Πολιτική κρίση Καΐρου (1944)

Στη σύγχρονη ελληνική ιστορία και στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ως πολιτική κρίση Καΐρου χαρακτηρίστηκε η περίοδος που ακολούθησε στο Κάιρο, μετά το Συνέδριο του Λιβάνου, χρονικής διάρκειας 2,5 μηνών και η οποία φέρεται να έληξε στις 17 Αυγούστου του 1944. Ουσιαστικά, επρόκειτο για υπαναχώρηση της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας στους όρους της Συμφωνίας του Λιβάνου, ή του Εθνικού Συμβολαίου, όπως αυτό είχε συνομολογηθεί για τη συμμετοχή της στη σχεδιαζόμενη κυβέρνηση εθνικής ενότητας, το οποίο στο μεταξύ είχε απορρίψει το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ στην Ελλάδα. Τελικά, η κρίση διευθετήθηκε από το ίδιο το ΚΚΕ και το ΕΑΜ που συμφώνησαν με το αγγλικό βέτο για τη μη αλλαγή του Πρωθυπουργού.

Ιστορικό

Αμέσως μετά τη λήξη των εργασιών του Συνεδρίου του Λιβάνου και τη συνομολόγηση του λεγομένου Εθνικού Συμβολαίου, όλοι οι σύνεδροι αυτού, με μέριμνα των Άγγλων, μετέβησαν αεροπορικώς στο Κάιρο για τη συγκρότηση κυβέρνησης εθνικής ενότητας και εγκαταστάθηκαν στο ξενοδοχείο «Σέπερτ», που μετά τον πόλεμο κατεδαφίστηκε. Εκεί, η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ περίμενε κάποιο μήνυμα από την Ελλάδα προκειμένου να εξουσιοδοτηθούν τα μέλη της για να ορκιστούν υπουργοί, χωρίς να γνωρίζουν την από 19 Μαΐου καταγγελία του Εθνικού Συμβουλίου που είχε σταλεί στο Συνέδριο και είχαν παρακρατήσει οι Άγγλοι.

Οργή στα «βουνά»

Το ιστορικό κτίριο που συνεδρίαζε το Εθνικό Συμβούλιο (ΠΕΕΑ) στους Κορυσχάδες Ευρυτανίας

Στην αναμονή αυτή, έφθασε από τα «βουνά» (τους Κορυσχάδες Ευρυτανίας, όπου συνεδρίαζε το Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ), κάποιο τηλεγράφημα που ζητούσε εξηγήσεις για τις υποχωρήσεις της αντιπροσωπείας στο Συνέδριο, παρά τις εντολές που είχαν δοθεί, και που ουσιαστικά αποδοκίμαζε την αντιπροσωπεία για τις πράξεις της. Τότε, ο Αλέξανδρος Σβώλος, αρχηγός της αντιπροσωπείας, θεωρώντας ότι είχε θιγεί αποφάσισε να παραιτηθεί. Λόγω της άρνησης όμως των υπολοίπων να τη δεχτούν, αποφασίστηκε να επιστρέψει στην Ελλάδα ο Στέφανος Σαράφης προκειμένου να «διαφωτίσει» την ΠΕΕΑ επί των εργασιών και των αποφάσεων που λήφθηκαν στο Συνέδριο. Έτσι, επέστρεψε αεροπορικώς στο αεροδρόμιο Νεράιδας. Στο ίδιο αεροδρόμιο έφθασε, μία ημέρα μετά, και ο εκπρόσωπος του ΕΔΕΣ στο Κάιρο, Κ. Πυρομάγλου.

Στις 28 Ιουνίου, μετά παρέλευση 40 ημερών από τη συνομολόγηση της Συμφωνίας του Λιβάνου, και λόγω της συνεχιζόμενης απραξίας εκ μέρους των ΕΑΜικών να προσέλθουν για συμμετοχή τους στη νέα κυβέρνηση, ο Γεώργιος Παπανδρέου σε ραδιοφωνική ομιλία του προς τον ελληνικό λαό καταγγέλλει ευθέως το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ για υπαναχώρηση θέτοντας το προ των ευθυνών του. Τέσσερις ημέρες αργότερα, στις 2 Ιουλίου, αναλογιζόμενος τα της απελευθέρωσης της Ελλάδας, τηλεγραφεί στην ελληνική πρεσβεία του Λονδίνου όπως ενημερώσει τη βρετανική κυβέρνηση περί της αναγκαιότητας παρουσίας βρετανικών στρατευμάτων, κατά την απελευθέρωση της χώρας, προς αποτροπή του ορατού πλέον κινδύνου ελληνικού εμφυλίου πολέμου.

