Τίτλος: Υπόθεση «Κώνστας κατά Ελλάδος» Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) (Απόφαση 24.5.2011).

Εισαγωγή Επεξεργασία

Απόφαση από το Ευρωπαϊκό Δικαστηρίο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) την 24.5.2011, στην υπόθεση Κώνστας κατά Ελλάδος, σχετικά με την παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητος ως ουσιώδους προϋπόθεσης της δίκαιης δίκης,[1] η οποία προστατεύεται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (Αρ. 6). και τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Αρ. 48). Το Τεκμήριο αθωότητας είναι η αρχή σύμφωνα με την οποία κάθε άτομο που κατηγορείται για οποιοδήποτε έγκλημα τεκμέραιται αθώο έως ότου αποδειχθεί η ενοχή του μέσα από δημόσια ακροαματική διαδικασία η οποία πρέπει να παρέχει εγγυήσεις δίκαιης δίκης. Η συγκεκριμένη απόφαση του ΕΔΑΔ, μαζί με την υπόλοιπη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για αυτήν την προϋπόθεση της δίκαιης δίκης, συνέβαλε στη συνειδητοποίηση της ανάγκης σεβασμού του τεκμηρίου αθωότητος όχι μόνο από τις δικαστικές και εισαγγελικές αρχές αλλά και από πολιτειακές αρχές ή άλλα δημόσια πρόσωπα των οποίων ο λόγος δύναται να επηρεάσει την δικαστική κρίση περί ενοχής του κατηγορουμένου σε όλους τους βαθμούς της διαδικασίας. Η νομολογία αυτή οδήγησε στην έκδοση σχετικής Κοινοτικής Οδηγίας (2016/343/EU)[2] βάσει της οποίας τα Κοινοβούλια των κρατών-μελων της Ευρωπαϊκής Ένωσης προχώρησαν στη ψήφιση ειδικών νόμων για τη θωράκιση του τεκμηρίου αθωότητας στην ποινική διαδικασία.

Η υπόθεση έφτασε στο ΕΔΑΔ μετά από ατομική προσφυγή (Αρ. 53466/07) που κατέθεσε ο καθηγητής Δημήτρης Κώνστας, πρώην Πρύτανης του Παντείου (1990-95), Υπηρεσιακός Υπουργός Τύπου και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας (1996) και Πρέσβυς εκ Προσωπικοτήτων στη Μόνιμη Αντιπροσωπεία του Συμβουλίου της Ευρώπης στο Στρασβούργο (1997-2000). Ο προσφεύγων καταδικάστηκε στις 6.6.2007, σε πρώτο βαθμό, σε κάθειρξη 14 ετών για απάτη, υπεξαίρεση και ψευδή βεβαίωση, αδικήματα που κατά το κατηγορητήριο είχε διαπράξει ως Πρύτανης από κοινού με Αντιπρυτάνεις, υπαλλήλους, προμηθευτές και ακόμη και την Επίτροπο και Παρέδρους του Ελεγκτικού Συνεδρίου, τα έτη 1992-95. Ο καταδικασθείς κατέθεσε έφεση και η ποινή του ανεστάλη μέχρι την εκδίκαση από το Δευτεροβάθμιο Δικαστήριο.[3]

Κατά τη διάρκεια της πολύμηνης δίκης, στο Τριμελές Εφετείο Αθηνών, ο Κώνστας αρνήθηκε οποιαδήποτε εμπλοκή στις ερευνώμενες ατασθαλίες προβάλλοντας τρία βασικά επιχειρήματα: ως Πρύτανης δεν είχε εκ του νόμου την αρμοδιότητα αλλά ούτε τη δυνατότητα να ασκεί εποπτεία στην καθημερινή οικονομική διαχείριση του πανεπιστημίου. Δεύτερο, η έγκριση των αποφάσεων με περιεχόμενο δημοσίου λογιστικού γινόταν πάντα μετά από τον προληπτικό έλεγχο του αρμοδίου κλιμακίου του Ελεγκτικού Συνεδρίου, ενώ το Ελεγκτικό Συνέδριο ήλεγξε και ενέκρινε και κατασταλτικά την οικονομική διαχείριση των ετών 1992-1995. Το 1998, τρία χρόνια αργότερα, τα στοιχεία αυτά πολτοποιήθηκαν, με απόφαση του ίδιου του Ελεγκτικού Συνεδρίου τμήμα του οποίου είχε ελέγξει και είχε κρίνει ως «ορθώς έχοντες» τους λογαριασμούς. Κατά συνέπεια, η δικαστική διερεύνηση δεν έγινε με πρωτότυπα παραστατικά. Τέλος, προσκόμισε εθελοντικά το ιστορικό των τραπεζικών του λογαριασμών σε βάθος 15ετίας, από το οποίο δεν προέκυπταν στοιχεία αδικαιολόγητου πλουτισμού.

