Μεγάλη Σύρτις (Άρης)
Το υψίπεδο Μεγάλη Σύρτις (Syrtis Major Planum) είναι μία μεγάλη σκουρόχρωμη περιοχή στην επιφάνεια του πλανήτη Άρη, συνήθως η πιο σκουρόχρωμη που φαίνεται από τη Γη. Βρίσκεται ανάμεσα στις χαμηλές βόρειες και στις υψηλότερες νότιες εκτάσεις. Το εύρος του υψιπέδου στη διεύθυνση ανατολή-δύση φθάνει τα χίλια χιλιόμετρα, ενώ κατά τη διεύθυνση βορράς-νότος τα 1.350 χλμ. Στα ανατολικά του απλώνεται η Πεδιάδα της Ίσιδος. Με βάση δεδομένα από το διαστημόπλοιο Mars Global Surveyor, ανακαλύφθηκε ότι η Μεγάλη Σύρτις αποτελεί ένα αρχαίο ασπιδοειδές ηφαίστειο με πολύ μικρή κλίση πλαγιάς[1], ώστε να μη γίνεται αντιληπτό ότι πρόκειται για όρος. Προηγουμένως χαρακτηριζόταν «πεδιάδα», έχοντας την επίσημη διεθνή ονομασία Syrtis Major Planitia. Το σκούρο χρώμα προέρχεται από τα βασαλτικά ηφαιστειογενή πετρώματα της περιοχής και τη σχετικώς μικρή παρουσία σκόνης.
Μέχρι σήμερα καμιά ανθρώπινη διαστημική αποστολή δεν έχει προσεδαφισθεί στη Μεγάλη Σύρτι, αλλά ο ενδιαφέρων κρατήρας Γιέζερο σε αυτή αποτελεί δυνητική περιοχή για την προσεδάφιση του οχήματος της αποστολής Mars 2020[2]. Το βορειοανατολικό μέρος της Μεγάλης Σύρτυος θεωρείται επίσης πιθανή περιοχή για προσεδάφιση.
Γεωγραφία και γεωλογία Επεξεργασία
Η Μεγάλη Σύρτις εκτείνεται περίπου 1.500 χλμ. βορείως του αρειανού ισημερινού, έχοντας ως κεντρικές αρειογραφικές συντεταγμένες πλάτος 8,4° Βόρειο και μήκος 69,5° Ανατολικό. Το υψόμετρό της μειώνεται από το δυτικό όριό της στην Αερία μέχρι το ανατολικό στην Πεδιάδα της Ίσιδος κατά περίπου 4.000 μέτρα. Ο δυτικός όγκος της (μήκος 50° Α) φθάνει σε ύψος 6.000 μέτρα πάνω από τη μέση αρειανή επιφάνεια. Ωστόσο, οι κλίσεις στο μεγαλύτερο μέρος της περιοχής είναι μικρότερες από 1°, πολύ λιγότερο από όσο οι πλαγιές των ασπιδοειδών ηφαιστείων της Θαρσίδος. Μια κεντρική επιμήκης λεκάνη 350 επί 150 χλμ. με μεγάλο άξονα στη διεύθυνση βορρά-νότου περιέχει τις καλδέρες Μερόη (Meroe Patera) και Νείλου (Nili Patera), που έχουν βάθος περί τα δύο χιλιόμετρα. Ο πυθμένας της καλδέρας του Νείλου έχει λιγότερους κρατήρες προσκρούσεως και συνεπώς η καλδέρα είναι νεότερη. Παρά το ότι τα κυρίαρχα πετρώματα είναι βασαλτικά, στην καλδέρα του Νείλου έχει ανιχνευθεί και δακίτης.[3] Δορυφορικές μετρήσεις του βαρυτικού πεδίου δείχνουν μία θετική βαρυτική ανωμαλία στις καλδέρες, που υποδεικνύει την παρουσία ενός θαλάμου παγωμένου μάγματος διαστάσεων 600 επί 300 χλμ. από κάτω, ο οποίος περιέχει βαριά ορυκτά (κυρίως πυρόξενοι) που ξεχώρισαν από το μάγμα πριν από ηφαιστειακές εκρήξεις.[4] Οι μετρήσεις κρατήρων χρονολογούν τη Μεγάλη Σύρτι στην πρώιμη Εσπέριο εποχή, μετά τον σχηματισμό της γειτονικής λεκάνης της Ίσιδος.[1]
|
| |
Τοπογραφικός χάρτης με ψευδοχρώματα υψομέτρου από δεδομένα του Mars Orbiter, που δείχνει την κυκλική Πεδιάδα της Ίσιδος στα δεξιά και το υψίπεδο Μεγάλη Σύρτις στα αριστερά.
|
Εικόνα στο υπέρυθρο της κεντρικής περιοχής της Μεγάλης Σύρτυος. Οι καλδέρες Μερόη και Νείλου διακρίνονται άνω αριστερά και κάτω δεξιά του κέντρου, αντιστοίχως.
