Νεφερτίτη
Η Νεφερτίτη ήταν αρχαία Αιγύπτια βασίλισσα που έζησε μεταξύ 1370-1330 π.Χ. περίπου. Είναι μία από τις πιο διάσημες βασίλισσες της αρχαίας Αιγύπτου δίπλα στη Χατσεψούτ, τη Νεφερτάρι και την Κλεοπάτρα που φημίζονταν για τη δυναμική προσωπικότητα και το κάλλος τους.
| Νεφερτίτη | |
|---|---|
 Η βασίλισσα Νεφερτίτη στο διάσημο πορτραίτο της που βρέθηκε στην Αμάρνα, στην οικία του γλύπτη Τούθμωση. | |
| Γενικές πληροφορίες | |
| Γέννηση | 1370 π.Χ. (περίπου) Θήβαι Αιγύπτου |
| Θάνατος | 1330 π.Χ. (περίπου) Αμάρνα |
| Χώρα πολιτογράφησης | Αρχαία Αίγυπτος |
| Θρησκεία | Αρχαία αιγυπτιακή θρησκεία |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | κυβερνώσα βασίλισσα |
| Περίοδος ακμής | 14ος αιώνας π.Χ.[1] |
| Οικογένεια | |
| Σύζυγος | Ακενατόν |
| Τέκνα | Νεφερνεφερουατέν Τασερίτ Νεφερνεφερούρε Σετεπένρε Μεριτατέν Μεκετατέν Ανκεζεναμούν |
| Γονείς | Άγια |
| Αδέλφια | Mutnedjmet |
| Οικογένεια | δέκατη όγδοη δυναστεία Φαραώ |
| Αξιώματα και βραβεύσεις | |
| Αξίωμα | βασίλισσα Φαραώ |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Οικογένεια
ΕπεξεργασίαΗ καταγωγή της Νεφερτίτη δεν είναι εξακριβωμένη. Υπήρξε η κύρια σύζυγος του φαραώ Ακενατόν (1352-1336 π.Χ.) της 18ης Δυναστείας και έφερε τον τίτλο "Μεγάλη βασιλική σύζυγος". Με τον Ακενατόν η Νεφερτίτη απέκτησε έξι κόρες. Η Μεριτατέν ήταν η πρωτότοκη και ο σύζυγός της, ο Σμενκαρέ, διαδέχτηκε στον θρόνο τον Ακενατόν, μετά τον θάνατό του. Ως αδελφή της αναφέρεται η Mutnedjmet, σύζυγος του Χορεμχέμπ, του τελευταίου φαραώ της 18ης Δυναστείας, αλλά αυτό δεν είναι βέβαιο. Οι υπόλοιπες κόρες του ζεύγους Νεφερτίτης-Ακενατόν ήταν η Μεκετατέν, η Ανκεζεναμούν, η Νεφερνεφερουατέν Τασερίτ, η Νεφερνεφερούρε και η Σετεπένρε.
