Ρωμαϊκή Κύπρος

Η Ρωμαϊκή Κύπρος ήταν μία μικρή συγκλητική επαρχία εντός της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ενώ ήταν μία μικρή επαρχία, διέθετε πολλά γνωστά θρησκευτικά ιερά και κατείχε εξέχουσα θέση στο εμπόριο της Ανατολικής Μεσογείου, ιδιαίτερα στην παραγωγή και το εμπόριο κυπριακού χαλκού. Το νησί της Κύπρου βρισκόταν σε μία στρατηγικής σημασίας θέση κατά μήκος των εμπορικών οδών της Ανατολικής Μεσογείου, και ελεγχόταν από διάφορες αυτοκρατορικές δυνάμεις κατά την 1η χιλιετία π.Χ. συμπεριλαμβανομένων: των Ασσυρίων, των Αιγυπτίων, των Περσών, των Μακεδόνων και τελικά των Ρωμαίων. Η Κύπρος προσαρτήθηκε από τους Ρωμαίους το 58 π.Χ., αλλά οι αναταράξεις και ο εμφύλιος πόλεμος στη ρωμαϊκή πολιτική δεν καθιέρωσαν σταθερή κυριαρχία στην Κύπρο μέχρι το 31 π.Χ. όταν οι ρωμαϊκοί πολιτικοί αγώνες τελείωσαν με τη μάχη του Ακτίου και μετά από περίπου μία δεκαετία, η Κύπρος έλαβε το καθεστώς συγκλητική επαρχία το 22 π.Χ. Από τότε μέχρι τον 7ο αι. μ.Χ., η Κύπρος ελεγχόταν από τους Ρωμαίους. Η Κύπρος έγινε επίσημα μέρος της Ρωμαϊκής (Βυζαντινής) Αυτοκρατορίας το 293 μ.Χ.

Κατά τη ρωμαϊκή κυριαρχία, η Κύπρος χωρίστηκε σε τέσσερις κύριες περιοχές, τη Σαλαμίνα, την Πάφο, την Αμαθούντα και τη Λάπηθο. Η Πάφος ήταν η πρωτεύουσα του νησιού σε όλη τη ρωμαϊκή περίοδο, έως ότου η Σαλαμίνα επανιδρύθηκε ως Κωνσταντία το 346 μ.Χ. Ο γεωγράφος Κλ. Πτολεμαίος κατέγραψε τις ακόλουθες ρωμαϊκές πόλεις: Πάφο, Σαλαμίνα, Αμαθούντα, Λάπηθο, Κίτιο, Κούριο, Αρσινόη, Κερύνεια, Χύτρι, Καρπασία, Σόλους και Ταμασσό, καθώς και μερικές μικρότερες πόλεις, διάσπαρτες σε όλο το νησί.

Τοπογραφικός χάρτης της Κύπρου με τις ρωμαϊκές πόλεις.