Οι νέοι όροι

Τελικά, στις 2 Ιουλίου, την ίδια ημέρα της αποστολής του παραπάνω τηλεγραφήματος, φθάνει στο Κάιρο τηλεγράφημα της κοινής επιτροπής του ΕΑΜ, της ΠΕΕΑ και του ΚΚΕ, προς την αντιπροσωπεία, και ξεκαθάριζε μεν τις θέσεις των παραπάνω πλην όμως έθετε όρους «έξι σημείων» που ουσιαστικά αποτελούσαν επανάληψη των αρχικών αξιώσεων που είχαν, όμως, απορριφθεί στο Συνέδριο.

Τα έξι σημεία αυτά ήταν:

Πρώτον. Επανόρθωσις υπέρ μαχομένου έθνους λεχθέντων περί τρομοκρατίας κατά παραβίασιν συμφωνίας Λιβάνου Στοπ.

Δεύτερον. Ρητή αποσαφήνισις των εν Λιβάνω συμφωνηθέντων κατά δήλωσιν Σαράφη-Πορφυρογένη ότι σημερινός χαρακτήρ και οργάνωσις ΕΛΑΣ παραμείνη ως έχει μέχρις απελευθερώσεως, πράγμα όπερ εξυπηρετεί σημερινήν μορφή πολέμου και ανάγκην διατηρήσεως μαχητικότητος Στοπ. Φυσικά ΕΛΑΣ ενταχθή αμέσως, υπό ενιαίαν κυβέρνησιν και Αρχιστράτηγον και ενοποιηθή μετ΄ άλλων ανταρτικών ομάδων Στοπ.

Τρίτον. Αρχιστράτηγον αποδεχόμεθα τον (.......) στοπ. Αν ούτος παραμείνη εξωτερικόν, διοικητής ανταρτικών διορισθή αξιωματικός ΕΛΑΣ Στοπ. Αν εγκατασταθή Ελευθέραν Ελλάδα, επιτελάρχης διορισθή αξιωματικός ΕΛΑΣ Στοπ.

Τέταρτον. Αποφυγή πάσης θανατικής εκτελέσεως δια στάσιν Μέσης Ανατολής και χορήγησις αμνηστίας μετά ολοκλήρωσιν κυβερνήσεως Στοπ. Ανασυγκρότησις ενόπλων δυνάμεων Μέσης Ανατολής υπό ενιαίας κυβερνήσεως με κριτήριον ανάγκην υπάρξεως αξιομάχου στρατού πιστού σκοπού εθνικού και συμμαχικού πολέμου αποκλειομένων δεδηλωμένων πεμπτοφαλαγγιτών φασιστών Στοπ.

Πέμπτον. Επί αναλογίας 15 (δέκα πέντε) συνολικώς Υπουργείων και Υφυπουργείων πέντε Υπουργεία και εν Υφυπουργείον Στοπ. Υπουργείον Εσωτερικών και Υφυπουργείον Στρατιωτικών δια ΠΕΕΑ Στοπ. Επίσης Υπουργεία Δικαιοσύνης, Παιδείας, Γεωργίας, Εργασίας, Προνοίας Στοπ. Εν τούτων λάβη "Δημοκρατική Ένωσις" Στοπ.

Έκτον. Ρητή συμφωνία αμέσου ελεύσεως κλιμακίου Ελευθέραν Ελλάδα, οπότε διαλυθώσιν ΠΕΕΑ και Εθνικόν Συμβούλιον Στοπ".

Σημείωση: Οι παραπάνω όροι δίδονταν σε μορφή τελεσίγραφου καταλήγοντας πως αν δεν γίνουν δεκτοί η ΕΑΜική επιτροπή θα διατασσόταν να επιστρέψει στην Ελλάδα. Αρχιστράτηγος του τρίτου όρου προβαλλόταν ο Αλέξανδρος Οθωναίος. Παραμένει άγνωστος ο λόγος της απάλειψης του ονόματός του στο αρχειακό κείμενο του ΚΚΕ.