Η λατρεία του Ατέν
Επεξεργασία
Ο φαραώ Ακενατόν αρχικά ονομαζόταν Αμενχοτέπ Δ΄ (στην εξελληνισμένη μορφή: Αμένωφις Δ΄). Η αλλαγή του ονόματός του σε Ακενατόν οφείλεται στο γεγονός ότι αποφάσισε να κτίσει μία νέα πρωτεύουσα και να αποστασιοποιηθεί από το μέχρι τότε θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο των Θηβών και την παραδοσιακή λατρεία του Άμωνα. Για τον λόγο αυτό ο Αμενχοτέπ Δ΄, γνωστός σήμερα και ως "ο αιρετικός βασιλιάς"[2], αφαίρεσε από το όνομά του τη λέξη Άμων και πρόσθεσε σε αυτό το όνομα της θεότητας Ατόν (ή Ατέν) που δεν είναι άλλος από τον ηλιακό δίσκο. Δημιούργησε έτσι το νέο του όνομα "Ακενατόν" που μεταφράζεται από τα ιερογλυφικά ως "αυτός που εργάζεται αποτελεσματικά για τον Ατέν". Η νέα πρωτεύουσα ονομάστηκεΑκετατέν και βρίσκεται στη σημερινή Αμάρνα, στην ανατολική όχθη του Νείλου, στο μέσον της απόστασης που χωρίζει τη Μέμφιδα από τις Θήβες. Ήταν αφιερωμένη στη λατρεία του Ατέν και του βασιλικού ζεύγους Νεφερτίτης - Ακενατόν που προβάλλονταν ως οι απόγονοί του. "Ακετατέν" σημαίνει "ορίζοντας του Ατέν".[3]
Η θρησκευτική αυτή μεταρρύθμιση του Ακενατών αποτελεί μία πρωτοφανή καινοτομία και θεωρείται ως η πρώτη μονοθεϊστική λατρεία, έχοντας ως επίκεντρο τον ηλιακό δίσκο Ατέν και τη θεϊκή υπόσταση του βασιλικού ζεύγους. Το έδαφος για τις θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις του Ακενατών είχε προετοιμάσει ο πατέρας του, ο φαραώ Αμενχοτέπ Γ΄ (1390-1352 π.Χ.), ο οποίος τοποθέτησε τον εαυτό του ως ίσο απέναντι στον θεό Ήλιο, προωθώντας την ιδέα ότι ο ίδιος αποτελούσε "προσωποποίηση" όλων των θεών της Αιγύπτου από τους οποίους και καταγόταν.[4]
Η τέχνη της Αμάρνα
ΕπεξεργασίαΣτο Νέο Μουσείο του Βερολίνου, όπου στεγάζεται η συλλογή των αιγυπτιακών αρχαιοτήτων, βρίσκεται σήμερα η διάσημη προτομή της Νεφερτίτης που θεωρείται ως σύμβολο της γυναικείας ομορφιάς. Ανακαλύφθηκε το 1912 από τον Γερμανό αρχαιολόγο Λούντβιχ Μπόχαρτ στην Αμάρνα, στα ερείπια της κατοικίας του γλύπτη Τούθμωση[5] και είναι ένα πραγματικό αριστούργημα της αρχαίας αιγυπτιακής τέχνης. Είναι κατασκευασμένη από ασβεστόλιθο που καλύπτεται εξωτερικά με στρώσεις γυψοκονιάματος, ζωγραφισμένη με μπλε, κίτρινες, κοκκινωπές, πράσινες, μαύρες και άσπρες χρωστικές ουσίες. Για τις κόρες των ματιών της χρησιμοποιήθηκε χαλαζίας, αλλά από το αριστερό μάτι δεν σώζεται ο ένθετος ημιπολύτιμος λίθος. Η βασίλισσα φορά χρυσό διάδημα και το χαρακτηριστικό μπλε στέμμα της, γνωστό ως khepresh το οποίο φορούσαν οι βασιλείς στις μάχες, αλλά και στις τελετουργίες.[6] Στο μπροστινό μέρος του στέμματος υπήρχε ο ουραίος όφις που σήμερα δεν σώζεται. Το λαιμό της στολίζει ένα πλατύ περιδέραιο διακοσμημένο με φυτικά σχέδια.[7]
_-_147.jpg)
