Τεύτονες Ιππότες (μυθιστόρημα)

Οι «Τεύτονες Ιππότες» (πολ. Krzyżacy) είναι ιστορικό μυθιστόρημα του Πολωνού νομπελίστα συγγραφέα Χένρικ Σιενκιέβιτς. Εξελίσσεται την εποχή του Μεσαίωνα στην περιοχή της Βαλτικής θάλασσας και με φόντο τη διαμάχη των Ιπποτών του Τευτονικού Τάγματος με τους Πολωνολιθουανούς και τους άλλους μικρότερους λαούς (Βάλτες και Φίννους) της περιοχής. Αποτελούσε ένα από τα δημοφιλέστερα αναγνώσματα στις αρχές του 20ου αι. στη διαμελισμένη μεταξύ τριών αυτοκρατοριών Πολωνία. Το 1960 γυρίστηκε σε ταινία από τον Αλεξάντερ Φορντ.

Οι Τεύτονες Ιππότες

Συγγραφέας	Χένρικ Σιενκιέβιτς
Μεταφραστής	Λυκούδης Μπάμπης
Τίτλος	Krzyżacy
Γλώσσα	πολωνικά
Ημερομηνία δημοσίευσης	1900
Μορφή	ιστορικό Μυθιστόρημα
Θέμα	Πολωνο-Λιθουανικό-Τευτονικός Πόλεμος
Χαρακτήρες	Danusia Jurandówna, Jagienka of Zgorzelice, Jurand of Spychów, d:Q11772020, Zbyszko of Bogdaniec, Βλαδίσλαος Β΄ Γιαγκέλο, Γιάντβιγκα της Πολωνίας, Γιάνους Α΄ της Βαρσοβίας, Ντανούτε της Λιθουανίας, Βυτάουτας, Ούλριχ φον Γιούνγκινγκεν, Σιεμόβιτ Δ΄ της Μαζοβίας, Kuno von Lichtenstein, Ζαβίσα ο Μαύρος, Powała of Taczew, Zyndram of Maszkowice, Μάρτσιν του Βροτσιμοβίτσε, Αλεξάνδρα της Λιθουανίας και d:Q9392768
Τόπος	Μοναστικό Κράτος των Τευτόνων Ιπποτών
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Περί του Έργου

Γενικά

Η πρώτη σελίδα των "Τευτόνων Ιπποτών" από το χειρόγραφο του Σιενκιέβιτς

Ο Σιενκιέβιτς άρχισε να σχεδιάζει τους «Τεύτονες Ιππότες» πριν τελειώσει το προηγούμενο έργο του, το γνωστό «Κβο Βάντις» και άρχισε τη συγγραφή τους το 1896, μερικούς μήνες μετά τη δημοσίευση του τελευταίου (1895). Αρχικά οι Τεύτονες Ιππότες δημοσιεύονταν σε συνέχειες στο περιοδικό Tygodnik Illustrowany (1897-1899). Περατώθηκε στις 10 Μαρτίου 1900 και το ίδιο έτος δημοσιεύθηκε ενιαίο. Το έργο έτυχε ιδιαίτερα θερμής υποδοχής τόσο από το αναγνωστικό κοινό, όπως μαρτυρούν οι πολλές πειρατικές εκδόσεις που κυκλοφόρησαν, όσο και από τους κριτικούς.

Την εποχή του Σιενκιέβιτς (19ος αιώνας – αρχές 20ου αι.), η Πολωνία ήταν διαμελισμένη μεταξύ Ρωσικής, Αυστροουγγρικής και Γερμανικής αυτοκρατορίας (Β' Ράιχ), ενώ όλες οι προσπάθειες των Πολωνών να ανακτήσουν την ελευθερία τους είχαν κατασταλεί βίαια. Έτσι, οι «Τεύτονες Ιππότες», όπως και άλλα έργα του Σιενκιέβιτς, διαπνέονται από έντονο πατριωτισμό, προσπαθώντας να εμπνεύσουν τους συμπατριώτες του από το ένδοξο παρελθόν. Εδώ οι εχθροί του πολωνικού λαού είναι οι Ιππότες-Μοναχοί, ιδρυτές του πρωσσικού κράτους, που με τη σειρά του ίδρυσε το Β΄ Ράιχ, αφού ο Σιενκιέβιτς ως κάτοικος του ρωσικού κομματιού της Πολωνίας, δεν μπορούσε να καταφερθεί ανοιχτά εναντίον των Ρώσων. Ωστόσο, το έργο έγινε το αγαπημένο ανάγνωσμα των Πολωνών εφήβων, ενώ γνώρισε πάμπολλες πειρατικές εκδόσεις. Αργότερα μεταφράστηκε και σε άλλες γλώσσες, συνολικά πάνω από 25. Το 1960 γυρίστηκε σε ταινία από τον Αλεξάντερ Φορντ και για δεκαετίες παρέμεινε η μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία στην Πολωνία.