Διαπραγματεύσεις Παπανδρέου

Έτσι, στις 6 Ιουλίου, ο Γεώργιος Παπανδρέου φέρνει το θέμα προς συζήτηση στο υπουργικό συμβούλιο, που, στο μεταξύ, είχε σχηματίσει. Αφού έλαβε τη σύμφωνη γνώμη του, την επομένη 7 Ιουλίου, ανήγγειλε ραδιοφωνικά ότι οι νέοι όροι απορρίπτονται γιατί «ανατρέπουν την βάσιν της Συμφωνίας του Λιβάνου», λέγοντας μεταξύ άλλων και καταλήγοντας στο μήνυμά του:

.......Με τους νέους όρους ζητείται μεταξύ άλλων η κυβέρνησις να απαρτισθή από δεκαπέντε μέλη και εκ τούτων τα επτά να ανήκουν στο ΕΑΜ. Αλλά σημασίαν δεν έχει μόνο ο αριθμός. Ακόμη μεγαλυτέραν έχει το είδος των Υπουργείων. Ζητούνται: Υφυπουργείον Στρατιωτικών και Υπουργεία Εσωτερικών, Δικαιοσύνης, Παιδείας, Εργασίας και Κοινωνικής Πρόνοιας. Ο Στρατός, λοιπόν, με την αμετάβλητον διατήρησιν του ΕΛΑΣ, την οποίαν επίσης αξιώνουν, θα είναι ιδικός των. Αλλά δεν θα είναι μόνον ο Στρατός ιδικός των. Με το Υπουργείον Εσωτερικών, το οποίον διεκδικούν, θα έχουν επίσης τον έλεγχον της Χωροφυλακής και της Αστυνομίας. Θα έχουν επίσης τον έλεγχον όλης της Διοικήσεως και της Δικαιοσύνης. Και θα έχουν, προσθέτως, την ηγεσίαν της Παιδείας, δια να εμπνέουν διδασκάλους και νέαν γενεάν με τας ιδικάς των ιδέας. Αποδοχή, επομένως, των νέων όρων σημαίνει κατ΄ ουσίαν: άμεσον σχηματισμόν κυβερνήσεως του ΕΑΜ εις την ορεινήν Ελλάδα...

.......«Εκφράζομεν την ευγνωμοσύνην μας προς την επιτροπήν των βουνών διότι εγκατέλειψεν, επιτέλους, τας υπεκφυγάς και τας προτάσεις και απεκάλυψε τους αληθινούς της σκοπούς. [...] Μας ζητούν να παραδώσωμεν την Ελλάδα: Αρνούμεθα [...] Η αποστολή μας είναι να εντάξωμεν τας οργανώσεις εις το Έθνος, όχι να υποτάξωμεν το Έθνος εις τας οργανώσεις...» .

Αυτό είχε ως συνέπεια η κρίση να οξύνεται, ένα χάσμα απόψεων να ευρύνεται, ενώ κάποιος συμβιβασμός για συνύπαρξη να καταρρέει. Ακολούθησε ένας μήνας μακρών διαβουλεύσεων όταν, τελείως απροσδόκητα, στις 2 Αυγούστου, νέο κοινό τηλεγράφημα που φθάνει από τα βουνά (με ημερομηνία αποστολής 29 Ιουλίου) δίνει έγκριση στην αντιπροσωπεία για συμμετοχή στην κυβέρνηση, χωρίς όρους αυτή τη φορά, αλλά με την προϋπόθεση ότι πρωθυπουργός δε θα είναι ο Γ. Παπανδρέου.

Βασική παράγραφος του τηλεγραφήματος αυτού ήταν:

«Είμαστε υποχρεωμένοι να τονίσουμε ότι πραγματοποίηση της ενότητος υπό έναν τέτοιο πρωθυπουργό είναι αδύνατη. Κόμματα και οργανώσεις του αγωνιζόμενου έθνους, στην προσπάθειά τους να βρουν μια λύση και με έμμονη επιθυμία ν΄ αποφύγουν μια σύγκρουση αποφάσισαν τα εξής:

Είναι έτοιμες να εφαρμόσουν αμέσως τη Συμφωνία του Λιβάνου, συμμετέχοντας σε μια κυβέρνηση γενικού εθνικού συνασπισμού υπό έναν άλλο πρωθυπουργό, με τη βεβαιότητα ότι χάρη στη συνεργασία μέσα στην κυβέρνηση θα δημιουργηθεί ατμόσφαιρα αμοιβαίας κατανοήσεως και θα λυθεί κάθε πρόβλημα, έτσι ώστε να εκπληρωθούν οι παραπάνω όροι των διαπραγματεύσεων».