Χρονολογικό χρονοδιάγραμμα

• 88 π.Χ. Ο Πτολεμαίος Ι΄ Αλέξανδρος Α' κληροδοτεί την Αίγυπτο και την Κύπρο στη Ρωμαϊκή Δημοκρατία. Οι Ρωμαίοι επιλέγουν να μην ενεργήσουν βάσει αυτής της διαθήκης, και η Κύπρος περνά στον επόμενο Πτολεμαίο κληρονόμο.
• 88-58 π.Χ. Βασιλεία του Πτολεμαίου βασιλιά της Κύπρου.
• 58 π.Χ. Ο Κάτων ο Νεότερος εφάρμοσε τη Lex Clodia de Cyprus, κάνοντας την Κύπρο μέρος της ρωμαϊκής επαρχίας της Κιλικίας. Ο Κάτων ήταν ανθύπατος της Κύπρου το 58-56 π.Χ.
• 52-51 π.Χ. Ο Μ. Τούλιος Κικέρων ο Νεότερος, γιος του διάσημου ρήτορα, γίνεται ανθύπατος Κιλικίας και Κύπρου.
• 47 π.Χ. Η Κύπρος παραδόθηκε στην αιγυπτιακή κυριαρχία της Κλεοπάτρας Ζ΄ από τον Ιούλιο Καίσαρα.
• 31 π.Χ. Μάχη του Ακτίου: ο Μάρκος Αντώνιος και η Κλεοπάτρα Ζ΄ ηττήθηκαν από τον Αύγουστο και η Κύπρος επιστρέφει στη ρωμαϊκή κυριαρχία.
• 22 π.Χ. η Κύπρος έγινε συγκλητική επαρχία χωριστή από την Κιλικία με πρωτεύουσα την Νέα Πάφο.
• 21-12 π.Χ. Κυπριακό ημερολόγιο, που δημιουργήθηκε προς τιμήν του Αυγούστου και της αυτοκρατορικής οικογένειας.
• 18, 17 και 15 π.Χ. Μεγάλοι σεισμοί, ο χειρότερος το 15: καταστρέφουν το μεγαλύτερο μέρος της Πάφου.
• 2 π.Χ. Αναθεωρήσεις στο Κυπριακό ημερολόγιο.
• 16 μ.Χ. Ένας άλλος μεγάλος σεισμός προκάλεσε ζημιές σε όλο το νησί.
• 45 μ.Χ Χριστιανική αποστολή Παύλου και Βαρνάβα σε όλο το νησί.
• 49 μ.Χ. Ο Βαρνάβας επισκέπτεται για δεύτερη φορά.
• 65/66 μ.Χ. Το Ιερό στο Κούριον του Απόλλωνα Υλάτη ξανακτίζεται μετά από σεισμό.
• 66 μ.Χ. Στην Πάφο δόθηκε ο τίτλος Κλαυδιανή.
• 70 μ.Χ. Καταστροφή της Ιερουσαλήμ και εισροή Εβραίων στην Κύπρο.
• 76/77 μ.Χ. Ανοικοδόμηση μεγάλης κλίμακας, μετά από καταστροφικούς σεισμούς.
• 116 μ.Χ. Εβραϊκή εξέγερση στη Σαλαμίνα.
• 269 μ.Χ. Σύντομη Γοτθική εισβολή.
• 293 μ.Χ. Ο Διοκλητιανός αναδιοργανώνει τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία σε ανατολικές και δυτικές περιοχές. Η Κύπρος πέφτει στην Ανατολή.
• 342 μ.Χ. Η Σαλαμίνα και η Πάφος καταστράφηκαν από ισχυρό σεισμό.
• 346 μ.Χ. Η Σαλαμίνα επανιδρύθηκε ως Κωνσταντία, πρωτεύουσα της Κύπρου.
• 365 μ.Χ Σεισμός καταστρέφει το Κούριον.

Ρωμαϊκή κατάκτηση της Κύπρου

Η Κύπρος ήταν μέρος του Πτολεμαϊκού βασιλείου, πριν γίνει ρωμαϊκή επαρχία. Ο Πτολεμαίος Ι΄ Αλέξανδρος Α' κληροδότησε το βασίλειό του, το οποίο εκείνη την εποχή περιλάμβανε την Αίγυπτο και την Κύπρο, στη Ρωμαϊκή Δημοκρατία με το τέλος του το 88 π.Χ. Ωστόσο, η Ρωμαϊκή Σύγκλητος ήταν απρόθυμη να δεχτεί το βασίλειο, καθώς φοβόταν ότι όποιος σταλεί να κατακτήσει το Πτολεμαϊκό βασίλειο, θα μπορούσε να γίνει πολύ ισχυρός, και να απειλήσει τις δημοκρατικές αρχές της Δημοκρατίας. Από το 88 έως το 58 π.Χ., η Κύπρος διοικούνταν από τον βασιλιά Πτολεμαίο, γιο τού βασιλιά της Αιγύπτου, Πτολεμαίου Θ΄ Λαθύρου, ο οποίος είχε διαδεχτεί τον Πτολεμαίο . Όταν ο Πτολεμαίος αρνήθηκε να πληρώσει τα λύτρα, όταν ο Πόπλιος Κλαύδιος Πούλχερ απηγάγη από πειρατές της Κιλικίας, ο Π. Κ. Πούλχερ κατηγόρησε τον βασιλιά για συνεννόηση με τους πειρατές. Η κατηγορία αυτή έδωσε πρόσχημα για την προσάρτηση της Κύπρου από τη Ρωμαϊκή Δημοκρατία. Η Lex Clodia de Cyprus πέρασε από τη Συνέλευση του Λαού (Concilium Plebis) το 58 π.Χ. και ο Μ. Π. Κάτων στάλθηκε να κατακτήσει την Κύπρο και να υπηρετήσει ως νέος ανθύπατος. Ο Κάτων έστειλε απεσταλμένους, για να προσφέρουν στον Πτολεμαίο τη χαρακτηριστική θέση του αρχιερέα στο Ιερό της Αφροδίτης στην Πάφο, αλλά ο Πτολεμαίος αρνήθηκε, και αντ' αυτού αυτοκτόνησε.