Παραβιάσεις της δίκαιης δίκης στην υπόθεση Επεξεργασία

Ο Κώνστας στην προσφυγή του στο ΕΔΑΔ (Αρ. 53466/25/11/2007) την οποία κατέθεσε μετά την ανακοίνωση, στις 6 Ιουνίου 2007, της απόφασης του πρώτου βαθμού (Τριμελές Εφετείο Αθηνών) υποστήριξε ότι είχαν γίνει τρεις διαδικαστικές παραβιάσεις της δίκαιης δίκης. Οι αιτιάσεις του αναφέρονται στο σκεπτικό της απόφασης του ΕΔΑΔ: « Κατά την ακροαματική διαδικασία ενώπιον του Εφετείου Κακουργημάτων Αθηνών, ο προσφεύγων φέρεται να αιτήθηκε προς το δικαστήριο την ακρόαση συγκεκριμένων μαρτύρων υπεράσπισης, αίτημα που απερρίφθη από το ίδιο δικαστήριο. Επιπλέον, το Εφετείο Κακουργημάτων φέρεται να απέρριψε τα αιτήματα του προσφεύγοντος για πρόσβαση σε συγκεκριμένα πειστήρια ενοχής που αναφέρονταν στο πόρισμα της διοικητικής έρευνας και για υποβολή έκθεσης ανεξαρτήτων εμπειρογνωμόνων για την διαχείριση στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, όταν ήταν Πρύτανης. Τέλος, προς το πέρας της διαδικασίας, το Εφετείο Κακουργημάτων φέρεται να ανέγνωσε ανώνυμες επιστολές περί της ενοχής του προσφεύγοντος, χωρίς να του παρασχεθεί η ευκαιρία να τις αντικρούσει.»[4]

Όμως, αυτές οι φερόμενες παραβιάσεις της δίκαιης δίκης κατά την ακροαματική διαδικασία του πρώτου βαθμού, δεν θα μπορούσαν να στηρίξουν το παραδεκτό της προσφυγής καθώς το ΕΔΑΔ δεν υπεισέρχεται σε εξέταση παραβιάσεων της Σύμβασης πριν τελεσιδικήσει μια υπόθεση στα εθνικά δικαστήρια (Αρ. 35, παρ. 1 της ΕΣΔΑ). Ωστόσο, λίγες ημέρες μετά την πρωτόδικη καταδίκη (ανακοινώθηκε στις 06/06/2007, αλλά τα πρακτικά και το σκεπτικό δημοσιεύτηκαν στις 04/11/2009) ο τότε Πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής, ο Υπουργός Δικαιοσύνης Σωτήρης Χατζηγάκης και ο Υφυπουργός Οικονομίας και Οικονομικών Πέτρος Δούκας, σε συζητήσεις στη Βουλή αναφέρθηκαν στην απόφαση για το Πάντειο ταυτοποιώντας έναν εκ των καταδικασθέντων με χαρακτηρισμούς που προδίκαζαν την καταδίκη του στο δεύτερο βαθμό.

«11 Ιουνίου 2007, κατά την διάρκεια συζήτησης ενώπιον της Ολομελείας του Ελληνικού Κοινοβουλίου, ο Υφυπουργός Οικονομικών αναφέρθηκε στην εν λόγω δίκη, λέγοντας ότι συγκεκριμένοι βουλευτές της Αντιπολίτευσης κατάθεσαν ως μάρτυρες υπεράσπισης ενώπιον του Εφετείου Κακουργημάτων Αθηνών. Ειδικότερα, δήλωσε: «Και ποιοι είναι οι άφθαρτοι; Οι συκοφάντες, οι πρωτοκλασάτοι Βουλευτές του ΠΑ.ΣΟ.Κ. και πρώην Υπουργοί του ΠΑ.ΣΟ.Κ. που έτρεξαν να υπερασπιστούν τους καταχραστές της Παντείου; Ήταν ή δεν ήταν προσωπικοί, πολιτικοί σας φίλοι; Τους διορίσατε υπηρεσιακούς Υπουργούς Τύπου, πρέσβεις εκ προσωπικοτήτων στο Συμβούλιο της Ευρώπης, όταν ήδη είχαν αρχίσει να δημοσιοποιούνται τα σκάνδαλα στο Πάντειο; Φιλαράκια σας ήταν, αγαπητοί συνάδελφοι, και τρέξατε να τους υπερασπιστείτε στη Βουλή. Κλέβεστε και μεταξύ σας. Σύμφωνα με το χθεσινό «ΒΗΜΑ» ακόμα και τα λεφτά του κ. Σημίτη [πρώην Πρωθυπουργός] καταχράστηκαν οι φίλοι σας!».[5]