Σύμφωνα με τον Αιγυπτιολόγο David P. Silverman, στο έργο αυτό αντικατοπτρίζεται η κλασσική τεχνοτροπία της αρχαίας αιγυπτιακής τέχνης, η οποία παρεκκλίνει από την εκκεντρικότητα του στυλ της Αμάρνας, το οποίο αναπτύχθηκε την περίοδο της βασιλείας του Ακενατόν. Η προτομή της Νεφερτίτης εξυπηρετούσε ίσως τον γλύπτη ως πρότυπο για τη δημιουργία των πορτρέτων άλλων βασιλικών προσώπων και αξιωματούχων, και φυλασσόταν στον χώρο εργασίας του, όπου και βρέθηκε.[7]
Στην εποχή του Ακενατόν και της Νεφερτίτης διαμορφώθηκε μία ιδιαίτερη τεχνοτροπία στη φαραωνική εικονογραφία, η οποία εξαπλώθηκε και πέρα από το ανάκτορο. Απόδειξη για αυτό αποτελούν τα αγάλματα και οι διακοσμητικές ανάγλυφες παραστάσεις. Τα πρόσωπα είναι επιμηκυμένα, τα χείλη ιδιαίτερα σαρκώδη, ο λαιμός μακρύς, η κοιλιά προεξέχουσα και η λεκάνη υπερτονισμένη. Η τεχνοτροπία των καλλιτεχνών της Αμάρνα προβάλει την οικογενειακή ζωή του βασιλικού ζεύγους που είχε αποκτήσει έξι κόρες και χαρακτηρίζεται από κίνηση, ζωντάνια και εκφραστικότητα.[4][3]
Στο Καρνάκ βρίσκονται πολλά οικοδομήματα που έκτισε ο Ακενατόν και στη διακόσμησή τους ιδιαίτερη θέση κατέχει η βασίλισσα Νεφερτίτη. Ανάμεσα σε αυτά υπάρχει ένα κτίριο αφιερωμένο αποκλειστικά σε εκείνη. Από τη διακόσμησή του απουσιάζει ο ίδιος ο φαραώ, ενώ εμφανίζεται η Νεφερτίτη με ένα νέο όνομα, ως Νεφερνεφερουατέν (Neferneferuaten). To όνομα αυτό ήταν ο επίσημος τίτλος της την εποχή που συμβασίλευε με τον σύζυγό της, προς το τέλος της βασιλείας του ίδιου, και έχοντας ως όνομα θρόνου το Ανκχετκχεπερούρα (Ankhetkheperura) που μεταφράζεται από τα ιερογλυφικά ως "ο τελειότερος όλων είναι ο Ατέν". Στα ανάγλυφα αυτού του κτιρίου η Νεφερτίτη απεικονίζεται σε τελετουργικές σκηνές με την κόρη της Μεριτατέν, οι οποίες κανονικά αποτελούσαν καθήκον του φαραώ.
Ο Ακενατών και η Νεφερτίτη απεικονίζονται στα διακοσμητικά ανάγλυφα ως Σου και Τεφνούτ, έχοντας ως πατέρα τους τον ηλιακό δίσκο Ατέν. Σύμφωνα με τη θρησκευτικές πεποιθήσεις των αρχαίων Αιγυπτίων ο Σου και η Τεφνούτ ήταν τα παιδιά του θεού Ατούμ ο οποίος ήταν ο αρχέγονος πατέρας, δημιουργός όλων, και αντικαθίσταται στην τέχνη της Αμάρνα από τον Ατέν. Ο Ακενατόν, μετά τον Ατέν, ήταν κι αυτός ο μεγάλος δημιουργός που έπλαθε τους υπηκόους τους καθ΄ ομοίωσίν του.[3]
Η Νεφερτίτη συμβασιλέας-φαραώ
Επεξεργασία.jpg)
Η Νεφερτίτη κατείχε ιδιαίτερα σημαντική θέση δίπλα στον σύζυγό της Ακενατόν, κάτι που φαίνεται και στην εικονογραφία τους, αλλά, στο 12ο έτος περίπου της βασιλείας του Ακενατόν, φαίνεται ότι η μεγάλη βασιλική σύζυγος "χάνεται" από τις γραπτές πηγές και τα μνημεία. Το όνομά της δεν αναφέρεται πια στις επιγραφές και αντικαθίσταται από αυτά των κορών της, κυρίως της Μεριτατέν. Ο θάνατος του Ακενατόν επήλθε στο 17ο έτος της βασιλείας του. Η Νεφερτίτη θεωρείται βέβαιο ότι δεν πέθανε πριν από τον Ακενατόν. Κατά μία άποψη η Νεφερτίτη, εκτός από βασιλική σύζυγος, κατείχε ενεργό ρόλο στην εξουσία ως συμβασιλέας-φαραώ στη διάρκεια των τελευταίων ετών της ηγεμονίας του συζύγου της.[3][4]
