Μονή Λατόμου
Το παλαιό καθολικό της Μονής Λατόμου, προσωνυμία που οφείλεται στα λατομεία πέτρας που υπήρχαν στην περιοχή, γνωστό σήμερα ως Ναός του Οσίου Δαυίδ, είναι παλαιοχριστιανικό μνημείο της Θεσσαλονίκης.[1] Βρίσκεται στην Άνω Πόλη, στο τέλος της οδού Αγίας Σοφίας. Ο ναός ήταν αρχικά αφιερωμένος στο Χριστό Σωτήρα[2] ή κατ' άλλους στον Προφήτη Ζαχαρία[3], ενώ το όνομα Όσιος Δαυίδ του αποδόθηκε λανθασμένα στην αρχή του περασμένου αιώνα και επικράτησε από τότε[2].
| Μονή Λατόμου | |
|---|---|
| Μονή Λατόμου | |
 | |
 | |
| Είδος | εκκλησία, τζαμί, ορθόδοξη εκκλησία και αρχαιολογική θέση |
| Αρχιτεκτονική | βυζαντινή αρχιτεκτονική |
| Γεωγραφικές συντεταγμένες | 40°38′31″N 22°57′8″E |
| Θρήσκευμα | Ανατολικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός |
| Θρησκευτική υπαγωγή | Ιερά Μητρόπολις Θεσσαλονίκης |
| Διοικητική υπαγωγή | Δήμος Θεσσαλονίκης |
| Τοποθεσία | Άνω Πόλη Θεσσαλονίκης |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Προστασία | τμήμα μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς (από 1988) και αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα |
 Πολυμέσα | |
| δεδομένα (π) | |
| Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης | |
|---|---|
| Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ. | |
 Το περίφημο ψηφιδωτό. | |
| |
| Χώρα μέλος |  Ελλάδα |
| Τύπος | Πολιτισμικό |
| Κριτήρια | i, ii, iv, |
| Ταυτότητα | 456 |
| Περιοχή | Ευρώπη και Βόρεια Αμερική |
| Ιστορικό εγγραφής | |
| Εγγραφή | 1988 (12η συνεδρίαση) |
Ιστορικό
ΕπεξεργασίαΟ ναός κτίστηκε πάνω στη θέση ενός ρωμαϊκού βαλανείου στα τέλη του 5ου με αρχές του 6ου αιώνα.[1] Την ίδια περίοδο φιλοτεχνήθηκε στην αψίδα ψηφιδωτό με χορηγία μιας ανώνυμης γυναίκας που σύμφωνα με την παράδοση ήταν η Θεοδώρα, κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιανού, η οποία είχε ασπασθεί το χριστιανισμό[3]. Το 1430[2], με την κατάληψη της πόλης από τους Οθωμανούς, ο ναός μεταβλήθηκε σε τζαμί με το όνομα Σουλιτζέ ή Κεραμεντίν τζαμί[4], ενώ άλλη άποψη θέλει τη μεταβολή αυτή να συνέβη στα πλαίσια του 16ου αιώνα[3]. Το 1921 ο ναός επέστρεψε στη χριστιανική λατρεία.
Μετά τη Βυζαντινή Περίοδο
ΕπεξεργασίαΟ Ναός του Οσίου Δαυίδ έχει μια απλή εξωτερική όψη, και βρισκόταν μακριά από το κέντρο της Θεσσαλονίκης, κοντά στα βουνά. Αυτό συνεισέφερε στη θεωρία πως η Μονή Λατόμου δεν μετατράπηκε σε τζαμί αμέσως μετά την κατάληψη της περιοχής από τους Οθωμανούς, καθώς αυτοί μετέτρεψαν πρώτα τις καλύτερες εκκλησίες στις πιο κεντρικές περιοχές. Όταν ο ναός μετετράπη σε τζαμί, οι τοίχοι καλύφθησαν με σοβά. Επιπροσθέτως κατά την Τουρκοκρατία προστέθηκε μιναρές στη νοτιοδυτική γωνία. Σήμερα παραμένει μόνον η βάση, μαζί με τό σπειρωτό κλιμακοστάσιο.
Ο ναός λειτουργεί και στις μέρες μας, υπαγόμενος στην Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης[5].
Αρχιτεκτονική
ΕπεξεργασίαΣτην αρχική του μορφή ο ναός αποτελούσε ένα τετράγωνο κτίριο με κόγχη στα ανατολικά και μέσα στο τετράγωνο σχηματιζόταν ισοσκελής σταυρός από τέσσερα μικρά διαμερίσματα στις γωνίες. Το κτήριο διέθετε επίσης τρούλο, ο οποίος μετέπειτα αντικαταστάθηκε από κεραμωτή στέγη[4]. Η δυτική πλευρά του κτηρίου απ' όπου γινόταν η είσοδος έχει καταστραφεί και έτσι η σημερινή είσοδος βρίσκεται στη νότια πλευρά.
