Παναγία της Άσσιας
Ο Ναός της Θεοτόκου Παναγίας βρίσκεται καταμεσής του κάμπου της Άσσιας, δίπλα στο κοιμητήριο του χωριού, και περίπου 800 μέτρα βόρεια της πλατείας του Ιωάννη του Προδρόμου. Είναι μικρός μονόκλιτος καμαροσκέπαστος ναός, αφιερωμένος στην Θεοτόκο Παναγία, και ήταν αγιογραφημένος με τοιχογραφίες οι οποίες άλλες καταστράφηκαν και άλλες σκεπάστηκαν[1]. Σύμφωνα με τη μελέτη Conquest of the Land Through Seven Thousand Years [2] του Dr. Lowdermilk ο περιβάλλοντας χώρος του ναού είναι μοναδικός αφού αναδεικνύει παραστατικά τον όγκο των αλλούβιων αποθέσεων στην Μεσαορία από τον ποταμό Γιαλιά για τα τελευταία τουλάχιστον 800 έτη. Ο ναός βεβηλώθηκε μετά την κατάληψη του χωριού από τα τουρκικά στρατεύματα το 1974[3], οι αγιογραφίες του αφαιρέθηκαν από Τούρκους αρχαιοκάπηλους και εξήχθηκαν παράνομα από την Κύπρο.[4] [5] [6]
| Παναγία της Άσσιας | |
|---|---|
| Γενικές πληροφορίες | |
| Είδος | Βυζαντινός Ναός |
| Αρχιτεκτονική | μονόκλιτος, καμαροσκέπαστος ναός |
| Γεωγραφικές συντεταγμένες | Μεσαορία 35°9′57″N 33°36′36″E |
| Τοποθεσία | Άσσια |
| Χώρα | Κύπρος |
| Λειτουργία | περ. 1270-1974 |
| Χρήση | Ναός |
| Σχεδιασμός και κατασκευή | |
| δεδομένα (π) | |
Ιστορία του Ναού Επεξεργασία
Η ιστορία της Παναγίας της Άσσιας υπήρξε, στο πέρασμα των αιώνων, συνυφασμένη με τις υπερχειλίσεις του ποταμού Γιαλιά με την εκκλησία να είχε, σε δεκάδες περιπτώσεις, πλημμυρίσει από την ορμητική κάθοδο του ποταμού.
Η εκκλησία είναι κτισμένη καταμεσής του κάμπου της Άσσιας στην Μεσαορία εκεί που ήταν κάποτε το χωριό, όμως τα συχνά προβλήματα που δημιουργούσαν οι πλούσιες αλλούβιες αποθέσεις, οι προσχώσεις, οι υπερχειλίσεις του ποταμού Γιαλιά και οι πλημμύρες οδήγησαν τους κατοίκους της Άσσιας να μετακινήσουν το χωριό περίπου ένα χιλιόμετρο νοτιότερα, όπου υπήρχε ασφαλέστερο υψόμετρο, εκεί δηλαδή που βρίσκεται το χωριό σήμερα, αφήνοντας την εκκλησία της Παναγίας και το κοιμητήριο του χωριού κατά κάποιο τρόπο απομονωμένα ένα χιλιόμετρο περίπου βορειότερα του χωριού. Ο ναός μέχρι και το 1974 λειτουργούσε τουλάχιστον δύο φορές τον χρόνο, την 25η Μαρτίου και την 21 Νοεμβρίου. Με ιδιαίτερη λαμπρότητα οι Ασσιώτες τιμούσαν τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και τα Εισόδια της Θεοτόκου. Στο ναό της Παναγίας τιμούσαν την επέτειο της εθνικής εθνεγερσίας με διάφορες εκδηλώσεις και εθιμοτυπικά με παρέλαση που ξεκινούσε μετά τον εκκλησιασμό από το ναό της Παναγίας προς το χωριό, με την συνοδεία κρουστών και πνευστών οργάνων.