Ιστορικό Πλαίσιο

Η ιστορία διαδραματίζεται στις αρχές του 15ου αιώνα. Εκείνη την περίοδο η Πολωνία και η Λιθουανία είχαν ενωθεί σε ενιαίο κράτος, καθώς ο Μέγας Δούκας της Λιθουανίας Γιάγκελον Α΄ βαπτίσθηκε χριστιανός και νυμφεύτηκε την Πολωνή βασίλισσα Γιαντβίγκα (1386). Το Τευτονικό Ιπποτικό Τάγμα, που δραστηριοποιούνταν στην νοτιοανατολική Βαλτική ήδη από τον 13ο αιώνα με στόχο τον εκχριστιανισμό των ειδωλολατρικών φυλών της περιοχής, έχει ιδρύσει ένα ισχυρό, εκτεταμένο κράτος και βρίσκεται σε μόνιμη αντιπαράθεση με τους εντόπιους λαούς ιδίως με τους πείσμονες Λιθουανούς αλλά και τους χριστιανούς Πολωνούς. Ακόμη και μετά τον εκχριστιανισμό των Λιθουανών, που έγινε με τον προσηλυτισμό του ηγεμόνα τους, οι διενέξεις και οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν και εντάθηκαν καταλήγοντας στην αποφασιστική μάχη του Γκρούνβαλντ (15 Ιουλίου 1410) όπου οι Ιππότες-Μοναχοί και οι σύμμαχοί τους ηττήθηκαν κατά κράτος. Η Πολωνολιθουανική Κοινοπολιτεία ξεπρόβαλε ως κυρίαρχη δύναμη στην περιοχή, ενώ η ισχύς του Τάγματος άρχισε έκτοτε να φθίνει με όλο και μεγαλύτερη ταχύτητα.

Υπόθεση

Η υπόθεση του έργου εκτυλίσσεται γύρω από τις περιπέτειες δύο ιπποτών, του νεαρού και παρορμητικού Ζμπύσκο (Zbyszko) και του θείου του, Μάτσκο, που έχει αναλάβει την κηδεμονία του ανεψιού του, ως ο πλησιέστερος ζων συγγενής του. Μέσα από τον προσωπικό αγώνα των ηρώων που τους οδηγεί σε αγωνιώδεις αναζητήσεις και περιπλανήσεις, σε θανάσιμες μονομαχίες και αδιέξοδα, παρουσιάζεται ο αδυσώπητος αγώνας μεταξύ των Τευτόνων Ιπποτών και των λαών της Βαλτικής. Επίσης ο συγγραφέας εστιάζει στην καθημερινή ζωή, στα ήθη και τα έθιμα της εποχής, με εκτενείς περιγραφές γύρω από τον τρόπο ζωής, την νοοτροπία, τις πεποιθήσεις, τις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες των ανθρώπων της μεσαιωνικής Ευρώπης.

Η αφήγηση ξεκινά το έτος 1399 και τελειώνει το 1410 με την μάχη του Γκρύνβαλντ. Στις σελίδες του έργου παρελαύνουν πολλές ιστορικές προσωπικότητες όπως ο βασιλιάς Γιάγκελον Α', η ευσεβής βασίλισσα Εδβίγη ή Γιαντβίγκα, ο φιλοπόλεμος και πολυμήχανος άρχοντας Βίτολντ, ο ιπποτικός μέγας Μάγιστρος του Τευτονικού Τάγματος Ούλριχ φον Γιούνγκινγκεν, οι πριγκίπισσες Άννα Ντανούτα, αδερφή του δούκα Βίτολντ, και Αλεξάνδρα, αδερφή του βασιλιά κ.ά. Ένα πλήθος άλλων (φανταστικών) χαρακτήρων διασταυρώνουν τους δρόμους τους, με τις πράξεις τους άλλοτε να βοηθούν και άλλοτε να περιπλέκουν τις καταστάσεις που αντιμετωπίζουν οι συνάνθρωποί τους, φίλοι και εχθροί. Κυρίως όμως βάζουν σε δοκιμασία τις ούτως ή άλλως τεταμένες σχέσεις των πολιτειών τους. Έτσι παρακολουθούμε πολιτικές ίντριγκες, ανταλλαγές πρεσβειών και αλλεπάλληλα πολεμικά επεισόδια στα σύνορα να ξεκινούν από μια προσωπική προσβολή, μια απαγωγή ή μια παρεξήγηση.