|
Ανακάλυψη και ονομασίες Επεξεργασία
Το όνομα του υψιπέδου προέρχεται από το αρχαίο ελληνορωμαϊκό όνομα για τον Κόλπο της Σύρτης, στη βόρεια ακτή της Αφρικής. Η Μεγάλη Σύρτις του Άρη είναι το πρώτο καταγεγραμμένο επιφανειακό χαρακτηριστικό ενός άλλου πλανήτη. Ανακαλύφθηκε από τον Κρίστιαν Χόυχενς, ο οποίος τη συμπεριέλαβε σε ένα σχεδίασμα του Άρη το έτος 1659. Ο Χόυχενς χρησιμοποίησε επαναλαμβανόμενες παρατηρήσεις αυτού του χαρακτηριστικού για να βρει το μήκος της αρειανής ημέρας.[5] Η πρώτη ονομασία του ήταν «Θάλασσα της Κλεψύδρας», αλλά ο κάθε χαρτογράφος που το σημείωνε τού έδινε και διαφορετικό όνομα: Το 1840 ο Γιόχαν Χάινριχ φον Μώντλερ το ονόμασε «Ατλαντική Διώρυγα» (Atlantic Canale). Στον χάρτη του Ρίτσαρντ Πρόκτορ το 1867, αποκαλείται «Θάλασσα του Kaiser», προς τιμή του Ολλανδού αστρονόμου Φρέντερικ Κάιζερ. Ο Καμίγ Φλαμμαριόν το βάφτισε στη γαλλική Mer du Sablier, που σημαίνει και πάλι «Θάλασσα της Κλεψύδρας», το 1876. Το όνομα «Μεγάλη Σύρτις» (Syrtis Major) επιλέχθηκε από τον Ιταλό αστρονόμο Τζοβάνι Σκιαπαρέλι, για τον χάρτη που συνέταξε[6][7] με βάση παρατηρήσεις του κατά την προσέγγιση του Άρη στη Γη το 1877. Το όνομα αυτό παρέμεινε και στο σημερινό επίσημο σύστημα ονοματολογίας του Άρη, που οφείλεται στον Ευγένιο Μ. Αντωνιάδη.
Εποχικές μεταβολές Επεξεργασία
Η Μεγάλη Σύρτις παρατηρήθηκε πολύ εξαιτίας των εποχικών και των πιο μακράς χρονικής κλίμακας μεταβολών στην εμφάνισή της. Αρχικώς πιστευόταν ότι ήταν μια αβαθής θάλασσα και αργότερα οι εποχικές μεταβολές αποδόθηκαν σε βλάστηση από φυλλοβόλα ή μονοετή φυτά. Ωστόσο, μετά το 1960 οι διαστημικές αποστολές Μάρινερ και Βάικινγκ με τις ανακαλύψεις τους οδήγησαν τους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι οι μεταβολές αυτές οφείλονταν στην εναπόθεση σκόνης και άμμου από τους εποχικούς ανέμους. Πολλές εναποθέσεις από τους ανέμους περιλαμβάνουν ανοικτόχρωμα «λοφία» (plumose streaks) σχηματιζόμενα στην υπήνεμη πλευρά κρατήρων πρόσκρουσης. Αυτά τα λοφία αποτελούν συσσωρεύσεις σκόνης που δημιουργούνται εξαιτίας της διακοπής της ροής του ανέμου από τα υπερυψωμένα χείλη των κρατήρων.[3]
Εικονοθήκη Επεξεργασία
-
Υψομετρικός χάρτης που δείχνει τη Μεγάλη Σύρτη στο κέντρο, ενταγμένη στο ευρύτερο πλαίσιο της αρειανής επιφάνειας. -
Ανοικτόχρωμα «λοφία» στη Μεγ. Σύρτη που προκαλούνται από τη διακοπή της ροής του ανέμου από τοιχώματα κρατήρων.
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ 1,0 1,1 Hiesinger, H.; Head (publications), J.W. (8 Ιανουαρίου 2004). «The Syrtis Major volcanic province, Mars: Synthesis from Mars Global Surveyor data». Journal of Geophysical Research 109 (E1): E01004. doi:. E01004. Bibcode: 2004JGRE..10901004H. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-02-08. https://web.archive.org/web/20120208102611/http://www.planetary.brown.edu/pdfs/2763.pdf. Ανακτήθηκε στις 2018-12-02.
- ↑ Staff (4 Μαρτίου 2015). «PIA19303: A Possible Landing Site for the 2020 Mission: Jezero Crater». NASA. Ανακτήθηκε στις 7 Μαρτίου 2015.
- ↑ 3,0 3,1 «Mars Odyssey Mission THEMIS web site». 23 Οκτωβρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 2007.
- ↑ Kiefer, Walter S. (30 Μαΐου 2004). «Gravity evidence for an extinct magma chamber beneath Syrtis Major, Mars: a look at the magmatic plumbing system». Earth and Planetary Science Letters 222 (2): 349–361. doi:. Bibcode: 2004E&PSL.222..349K.
- ↑ «Mars Express reveals wind-blown deposits on Mars». Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος. 3 Φεβρουαρίου 2012.
- ↑ Morton, Oliver (2002). Mapping Mars: Science, Imagination, and the Birth of a World. Νέα Υόρκη: Picador USA. σελίδες 14-15. ISBN 0-312-24551-3.
- ↑ William Sheehan. «The Planet Mars: A History of Observation and Discovery - Chapter 4: Areographers». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιουλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 2007.