Στις 2 Ιουλίου 2007, κατά την διάρκεια συζήτησης ενώπιον της Ολομελείας του Ελληνικού Κοινοβουλίου, ο Πρωθυπουργός αναφέρθηκε στην παρούσα υπόθεση λέγοντας ότι πρόκειται για «πρωτοφανές σκάνδαλο εσκεμμένης και σχεδιασμένης υπεξαίρεσης 8.000.000 ευρώ προς ίδιον όφελος στο Πάντειο Πανεπιστήμιο».[6]

Στις 12 Φεβρουαρίου 2008 ο Υπουργός Δικαιοσύνης απευθύνθηκε στην Αντιπολίτευση ενώπιον του Κοινοβουλίου: «Σας θυμίζω επίσης το σκάνδαλο του Παντείου Πανεπιστημίου. Με θάρρος και παρρησία η ελληνική δικαιοσύνη απεφάσισε και κατεδίκασε εκείνους, τους οποίους εσείς προστατεύατε όλα αυτά τα χρόνια».[7]

Ο Δημήτρης Κώνστας κατήγγειλε, εκτός από επανειλημμένες παραβιάσεις του τεκμηρίου της αθωότητος του από μέλη της τότε Κυβέρνησης, και τρομοκράτηση των μαρτύρων υπεράσπισής του από συγκεκριμένα ΜΜΕ. [8][9]

Καταδίκη της Ελλάδας από το ΕΔΑΔ για παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητας Επεξεργασία

Στις 24.5.2011 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταδίκασε ομόφωνα την Ελλάδα, απόφαση που στη συνέχεια επικυρώθηκε από την Ολομέλειά του και κατέστη αμετάκλητη. Συγκεκριμένα, το ΕΔΑΔ συμπέρανε ότι «στην παρούσα υπόθεση η Κυβέρνηση δεν εξειδίκευσε κάποιο συγκεκριμένο ένδικο μέσο που θα επέτρεπε στον προσφεύγοντα να ζητήσει από το αρμόδιο ποινικό δικαστήριο να διερευνήσει τη συγκεκριμένη παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητος από διαδικαστική σκοπιά» καθώς και ότι «υπήρξε παραβίαση του Αρθρου 6 παρ. 2 της ΕΣΔΑ όσον αφορά την εκκρεμούσα ενώπιον του Δευτεροβάθμιου Δικαστηρίου υπόθεση όσον αφορά τις δηλώσεις του Υφυπουργού Οικονομικών και του Υπουργού Δικαιοσύνης». Συνεπώς η ομόφωνη Απόφαση του ΕΔΑΔ ήταν ότι «οι ουσιώδεις προυποθέσεις δίκαιης δίκης κατά την επανεκδίκαση της Υπόθεσης του προσφεύγοντος ενώπιον του Δευτεροβάθμιου Δικαστηρίου έχουν υπονομευθεί».[10] [11]

Η υπόθεση «Κώνστας κατά Ελλάδος» ως σημαντικό δικαστικό προηγούμενο Επεξεργασία

Με την απόφαση αυτή του ΕΔΑΔ εδραιώθηκε η ισχύς του τεκμηρίου αθωότητας του κατηγορουμένου και στο δεύτερο βαθμό αλλά και ως ότου η δικαστική απόφαση καταστεί αμετάκλητη στα εθνικά δικαστήρια. Εκτός από τη χρηματική αποζημίωση την οποία επιδίκασε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και κατέβαλε το Ελληνικό Δημόσιο, η απόφαση παρέμεινε μέχρι το 2017 στις «ανοικτές υποθέσεις» της Επιτροπής των Μονίμων Αντιπροσώπων του Συμβουλίου της Ευρώπης (Επιτροπή που είναι επιφορτισμένη να ελέγχει αν τα κράτη μέλη τα οποία έχουν συνομολογήσει τη Σύμβαση, συμμορφώνονται και ως προς την ουσία των αποφάσεων του Δικαστηρίου -πέρα από την καταβολή της χρηματικής αποζημίωσης- λαμβάνοντας τα κατάλληλα γενικά και ειδικά μέτρα για να αρθεί η αδικία που έγινε και να μην επαναληφθεί η παραβίαση στο μέλλον).