Η Κύπρος προσαρτήθηκε απότομα από τη Ρώμη, και η Κύπρος προστέθηκε στη ρωμαϊκή επαρχία της Κιλικίας. Ο Κάτων πούλησε μεγάλο μέρος της βασιλικής περιουσίας, και έφερε πίσω στη Ρώμη 7.000 τάλαντα, αφού πήρε το μερίδιό του από τα κέρδη. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η Κύπρος έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους Ρωμαίους ηγεμόνες, που έβλεπαν τις θέσεις στις επαρχίες ως σκαλοπάτι στη ρωμαϊκή πολιτική.

Το 51 π.Χ. δόθηκε στον Μ. Τ. Κικέρωνα η ανθυπατεία στην Κύπρο, και αυτός ήταν πιο συμπαθής προς τον κυπριακό λαό. Ωστόσο, μέχρι το τέλος της ανθυπατείας του, η Ρώμη βυθίστηκε στον Εμφύλιο Πόλεμο του Καίσαρα. Το 47 π.Χ., αφού βοήθησε την Κλεοπάτρα Ζ΄ της Αιγύπτου σε έναν εμφύλιο πόλεμο εναντίον του αδελφού της Πτολεμαίου ΙΓ΄, ο Ιούλιος Καίσαρας συμφώνησε να επιστρέψει τον έλεγχο της Κύπρου στο Πτολεμαϊκό βασίλειο. Ο Καίσαρας διόρισε τα μικρότερα αδέλφια της Κλεοπάτρας, Αρσινόη Δ' και Πτολεμαίο ΙΔ' ως κοινούς ηγεμόνες της Κύπρου.

Ο Μάρκος Αντώνιος και ο Οκταβιανός (μετέπειτα Αύγουστος) αγωνίζονταν για την εξουσία μετά το τέλος τού Ιουλίου Καίσαρα, και το 40 π.Χ. ο Μάρκος Αντώνιος επιβεβαίωσε ότι η Κλεοπάτρα ήταν ηγεμόνας της Κύπρου στις Δωρεές της Αλεξάνδρειας. Η Μάχη του Ακτίου το 31 π.Χ. σηματοδότησε το τέλος τού τελευταίου πολέμου της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, με αποτέλεσμα ο Οκταβιανός να αποκτήσει τον έλεγχο όλης της Αιγύπτου και της Κύπρου. Η Κύπρος αφέθηκε υπό τον έλεγχο της πρεσβείας τού Οκταβιανού μέχρι να αντιμετωπιστεί περαιτέρω. Το 22 π.Χ. η Κύπρος χωρίστηκε από την Κιλικία, και έγινε συγκλητική επαρχία χωρίς μόνιμο στρατό.

Γενική εικόνα

Η Κύπρος χωρίστηκε σε τέσσερις περιοχές με δεκατρείς γνωστές πόλεις με πρωτεύουσα τη Νέα Πάφο. Στην Κύπρο επετράπη μία μεγάλη αυτονομία, παραμένοντας κυρίως ελληνική στον πολιτισμό, υιοθετώντας και προσαρμόζοντας τα ρωμαϊκά έθιμα. Δεν εγκαταστάθηκαν ρωμαϊκές αποικίες στο νησί. Κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου, υπάρχουν πολύ λίγες πρωτογενείς λογοτεχνικές πηγές, που αναφέρουν την Κύπρο, πόσο μάλλον να παρέχουν μία λεπτομερή ιστορία. Ωστόσο, επιγραφικά και αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν ακμάζουσα οικονομική, πολιτιστική και αστική ζωή στην Κύπρο, σε όλη τη ρωμαϊκή περίοδο.