Αμέσως μετά από αυτή την απρόσμενη εξέλιξη, ο Γ. Παπανδρέου συγκαλεί τα μέλη της κυβέρνησης στην έπαυλη που εκείνος διέμενε, στο συνοικισμό Τζαμάλεκ, που ήταν άλλοτε ελληνική πρεσβεία και τώρα αποτελούσε την έδρα της ελεύθερης ελληνικής κυβέρνησης, όπου και αναγγέλλει την αποδοχή του της παραίτησης, αν θεωρείται αυτός εμπόδιο συμφιλίωσης. Την απόφαση αυτή ανέλαβε ο Σ. Βενιζέλος να γνωστοποιήσει στα βουνά στην Ελλάδα ως σχετική απάντηση στέλνοντας το ακόλουθο τηλεγράφημα:

"Κατά σημερινόν Υπουργικόν Συμβούλιον Παπανδρέου έθεσε παραίτησίν του εις διάθεσιν κυβερνήσεως χάριν εθνικής ενότητας. Προς αποφυγήν κυβερνητικής κρίσεως μέχρις αφίξεως υμών εξεφράσθη εμπιστοσύνη μελών κυβερνήσεως προς Πρόεδρον αυτής, όστις ανέλαβε καλέση υμάς προς συμμετοχήν εις κυβέρνησιν και δηλώση ότι είναι έτοιμος αποχωρήση προεδρίας εφόσον αυτός θεωρείται εμπόδιον συμφιλιώσεως. Μη υπάρχοντος πλέον εμποδίου επιβάλλεται ταχεία αποστολή μελλόντων μετάσχουν κυβερνήσεως".

Κατόπιν όμως, προσωπικής παρέμβασης του Τσώρτσιλ για στήριξη του Γεωργίου Παπανδρέου, ο υπουργός Εξωτερικών Άντονυ Ήντεν ειδοποιεί περί μη αποδοχής της αλλαγής του προέδρου της κυβέρνησης. Τούτο μεταβιβάστηκε δια του Αγγλικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής στους Έλληνες υπουργούς και ΕΑΜικούς αντιπροσώπους στο Κάιρο, οπότε νέος σάλος και ανησυχία άρχισε να κυριαρχεί για το κατά πόσο το ΕΑΜ θα δεχόταν τη νέα αυτή αγγλική επιταγή ή αν η εξ αυτής ρήξη θα ήταν αναπόφευκτη. Στη διαμορφωθείσα τότε νέα κατάσταση οι Σοφοκλής Βενιζέλος, Κ. Ρέντης, Γ. Σακαλής και Γ. Μυλωνάς ανέλαβαν την πρωτοβουλία να ενημερώσουν την ΠΕΕΑ για το βέτο των Άγγλων με την έκκληση για συμμόρφωση στέλνοντας, στις 8 Αυγούστου, το ακόλουθο τηλεγράφημα:

«Συνεπεία επισήμου εμπιστευτικής ανακοινώσεως Αγγλικής κυβερνήσεως μη δεχομένης αλλαγήν προέδρου της κυβερνήσεως παραμονάς απελευθερώσεως, κόμματα Φιλελευθέρων, Προοδευτικών και Αγροτικόν Δημοκρατικόν ποιούνται τελευταίαν έκκλησιν όπως αποστείλητε αντιπροσώπους σας καταλάβουν θέσεις των εν τη κυβερνήσει, ως έχει σήμερον. Εν εναντία περιπτώσει αναλαμβάνετε τεραστίας ευθύνας απέναντι του Έθνους, εις στιγμήν που η εθνική ενότης είναι υπέρποτε ή άλλοτε απαραίτητος προς αντιμετώπισιν των μεταπολεμικών προβλημάτων και επίλυσιν των εκ του πολέμου πληγών».

Δίδυμη υποχώρηση

Τελικά, μετά από λίγες ημέρες σιγής και αγωνίας, στις 15 Αυγούστου του 1944, το ΚΚΕ και το ΕΑΜ ειδοποιούν τηλεγραφικά ότι αποδέχονται συμμετοχή τους στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας έστω και με πρωθυπουργό το Γ. Παπανδρέου. Το τηλεγράφημα αυτό λήφθηκε στο Κάιρο, στις 17 Αυγούστου του 1944, οπότε και η καταληκτική ημερομηνία της πολιτικής αυτής κρίσης.