Με την πάροδο του χρόνου η απόφαση «Κώνστας κατά Ελλάδος» εδραιώθηκε ως σημαντικό δικαστικό προηγούμενο για την προστασία του τεκμηρίου αθωότητος και συμπεριελήφθηκε στις θεμελιώδεις αποφάσεις του ΕΔΑΔ. [12] Στην Ελλάδα, η συγκεκριμένη νομολογία έγινε αντικείμενο ενδελεχούς αξιολόγησης και ανάλυσης [13] και έγινε επίκλησή της από διαφορετικούς πολιτικούς φορείς και ΜΜΕ.[14]

Η ενισχυμένη προστασία του τεκμηρίου αθωότητας σε Οδηγία της ΕΕ (2016/343/ΕU) και η ενσωμάτωσή της στην ελληνική έννομη τάξη Επεξεργασία

Η νομολογία του ΕΔΑΔ σχετικά με το σεβασμό του τεκμηρίου αθωότητας (συμπεριλαμβανομένης και της απόφασης στην υπόθεση «Κώνστας κατά Ελλάδος»), έλαβε τη μορφή της Οδηγίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2016/343/ΕU) [15] η οποία ενσωματώθηκε στην ελληνική έννομη τάξη με τον Νόμο 4596/2019. [16] Στο Άρθρο 45 αυτού του Νόμου, που προστέθηκε με τροπολογία

που ψηφίστηκε από όλα τα κόμματα της Βουλής (πλην της «Χρυσής Αυγής»), προβλέπεται ρητά ότι «σε περίπτωση παραβίασης του Τεκμηρίου της Αθωότητας από δηλώσεις δημοσίων αρχών, παραβίαση η οποία εχει αναγνωρισθεί με απόφαση του ΕΔΑΔ, το Συμβούλιο Χαρίτων υποχρεούται να γνωμοδοτεί θετικά υπέρ του αιτούντος χάρη»[17]. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η τοποθέτηση, κατα τη σχετική συζήτηση στην Ολομέλεια, του Ευάγγελου Βενιζέλου, καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου και πρώην Υπουργού Δικαιοσύνης, ο οποίος επεσήμανε ότι η κύρια διάταξη η οποία προστατεύει το τεκμήριο δεν είναι αυτή που μπορεί να επιδικάσει αποζημίωση αλλά αυτή που οδηγει στην απόλυτη ακυρότητα της προδικασίας και της διαδικασίας, δηλαδή, το Αρ. 171 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (Νόμος 4620/2019) διότι όλα τα άλλα έρχονται μετά όπως ακόμη και η απονομή χάριτος... [18] Υπέρ της αίτησης για απονομή χάριτος στον Δ. Κώνστα συνηγόρησαν τρείς Υπουργοί Δικαιοσύνης δύο διαφορετικών Κυβερνήσεων (Στ. Κοντωνής, Μιχ. Καλογήρου και Κων. Τσιάρας) ενώ μετά την ψήφιση του Ν. 4596/2019, θετικά αποφάνθηκε και το Συμβούλιο Χαρίτων. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος, υπέγραψε τελικά το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα Απονομής Χάριτος, το οποίο δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ στις 25.11.2019.[19]