Χρονολόγηση Επεξεργασία
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, υπήρχαν ερείπια εκκλησίας στην τοποθεσία γνωστή ως «Πρόδρομοι», βορειοδυτικά του ναού της Παναγίας, που ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Χτίστηκε πριν από την εκκλησία της Παναγίας. Καταστράφηκε στα χρόνια της Φραγκοκρατίας από τα νερά του ποταμού Γιαλιά, δεδομένο που μαρτυρεί πως η μετακόμιση του χωριού νοτιότερα σε ασφαλέστερο σημείο από τις πλημμύρες και τις αλλούβιες αποθέσεις έγινε πάνω από μια φορά. Γνωρίζουν οι Ασσιώτες από μαρτυρίες γηραιότερων πως ο ναός της Παναγίας είναι ο παλιότερος ναός από όλες τις εκκλησίες του σημερινού χωριού. Συγκεκριμένα, στο σημερινό χωριό πολύ νοτιότερα από τον Ναό της Παναγίας υπάρχει ένας νεότερος ναός, ο πρώην ναός του Προφήτη Ηλία, ο οποίος μετατράπηκε σε τζαμί το 1571 με την κατάληψη της Κύπρου από τους Οθωμανούς. Στο ναό του Προφήτη Ηλία, ανακαλύφθηκε πρόσφατα πέτρινη επιγραφή μαρτυρώντας την ημερομηνία κτισίματος του Προφήτη Ηλία να είναι το 1271 μ.Χ. γεγονός που δημιουργεί εύλογο προβληματισμό για την πραγματική περίοδο που κτίστηκε η εκκλησία της Παναγίας, καθότι αναμφισβήτητα είναι προγενέστερη της εκκλησίας του Προφήτη Ηλία.
Περιγραφή -Χαρακτηριστικά Επεξεργασία
Είναι μικρός πετρόχτιστος μονόκλιτος με ημικυκλική αψίδα, καμαροσκέπαστος ναός, με κομμένα οξυκόρυφα τόξα για εισόδους και παράθυρα. Για να προστατευθεί η εκκλησία από τις αλλούβιες αποθέσεις οι Ασσιώτες έκτισαν πέτρινο περιτοίχισμα εσωκλείοντας τον ναό. Ο Δρ. C. Lowdermilk για σκοπούς μελέτης που διενέργησέ κατά την περίοδο 1938- 1939 επισκέφθηκε την Άσσια και τον ναό της Παναγίας και στην μελέτη του κατέγραψε πως η προσχωσιγενή πεδιάδα που περίβαλλε το πέτρινο προστατευτικό τοίχο γύρω από τον ναό το 1939, μετρήθηκε να βρίσκεται 2.43 μέτρα πάνω από την αυλή της εκκλησίας, αφού ο προστατευτικός πέτρινος τοίχος που έκτισαν οι Ασσιώτες ανάγκασε τις αλλούβιες αποθέσεις να παρακάμψουν και να περικυκλώσουν το ναό, δίνοντας σήμερα την εντύπωση πως το έδαφος που βρίσκεται ο ναός είναι βυθισμένο ενώ η πεδιάδα της Μεσαορίας είναι σχεδόν 3 μέτρα πιο πάνω[7]. Για να εισέλθει κάποιος στην αυλή της εκκλησίας σήμερα πρέπει να κατέβει 10 σκαλιά, καθώς από τις προσχώσεις του γύρω εδάφους του κάμπου μοιάζει ο ναός να έχει βυθιστεί. Για να εισέλθει κανείς εντός της εκκλησίας πρέπει να κατέβει άλλο ένα μέτρο από το επίπεδο της αυλής μέχρι να φτάσει στο σημερινό πάτωμα της εκκλησίας. Με την είσοδο εντός του ναού φαίνονται τα χαμηλά οξυκόρυφα τόξα να είναι φραγμένα και νέα τόξα να έχουν αποκοπεί για τη δημιουργία εισόδων και παραθύρων. Ο Δρ. C. Lowdermilk στην μελέτη του που διενεργήθηκε κατά την περίοδο 1938- 1939 αναφέρει πως όταν επισκέφθηκε τον ναό, ένας ηλικιωμένος κτηνοτρόφος του ανάφερε ότι τριάντα χρόνια πριν (δηλαδή περίπου το 1900 μ.Χ.) μία πλημμύρα της πεδιάδας από τον παρακείμενο ποταμό Γιαλιά, είχε γεμίσει την εκκλησία με νερό και εναπόθεσε λάσπη ύψους 2 ποδών εντός του ναού. Αντί να καθαριστεί η λάσπη, τοποθετήθηκε νέο μαρμάρινο πάτωμα πάνω από τη λάσπη. Οπότε, συνολικά το πάτωμα του ναού βρίσκεται τουλάχιστον στα 4 μέτρα κάτω από το έδαφος της πεδιάδας, κατάλοιπο διάβρωσης που είχαν παρασυρθεί από τις πλαγιές των βουνών απ' όπου πηγάζει ο ποταμός Γιαλιάς.
