Παλαιολιθική Κύπρος

Η Κύπρος πριν την εμφάνιση του ανθρώπου

Η Κύπρος δεν αποτελούσε ποτέ τμήμα στεριάς που αποκόπηκε και μεταβλήθηκε σε νησί. Η ορεινή μάζα του όρους Τρόοδος υπήρξε τμήμα της μεσοζωικής Μεσωοκεάνιας Ράχης. Στις παράκτιες κατωμειοκαινικές αποθέσεις του Τρόοδος έχουν εντοπιστεί ενδείξεις ό,τι η Κύπρος ανυψώθηκε κι αποτέλεσε νησί περιβαλόμενο από θάλασσα, ενώ η οροσειρά της Κηρύνειας ήταν καταβυθισμένη, όπως αποδεικνύεται από τους κοραλλιογενείς ασβεστόλιθους του Κατώτερου Μειοκαίνου.

Η ύπαρξη της Κύπρου ως νησιού μπορεί να χρονολογηθεί περίπου από πριν 15 εκατομμύρια χρόνια. Χερσαία γέφυρα ξηράς μεταξύ Μικράς Ασίας και Κύπρου ουδέποτε υπήρξε και επομένως τα θηλαστικά είναι απίθανο να έφτασαν στο νησί μόλις αυτή αποτέλεσε χέρσο. Τα όποια θηλαστικά έφτασαν στην Κύπρο, έφτασαν κολυμπώντας (ιπποπόταμοι,ελέφαντες),ή επιπλέοντας (ποντικοί,αρουραίοι),είτε πετώντας (νυκτερίδες,γεράκια). Το γεγονός ό,τι κάποια είδη θηλαστικών απουσιάζουν από την Κύπρο, πρέπει να αποδοθεί είτε στη γεωγραφική απομόνωση της Κύπρου, είτε στο ό,τι η παρουσία κάποιων ειδών στην Κύπρο εξαφάνισε τη χλωρίδα σε τέτοιο βαθμό που δεν έδωσε την ευκαιρία σε άλλα φυτοφάγα να επιβιώσουν. Κυρίως τα απολιθωμένα οστά των εξαφανισμένων θηλαστικών ανήκουν σε ελέφαντες και νάνους ιποποτάμους. Αρχικά ο νησιωτικός απομονωτισμός της Κύπρου έγινε προσπάθεια να εξηγήσει την απουσία μιας Μεσολιθικής ή Προνεολιθικής φάσης.

Η Κύπρος και οι πρώτοι άνθρωποι

Αμφίβολες ενδείξεις παλαιότερης κατοίκησης στο νησί έχουν εντοπιστεί στις θέσεις ανατολικά του Ζυγιού στην περιοχή του ποταμού Μορόνου. Πρόκειται για υποτιθέμενες μεσοπαλαιολιθικές πηλώδεις αποθέσεις . Άλλη θέση με αμφιλεγόμενα μεσοπαλαιολιθικά ευρήματα, είναι του Αγία Μάμα στην κοιλάδα του ποταμού Χρυσοχού στη ΒΔ Κύπρο με προνεολιθικά εργαλεία. Τέλος στη θέση Αγία Άννα-Περιβόλια στην κοιλάδα του Τρεμιθού ΒΔ της Λάρνακας. Λόγω της ατυπικής λιθοτεχνίας των ευρημάτων δεν κατατάσσονται στην προνεολιθική κατηγορία με ασφάλεια.

Ακρωτήρι-Αετόκρεμνος

Στη θεση Ακρωτληρι-Αετόκρεμνος τη δεκαετία του 80' και στις αρχές της δεκαετίας του 90' έγιναν έρευνες που απέδειξαν με ασφαλή δεδομένα πως η πρωϊμότατη κατοίκηση της Κύπρου πρέπει να αναχθεί στην αρχή ή στα μέσα της 11ης χιλιετίας π.Χ (10000-9500 π.Χ.). Σε υψόμετρο 64 μέτρων και σε απότομη πλαγιά δίπλα στη θάλασσα λειτουργούσε ως θηρευτική βάση, δηλαδή για την επεξεργασία του κρέατος και του δέρματος κι όχι για τη θανάτωση ζώων. Η επιλογή της θέσης δεν ήταν τυχαία γιατί βρισκόταν σε θέση με ανοικτή θέα, με άμεση πρόσβαση στο νερό και σε βιότοπους όπου συγκεντρώνονταν θηλαστικά και τα ιθαγενή και αποδημητικά πουλιά αλλά και στη θάλασσα.