Σ’ αυτό βοηθά η έκρυθμη και ασταθής κατάσταση που επικρατεί στα σύνορα. Τις τελευταίες δεκαετίες του 14ου αι. το Τευτονικό Τάγμα είχε περιέλθει σε σχετική αναρχία και διαφθορά. Η κεντρική διοίκηση δεν μπορούσε να ελέγξει αποτελεσματικά όλους τους Ιππότες-Αδελφούς. Αρκετές φορές οι διοικητές κάποιων κάστρων ή περιφερειών, ιδίως στα σύνορα, ενεργούσαν αυτοβούλως χωρίς την έγκριση του Μεγάλου Μάγιστρου. Αντίστοιχα, και από την πολωνική πλευρά των συνόρων υπήρχαν ημιαυτόνομοι φεουδάρχες, με συνέπεια τα μεθοριακά επεισόδια, οι προβοκάτσιες, οι πράξεις αντεκδίκησης, οι αρπαγές κ.λπ. να αποτελούν συχνά φαινόμενα και από τις δύο πλευρές. Ακριβώς ένα τέτοιο επεισόδιο αναγκάζει τους ήρωες του έργου να περιπλανηθούν σε μακρινούς και άγριους τόπους, σε πολωνικά και τευτονικά κάστρα, σε Αυλές ηγεμόνων και πριγκιπισσών, δίνοντας στον αναγνώστη τη δυνατότητα να γνωρίσει λεπτομερώς έναν ολόκληρο κόσμο, από την απλοϊκή ζωή των Πολωνών χωρικών έως τα διπλωματικά συμπόσια της πολωνικής και τευτονικής Αυλής, από ιπποτικές μονομαχίες στη Μαζοβία έως τον άγριο ανταρτοπόλεμο στα δάση της Σαμογετίας, από την υποκριτική θρησκευτικότητα των Τευτόνων Ιπποτών έως την απλή πίστη, το ζήλο αλλά και τις δεισιδαιμονίες των νεοφώτιστων κατοίκων της Βαλτικής.

Στο έργο εξαίρονται οι σλαβικές αρετές έναντι της γερμανικής μοχθηρίας και πανουργίας, που όμως τελικά δεν είναι αρκετή για να αποτρέψει τη συντριβή της τευτονικής αλαζονείας. Διάχυτη, επίσης, είναι και η αισιόδοξη χριστιανική ηθική, που διέπει τόσο την αφήγηση όσο και την ψυχοσύνθεση των κεντρικών χαρακτήρων, ακόμη κι όταν αυτοί φαίνεται να απελπίζονται και να καταλήγουν σε αδιέξοδο.

Πλοκή

Ο Μάτσκο και ο ανεψιός του, Ζμπύσκο, μοναδικοί επιζώντες της άλλοτε πολυπληθούς οικογένειας των Γκράντυ γυρίζουν στο φέουδο τους, Μπογκντάνιετς, από τον πόλεμο εναντίον των Τευτόνων Ιπποτών στη Λιθουανία. Στο δρόμο σταματούν για να διανυκτερεύσουν σε ένα χάνι. Εκεί, λίγη ώρα αργότερα καταφθάνει η πριγκίπισσα Άννα Ντανούτα με την Αυλή της. Ο Ζμπύσκο ερωτεύεται την έφηβη Ντανούσια, από τη συνοδεία της πριγκίπισσας προς την οποία δεσμεύεται με ιπποτικούς όρκους, κατά το έθος της εποχής.