Παραλειπόμενα

• Στις 26 Ιουλίου (1944), κατά το χρόνο που οι συνομιλίες στο Κάιρο δεν είχαν ακόμα κάποια ουσιαστική κατάληξη, πέφτει με αλεξίπτωτα στην ορεινή Ελλάδα 8μελής ρωσική ομάδα επικεφαλής της οποίας ήταν ο Ρώσος συνταγματάρχης Γκριγκόρι Ποπόφ, ο οποίος φέρεται να συναντήθηκε με τον τότε Γ.Γ. του ΚΚΕ Γ. Σιάντο, καθώς και με τον Ιωαννίδη. Ποτέ δε δημοσιεύτηκε το περιεχόμενο των συνομιλιών αυτών, καθώς επίσης, ο τόπος επιβίβασης και η εθνικότητα του αεροσκάφους που μετέφερε τους Ρώσους. Φαίνεται πως οι Ρώσοι αρνούνταν να προφέρουν λέξη για πολιτική και οι προσπάθειες των αριστερών ηγετών να τους αποσπάσουν έστω κάποιο χρησμό υπήρξαν μάταιες.

-

• Εκτός του παραπάνω γεγονότος, στο χρονικό διάστημα των μακρών διαβουλεύσεων στο Κάιρο, η ΕΑΜική επιτροπή προσπάθησε να έλθει σε επαφή με Ρώσους παράγοντες προκειμένου να λάβει κάποια εξ αυτών οδηγία. Την εποχή εκείνη, Ρώσος πρέσβης στο Κάιρο ήταν ο Νοβίκωφ, επιτετραμμένος και για την ελληνική κυβέρνηση, με πρώτο γραμματέα της πρεσβείας το Σολόντ. Ο Νοβίκωφ, αν και διατηρούσε επαφές με την ελεύθερη ελληνική κυβέρνηση και το διάδοχο Παύλο, δε δέχθηκε καμία απευθείας επαφή με την ΕΑΜική επιτροπή, αφήνοντας αυτή για συνεννοήσεις με τον α΄ γραμματέα του, το Σολόντ.
  Χαρακτηριστική ήταν η έκθεση που έστειλε επ΄ αυτού από το Κάιρο στα «βουνά» ο Πέτρος Ρούσσος:

"...Σε προσωπική επαφή με τον πρεσβευτή της ΕΣΣΔ δεν κατορθώσαμε να ρθούμε. Ζητήσαμε, αν είναι δυνατό, να έχουμε την άποψη της σοβιετικής κυβέρνησης πάνω στα ελληνικά ζητήματα από τον πρώτο σύμβουλο της πρεσβείας. Μετά δέκα περίπου μέρες, δηλαδή ένα μήνα μετά τη λήξη της διάσκεψης του Λιβάνου και μια βδομάδα μετά την αναχώρηση του Μιλτιάδη (Πορφυρογένη) ο α΄ σύμβουλος (της πρεσβείας) με κάλεσε και μου έκανε την ακόλουθη ανακοίνωση: Η σοβιετική κυβέρνηση δεν απάντησε επί του θέματος. Ο πρεσβευτής, όμως, (Νοβίκωφ) , σας διαβιβάζει την ακόλουθη προσωπική του γνώμη: α) Η συμφωνία του Λιβάνου ανταποκρίνεται στη σημερινή κατάσταση πραγμάτων. β) Η στάση της αντιπροσωπείας σας είναι η σωστή. γ) Πρέπει να μπείτε στην κυβέρνηση και δ) Να φροντίσετε να γίνει γνωστή η γνώμη αυτή στα βουνά."

-

• Λίγες ημέρες αργότερα, πριν όμως γίνει γνωστή η άρνηση των Άγγλων για την πρόθεση παραίτησης του Γ. Παπανδρέου, ο α΄ γραμματέας της ρωσικής πρεσβείας στο Κάιρο, Σολόντ, κάλεσε το μέλος της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας, καθηγητή Άγ. Αγγελόπουλο, στον οποίο και συνέστησε η παράταξη του ΕΑΜ να συμμετάσχει στην ελληνική κυβέρνηση υπό το Γ. Παπανδρέου, εφόσον οι Άγγλοι επιμείνουν να διατηρηθεί στη θέση του. Τέλος, φέρεται να ζήτησε από τον καθηγητή τη σύσταση αυτή να την τηλεγραφήσει το ταχύτερο δυνατό στην Ελλάδα, στα βουνά, όπως πράγματι και ακολούθησε.