Η ρόλος της Νεφερτίτη ως συμβασιλέα κατά την τελευταία περίοδο που ο Ακενατόν βρισκόταν στον θρόνο, δικαιολογείται από την ανάγκη του φαραώ να προστατευτεί από τους εχθρούς τους, τους οποίους είχε δημιουργήσει η θρησκευτική του μεταρρύθμιση στο άλλοτε πανίσχυρο ιερατείο των Θηβών. Από την περίοδο που η Νεφερτίτη ήταν συμβασιλέας του Ακενατόν προέρχεται μία επιγραφή από τις Θήβες που πληροφορεί ότι στην παλαιά πρωτεύουσα υπήρχε "βασιλική έπαυλη της Ανκχκετκχεπερούρα", ένα όνομα που ταυτίζεται με τη Νεφερτίτη, η οποία λειτουργούσε ως αντιπρόσωπος του Ακενατόν στις Θήβες και διαχειριστής των εκτός Αμάρνα υποθέσεων του βασιλιά. Το κείμενο αυτό έχει ως θέμα του τις προσφορές προς τον θεό Άμωνα και υποδηλώνει μία προσπάθεια επανασύνδεσης με το παραδοσιακό θρησκευτικό κέντρο. Το μεγαλύτερο μέρος της επιγραφής καταλαμβάνει μία επίκληση προς τον Άμωνα, ο οποίος πρέπει να έλθει και να φωτίσει το μαύρο σκοτάδι που είχε πέσει επάνω στους πιστούς μετά τη δημιουργία της Αμάρνα και την εμφάνιση του Ατέν.[3][4]
Η Νεφερτίτη όμως δεν έχει πουθενά τον τίτλο του φαραώ ή συμβασιλέα. Στα κτερίσματα που βρέθηκαν στον τάφο της αναφέρεται μόνο ως "η σύζυγος του βασιλιά".[4]
Εκτός από τη θεωρία που υποστηρίζει ότι η Νεφερτίτη στη διάρκεια των τελευταίων ετών της βασιλείας του συζύγου της ήταν συμβασιλέας του φέροντας το όνομα "Ανκχετκχεπερούρα Νεφερνεφερουατέν", μία άλλη άποψη υποστηρίζει πως συμβασιλέας του Ακενατόν ήταν μία από τις κόρες του, η Νεφερνεφερουατέν ή η Μεριτατέν.
Ορισμένοι μελετητές θεωρούν πως η Νεφερτίτη "χάθηκε" από το προσκήνιο εξαιτίας της δεύτερης συζύγου του Ακενατόν της Kiya, η οποία στις επιγραφές αναφέρεται ως "Πολυαγαπημένη σύζυγος του βασιλιά", ένας τίτλος που δεν είναι σίγουρα ανώτερος από αυτόν της "Μεγάλης βασιλικής συζύγου" που κατείχε η Νεφερτίτη. Με την Kiya ο Ακενατόν απέκτησε μία ακόμη κόρη και ένα γιό, που θεωρείται πως είναι ο Τουταγχαμών.
Μετά τον θάνατο του Ακενατόν στον θρόνο τον διαδέχτηκε, όπως πιθανολογείται, ο Σμενκαρέ (1338-1336 π.Χ.), σύζυγος της Μεριτατέν. Η καταγωγή του Σμενκαρέ αμφισβητείται. Στις επιγραφές εμφανίζεται με το ίδιο όνομα "Νεφερνεφερουατέν". Σύμφωνα με τις θεωρίες που αναπτύσσονται γύρω από το ζήτημα αυτό ο Σμενκαρέ ήταν ίσως ένας από τους γιους του Ακενατόν που απέκτησε με άλλη σύζυγο ή κάποιος απόγονος της Νεφερτίτη. Είναι επίσης πιθανόν ότι ο Σμενκαρέ να είναι το ίδιο πρόσωπο με τη Νεφερτίτη και, όπως συνέβη παλαιότερα με τη Χατσεψούτ, η Νεφερτίτη να έγινε φαραώ, υιοθετώντας το όνομα "Σμενκαρέ" και κυβερνώντας για το σύντομο αυτό χρονικό διάστημα, παρουσιάζοντας την κόρη της, τη Μεριτατέν, στον τελετουργικό ρόλο της "Μεγάλης βασιλικής συζύγου".[4][3]
Ο Ύμνος στον Ατέν
ΕπεξεργασίαΙδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο "Μεγάλος Ύμνος προς τον Ατέν" που είναι μία λογοτεχνική δημιουργία της ίδιας περιόδου αφιερωμένη στον θεό Ατέν, ο οποίος περιγράφεται σε αυτόν ως η πιο σημαντική θεότητα της φύσης και δημιουργός των πάντων.