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. European Court of Human Rights (ECHR), Information Note on Konstas v. Greece - 53466/07, May 2011 , Παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητας από δηλώσεις πολιτειακών οργάνων, Όμιλος "Αριστόβουλος Μάνεσης", CONSTITUTIONALISM.GR
  2. «Οδηγία (ΕΕ) 2016/343 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Μαρτίου 2016, για την ενίσχυση ορισμένων πτυχών του τεκμηρίου αθωότητας και του δικαιώματος παράστασης του κατηγορουμένου στη δίκη του στο πλαίσιο ποινικής διαδικασίας». eur-lex.europa.eu. 11 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουλίου 2022. 
  3. «Παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητας από δηλώσεις πολιτειακών οργάνων, ΕΔΑΔ, απόφαση της 24.5.2011, Κώνστας κατά Ελλάδος, (Mετάφραση Αλίκη Τερζή) Constitutionalism.gr παράγραφος 12». 
  4. Οπ. παρ. παράγραφος 13
  5. Όπ. παρ. παράγραφος 14
  6. Όπ. παρ. παράγραφος 15.
  7. Όπ. παρ. παράγραφος 16.
  8. Η εφημερίδα «Πρώτο Θέμα» 10.6.2007 μετά την ανακοίνωση της πρωτόδικης απόφασης κυκλοφόρησε με πρωτοσέλιδο τίτλο "Πολιτικοί και Καθηγητές Μάρτυρες Υπεράσπισης στο Σκάνδαλο του Παντείου" και λεζάντα «Δυστυχώς ήταν και αυτοί εκεί» στις φωτογραφίες των μαρτύρων υπεράσπισης στη σελ. 5.
  9. Η εφημερίδα Καθημερινή 10.06.2007 φιλοξένησε απόψεις του Επιθεωρητή Δημόσιας Δίοικησης (Πρώην Αρεοπαγίτη) Λέανδρου Ρακιντζή.???Δεν υπάρχει παραπομπή στην εφημερίδα και στα λεγόμενα του Ρακιντζή???
  10. Όπ. Παρ. Παρ. 45.
  11. Note on the Court's case-law No. 141, May 2011, Konstas v. Greece - 53466/07; Καταδίκη της Ελλάδας για την υπόθεση του Παντείου, Το Βήμα, 25 Μαϊου 2011]; Καταδίκη της Ελλάδας για την υπόθεση του καθηγητή Δ. Κώνστα, tvx.gr, 24 Μαϊου 2011; Καταδίκη της Ελλάδας για την υπόθεση της Παντείου και του Δ. Κώνστα, Δικαστής, 25 Μαϊου 2011; ΥΠΟΘΕΣΗ ΕΔΑΔ «ΚΩΝΣΤΑΣ ΚΑΤΑ ΕΛΛΑΔΟΣ» (Προσφυγή αριθ. 53466/07), 22 Μαρτίου 2017, Justina.gr κ.α.
  12. Press country profile - Greece, European Court of Human Rights, σελ.8-9; Βλ. Information Note on the Court’s case-law, No. 141, May 2011, Applicability - Presumption of Innocence, Article 6 par. 2, p. 15; Case of Konstas v. Greece, Appl. no. 53466/07, Final, 28/11/2011  ; Guide on Article 6 of the European Convention on Human Rights Right to a fair trial, European Court of Human Rights, 30 April 2022; Guide on Article 6, Right to a fair trial, European Court of Human Rights, Council of Europe, 2016
  13. Επίσης η Απόφαση ΕΔΑΔ (ECHR) ‘Konstas v. Greece’ εχει τύχει εκτεταμένης ανάλυσης στην Ελληνικη και ξενόγλωσση βιβλιογραφία. Για ανάλυση που επικεντρώνεται σε αυτή και μόνο την υπόθεση βλ. Fania Antoniou, Case Analysis The Right to the Presumption of Innocence Versus the Right to Freedom of Expression in Parliament, The European Court of Human Rights Judgment, σ. 319-327, European Human Rights Law Review, Issue 3, 2012; 'Βλ. επίσης Debbie Sayers, Article 48 (Criminal Law) Presumption of Innocence and Right of Defence στο The EU Charter of Fundamental Rights, A Commentary, Steve Peers (Anthology Editor), Tamara Hervey (Anthology Editor), Jeff Kenner (Anthology Editor), Angela Ward (Anthology Editor), Nov 18, 2021, Bloomsbury Publishing); Μ Παπανδρέου: ΕΔAΔ, Προσφυγή Νο 53466/07, Υπόθεση Κώνστας κατά Ελλάδας, 24.05.2011 (Δικαίωμα στη χρηστή απονομή δικαιοσύνης) – Παρατηρήσεις Centre of International and European Economic Law, 2011, Forth issue, p. 477-480); R. Gordon, Sir M. Jack,Parliamentary privilege: Evolution or codification? The Constitution Society, 2013, p. 29 G. Borkowski,Judicial Independence In the Light of Art. 6 of the European Convention of the Human Rights - Selected Aspects, Teka Kom. Praw. - Ol Pan, 2014, 