Μελιτιανό σχίσμα

Το Μελιτιανό σχίσμα ή Μελιτιανισμός αποτελούσε ένα αποσχιστικό ρεύμα σε τοπική εκκλησία της Αιγύπτου στις αρχές του 4ου αιώνα, το οποίο συνέβη με αφορμή του ζήτημα των Πεπτωκότων. Προεξάρχων της απόσχισης αυτής ήταν ο Μελέτιος (ή Μελίτιος), ένας δραστήριος επίσκοπος της εκκλησίας της Λυκόπολης της Αιγύπτου με αρχηγικές τάσεις, ο οποίος και εκδιώχθηκε από τον επίσκοπο Πέτρο Α΄ Αλεξανδρείας.

Τα αίτια

Τα αίτια του Μελιτιανού σχίσματος δεν είναι πλήρως εξακριβωμένα, λόγω κυρίως των αντιθέσεων των πηγών που διαθέτουμε σήμερα. Το κλίμα στις αρχές του 4ου αιώνα στους κόλπους της εκκλησίας σε πολλές περιοχές ήταν τεταμένο λόγω των σχισμάτων με αφορμή τη σταδιακή εφαρμογή της επιείκειας στο ζήτημα της μετάνοιας. Υπό αυτό το πρίσμα στην Αίγυπτο υπήρχαν σπόροι αυτής της έντασης. Αυτοί οι σπόροι όμως αναπτύχθηκαν περισσότερο από τον επίσκοπο Λυκοπόλεως Μελίτιο. Ο Μελίτιος όπως περιγράφεται από τους ιστορικούς παρουσιαζόταν ως φίλαρχος, σφετεριστής του επισκοπικού θρόνου, ενώ αυτοαποκαλούταν «αρχιεπίσκοπος Αιγύπτου». Σύμφωνα δε με το Θεοδώρητο, το σχίσμα έχει ως κύριο αίτιο τις αρχηγικές του βλέψεις.

Ο Μελίτιος επίσης τασσόταν υπέρ της αυστηρότητας της τήρησης στη μετάνοια, ενώ προέβη και σε χειροτονίες γειτονικών επισκοπών, χωρίς όμως να έχει το δικαίωμα, το οποίο ανήκε στον Αρχιεπίσκοπο Αλεξανδρείας Πέτρο. Η αρχική σύγκρουση φαίνεται δε, να αφορούσε μόνο τις αντικανονικές χειροτονίες αφού οι απόψεις διίσταντο ούτως ή άλλως σε όλες τις τοπικές εκκλησίες για το ζήτημα της μετάνοιας. Στη διαφωνία αυτή όμως ο Μελίτιος επιχειρηματολόγησε και την περί των πεπτοκότων μετάνοια και έτσι έκανε μια αρχική κίνηση προς απόσχιση. Ο Πέτρος όμως με σύνοδο που συγκάλεσε το 306 και ενώ αρχικά είχε αποκόψει από την κοινωνία τον Μελίτιο τον καθαίρεσε. Ο Μελίτιος αντέδρασε διεκδικώντας μάλιστα τη πρωτοκαθεδρία του Αρχιεπισκοπικού θρόνου, εντείνοντας τη δραστηριότητά του με βασική επιχειρηματολογία την επιείκεια που είχε εισάγει ο Πέτρος στην τοπική εκκλησία.

Το σχίσμα

Ο Μελίτιος στην προσπάθεια που κατέβαλε βρήκε ιδιαίτερη ανταπόκριση από τοπικούς πρεσβυτέρους και επισκόπους, ενώ η σύνοδος του 306 επικύρωνε ουσιαστικά την επιείκεια στην αντιμετώπιση των πεπτωκότων. Το σχίσμα δε, απέκτησε ιδιαίτερη ευρύτητα αφού προσπάθησε να εξομοιώσει στην απόσχισή του, με την ορολογία «καθαροί» όπως και οι Νοβατιανοί. Επίσης για μικρό διάστημα ο Άρειος είχε υπεισέλθει στο σχίσμα αυτό, έχοντας ήδη διατυπώσει τις πρώτες αιρετικές του απόψεις ενώ προέβηκαν το 324 σε ένωση με τους Κολλουθιανούς, μια μικρή αποσχιστική ομάδα από την Αίγυπτο. Το ζήτημα του Μελιτιανισμού απασχόλησε τόσο την Α΄ Οικουμενική σύνοδο όσο και τον Αυτοκράτορα Μέγα Κωνσταντίνο. Η ευρύτητα του Μελιτιανισμού φάνηκε στην Οικουμενική Σύνοδο όταν ο Μελίτιος υποχρεώθηκε να ετοιμάσει κατάλογο (βρεβίον) των επισκόπων του, που αριθμούσαν τους 30. Έτσι παρότι στην Σύνοδο της Νίκαιας κυρίως αντιμετωπίστηκε ο Άρειος σε δεύτερη μοίρα αντιμετωπίστηκε και ο Μελίτιος, σε μια προσπάθεια να εισαχθούν οι σχισματικοί πάλι στην εκκλησία. Τελικά δεν βρέθηκε η χρυσή τομή, όμως οι Μελιτιανοί είχαν αρχίσει να φθίνουν τόσο από τη σημαντική επιρροή που ασκούσε ο Αρειανισμός όσο και από τους Εκκλησιαστικούς Πατέρες.

Πηγές και βιβλιογραφία

• «Εκκλησιαστική ιστορία» - Βλάσιος Φειδάς
  Εκδόσεις Διήγηση, Αθήνα, 2003.
• Rowan Williams, Arius: Heresy and Tradition, Eerdmans Publishing Company, Revised edition, 2002.

Πρόσθετη ανάγνωση

• Καθολική Εγκυκλοπαίδεια, λήμμα «Meletius of Lycopolis» (Αγγλικά).
• Encyclopedia of Religious Knowledge, λήμμα «Meletius of Lycopolis» (Τόμ. 7ος, σελ. 289) (Αγγλικά).