Θεωρείται πως ο ίδιος ο Ακενατόν έγραψε τον ύμνο. Είναι ένα κείμενο που συναντάται στους τάφους των ευγενών της Αμάρνα που διακοσμούνταν με παραστάσεις της Νεφερτίτη, του Ακενατόν και των παιδιών τους, οι οποίες τους απεικονίζουν να κάνουν προσφορές στον Ατέν. Το βασιλικό ζεύγος επιθυμούσε να εντυπωθεί στη συνείδηση των υπηκόων του ότι και η μεταθανάτια ζωή τους βρισκόταν σε άμεση εξάρτηση από τον Ατέν και τους ίδιους. Μεταξύ άλλων, ο ύμνος αναφέρει τα παρακάτω:[3][4]
" Όταν πέφτεις στον δυτικό ορίζοντα,
η γη βυθίζεται στο σκοτάδι σαν να πεθαίνει (...).
Κάθε λιοντάρι βγαίνει από τη φωλιά του.
Όλα τα φίδια δαγκώνουν.
Το σκοτάδι πλανιέται παντού, και η γη είναι σιωπηλή,
καθώς αυτός που έπλασε τα πάντα ξεκουράζεται στον ορίζοντα.
Η γη φωτίζει όταν ανατέλλεις στον ορίζοντα την αυγή.
'Όταν ως ήλιος Ατέν λάμπεις την ημέρα:
καθώς διαλύεις το σκοτάδι.
Καθώς απλώνεις τις αχτίδες σου (...).
Όλοι υψώνουν τα χέρια τους για να δείξουν τον σεβασμό τους όταν εμφανίζεσαι.
Όλα στη γη αρχίζουν να ζωντανεύουν (...) " [4] Lichtheim 1976: 97
Δείτε επίσης
Επεξεργασία- Arnold, Dorothea, Green, L., Allen, J. (1999), Royal Women of Amarna: Images of Beauty from Ancient Egypt, MetPublications. (Βασίλισσες και πριγκίπισσες της Αμάρνα, εικόνες ομορφιάς από την αρχαία Αίγυπτο)
- Reeves, N. (2015), The burial of Nefertiti? (Η ταφή της Νεφερτίτης;)
Πηγές - Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. jn20000701303. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουνίου 2022.
- ↑ Redford, D. B. (1984), Akhenaten, the Heretic King, Princeton University Press. ISBN 0691035679
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Shaw, I. (2000), The Oxford History of Ancient Egypt. Chapter 10: Dijk J. V., The Amarna Period and the Later New Kingdom (c.1352-1069 BC). Oxford University Press, ISBN-13: 978-0-19-280458-7.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 Mieroop, M. Van De (2011), A History of Ancient Egypt. Wiley-Blackwell, ISBN 978-1-4051-6070-4
- ↑ Wikipedia, Thutmose (sculptor) Τούθμωσις (γλύπτης)
- ↑ Wikipedia, Khepresh (Το μπλε στέμμα των φαραώ)
- ↑ 7,0 7,1 Wikipedia, Nefertiti Bust (Η προτομή της Νεφερτίτη)
- ↑ Wikipedia, Nefertiti
Επιπλέον μελέτη
Επεξεργασία- Lichtheim, Miriam (1976) Ancient Egyptian Literature. A Book of Readings, Vol. II: The New Kingdom, Berkeley: University of California Press. ISBN 0520029658. Internet Archive
 |
Αυτό το λήμμα σχετικά με την Αρχαία Αίγυπτο χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το. |