Ωστόσο στο δρόμο για την Κρακοβία, ο Ζμπύσκο προσβάλλει με τη συμπεριφορά του τον αλαζονικό πρεσβευτή του Τευτονικού Τάγματος Κούνο φον Λίχτενσταϊν. Ο τελευταίος απαιτεί την εκτέλεση του νεαρού ιππότη, όπως επιβάλει ο νόμος. Έτσι ο Ζμπύσκο οδηγείται στο ικρίωμα, αλλά σώζεται την τελευταία στιγμή, καθώς οι δικαστές ανακαλύπτουν και εφαρμόζουν ένα παλαιό πολωνικό έθιμο με το οποίο δύναται να δοθεί χάρη σε θανατοποινίτη: ο μελλοθάνατος απαλλάσσεται της ποινής εάν ένα κορίτσι σκεπάσει τον κεφάλι του με το μαντήλι της, δείχνοντας κατά αυτόν τον τρόπο ότι τον έχει επιλέξει ως σύζυγο. Το κορίτσι στην περίπτωση αυτή δεν είναι άλλο από την Ντανούσια. Αμέσως γίνονται οι αρραβώνες του νεαρού ζευγαριού, και ο Ζμπύσκο επιστρέφει μαζί με τον θείο του στο Μπογκντάνιετς.

Εκεί οι δύο ευπατρίδες φροντίζουν την παραμελημένη περιουσία τους. Εξοφλούν το χρέος τους στον συγγενή τους, έναν ισχυρό αββά της περιοχής, στον οποίο είχαν υποθηκεύσει το φέουδό τους πριν φύγουν για τη Λιθουανία, ενώ ο Μάτσκο επιστατεί τις εργασίες στο παλιό ερειπωμένο αρχοντικό. Κατά την παραμονή τους στην περιοχή ο Ζμπύσκο γνωρίζει την όμορφη και δυναμική Γιαγκένκα, κόρη του ευπατρίδη και γείτονά τους, Ζυχ του Ζγκοζελίτσε. Η κοπέλα, που είναι επίσης βαπτιστική και κληρονόμος της τεράστιας περιουσίας τού αββά, τον ερωτεύεται αλλά αυτός, παρά την έλξη που αισθάνεται για την κοπέλα και τις συνεχείς και επίμονες παροτρύνσεις του Μάτσκο, που δεν θέλει να χάσει η οικογένεια των Γκράντυ την προίκα της Γιαγκένκα, επιστρέφει στην Ντανούσια την οποία τελικά παντρεύεται. Ο γάμος είναι μυστικός, γιατί ο πατέρας της Ντανούσια για κάποιο λόγο αρνείται να δώσει τη συγκατάθεσή του, αν και συμπαθεί τον Ζμπύσκο.

Τότε όμως συμβαίνει κάτι το αναπάντεχο. Τέσσερις Τεύτονες Ιππότες απαγάγουν με δόλιο τρόπο την Ντανούσια, για να εκδικηθούν τον πατέρα της, τον τρομερό Γιούραντ του Σπύχουφ, ανελέητο εχθρό των Ιπποτών. Μηνύουν τον τελευταίο ότι θα πρέπει να παραδοθεί μόνος του και χωρίς να αναφέρει κάτι σε οποιονδήποτε άλλον, αν θέλει να ξαναδεί την κόρη του. Έτσι ο τρόμος των Τευτόνων φεύγει από το Σπύχουφ χωρίς να ενημερώσει κανέναν και παρουσιάζεται ολομόναχος σε ένα τευτονικό συνοριακό κάστρο πέφτοντας σε παγίδα, αφού οι απαγωγείς δεν έχουν σκοπό να ελευθερώσουν την Ντανούσια, την οποία κρατούν φυλακισμένη σε μέρος που μόνον η συμμορία των τεσσάρων Ιπποτών γνωρίζει. Εν τω μεταξύ ο Ζμπύσκο προσπαθεί με διπλωματικά μέσα να πετύχει την απελευθέρωση της συζύγου του, ζητώντας βοήθεια από διάφορα υψηλά ιστάμενα πρόσωπα της πολωνικής Αυλής. Όμως η απαγωγή είχε σχεδιαστεί και εκτελεστεί μόνον από εκείνους τους τέσσερις Ιππότες, ο Γιούραντ έχει εξαφανιστεί χωρίς να ξέρει κανείς που είναι και η ηγεσία του Τάγματος δυσπιστεί απέναντι στα διαβήματα των Πολωνών, δεδομένου ότι η κατάσταση στα σύνορα ήταν πάντα έκρυθμη, με επιδρομές, λεηλασίες, απαγωγές κ.λπ. να αποτελούν συχνά φαινόμενα και από τις δύο πλευρές. Απογοητευμένος ο Ζμπύσκο αναλαμβάνει προσωπικά να βρει τη σύζυγό του ψάχνοντας τα συνοριακά φρούρια των Ιπποτών ένα-ένα, αφού πρώτα καταφέρνει να αποσπάσει άδεια ελεύθερης μετακίνησης στα τευτονικά εδάφη.