Διακόσμηση
ΕπεξεργασίαΤο ψηφιδωτό της κόγχης απεικονίζει το όραμα του Ιεζεκιήλ, με το Χριστό Εμμανουήλ (σε εφηβική ηλικία) στο κέντρο να κάθεται πάνω στο τόξο της ίριδας. Κάτω από τα πόδια του κυλούν οι 4 ποταμοί του παραδείσου, Φισών, Γεών, Τίγρης και Ευφράτης. Γύρω του εικονίζονται τα σύμβολα των τεσσάρων Ευαγγελιστών (ένα ανθρώπινο-αγγελικό πρόσωπο για τον Ματθαίο, ένα λιοντάρι για τον Μάρκο, ένα βόδι για τον Λουκά και ένας αετός για τον Ιωάννη) και στην αριστερή γωνία ο προφήτης Ιεζεκιήλ στις όχθες του ποταμού Χοβάρ και στη δεξιά ο προφήτης Αββακούμ ή ο Ησαΐας. Παράλληλα δηλώνεται το φυσικό στοιχείο της σκηνής που τοποθετείται στο παράδεισο. Η τοποθέτηση μιας παράστασης με τέτοιο θέμα στην αψίδα είναι μοναδική στον κόσμο[2].
Στη νότια καμάρα σώζεται πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος με θέματα την Γέννηση και τη Βάπτιση του Ιησού καθώς και ίχνη της Υπαπαντής και τη Μεταμόρφωσης, όλα έργα του 12ου αιώνα[6]. Οι περισσότερες από τις τοιχογραφίες σχεδιάστηκαν κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο. Οι τοιχογραφίες: Παναγία του Πάθους, Η Είσοδος στην Ιερουσαλήμ, και ο Χριστός στο Όρος των Ελαιών, είναι κατά πάσα πιθανότητα αργότερα έργα, της Παλαιολόγιας περιόδου, περίπου στο 1300. Πολλές από τις τοιχογραφίες είναι κατεστραμμένες σήμερα εξαιτίας της παρόδου του χρόνου, σεισμών, διαρροών ύδατος, και του σοβά με τον οποίον καλύφθησαν κατά την Τουρκοκρατία.
Αγίασμα της Αγίας Ζώνης
ΕπεξεργασίαΣτα ΒΑ του Ναού του Οσίου Δαυίδ, επί της οδού Τιμοθέου 13, σώζεται το αγίασμα της Αγίας Ζώνης, όπου υπάρχει πηγή που αναβλύζει από τον πολύχρωμο βράχο με σταλακτίτες και δημιουργεί μία μικρή λιμνούλα.Το αγίασμα φαίνεται μάλλον να έχει σχέση με το συγκρότημα της Μονής Λατόμου.[1][7]
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ 1,0 1,1 1,2 «Ι. Μονή Λατόμου - Ι. Ναός Οσίου Δαυίδ και αγίασμα, Άνω Πόλη, Θεσσαλονίκη | Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο». www.arxaiologikoktimatologio.gov.gr. Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2023.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης, Ρεκος, Θεσσαλονίκη 1997, Συλλογικό - Δ.Ευγενίδου, ISBN 978-960-358-099-7 σ.69
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Ε.Κουρκουτίδου-Νικολαϊδου & Α.Τουρτα, Περίπατοι στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, Καπον, Αθήνα 1997, ISBN 960-7254-46-5 σ.92
- ↑ 4,0 4,1 «Μνημεία Θεσσαλονίκης» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 26 Μαρτίου 2012. Ανακτήθηκε στις 6 Νοεμβρίου 2010.
- ↑ «Ι.Μ.Θ. :: Παρεκκλήσια Ενοριακών Ναών». www.imth.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Μαΐου 2021. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2016.
- ↑ Ε.Κουρκουτίδου-Νικολαϊδου & Α.Τουρτα, Περίπατοι στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, Καπον, Αθήνα 1997, ISBN 960-7254-46-5 σ.97
- ↑ «Μονή Οσίου Δαυίδ: Το Αγίασμα Αγίας Ζώνης στην Άνω Πόλη». ThessNews. 8 Φεβρουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2023.
Βιβλογραφία
Επεξεργασία- Στυλιανός Πελεκανίδης, Παλαιοχριστιανικά μνημεία της Θεσσαλονίκης: Αχειροποίητος, Μονή Λατόμου. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1979. 87 σ.
- Ευθύμιος Τσιγαρίδας. Μονή Λατόμου (Όσιος Δαβίδ). Θεσσαλονίκη: Ι.Μ.Χ.Α., 1987. 131 σ.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Επεξεργασία- Το περίφημο ψηφιδωτό της μονής.
- https://www.thessalonikitourism.gr/index.php/el/component/k2/item/359-church-of-osios-david-catholicon-of-the-latomos-monastery