Αγιογραφίες Επεξεργασία
Ο ναός βεβηλώθηκε μετά την κατάληψη του χωριού από τα τουρκικά στρατεύματα το 1974, οι τοιχογραφίες αποτοιχίσθηκαν από Τούρκους αρχαιοκάπηλους και πωλήθηκαν αφού εξήχθηκαν παράνομα από την Κύπρο. Αξιοποιώντας πληροφορίες που εμφανίστηκαν από προτιθέμενο πωλητή αρχαιοτήτων, η ιδρύτρια του Walk of Truth, Τασούλα Χατζητοφή προσέγγισε τον Καναδό συλλέκτη ενημερώνοντάς τον ότι οι τοιχογραφίες που ήθελε να πωλήσει ήταν αντικείμενα λεηλασίας. Η Walk of Truth δεν γνώριζε τι ακριβώς είχε στην κατοχή του ο συλλέκτης-πωλητής, γι’ αυτό και εξεπλάγη όταν παρέλαβε το 2014, με την Fedex τέσσερις τοιχογραφίες που απόστειλε ο συλλέκτης σε δωμάτιο ξενοδοχείου στο Λονδίνο. Ο μοναδικός όρος του συλλέκτη ήταν να παραμείνει ανώνυμος και να επιστραφούν οι τοιχογραφίες στον νόμιμο ιδιοκτήτη τους[8].
Το 2019, ανάμεσα σε 4 τοιχογραφίες που επιστράφηκαν από τη Χάγη[9], ηταν και μία από την Εκκλησία της Παναγίας της Άσσιας. Ο επαναπατρισμός κατέστη δυνατός μετά από συντονισμένες ενέργειες των αρχών της Κυπριακής Δημοκρατίας, περιλαμβανομένης της Νομικής Υπηρεσίας της Δημοκρατίας, του Τμήματος Τελωνείων και της Εκκλησίας της Κύπρου. Μετά από αυτό το γεγονός έγινε ευρύτερα γνωστό ότι ο ναός της Παναγίας κρύβει και σημαντικές τοιχογραφίες – κάτι που είναι γνωστό στους Ασσιώτες – κάτω από την επικαλυμμένη επιφάνειά του.
Πλημμύρες Επεξεργασία
Οι βίαιες παρεμβάσεις και καταστροφές επί του ναού και της περίφραξης, αρχικά από τη δράση των Τούρκων αρχαιοκάπηλων και η έλλειψη συντήρησης του χώρου για πέρα από 45 χρόνια είχαν αφήσει την εκκλησία απόλυτα εκτεθειμένη στα καιρικά φαινόμενα. Χαρακτηριστικό αυτής της εγκατάλειψης φαίνεται στην πιο πάνω πρόσφατη φωτογραφία με τις έντονες βροχές να μετατρέπουν τον χώρο γύρω από την εκκλησία σε λίμνη και να την βυθίζουν μέσα στα νερά και τις λάσπες. Παρόμοια πλημμύρα καταγράφηκε και τον Φεβρουάριο του 2004.
Έργα αποκατάστασης Επεξεργασία
Η Δικοινοτική Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά που δημιουργήθηκε και λειτουργεί από το 2008 στην Κύπρο, ενέταξε το ναό της Παναγίας της Άσσιας στον πρόγραμμα «Υποστήριξη μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς μεγάλης σημασίας για την Κύπρο» που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και υλοποιείται από το Αναπτυξιακό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNDP)[10].
