Τοπίο με τη φυγή στην Αίγυπτο (Καρράτσι)

Το «Τοπίο με τη φυγή στην Αίγυπτο» είναι ζωγραφικός πίνακας (ελαιογραφία) του Ιταλού ζωγράφου του μπαρόκ Αννίμπαλε Καρράτσι. Χρονολογούμενος από το 1604 περίπου, σήμερα παραμένει στο ίδιο μέγαρο για το οποίο δημιουργήθηκε, στη Ρώμη, ως μέρος πλέον της συλλογής της Πινακοθήκης Ντόρια Παμφίλι.

Το «Τοπίο με τη φυγή στην Αίγυπτο» του Αννίμπαλε Καρράτσι

Δημιουργός	Q7824
Έτος δημιουργίας	περίπου 1604
Είδος	Λάδι σε μουσαμά
Ύψος	122 εκατοστά
Πλάτος	230 εκατοστά
Πόλη	Ρώμη
Μουσείο	Πινακοθήκη Ντόρια Παμφίλι
δεδομένα

Το έργο, με βασικό θέμα τη Φυγή στην Αίγυπτο της Αγίας Οικογενείας, παραγγέλθηκε το 1603 από τον Καρδινάλιο και προστάτη των τεχνών Πιέτρο Αλντομπραντίνι για το οικογενειακό παρεκκλήσιο του μεγάρου του στη Ρώμη, το μετέπειτα «Παλάτσο Ντόρια Παμφίλι». Η συνολική παραγγελία περιελάμβανε 6 ζωγραφιές σε ισάριθμα ημικύκλια, οι οποίες φιλοτεχνήθηκαν από τον Καρράτσι και τους μαθητές του (μεταξύ των οποίων και οι Φραντσέσκο Αλμπάνι, Ντομενικίνο και Τζοβάνι Λανφράνκο).

Το «Τοπίο με τη φυγή στην Αίγυπτο» θεωρείται συχνά ως ένα από τα έργα-σταθμούς στην τοπιογραφία του μπαρόκ και ως το «γνωστότερο παράδειγμα» του «νέου στιλ τοπίου» που ανέπτυξε ο Καρράτσι στη Ρώμη, «προσεκτικά δομημένα πανοραματικά τοπία», σύμφωνα με τον Ρούντολφ Γουίτκοουερ. Για τον Τζων Ρούπερτ Μάρτιν αποτελεί το «αρχετυπικό κλασικό τοπίο, που αργότερα θα εμπλουτιζόταν με παραλλαγές από τους Ντομενικίνο, Πουσέν και Κλωντ Λορραίν ... η μικρή κλίμακα των ανθρώπινων μορφών σε σχέση με το ευρύχωρο φυσικό πλαίσιο επιβάλλει αμέσως μία νέα προτεραιότητα, με το τοπίο να παίρνει την πρώτη θέση και η ιστορία τη δεύτερη». Ωστόσο, τέτοια έργα ήταν ήδη συνηθισμένα στη βόρεια ευρωπαϊκή ζωγραφική, από τότε που ο Γιοάχιμ Πατινίρ άρχισε να εφαρμόζει την ίδια αντιστροφή κλίμακας σχεδόν έναν αιώνα νωρίτερα. Το ταξίδι της Αγίας Οικογενείας απηχείται από άλλα, κινούμενα στοιχεία, όπως τα πρόβατα, τα πουλιά, τις αγελάδες, αλλά και τις (λιγότερο ευδιάκριτες) καμήλες στη ράχη στα αριστερά. Ο Γουίτκοουερ διαβλέπει στο έργο «μια αριστοκρατική αντίληψη της Φύσεως που δαμάζεται και εξευγενίζεται από την παρουσία του ανθρώπου», καθώς αυτά τα έργα πάντοτε περιέχουν κάποιο μεγάλο ανθρωπογενές χαρακτηριστικό, στην περίπτωση αυτή το κάστρο, «κοφτά σχεδιασμένο από οριζόντιες και κατακόρυφες γραμμές», κάτω από το οποίο περπατά η Οικογένεια του Χριστού. Αυτή τοποθετείται στην τομή διαγωνίων, που αντιπροσωπεύονται από τα πρόβατα και το ποτάμι, «έτσι οι μορφές και τα κτίσματα συμπλέκονται στενά με το προσεκτικά διατεταγμένο μοτίβο του τοπίου».

Ο Κένεθ Κλαρκ αναφέρει το έργο ως παράδειγμα του «ιδανικού τοπίου», με στόχο την προαγωγή του στην ιεράρχηση των θεμάτων της ζωγραφικής. Ο καλλιτέχνης μιμείται (καθότι απουσιάζουν σχεδόν τα δείγματα τοπιογραφίας από την κλασική αρχαιότητα) μια ουσιαστικά λογοτεχνική παρουσίαση, προερχόμενη σε μεγάλο βαθμό από τα βουκολικά ποιήματα του Βιργιλίου. Ο Κλαρκ κρίνει θετικά το έργο, αν και βρίσκει ότι του λείπει το πνεύμα που βρίσκει στον Τζορτζόνε και στον Κλωντ Λορραίν (αμφότεροι της ίδιας παραδόσεως). «Στα καλύτερά τους, όπως στα ημικύκλια της Πινακοθήκης Ντόρια, οι τοπιογραφίες του Αννίμπαλε Καρράτσι είναι αξιοθαύμαστα δείγματα εικονογραφίας, στα οποία καταλλήλως στιλιζαρισμένα μέρη κατασκευάζουν ένα αρμονικό σύνολο. Αναγνωρίζουμε την επιστήμη που έχει ενσωματωθεί στην κατασκευή του κάστρου στο κέντρο της Φυγής στην Αίγυπτο... Αλλά στο τέλος αυτά τα εκλεκτικιστικά τοπία έχουν ενδιαφέρον μόνο για τους ιστορικούς.»

Πηγές

• Clark, Kenneth: Landscape into Art, 1949 και Penguin 1961 (από όπου και οι αρ. σελίδων στις παραπομπές)
• Martin, John Rupert: Baroque, 1977, Penguin 1991
• Wittkower, Rudolf: Art and Architecture in Italy, 1600-1750, Penguin/Yale History of Art, 3η έκδ., 1973, ISBN 0-14-056116-1