Τορπιλισμός της Έλλης

Με τον όρο Τορπιλισμός της Έλλης αναφερόμαστε στον τορπιλισμό και τη βύθιση του καταδρομικού «Έλλη» από το ιταλικό υποβρύχιο Delfino στις 15 Αυγούστου 1940 στην Τήνο, σε ειρηνική περίοδο, ανήμερα του εορτασμού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Τορπιλισμός του καταδρομικού Έλλη
Η στιγμή της έκρηξης μιας εκ των τορπιλών στην προβλήτα του λιμανιού της Τήνου, στις 15 Αυγούστου 1940. Η Έλλη διακρίνεται στην δεξιά πλευρά του στύλου.
Χρονολογία	15 Αυγούστου 1940 –
Τόπος	Τήνος
Έκβαση	Βύθιση του καταδρομικού
Αντιμαχόμενοι
Ιταλία Ελλάδα
Ηγετικά πρόσωπα
ανθυποπλοίαρχος Γκιουζέπε Αϊκάρντι Άγγελος Χατζόπουλος

Πιο συγκεκριμένα, στις 15 Αυγούστου του 1940 και περί ώρα 08:25', λίγο πριν τη λιτάνευση της ιερής εικόνας της Παναγίας Τήνου, και ενώ στη προκυμαία υπήρχε ήδη πολύς κόσμος, το ιταλικό υποβρύχιο Delfino "εν καταδύσει" πλησίασε τον θαλάσσιο χώρο εξαπολύοντας τρεις τορπίλες κατά του ευδρόμου ΕΛΛΗ ενώ ήταν αγκυροβολημένο έξω από τον λιμένα της Τήνου όπου και συμμετείχε στις εκδηλώσεις του εορτασμού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, εκ των οποίων μόνο μία έπληξε αυτό, προκαλώντας έκρηξη στο μηχανοστάσιο και πυρκαγιά των δεξαμενών πετρελαίου, με 9 νεκρούς και 24 τραυματίες. Οι δε άλλες δύο τορπίλες προορίζονταν να χτυπήσουν τα επιβατηγά Έλση και Έσπερος που βρίσκονταν μέσα στο λιμάνι της Τήνου. Όμως η απόπειρα απέτυχε και οι τορπίλες αστόχησαν και εξερράγησαν στην προκυμαία καταστρέφοντας μόνο ένα τμήμα του κρηπιδώματος του λιμένα, χωρίς ευτυχώς να προκαλέσουν θύματα. Παρά τις προσπάθειες όμως που κατέβαλε το πλήρωμα με τη βοήθεια των επιβατικών πλοίων να το ρυμουλκήσει στα ρηχά τελικά το ΕΛΛΗ βυθίστηκε περίπου μία ώρα μετά στις 09:45΄ και το πλήρωμα αναγκάστηκε να το εγκαταλείψει πηδώντας στη θάλασσα.

Για καλή τύχη των τραυματισμένων ναυαγών, στην περιοχή βρίσκονταν τα αλιευτικά σκάφη ΠΡΟΠΟΝΤΙΣ και ΕΛΕΝΗ, ιδιοκτησίας Μιχάλη Σπυρ. Πετυχάκη. Αψηφώντας τον κίνδυνο της αναμενόμενης εκρήξεως της Έλλης, ο Καπετάν Μιχάλης Πετυχάκης έδωσε σήμα στα σκάφη του να προσεγγίσουν και να περισυλλέξουν 24 τραυματίες ναυαγούς προτού υπάρξουν περισσότερα θύματα. Για την ηρωική του πράξη τιμήθηκε μαζί με το πλήρωμα του από τον Βασιλιά Γεώργιο και την Ελληνική κυβέρνηση με Τιμητική Ευαρέσκεια.

Στη συνέχεια το υποβρύχιο απομακρύνθηκε χωρίς να καταστεί γνωστή η ταυτότητά του. Από την έρευνα που διενεργήθηκε στη συνέχεια από πραγματογνώμονες αξιωματικούς του ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού, επί των θραυσμάτων των τορπιλών που είχαν εκραγεί στη προκυμαία, διεπιστώθη αμέσως ότι επρόκειτο για ιταλικές τορπίλες.

Η τότε ελληνική κυβέρνηση (του Ι. Μεταξά) τήρησε απόλυτα μυστική την πραγματογνωμοσύνη εκείνη, (η οποία τελικά δημοσιεύθηκε με φωτογραφίες δύο ημέρες μετά την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, δηλαδή στις 30 Οκτωβρίου του 1940), αλλά και με ταυτόχρονη απαγόρευση στον τύπο για οποιοδήποτε υπαινιγμό εθνικότητας του υποβρυχίου. Σε μια προσπάθεια να αποφύγει μια αντιπαράθεση με το Βασίλειο της Ιταλίας, ανακοίνωσε ότι η εθνικότητα του επιτιθέμενου υποβρυχίου ήταν άγνωστη, πράξη που ανέβαλε την έναρξη της ιταλικής επίθεσης στην Ελλάδα μόλις κατά δύο μήνες και δεν έπεισε τον ελληνικό λαό, καθώς από την πρώτη στιγμή η ελληνική κοινή γνώμη ουδεμία αμφιβολία έτρεφε περί της εθνικότητας των υπευθύνων.