Ο Μάτσκο αφού διευθετεί το φέουδο του Μπογκντάνιετς κατά το δυνατόν καλύτερα, ξεκινά μαζί με τη Γιαγκένκα να συναντήσει τον Ζμπύσκο. Στον δρόμο κοντά στα σύνορα συναντούν τον Γιούραντ σε άθλια κατάσταση από τα βασανιστήρια στα οποία υποβλήθηκε. Τον φέρνουν στο Σπύχουφ, όπου η Γιαγκένκα αναλαμβάνει να τον φροντίσει. Έπειτα ο Μάτσκο σπεύδει να βοηθήσει τον ανηψιό του και μετά από πολλές περιπέτειες στις ταραγμένες περιοχές της Σαμογετίας και της Λιθουανίας καταφέρνουν να βρουν την Ντανούσια. Η κοπέλα όμως έχει παραφρονήσει από την μεταχείριση που είχε στα χέρια των απαγωγέων της, και κατά τη διάρκεια της επιστροφής πεθαίνει, ενώ ο Μάτσκο αιχμαλωτίζεται.

Ο Ζμπύσκο μεταφέρει τη σορό της Ντανούσια στο Σπύχουφ, όπου λίγο αργότερα πεθαίνει και ο Γιούραντ. Μετά την εξαγορά του Μάτσκο, ο νεαρός ιππότης φεύγει για την πάντα ανάστατη Λιθουανία, ελπίζοντας μέσα στις μάχες να ξεφύγει από τις σκέψεις και τις αναμνήσεις του πρόσφατου θανάτου της Ντανούσια. Ο Μάτσκο μη μπορώντας να του αλλάξει γνώμη, γυρίζει στο Μπογκντάνιετς όπου επιβλέπει την πρόοδο του κτήματος, με την ελπίδα ο ανηψιός του να γυρίσει ζωντανός, αφού αλλιώς δεν έχουν νόημα οι κόποι του. Επίσης η Γιαγκένκα, που έχει επιστρέψει κι αυτή στο Ζγκοζελίτσε, κλείνεται όλο και περισσότερο στον εαυτό της. Ο πατέρας της έχει πεθάνει και τώρα αναλαμβάνει η ίδια την ανατροφή των μικρότερων αδερφών της και τη διαχείριση της περιουσίας.

Αρκετούς μήνες αργότερα σταματά προσωρινά ο πόλεμος στη Λιθουανία και ο Ζμπύσκο επιστρέφει με πλήθος λαφύρων, αλλά εξαντλημένος και λαβωμένος. Σύντομα αναρρώνει και επανασυνδέεται με τη Γιαγκένκα, με την οποία τελικά παντρεύεται. Ακολουθούν ειρηνικά χρόνια. Πανευτυχής ο Μάτσκο βλέπει την περιουσία τους να αυξάνεται και την οικογένεια των Γκράντυ να μεγαλώνει.

Όμως οι τεταμένες σχέσεις μεταξύ των Τευτόνων Ιπποτών και του Πολωνολιθουανικού βασιλείου οδηγούν σε γενικευμένη σύρραξη που καταλήγει στην ιστορική μάχη του Γκρύνβαλντ. Οι δύο ευγενείς του Μπογκντάνιετς λαμβάνουν μέρος στη μάχη έχοντας μαζί τους ισχυρή ένοπλη συνοδεία, δείγμα της ευμάρειας των προηγούμενων ετών. Η μάχη αποβαίνει καταστροφική για το Ιπποτικό Τάγμα. Πολλοί εξέχοντες και φημισμένοι Ιππότες χάνουν τη ζωή τους, μεταξύ αυτών και ο Κούνο φον Λίχτενσταϊν από το σπαθί του Μάτσκο.

Ο Ζμπύσκο και ο Μάτσκο επιστρέφουν στον τόπο τους, όπου συνεχίζουν να ζουν ειρηνικά.

