Φθειράπτερα
| Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Τα Φθειράπτερα είναι μία υπό συζήτηση τάξη εντόμων . Στη μία οι διάφοροι τύποι στοματικών μορίων , που συναντούμε στα είδη της τάξης, προκαλούν αμφιβολίες, πως όλα τα είδη φτειραπτέρων έχουν κοινούς προγόνους. Άλλοι ειδικοί υποστηρίζουν πως ή στενή συγγένεια με την τάξη Ψωκόπτερα δικαιολογεί την ένωση των δυο τάξεων σε μια μόνο τάξη. Η σχετική ομοιομορφία των ειδών εξηγείται λόγω ίδιου τρόπου ζωής, ως εκτοπαράσιτα.
| Φθειράπτερα (Phthiraptera) | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Ψείρα της κεφαλής
| ||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Υποτάξεις | ||||||||||||
| ||||||||||||
Το όνομα φθειράπτερα προέρχεται από φθειρ = ψείρα και άπτερα = χωρίς πτέρυγες. Παγκοσμίως αναφέρονται περίπου 5.000 είδη σε 24 οικογένειες και τέσσερις υποτάξεις, αναμένεται όμως πως θα βρεθούν πολλά περισσότερα.
Μορφολογικά χαρακτηριστικά
ΕπεξεργασίαΤα μορφολογικά χαρακτηριστικά μπορούν να διαφέρουν αρκετά στις διάφορες υποτάξεις. Σε τρεις υποτάξεις τα στοματικά μόρια είναι μασητικού τύπου, δαγκώνουν. Αλλά τα στοματικά μόρια μασητικού τύπου διαφέρουν εξαιρετικά στις διάφορες υποτάξεις. Μόνο στα Ανόπλουρα τα στοματικά μόρια είναι μυζητικού τύπου, τσιμπούν με ένα είδος προβοσκίδας. Το άνω χείλος καλύπτει τρία στιλέτα, που πιθανόν είναι διαμορφώσεις του κάτω χείλους του υποφάρυγγα και των κάτω γνάθων.
Τα μικρά είδη αποκτούν μήκος, ένα τρίτο του χιλιοστόμετρου, τα μεγάλα μέχρι ένδεκα χιλιοστόμετρα. Το σώμα είναι νωτιαιοκοιλιακά πεπιεσμένο, το χρώμα πολλές φορές μοιάζει με τα χρώματα του ξενιστή. Το κεφάλι δείχνει προς τα μπροστά. Οι κεραίες είναι κοντές και συνίστανται από τρία έως πέντε άρθρα. Οι σύνθετοι οφθαλμοί δεν είναι καλά αναπτυγμένοι ή λείπουν τελείως οι δε απλοί οφθαλμοί λείπουν πάντα. Ο προθώρακας και ο πτεροθώρακας είναι ενωμένοι (Εικ. 1, 2, 3) ή όχι (στα Ανόπλουρα, Εικ. 4). Η κοιλιά συνίσταται από επτά έως δέκα ουρομερή.
Τα φθειράπτερα είναι άπτερα. Κάθε πόδι έχει μονομερή ή διμερή ταρσό και τελειώνει κατά κανόνα με ένα ζεύγος νυχιών ή με μοναδικό μεγάλο κυρτό νύχι. Εάν ο ξενιστής είναι θηλαστικό, η καμπυλότητα του νυχιού ταιριάζει πολύ καλά στη διάμετρο των τριχών του ξενιστή, πιο εξειδικευμένα, των τριχών στην περιοχή του σώματος, όπου συναντάμε το είδος. Εάν ο ξενιστής είναι πουλί, το σώμα είναι πεπλατυσμένο έτσι, ώστε να χωράει ακριβώς μεταξύ των δύο φτερών. Και τα νύχια μπορούν να περικλείουν, ακριβώς τα τριχίδια των φτερών του ξενιστή στο τόπο του σώματος, όπου παρασιτεί το έντομο.
Βιολογία
ΕπεξεργασίαΟι ξενιστές δύο υποτάξεων είναι αποκλειστικά θηλαστικά, στις άλλες δύο υποτάξεις οι ξενιστές είναι ή πουλιά ή θηλαστικά. Κατά κανόνα κάθε είδος παρασιτεί σε ένα μόνο γένος, πολλές φορές μόνο σε ένα είδος και μάλιστα μόνο ένα συγκεκριμένο μέρος του ξενιστή. Ο ξενιστής μπορεί να είναι παρασιτισμένος από πολλά είδη φθειραπτέρων. Για παράδειγμα αναφέρουμε το γένος. Το ακμαίο ζει και τρέφεται στη στοματική σακούλα του πελεκάνου, αλλά για την ωοτοκία μετακινείται στα φτερά του κεφαλιού. Μόνο λίγα θερμόαιμα είδη δεν είναι ξενιστές φθειραπτέρων, μεταξύ τους μερικά νυχτερίδες και πολλά θηλαστικά της θάλασσας.
|
Τα φθειράπτερα περνούν ολόκληρη τη ζωή τους στον ξενιστή. Η αμετάβλητη θερμοκρασία και υγρασία ανάμεσα στις τρίχες ή στα φτερά ευνοεί τον παρασιτισμό τους. Με το θάνατο του ξενιστή τα φθειράπτερα μπορούν να επιζήσουν το πολύ μερικές μέρες, εάν δεν συναντήσουν καινούργιο ξενιστή.