Πρόκειται για μια βραχοσκεπή που κατέρρευσε. Η ανασκαφή αποκάλυψε ενδημική πανίδα από πυγμαίους ιπποποτάμους. Η θέση έχει δύο στρώματα: το υψηλώτερο από αυτά περιέχει το 75% των εργαλείων και 1% των οστών ιποποτάμου. Το κατώτερο λειτουργούσε αποθετήριο απορριμάτων με το σύνολο των οστών να βρίσκονται εκεί και με το 12 % των εργαλείων.Η λιθοτεχνία που χρησιμοποιούν είναι ξέστρα και λίγοι μικρόλιθοι . Πιθανώς ο Αετόκρεμνος χρησιμοποιούνταν από από μικρή ομάδα θηρευτών (εως 50 άτομα) που συντηρούσε ευρύτερη πληθυσμιακή βάση (μέχρι 500 άτομα) πιθανότατα διασκορπισμένη σε ένα δίκτυο και άλλων άλλων κυνηγετικών θέσεων μη εντοπισμένων ακόμα. Η θέση Ακανθού-Αρχάγγελος Μιχαήλ στη βόρρειο Κύπρο, συνιστά κάτι ανάλογο και φέρει νανοποιημένη πανίδα.

Η παρακμή της θέσης πρέπει να αποδοθεί στη μείωση των θηραμάτων οπότε έχουμε στροφή στις θαλασσινές διατροφικές πηγές και τελικά εγκαταλείπεται και λόγω της αλλαγής του κλίματος ,οπότε ο πληθυσμός των θηρευτών αφήνει το νησί οριστικά είτε παραμένει στην Κύπρο συρρικνούμενος σε αδιάγνωστες θέσεις. Οι πληθυσμοί του Ακρωτηρίου προέρχονταν από τη συριακή ακτή όπου οι κάτοικοι απέκτησαν σταδιακή εξοικείωση με τη θάλασσα μετά από σταδιακές μετακινήσεις τους από το εσωτερικό. Αρνούμενοι ή δυσκολευόμενοι να υιοθετήσουν την πρώιμη παραγωγική οικονομία απωθούνται από τους μόνιμους οικισμούς σε περιθωριακούς χώρους , όπως η Κύπρος, και γίνονται κυνηγοί-συλλέκτες.

Πηγές

• Μιχάλης Δερμιτζάκης, «Οι παλαιογωγραφικές και παλαιοντολογικές εξελίξεις στην Κύπρο»,Ελληνική Ιστορία, Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τομ.25, Αθήνα, 1992, σελ.14-15
• Αδαμάντιος Σάμψων, Στέλλα Κατσαρού, «Η προϊστορία της Κύπρου», στο: Α. Σάμψων, Προϊστορική αρχαιολογία της Μεσογείου,εκδ.Καρδαμίτσας, Αθήνα, 2007, σελ.317-351
• Νίκος Ευστρατίου, Ελένη Μαντζουράνη, «Η αρχή της Νεολιθικής στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Παράλληλα προβλήματα έρευνας και ερμηνείας», στο: Η Κύπρος και το Αιγαίο στην Αρχαιότητα, Από την Προϊστορική περίοδο ως τον 7ο αιώνα ,.Χ., εκδ.Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου, Λευκωσία, 1997.σελ.7-20
• Ελένη Μαντζουράνη, «Ταφικές πρακτικές στους νησιωτικούς οικισμούς του Αιγαίου και στην Κύπρο στα Νεολιθικά χρόνια», στο: Η Κύπρος και το Αιγαίο στην Αρχαιότητα, Από την Προϊστορική περίοδο ως τον 7ο αιώνα ,.Χ., εκδ.Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου, Λευκωσία, 1997.σελ.21-32
• Ελένη Μαντζουράνη, Η αρχαιολογία της προϊστορικής Κύπρου, εκδ.Καρδαμίτσας, Αθήνα, 2001