-

• Όπως διαπιστώθηκε μετά τον πόλεμο, από τα αρχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας, όταν έγινε γνωστή στους Άγγλους η πρόθεση παραίτησης του Γ. Παπανδρέου, ο Τσώρτσιλ, στις 6 Αυγούστου, σημείωνε προς τον Ήντεν (Αριθμός αρχείου 3-212-1):

"Και βέβαια θα πρέπει να πούμε στον Παπανδρέου ότι οφείλει να παραμείνη πρωθυπουργός και να τους αψηφήσει όλους... Δεν μπορούμε να φέρνουμε έναν άνθρωπο στην εξουσία, όπως κάναμε με τον Παπανδρέου, και μετά να τον αφήνουμε να ριχθή στους λύκους με τα πρώτα ουρλιάσματα των αθλίων Ελλήνων ληστών...
Μου φαίνεται ότι το θέμα έφθασε στο εξής σημείο: Ή υποστηρίζουμε τον Παπανδρέου, στην ανάγκη χρησιμοποιώντας και βία, όπως έχουμε συμφωνήσει, ή παύουμε να ενδιαφερόμαστε εντελώς για την Ελλάδα".

-

• Τέλος, σημειώνεται ότι στις διαβουλεύσεις που έγιναν στο Κάιρο ενεργή συμμετοχή είχε και ο Αμερικανός πρέσβης που, ομοίως με τη ρωσική πρεσβεία, νουθετούσε την εαμική αντιπροσωπεία να συμμετάσχει στην κυβέρνηση Παπανδρέου.

Χρονολόγιο (1944)

• 5 Ιουνίου Ο Γ. Παπανδρέου καλεί εγγράφως τους Σβώλο, Πορφυρογένη και Π. Ρούσσο για πλήρωση κυβερνητικών θέσεων.
• 7 Ιουνίου Οι παραπάνω απαντούν ευγενέστατα στην πρόσκληση ότι αναμένουν οδηγίες από Ελλάδα.
• 8 Ιουνίου Ο Γ. Παπανδρέου ορκίζει το 2ο κλιμάκιο της νέας κυβέρνησης αφήνοντας κενές θέσεις πέντε υπουργείων, κατά συμφωνηθέντα στον Λίβανο, (Οικονομικών, Δημ. Έργων, Γεωργίας, Εθν. Οικονομίας και Εργασίας).
• 15 Ιουνίου Ο Γ. Παπανδρέου δηλώνει προς τους ΕΑΜικούς αντιπροσώπους ότι θα αναμένει για λίγες ημέρες ακόμα την προσέλευσή τους μετά τις οποίες θα προβεί σε ραδιοφωνική δήλωση προς τον ελληνικό λαό προκειμένου το Έθνος "να γνωρίζει ποίος έπταισε".
• 28 Ιουνίου Μετά παρέλευση σαράντα ημερών από συνομολόγησης του "Εθνικού Συμβολαίου", στο Συνέδριο του Λιβάνου, ο Γ. Παπανδρέου, μη έχοντας λάβει απάντηση από ΕΑΜικούς, προβαίνει σε ραδιοφωνικό μήνυμα προς τον ελληνικό λαό κατηγορώντας ευθέως το ΕΑΜ, θέτοντας τούτο προ των ευθυνών του ενώπιον του Έθνους.
• 2 Ιουλίου Ο Γ. Παπανδρέου τηλεγραφεί στη βρετανική κυβέρνηση, μέσω ελληνικής πρεσβείας Λονδίνου, περί αναγκαιότητας παρουσίας βρετανικών στρατευμάτων κατά την απελευθέρωση της Ελλάδας προς αποτροπή ορατού κινδύνου ελληνικού εμφυλίου πολέμου. Ίδια ημέρα ΕΑΜ-ΠΕΕΑ-ΚΚΕ θέτουν νέους όρους "έξι σημείων".
• 7 Ιουλίου Ο Γ. Παπανδρέου απορρίπτει νέους όρους προβαίνοντας σε ραδιοφωνική αναγγελία προς ελληνικό λαό. Η κρίση οξύνεται.
• 26 Ιουλίου Πέφτει με αλεξίπτωτα στην "ορεινή Ελλάδα" ομάδα 8 Ρώσων, με επικεφαλή το συνταγματάρχη Γκριγκόρι Ποπώφ.
• 29 Ιουλίου Το Εθνικό Συμβούλιο της ΠΕΕΑ τηλεγραφεί στο Κάϊρο για αποδοχή συμμετοχής στην κυβέρνηση, όχι όμως υπό το Γ. Παπανδρέου.
• 2 Αυγούστου Ο Γ. Παπανδρέου δηλώνει πρόθεση παραίτησης, η οποία και ανακοινώνεται στα "βουνά" στην Ελλάδα.
• 6 Αυγούστου Ο Τσώρτσιλ προβάλει βέτο κατά της πρόθεσης παραίτησης Παπανδρέου που ανακοινώνεται στην κυβέρνηση.
• 8 Αυγούστου Μέλη της Ελεύθερης ελληνικής κυβέρνησης ενημερώνουν τα "βουνά" περί της ανάγκης συμμόρφωσης στο αγγλικό βέτο. Την ίδια ημέρα, ο Δ. Παρτσαλίδης αντικαθιστά το Θ. Χατζή στην ηγεσία του ΕΑΜ.
• 15 Αυγούστου ΚΚΕ και ΕΑΜ τηλεγραφούν για αποδοχή συμμετοχής στην κυβέρνηση υπό το Γ. Παπανδρέου. Λήξη κρίσης.