Το 45 μ.Χ. ο Άγιος Παύλος και ο Άγιος Βαρνάβας επισκέφτηκαν την Κύπρο ως μέρος τού πρώτου ιεραποστολικού ταξιδιού τού Παύλου, για να προσηλυτίσουν τον λαό στον Χριστιανισμό. Ο Άγιος Βαρνάβας επέστρεψε για δεύτερη επίσκεψη το 49, αλλά η εξάπλωση του Χριστιανισμού ήταν αργή, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές. Μετά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 70 από τον Βεσπασιανό, τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα, και τον γιο του Τίτο, υπήρξε μεγάλη εισροή Εβραίων προσφύγων στην Κύπρο. Το 115-117 μια εκτεταμένη εβραϊκή εξέγερση (Πόλεμος Κίτου) είχε ως αποτέλεσμα δεκάδες χιλιάδες θανάτους στην Κύπρο και γύρω από την Ανατολική Αυτοκρατορία, και την εκδίωξη των Εβραίων από την Κύπρο. Το 269 έγινε μία σύντομη γοτθική εισβολή (μάχη της Ναϊσσού) σε όλη την ανατολική Αυτοκρατορία, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου. Το 293 η Κύπρος έγινε μέρος της Ανατολικής Αυτοκρατορίας, όταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διαιρέθηκε υπό τις Διοκλητιανές μεταρρυθμίσεις.

Ρωμαϊκός στρατός στην Κύπρο

Υπήρχε πολύ μικρή σημαντική ρωμαϊκή στρατιωτική παρουσία στην Κύπρο, με εξαίρεση δύο αξιοσημείωτα περιστατικά: το ένα είναι όταν ένα τοπικό συμβούλιο εγκλωβίστηκε στο δικό του σπίτι του συμβουλίου από ένα σώμα ιππικού και το άλλο περιστατικό είναι η εβραϊκή σφαγή στη Σαλαμίνα, που χρειάστηκε εξωτερική στρατιωτική επέμβαση. Ο ανθύπατος είχε έναν υφιστάμενο απεσταλμένο (legatus), που δείχνει τουλάχιστον μία συμβολική στρατιωτική παρουσία, αλλά δεν υπάρχει σχεδόν καμία ένδειξη, ότι υπήρχε κάτι μεγαλύτερο από τους πραιτωριανούς σωματοφύλακες στο νησί.

Κάθε επαρχία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έπρεπε να στείλει άνδρες, για να συμπληρώσουν τις τάξεις του ρωμαϊκού στρατού ως στρατεύσιμοι, και η Κύπρος δεν αποτελούσε εξαίρεση. Οι Κύπριοι συνεισέφεραν περίπου 2.000 άνδρες στο βοηθητικό σώμα ξένων ανά πάσα στιγμή, αλλά δεν υπάρχουν αξιόλογες στρατιωτικές προσωπικότητες από την Κύπρο. Υπάρχουν δύο κοόρτες βοηθητικών στρατευμάτων, που είχαν αρκετά καλά αποτελέσματα, ώστε να τους δοθεί η τιμή της υπηκοότητας πριν συμπληρωθούν τα 25 χρόνια υπηρεσίας τους, αλλά εκτός από αυτές δεν υπάρχουν άλλες γνωστές εξέχουσες κυπριακές μονάδες.

Ρωμαϊκό διοικητικό σύστημα

Το ρωμαϊκό διοικητικό σύστημα ήταν επίσης αρκετά ελαφρύQ φαίνεται ότι μόνο δυσμενείς πολίτες στάλθηκαν να κυβερνήσουν το νησί. Η βασική δομή αποτελούνταν από έναν ανθύπατο στην κορυφή (που αντιπροσώπευε τη Ρωμαϊκή Σύγκλητο και τον Aυτοκράτορα) με δύο βοηθούς, με τη μορφή ενός απεσταλμένου (legatus) και ενός ταμία (quaestor). Ο ανθύπατος είχε πολλά καθήκοντα, μεταξύ των οποίων:

• Δικαστικά καθήκοντα ανώτατου δικαστηρίου: αν ο δικαστής και το τοπικό συμβούλιο δεν μπορούσαν να αποφανθούν σε κάτι, το έφερναν στον ανθύπατο
• έδιδε το αξίωμα τού αρχιερέα (της αυτοκρατορικής λατρείας), με τη δύναμή του ως εκπρόσωπου για τον αυτοκράτορα
• καθαγίαζε αυτοκρατορικά αγάλματα και κτίρια στο όνομα του αυτοκράτορα
• προωθούσε δημόσια και αστικά (κατασκευαστικά) έργα, όπως υδραγωγεία, δρόμους και κτίρια ψυχαγωγίας (όπως θέατρα)
• ταν δική του ευθύνη να αποφασίσει για τη χρηματοδότηση «επιδεικτικών έργων», όπως τιμητικά αγάλματα ιππασίας ή αποκατάσταση ιερών
• ήταν επίσης υπεύθυνος για την εσωτερική ασφάλεια του νησιού.

