται επίσης στη ζωγραφική διακόσμηση του Μασταμπά του Χέσυ-Ρε, ενώ το όνομά του για πρώτη φορά εμφανίζεται στον τάφο του Ραχοτέπ. Άλλες παραστάσεις οι οποίες χρονολογούνται στην 5η και την 6η Δυναστεία της Αιγύπτου απεικονίζουν σκηνές στις οποίες άνθρωποι παίζουν Μέχεν. Δεν υπάρχουν εικονιστικές παραστάσεις ή ευρήματα από τον εξοπλισμό του παιχνιδιού που να χρονολογούνται στην περίοδο του Μέσου ή του Νέου Βασιλείου και έτσι φαίνεται πως το παιχνίδι ίσως δεν παιζόταν πια στην Αίγυπτο μετά το τέλος του Παλαιού Βασιλείου. Εντούτοις, υπάρχουν διακοσμητικές παραστάσεις σε τάφους που χρονολογούνται στο 700 π.Χ. στις οποίες εμφανίζεται το παιχνίδι Μέχεν, αλλά αυτό εξηγείται ως πιθανή αντιγραφή και μίμηση των ταφικών διακοσμητικών προτύπων του Παλαιού Βασιλείου.

Σύμφωνα με τις υπάρχουσες αρχαιολογικές μαρτυρίες, το Μέχεν είχε διαδοθεί και σε άλλες γειτονικές περιοχές εκτός Αιγύπτου. Εμφανίζεται στις απεικονίσεις του επίσης δημοφιλούς αρχαίου αιγυπτιακού επιτραπέζιου παιχνιδιού, Σένετ, στο Μπαμπ εντ-Ντρα όπως επίσης και στον ελλαδικό χώρο, στην Κύπρο. Στην Κύπρο σε ορισμένες περιπτώσεις εμφανίζεται ενσωματωμένο στην αντίθετη πλευρά του λίθινου παιχνιδιού Σένετ. Τα Μέχεν - Σένετ που προέρχονται από τις αρχαιολογικές θέσεις Καμινούδια στη Σωτήρα Λεμεσού και Μαρκί Αλώνια στη Λευκωσία χρονολογούνται γύρω στο 2250 π.Χ. και είναι τα παλαιότερα σωζόμενα παραδείγματα επιτραπέζιων παιχνιδιών διπλής όψεως. Το Μέχεν επιβίωσε στην Κύπρο για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από όσο φαίνεται ότι χρησιμοποιήθηκε στην Αίγυπτο, στοιχείο ενδεικτικό του γεγονότος ότι κατά την αρχαιότητα διάφορα στοιχεία του αιγυπτιακού πολιτισμού, όπως αυτό, υιοθετήθηκαν, αναμείχθηκαν και τελικά ενσωματώθηκαν στον γηγενή πολιτισμό του νησιού, κυρίως μέσω των εμπορικών επαφών που διατηρούσε η Αίγυπτος με την πλούσια σε χαλκοφόρα κοιτάσματα Κύπρο.

Δεν είναι γνωστοί οι κανόνες του παιχνιδιού Μέχεν και το πως ακριβώς παιζόταν, αλλά σημαντικές ενδείξεις αποτελούν τα σωζόμενα στοιχεία του παιχνιδιού και οι απεικονίσεις που σχετίζονται με αυτό.

Εξοπλισμός

Δίσκος παιχνιδιού Μέχεν από τον τάφο του Φαραώ Seth-Peribsen, διάμετρος περ. 20 εκ. Μουσείο του Λούβρου.

Πιόνι Μέχεν σε σχήμα λέαινας από ελεφαντόδοντο (περ. 2850 π.Χ.). Μουσείο Τέχνης Walters.

Στην Αίγυπτο η βάση του παιχνιδιού έχει τη μορφή ενός κουλουριασμένου φιδιού που το σώμα του διαιρείται σε μικρά ορθογώνια τμήματα. Έχουν βρεθεί διάφορες βάσεις του παιχνιδιού με διαφορετικό αριθμό θέσεων, οι οποίες δεν φαίνεται να φέρουν κάποιο διακριτικό σημείο ή διακόσμηση. Στην Κύπρο και την Συροπαλαιστίνη, τα παιχνίδια αυτά έχουν τη μορφή σπείρας με κοιλότητες, σε ορισμένες περιπτώσεις με τις κεντρικές ή τις εξωτερικές κοιλότητες να διαφοροποιούνται λόγω μεγαλύτερου μεγέθους. Υπάρχει επίσης μεγάλη ποικιλία ως προς τον αριθμό των κοιλοτήτων η οποία υποδηλώνει ότι ο αριθμός τους δεν έπαιζε σημαντικό ρόλο στη διαδικασία του παιχνιδιού. Αντικείμενα που συσχετίζονται με τη βάση του παιχνιδιού ενδεχομένως να αποτελούν ή να μην αποτελούν τα πιόνια του παιχνιδιού. Από τις αρχαιολογικές ενδείξεις φαίνεται πως το παιχνίδι παιζόταν με πιόνια σε μορφή λιονταριού ή λεοντόσχημα, από τρία έως έξι στον αριθμό, καθώς και με λίγες μικρές σφαίρες (μπίλιες ή βώλοι).