Πηγές

• Ένθετο περιοδικό "Ιστορικά" (Ελευθεροτυπίας): "Κατοχή και Αντίσταση" τεύχος 208, 23 Οκτωβρίου 2003, σελ.17.
• Ευστ. Γεωργόπουλος "Εμφύλιος Πόλεμος 1942-1944" Έκδ. Περισκόπιο "Μονογραφίες Στρατ. Ιστορίας" Αθήναι 2010, σελ.80-81.
• Σόλων Γρηγοριάδης "Δεκέμβριος 1944 - το ανεξήγητο λάθος" (σειράς Φοβερά Ντοκουμέντα), εκδ. Τύπος, σελ.102-104
• Βασίλης Ραφαηλίδης "Ιστορία (κωμικοτραγική) του Νεοελληνικού Κράτους 1830-1974", Αθήνα 1993, σελ.177-178.
• Κ. Κορέσης "Γ. Παπανδρέου - Η ζωή του" Εκδ. Καμαρινόπουλου - Αθήναι 1966.
• Σπύρος Θεοτόκης "Πολιτικαί αναμνήσεις" - Αθήναι 1986, σελ.85-89.
• "Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια"

Βιβλιογραφία

• Βλαντάς, Δημήτρης. Η προδομένη επανάσταση 1941-1944. Αθήνα: Ευαγγελίου, 1977.
• Woodhouse, Christopher M.Το μήλο της Έριδος. Αθήνα: Εξάντας, 1976.
• Hammond, Nicholas. Με τους αντάρτες 1943-1944. Αθήνα: Ελληνική Ευρωεκδοτική, [χ.χ.].
• Hammond, Nicholas. Στο: Ιστορικόν Αρχείον Εθνικής Αντιστάσεως. Επιμ. Κ. Πυρομάγλου. 2 τόμ. Αθήνα 1958-1965.
• Ιωάννου, Γιώργος. Το κατοχικό ημερολόγιο χωρίς περικοπές. Αθήνα: Εστία, 2000.
• Κέδρος, Ανδρέας. Η ελληνική αντίσταση 1940-1944. 2 τόμ. Αθήνα: Θεμέλιο, 1983.
• Μyers, Edmund. Ελληνική περιπλοκή. Αθήνα: Εξάντας, 1976.
• Πυρομάγλου, Κομνηνός. Η Εθνική Αντίστασις. 2 τόμ. 2η έκδ. Αθήνα: Εκδόσεις Δωδώνη, 1975.
• Ρούσσος, Πέτρος. Η μεγάλη πενταετία 1940-1945. 2 τόμ. Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή, 1978.
• Χατζής, Θανάσης. Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε (1941-1945). 3 τόμ. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση, 1977-1979.
• Stafford, David. Britain and European Resistance, 1940-1945: a Survey of the Special Operations Executive, with Documents. Λονδίνο: Macmillan 1980.