5-20] Nicola Canestrini,Presumption of innocence, right of the press, due process, Penale.it: diritto, procedura e pratica penale Instituto Brasileiro de Ciencias Criminais, Boletim 277 - Dezembro/2015; ‘Likewise in Konstas v Greece([6])???Spurious ref, add URL???, the European Court found a violation of the Convention when, during pending appeals against fraud convictions, government ministers – including the Minister of Justice – made statements to parliament impugning the defendants as “crooks”. The Court held that these remarks offended the presumption of innocence and underlined the need for discretion and restraint, particularly by a Minister of Justice’, Ζ. Καντζουρίδου, "Η προσβολή του τεκμηρίου αθωότητας από δηλώσεις κρατικών αξιωματούχων και ιδιωτών (Μ.Μ.Ε. κ.α.) και οι συνέπειες αυτής", Διπλ. Εργ., Νομική Σχολή, Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών, Σεπτ. 2019
  14. Χαρακτηριστική είναι η πρόσφατη υπόθεση του δημοσιογράφου Κ. Βαξεβάνη που οδήγησε στην κατάθεση επερώτησης στην Ευρωβουλή, European Parliament, Plenary, Parliamentary Questions, Question for written answer E-000429/2022/rev.1 to the Commission Rule 138
  15. See DIRECTIVE (EU) 2016/343 OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 9 March 2016 on the strengthening of certain aspects of the presumption of innocence and of the right to be present at the trial in criminal proceedings, Official Journal of the European Union, 11.3.2016; Villamarín López, María Luisa. "The presumption of innocence in Directive 2016/343/EU of 9 March 2016." In ERA Forum, vol. 18, no. 3, pp. 335-353, Springer Berlin Heidelberg, 2017; Steven Cras / Anže Erbežnik: "The Directive on the Presumption of Innocence and the Right to Be Present at Trial", Issue 1, 2016, pp. 25-36.
  16. NOMOΣ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜ. 4596 Τεύχος Α’ 32/26.02.2019, kodigo.gr; Το τεκμήριο της αθωότητας: ο Νόμος 4596/2019, syntagmawatch.gr; Βλ. αναφορές στην Υπόθεση Κώνστας κατά Ελλάδος κατά τη συζητήση στη Βουλή: ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΒΟΥΛΗΣ, ΙΖ’ Περίοδος Προεδρευομένης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας, Σύνοδος Δ’, Συνεδρίαση ΟΘ’, 19.2.2019, Εισηγητής ¨Νικόλαος Παναγιωτόπουλος Εισηγητής «Νέας Δημοκρατίας: “Eχει κριθεί από το Ευρωπαικό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ότι η καταβολή αποζημίωσης δεν συνιστά επαρκές μέσο θεραπείας στα θύματα προσβολής του τεκμηρίου αθωότητάς τους. Είναι η Υπόθεση Κώνστα κατά Ελλάδος»; Βλ. επίσης την παρέμβαση στη συζήτηση του Ευάγγελου Βενιζέλου, καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου και πρώην Υπουργού Δικαιοσύνης, ο οποιος επισήμανε ότι η παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητος κατά συγκεκριμένου κατηγορουμένου δεν χρειάζεται να θεραπευθεί με την προσφυγή στην απονομή χάριτος (Αρθ.45 του Νόμου 4596 που προστέθηκε με Βουλευτική Τροπολογία) όταν έχει διαπραχθεί σε βάρος του κατηγορουμένου σύμφωνα με τα οριζόμενα στο Αρθ. 171 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, Νόμος 4620/2019, που επιβάλλει απόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας; Βλ. επίσης Αιτιολογική Εκθεση στο Σχέδιο Νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σελ. 17 Αρθρο 6 παρ.(2).
  17. Βουλευτική Τροπολογία-Προσθήκη στο Αρθρο 7 για Παραβίαση του Τεκμηρίου Αθωότητος, Βλ. Βουλευτική Τροπολογία 1956/170].
  18. «να μεταφερθεί τμήμα της παραπομπής 16 που αναφέρεται στο Βενιζέλο και παραπ'εμπει στο οικείο εδάφιο των Πρακτικών της Βουλής».  H παράμετρος |url= είναι κενή ή απουσιάζει (βοήθεια)
  19. «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως Τεύχος Τρίτο Αρ. Φύλλου 2216/25.11.2019».