Η μεταφορά από ένα ξενιστή στον άλλον, κατά κανόνα γίνεται κατά τη σωματική επαφή δύο ξενιστών. Επίσης δεν είναι σπάνια η μεταφορά μέσω μυγών. Η ψείρα καβαλικεύει μια μύγα που κάθεται στον ξενιστή και κατεβαίνει μόνο στον επόμενο ξενιστή.
Τα ανόπλουρα τρυπούν το δέρμα με την προβοσκίδα, μετά ψάχνουν αγγείο λαιμού και τριχοειδές αγγείο αίματος, τρυπούν και αυτό και απορροφούν το αίμα. Τα ισχνόκερα (Ischnocera) τρέφονται μόνο από την κερατίνη που ξύνουν με τις άνω γνάθους από τα φτερά των ξενιστών. Στα ρυγχοφθείρινα (Rhynchophthirina) οι άνω γνάθοι φρεζάρουν τρύπα στο δέρμα και γλείφουν το αίμα που συγκεντρώνεται στην τρύπα. Τα ισχνόκερα κατά κανόνα τρέφονται μόνο από την κερατίνη που ξύνουν με τις άνω γνάθους από τα φτερά τα μαλλιά ή το δέρμα των ξενιστών. Τα αμβλύκερα (Amblycera) τρέφονται από νεκρά τμήματα του δέρματος, των μαλλιών ή των φτερών του ξενιστή.
Τα αυγά κατά κανόνα είναι γονιμοποιημένα. Παρατηρείται όμως και παρθενογενετική αναπαραγωγή. Τα αυγά κολλούν στις τρίχες, στα φτερά ή στο δέρμα των ξενιστών. Εκκολάπτονται μετά από μερικές μέρες. Η μεταμόρφωση είναι ατελής. Διακρίνουμε κατά κανόνα τρία προνυμφιακά στάδια, και μετά από την τελευταία έκδυση τα ακμαία σε λίγες μέρες αποκτούν σεξουαλική ωριμότητα.
Σημασία για τον άνθρωπο
ΕπεξεργασίαΔυο ή τρία είδη (σχετικά με τις ταξινομικές απόψεις) ψειρών παρασιτούν στον άνθρωπο. Δεν είναι μόνο ενοχλητικά, μπορούν να μεταδώσουν επικίνδυνες ασθένειες. Και στα κατοικίδια ζώα μπορούν να προκαλούν σημαντικά προβλήματα. Στην άλλη πλευρά αναφέρονται οκτώ είδη που εξαφανίστηκαν σε μόνο ένα χρόνο. Στην Κόκκινη Λίστα της IUCN αναφέρονται περίπου 50 είδη που απειλούνται με εξαφάνιση.
|
Γεωγραφική εξάπλωση
ΕπεξεργασίαΟ χώρος διανομής κατά κάθε κανόνα καθρεφτίζει τη γεωγραφική εξάπλωση των ξενιστών, αλλά υπάρχουν και εξαιρέσεις. Γενικά σε όλους τους βιότοπους όπου υπάρχουν θερμόαιμα ζώα, υπάρχουν και φθειράπτερα.
Ταξινομικές παρατηρήσεις
ΕπεξεργασίαΜέρος της εξωτερικής συστηματικής απεικονίζεται στο Πιν.1, μια πιθανή 'εσωτερική συστηματική δείχνει ο Πιν.2.
Εικόνες
Επεξεργασία-
Εικ. 1: παράσιτο στα ινδικά χοιρίδια -
Εικ. 2: Menacanthus stramineus σε φτερό κοτόπουλου -
Εικ. 3: Trinoton anserinum από κύκνο -
Εικ. 4: Phthirus pubis, ψείρα του εφηβαίου -
Εικ. 5: Linognathus setosus , παράσιτο σε σκυλιά ή αλεπούδες -
Εικ. 6: ψείρες γεμάτες με αίμα
.JPG)
Πηγές
Επεξεργασία- "'Gillott'" Entomology Third Edition Springer ISBN 1-4020-3182-3
- Grzimek's Animal Life Encyclopedia Vol. 3 Thomson Gale ISBN 0-7876-5779-4