Οι Κύπριοι ήταν ουσιαστικά ειρηνικοί. Δεν γίνεται καμία αναφορά σε παρανόμους, που έπρεπε να αντιμετωπιστούν ή εγκλήματα αρκετά σοβαρά, ώστε να χρειαστούν αστυνομική επέμβαση, και δεν υπήρχε πραγματική αστυνομική δύναμη στο νησί, για να επιβλέπει ο ανθύπατος. Το πιο κοντινό πράγμα σε μία αστυνομική δύναμη, ήταν ένας ίππαρχος στους Σόλους επί της εξουσία τού Αδριανού, αλλά αυτό φαίνεται να ήταν μία προσωρινή κατάσταση.

Υπό τον ανθύπατο και τον λεγάτο ήταν τα τοπικά συμβούλια. Αυτά διοικούνταν από άρχοντες, που εκλέγονταν κάθε χρόνο από τα μέλη του συμβουλίου. Υπήρχαν πολλές άλλες θέσεις, που συνδέονταν με τα συμβούλια, αλλά είναι όλοι τοπικοί αξιωματούχοι, και δεν αποτελούν άμεσα μέρος της ρωμαϊκής διοικητικής δομής.

Ο ταμίας (quaestor) χειριζόταν την είσπραξη φόρων στο νησί: είχε ένα συμβούλιο δέκα Κυπρίων σε κάθε πόλη, για να τον βοηθά στα καθήκοντά του. Εκτός από αυτή τη δύναμη, υπήρχαν δημόσιοι, που θα διεκδικούσαν το δικαίωμα είσπραξης φόρων σε κάθε περιοχή.

Η θητεία του ανθυπάτου και του λεγάτου εναλλάσσονταν με εκείνη του κοιαίστορα, δηλαδή ο ανθύπατος και ο λεγάτος επέβλεπαν τους τελευταίους έξι μήνες της θητείας του παλαιού κοιαίστορα, και τους πρώτους έξι μήνες της θητείας του νέου.

Οικονομία και εμπόριο

Θρησκεία και κοινωνική ιστορία

Τέχνη και πολιτισμός

Πόλεις

Νέα Πάφος

Πάφος: Αγορά

"Ωδείον" Επάνω Πάφου

Οικίες Διονύσου: Ψηφιδωτό, Πάφος.

Δείτε επίσης

• Κατάλογος Ρωμαίων κυβερνητών της Ρωμαϊκής Κύπρου

Βιβλιογραφικές αναφορές

Ιστορία της Κύπρου

Προϊστορική περίοδος

Νεολιθική Εποχή (7000 - 3900 π.Χ.)

Χαλκολιθική Εποχή (3900 - 2500 π.Χ.)

Πρώιμη εποχή του χαλκού (2500 - 1900 π.Χ.)

Μέση εποχή του χαλκού (1900 - 1650 π.Χ.)

Ύστερη εποχή του χαλκού (1650 - 1050 π.Χ.)

Αρχαία ιστορία της Κύπρου

Ασσυριακή Περίοδος (709 π.Χ. - 669 π.Χ.)

Περσική Περίοδος (525 π.Χ. - 333 π.Χ.)

Ελληνιστική Περίοδος (333 π.Χ. - 58 π.Χ.)

Ρωμαϊκή Περίοδος (58 π.Χ. - 330)

Η Κύπρος τον Μεσαίωνα

Βυζαντινή Κύπρος (330 - 1191)

Βασίλειο της Κύπρου (1192 - 1489)

Βενετική Περίοδος (1489 - 1571)

Οθωμανική Κύπρος (1571 - 1878)

Αγγλική Περίοδος (1878 - 1960)

Ανεξάρτητη Κύπρος

Νεότερη ιστορία της Κύπρου (1960 - Σήμερα)