Χαρακτήρες

Κύριοι Χαρακτήρες

• Ζμπύσκο του Μπογκντάνιετς (Zbyszko z Bogdańca): ένας νεαρός φτωχός ευγενής, πρωταγωνιστής του έργου
• Μάτσκο του Μπογκντάνιετς (Maćko z Bogdańca): θείου και κηδεμόνας του Ζμπύσκο μετά τον χαμό της φατρίας τους
• Ντανούσια (Danusia): κόρη του Γιούραντ του Σπύχουφ, αυλική της πριγκίπισσας Άννας Ντανούτα
• Γιαγκένκα του Ζγκοζελίτσε (Jagienka ze Zgorzelic): νεαρή αρχόντισσα που ερωτεύεται τον Ζμπύσκο.
• Γιούραντ του Σπύχουφ (Jurand ze Spychowa): άρχοντας του συνοριακού Σπύχουφ και ορκισμένος εχθρός των Τευτόνων Ιπποτών
• Χλάβα (Hlawa): Τσέχος σταβλίτης της Γιαγκένκα που συνοδεύει τον Ζμπύσκο στις περισσότερες περιπέτειές του.

Ιστορικοί Χαρακτήρες

• Γιάγκελον Β΄ Λαδίσλαος (Władysław II Jagiełło): Μεγάλος δούκας της Λιθουανίας (1377-1392) και βασιλιάς της Πολωνίας (1381-1434) μετά το γάμο του με τη βασίλισσα Εδβίγη.
• Εδβίγη ή Γιαντβίγκα (Jadwiga Andegaweńska): Πολωνή βασίλισσα (1384-1399). Φημιζόταν για την ευσέβειά της και μετά θάνατον αναπτύχθηκε προς το πρόσωπό της μια ιδιότυπη λατρεία μεταξύ του πολωνικού λαού.
• Βίτολντ ή Βιτάουτας (Witold ή Vytautas): εξάδελφος του βασιλιά Γιάγκελον και Μεγάλος Δούκας της Λιθουανίας, μετά την άνοδο του Γιάγκελον στον πολωνικό θρόνο.
• Κόνραντ φον Γιούνγκινγκεν (Konrad von Jungingen): Μέγας Μάγιστρος των Τευτόνων Ιπποτών (1394-1407).
• Ούλριχ φον Γιούνγκινγκεν (Ulrich von Jungingen): Μάγιστρος των Τευτόνων Ιπποτών (1407-1410), αδερφός του προηγουμένου. Έπεσε στη μάχη του Γκρύνβαλντ.
• Άννα Ντανούτα (Anna Danuta): αδερφή του δούκα Βίτολντ και σύζυγος του δούκα της Μαζοβίας, Γιάνους.
• Πριγκίπισσα Αλεξάνδρα: αδερφή του Γιάγκελον.

Δευτερεύοντες Χαρακτήρες

• Ηγούμενος του Τύνιετς: Πλούσιος συγγενής των Μάτσκο και Ζμπύσκο και νονός της Γιαγκένκα την οποία επιθυμεί να καταστήσει κληρονόμο του.
• Ζυχ του Ζγκοζελίτσε (Zych ze Zgorzelic): ευπατρίδης γείτονας των Μάτσκο και Ζμπύσκο, πατέρας της Γιαγκένκα.
• Φούλκ του Λωρς (Fulko de Lorche): πλούσιος ιππότης από τη Λωραίνη, αρχικά φιλοξενούμενος του Τάγματος, αλλά κατόπιν στενός φίλος του Ζμπύσκο.
• Ζίγκφριντ του Λαίβε (Siegfried de Löwe): πρωτόγερος του Στύτνο, ιθύνων νους του σχεδίου για την απαγωγή της Ντανούσια.

Δείτε επίσης

• Μάχη του Γκρούνβαλντ
• Τεύτονες Ιππότες

Πηγές

Κύρια Πηγή:

• Εισαγωγή και Παράρτημα της ελληνικής έκδοσης των «Τευτόνων Ιπποτών» του Χένρυκ Σιενκέβιτς, εκδόσεις Bell, 1998, Τόμος Α΄ (ISBN 960-620-412-X), Τόμος Β΄ (ISBN 960-620-413-8)

Συμπληρωματικά χρησιμοποιήθηκαν:

• Περιοδικό Ιστορικά Θέματα (Αφιέρωμα στους Τεύτονες Ιππότες), εκδόσεις Περισκόπιο, τχ 35 (Δεκέμβριος 2004
• Δημητρίου Μπελέζου, Ιππότες, οι σιδηρόφρακτοι πολεμιστές της Μεσαιωνικής Δύσης, εκδόσεις Περισκόπιο, Αθήνα 2008, (ISBN 978-960-6740-48-0)
• Τεύτονες Ιππότες

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• The Knights of the Cross Πλήρες κείμενο σε αγγλική μετάφραση.
• VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE Το πολωνικό κείμενο με εικονογράφηση.