Δείτε επίσης

• Senet
• Βικιπαίδεια, Παιχνίδια στην Αρχαία Ελλάδα
• Hyena chase, North African race game using near identical equipment
• Wikiaudio (YouTube), Mehen (παιχνίδι)
• Βικιπαίδεια, Θεότητες της αρχαίας Αιγύπτου που σχετίζονται με το λιοντάρι, Ουατζέτ και Σεκχμέτ.

Παραπομπές

• Μαντζουράνη, Ελένη, (2006) Η Αρχαιολογία της Προϊστορικής Κύπρου, Ινστιτούτο του βιβλίου Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα, σ. 112, 142, 338, 340 και εικ.109-110. ISBN 960-354-116-8.
• Piccione, Peter A. (1991). Mehen, Mysteries and Resurrection. pp. 43-52.
• Rothöhler, Benedikt (1997). Ägyptische Brettspiele außer Senet, unveröffentlichte MA-Thesis. Philosophische Fakultät I der Bayerischen Julius-Maximilians-Universität, Würzburg. pp. 10–23. pdf file
• Tyldesley, Joyce A. (2008). Egyptian Games and Sports (= Shire Egyptology, Band 29). Osprey Publishing. pp. 15–16. ISBN 0747806616.
• Tyldesley, Joyce A. (2010). The Penguin Book of Myths and Legends of Ancient Egypt. Penguin UK, Oxford. pp. 92–93. ISBN 014196376X.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Mehen at BoardGameGeek
• Rijksmuseum van Oudheden, Leiden, Επιτραπέζιο παιχνίδι(;)
• Μουσείο του Λούβρου, Δίσκος παιχνιδιού Μέχεν από τον τάφο του Seth-Peribsen.
• Μουσείο Herxheim, Τα παιχνίδια στην αρχαιότητα Αρχειοθετήθηκε 2019-03-22 στο Wayback Machine..
• Ancient games.org, Playing Board Games of the Ancient World, Mehen Αρχειοθετήθηκε 2019-05-02 στο Wayback Machine.

Εικόνες

• 
  Μέχεν από αλάβαστρο, 2500 π.Χ. Ασιατικό Ινστιτούτο Πανεπιστημίου Σικάγο.
• 
  Λεπτομέρεια από τη διακόσμηση της δεύτερης εσωτερικής λάρνακας του τάφου του Τουταγχαμών. Απεικονίζεται o θεός Mehen που ως φίδι έχει τυλιχτεί γύρω από τον θεό Ήλιο - Ρα. (18η Δυναστεία, 1330 π.Χ. περίπου)
• 
  Φιλντισένιο λιονταράκι από παιχνίδι Μέχεν που βρέθηκε στις ανασκαφές της Αβύδου. Ύψος 4,3 εκ. Πρώιμη Δυναστική περίοδος (3100 - 2649 π.Χ.). Μητροπολιτικό Μουσείο Ν.Υόρκης.
• 
  Οστέινο πιόνι επιτραπέζιου παιχνιδιού σε μορφή μπαμπουίνου. Πτολεμαϊκή περίοδος (332 - 30 π.Χ.). Μητροπολιτικό Μουσείο Ν. Υόρκης.
• 
  Ελεφαντοστέινο πιόνι παιχνιδιού σε μορφή λιονταριού, από τη θέση Umm el- Qaab. Εποχή 1ης Δυναστείας (3100 - 2686 π.Χ. περίπου).
• 
  Ανάγλυφο από πωρόλιθο, που προέρχεται από τη θύρα του τάφου του Ankh-ef- en-Sekhmet . Μπροστά στον αποθανόντα απεικονίζονται μουσικοί και άνδρες που παίζουν επιτραπέζιο παιχνίδι. Πρόκειται για σκηνές από τη ζωή του ή συμβολικές απεικονίσεις της συντροφιάς του στη μεταθανάτια ζωή. Μουσείο Τέχνης Walters.
• 
  Μέχεν από ασβεστόλιθο. Πρώιμη Δυναστική περίοδος. Μουσείο Αιγυπτιακών Αρχαιοτήτων Καΐρου.