Η αιτία του τορπιλισμού

Ο Τσιάνο στο ημερολόγιό του μιλάει για ένα αγνώστου εθνικότητας υποβρύχιο που βύθισε ένα ελληνικό πολεμικό. Το αποδίδει στην επιθετική ιδιοσυγκρασία του κυβερνήτη των Δωδεκανήσων Ντε Βέκκι. Την επόμενη ημέρα του επεισοδίου άγνοια εξέφρασε και ο εκπρόσωπος του Ιταλικού Υπουργείου Εξωτερικών και απέδωσε το συμβάν σε πρωτοβουλία των Άγγλων που ήθελαν να προκαλέσουν αναταραχή στα Βαλκάνια. Σε σχετική ερώτηση του Γερμανού Ναυτικού Ακόλουθου στη Ρώμη προς το Αρχηγείο του Ιταλικού Πολεμικού Ναυτικού, το τελευταίο του απάντησε πως δεν υπήρξε καμία αναφορά εκ μέρους κάποιου Ιταλικού υποβρυχίου. Στο Πολεμικό Ημερολογιο του Αρχηγείου υπεύθυνο θεωρείται ένα άγνωστο υποβρύχιο.

Μέχρι το 1972 η ημιεπίσημη ιταλική ιστοριογραφία έτσι περιέγραφε το συμβάν. Ωστόσο ο Ντε Βέκκι στα 1960 δημοσίευσε σε μια εβδομαδιαία Ιταλική εφημεριδα τα απομνημονεύματά του και αποκάλυπτε ένα μέρος του παρασκηνίου των γεγονότων: την ευθύνη την είχε ο κυβερνήτης του υποβρυχίου. Ο Mario Cervi το 1972 σε μελέτη του για τον Ελληνοιταλικό πόλεμο ανάφερε πως: ο Μουσολίνι είχε επηρεαστεί από τις ψευδείς αναφορές του Ντε Βέκκι σχετικά με την παρουσία αγγλικών πολεμικών πλοίων στο Αιγαίο. Έτσι έδωσε εντολή στον Αρχηγό του Ιταλικού Ναυτικού Ντομένικο Καβανιάρι να επιλέξει έναν αξιόπιστο πλοίαρχο υποβρυχίου από τα Δωδεκάνησα με σκοπό να πλήξει τις εμπορικές μεταφορές στο Αιγαίο και να βυθίσει κάθε πλοίο ύποπτο για λαθρεμπόριο. Ο Καβανιάρι διαβίβασε την εντολή στον Διοικητή των Ναυτικών δυνάμεων στα Δωδεκάνησα στις 14 Αυγούστου και την παρουσίασε στον Ντε Βέκκι. Ο τελευταίος επέλεξε για την αποστολή τον ανθυποπλοίαρχο Γκιουζέπε Αϊκάρντι που είχε το σκάφος του στη Λέρο. Του έδωσε εντολή να αναχωρήσει άμεσα για την περιοχή μεταξύ Τήνου και Σύρου. Ο Αϊκάρντι φτάνοντας στην Τήνο και στο λιμάνι της, επέλεξε τον πιο σημαντικό στόχο που ήταν το αγκυροβολημένο πολεμικό πλοίο προσδοκώντας και προαγωγή.

Επέτειος μνήμης

Η ιταλική τορπίλη που βύθισε την Έλλη.

Από το 1945, ανήμερα της βύθισής του, τελείται σχετική δέηση μνήμης, με ρίψεις στεφάνων πάνω από τον υγρό τάφο του. Σήμερα διατηρείται ως μοναδικό κειμήλιο του πλοίου μικρό πυροβόλο επιφανείας δίπλα από το μνημείο ηρώων του Έλλη στον εσωτερικό λιμενοβραχίονα της Τήνου και στο σημείο που εξερράγη η πρώτη τορπίλη του Ιταλικού υποβρυχίου, καθώς επίσης και τμήματα της τορπίλης σε ειδικό υπόγειο εκθεσιακό χώρο του Ναού της Παναγίας της Τήνου.

Το 1950 στα πλαίσια των πολεμικών επανορθώσεων και σε αντικατάσταση αυτού η Ιταλία παραχώρησε στην Ελλάδα το Καταδρομικό Eugenio Di Savoia, το οποίο μετονομάστηκε σε Έλλη II (C-24) τον Ιούνιο του 1951 όπου και ύψωσε την Ελληνική σημαία. Παρέμεινε σε υπηρεσία έως το 1973.

Την περίοδο 1955 - 1956 το ναυάγιο του Έλλη ανελκύσθηκε τμηματικά και πουλήθηκε ως σκραπ. Σήμερα στον βυθό δεν υπάρχει ούτε ίχνος του.

Το 1985, Έλληνες δύτες ανακάλυψαν στο βυθό της Τήνου τα απομεινάρια της ιταλικής τορπίλης που βύθισε την Έλλη. Το εύρημα εκτίθεται στο Ναυτικό Μουσείο Πειραιώς (φωτογραφία).