Τα έργα αποκατάστασης περιλάμβαναν υδρολογική μελέτη και έργα διαχείρισης υδάτων με σκοπό την προστασία του ναού από μελλοντικές πλημμύρες. Ωστόσο, στο πλαίσιο της μελέτης διαφάνηκε ότι η αντιμετώπιση του φαινομένου θα απαιτούσε ευρείας φύσεως εργασίες επί της όχθης του ποταμού, καθώς και επεμβάσεις εντός δεκάδων ιδιωτικών περιουσιών με εκτιμώμενο κόστος εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ. Δεδομένης της αδυναμίας να κατασκευαστούν αντιπλημμυρικά κανάλια στην ευρύτερη περιοχή, οι μόνες εφικτές επεμβάσεις ήταν η επιδιόρθωση του περιμετρικού τοίχου και η κατασκευή ενός τοίχου αντιστήριξης. Αυτές οι επεμβάσεις δεν διασφάλιζαν ότι η εκκλησία δεν θα βυθιζόταν, εκ νέου, στο νερό στο ενδεχόμενο υπερχείλισης των παρακείμενων ποταμών. Οι εργασίες έγιναν σε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση έγιναν εργασίες συντήρησης στο κύριο μέρος της εκκλησίας, και στην δεύτερη η αποκατάσταση του προστατευτικού περιτοιχίσματος που είχε υποστεί μεγάλες καταστροφές.Το έργο συντήρησης του περιτοιχίσματος ολοκληρώθηκε τον Μάιο 2021, όπως ανακοίνωσε η UNDP Cyprus. Μετά τις έντονες βροχές του Δεκεμβρίου 2021 και του Ιανουαρίου 2022, τα αντιπλημμυρικά έργα συντήρησης και ιδίως ο περιμετρικός τοίχος που αναστηλώθηκε για να προστατεύει τον ιδιαίτερο ναό της Παναγίας της Άσσιας από τις βροχές δεν άντεξαν[11]. Το αποτέλεσμα ήταν μέρος της δυτικής πλευράς της αναστηλωθείσας περίφραξης να καταρρεύσει πλήρως και μέρος της ανατολικής πλευράς μερικώς, που είχε ως αποτέλεσμα να πλημμυρίσει εσωτερικά ο ναός και ο χώρος τον περιβάλλει να μετατραπεί και πάλι σε λίμνη[12]. Ξεκίνησαν νέα έργα αποκατάστασης τα οποία αναμένονται να ολοκληρωθούν μέσα στο 2023.
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ Κώστας Χρ. Τζωρτζής, Άσσια περιμένοντας την Ανάσταση, (ISBN 978-9963-9600-0-2), Λευκωσία 2009 σελ. 87.
- ↑ «Conquest of the Land Through Seven Thousand Years». United States Department of Agriculture, NRCS publications. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2023.
- ↑ «Παναγία Θεοτόκος, Άσσια». Polignosi, Online Encyclopedia. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2023.
- ↑ «Επιστρέφουν στην Κύπρο μετά από 45 χρόνια οι τοιχογραφίες που κλάπηκαν από τα κατεχόμενα». Euronews. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2023.
- ↑ «Η Walk of Truth εξηγεί πως βρέθηκαν οι συλημένες τοιχογραφίες». Walk of Truth. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2023.
- ↑ «Η Υπουργός Μεταφορών της ΚΔ παραλαμβάνει τις συλημένες τοιχογραφίες». Sigmalive newspaper. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2023.
- ↑ W.C. Lowdermilk Soil Waste in Ancient Cyprus p14
- ↑ «Επιστρέφει η Walk of Truth στην Κύπρο τέσσερις συλημένες τοιχογραφίες». Online. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2023.
- ↑ «Επιστρέφουν στην Κύπρο μετά από 45 χρόνια οι τοιχογραφίες που κλάπηκαν από τα κατεχόμενα». Euronews. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2023.
- ↑ «Η Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά ολοκληρώνει τα έργα αποκατάστασης στην Παναγία της Άσσιας». United Nations Development Program, UNDP. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2023.
- ↑ «Παναγία Θεοτόκος, Άσσια». Polignosi, Online Encyclopedia. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2023.
- ↑ «Δεν άντεξαν τα έργα συντήρησης στην Παναγία της Άσσιας». Sigmalive newspaper. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2023.