HAL 9000

Ο HAL 9000 (Heuristically programmed Algorithmic Computer - Ευριστικά προγραμματισμένος Αλγοριθμικός Υπολογιστής) είναι ένας φανταστικός χαρακτήρας από το έπος μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας "Η Οδύσσεια του Διαστήματος" (Space Odyssey) του Άρθουρ Κλαρκ (Arthur C. Clarke). Η ιστορία, καθώς και οι δύο ταινίες, ξεκινούν με το μυθιστόρημα «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», που κυκλοφόρησε το 1968. Η ταινία κατατάχθηκε στη 13η θέση της λίστας με τους «μεγαλύτερους κακοποιούς ήρωες κινηματογραφικών έργων», του Αμερικανικού Ινστιτούτου Κινηματογράφου (American Film Institute), τον Ιούνιο του 2003.

Το "μάτι" του HAL 9000 στην ταινία 2001, η Οδύσσεια του Διαστήματος

Ο HAL είναι ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής τεχνητής νοημοσύνης με προηγμένες δυνατότητες αίσθησης, που «επανδρώνει» το διαστημικό σκάφος "Discovery". Απεικονίζεται συνήθως από ένα «μάτι» τηλεοπτικής κάμερας που μπορεί να εποπτεύσει ολόκληρο το διαστημόπλοιο. Η φωνή του HAL 9000 αποδόθηκε από τον Καναδό ηθοποιό Ντάγκλας Ρέιν. Στο βιβλίο, ο HAL τέθηκε σε λειτουργία στις 12 Ιανουαρίου του 1997 (1992 στην ταινία), στο HAL Plant, στην Ουρμπάνα του Ιλινόις και κατασκευάσθηκε από τον Δόκτορα Τσάντρα. Στην ταινία "2001" ο HAL εμφανίζεται να είναι ικανός όχι μόνο να αναγνωρίζει και να επεξεργάζεται φωνή και φυσική ομιλία, αλλά και να μπορεί να αναγνώσει χειλική ομιλία, να αναγνωρίζει πρόσωπα, να κάνει εκτιμήσεις τέχνης, να ερμηνεύει και να εκφράζει ανθρώπινα αισθήματα και λογική, και, φυσικά, να παίζει σκάκι, πέραν της ικανότητας διατήρησης όλων των συστημάτων του σκάφους σε ένα διαπλανητικό ταξίδι.

Ο HAL δεν παρουσιάζεται ποτέ ως μια ολοκληρωμένη οντότητα, διαθέτει όμως απαλή φωνή και την ικανότητα να είναι εξαιρετικά ομιλητικός. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το λακωνικό και μονότονο τρόπο που μιλούν οι αστροναύτες, όπως και όλοι οι υπόλοιποι ηθοποιοί στην ταινία.

Στη γαλλική εκδοχή της ταινίας "2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος", το όνομα του HAL αποδίδεται ως «CARL» από τα αρχικά «Cerveau Analytique de Recherche et de Liaison» (Εγκέφαλος Αναλυτικής Έρευνας και Επικοινωνίας). Τα διακριτικά του, ωστόσο, συνεχίζουν να εμφανίζουν το όνομα «HAL 9000».

Παρόλο που συχνά εικάζεται πως το όνομα HAL δημιουργήθηκε με τη μετάθεση ενός γράμματος από τα αρχικά της εταιρείας IBM, με τη μέθοδο της κρυπτογραφικής ολίσθησης (Caesar’s cipher), τόσο ο Άρθουρ Κλαρκ, όσο και ο σκηνοθέτης του έργου, Στάνλεϊ Κιούμπρικ, το είχαν αρνηθεί. Στην ταινία που αποτέλεσε μεταφορά του βιβλίου «2010: Οδύσσεια Δύο», ο Κλαρκ «απαντά» μέσω του χαρακτήρα του έργου του, Δρ. Τσάντρα, ο οποίος εμφανίζεται να λέει για την ιδέα αυτή: «μεγάλες ανοησίες! […] Πίστευα πως ως τώρα κάθε νοήμων άνθρωπος ήξερε πως το όνομα H-A-L προέρχεται από το Heuristic ALgorithmic» (ευριστικός αλγόριθμος).

«Η ιστορία του HAL»

Η παρουσία του HAL στο «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος»

Στην ταινία «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», ο HAL εμφανίζεται να έχει κάνει λάθος σχετικά με μια βλάβη στην παραβολική κεραία επικοινωνίας του διαστημικού σκάφους και οι αστροναύτες Ντέιβιντ Μπόουμαν και Φρανκ Πουλ σκέφτονται να αποσυνδέσουν τα γνωστικά του κυκλώματα. Πιστεύουν πως ο HAL δεν μπορεί να τους ακούσει αλλά αγνοούν πως μπορεί να διαβάσει τα χείλη τους. Αντιμέτωπος με την προοπτική της αποσύνδεσης ο HAL αποφασίζει να σκοτώσει τους αστροναύτες προκειμένου να προστατευθεί και εκτελέσει τις εντολές που τον είχαν προγραμματίσει να φέρει εις πέρας. Έτσι, ο HAL σκοτώνει πρώτα τον Πουλ κατά τη διάρκεια διαστημικού περιπάτου για την επισκευή του σκάφους και έπειτα τους υπόλοιπους αστροναύτες που βρίσκονταν σε κατάσταση καταστολής των ζωτικών τους λειτουργιών, απενεργοποιώντας τα συστήματα υποστήριξης της ζωής τους.

Συνειδητοποιώντας τι είχε συμβεί, ο Μπόουμαν αποφασίζει να θέσει εκτός λειτουργίας τον HAL. Ο κεντρικός πυρήνας του HAL αναπαρίσταται στην ταινία ως ένας στενός διάδρομος γεμάτος από λαμπερά και κατάφωτα αρθρώματα, προσαρτημένα σε πίνακες, από τους οποίους μπορούν να προστεθούν ή να αφαιρεθούν. Ο Μπόουμαν τερματίζει τη λειτουργία του αφαιρώντας τα αρθρώματα από τον πίνακα, ένα προς ένα, μειώνοντας έτσι σταδιακά τη συνείδηση του HAL. Ο HAL αναπαράγει υλικό που είχε «φορτωθεί» στη μνήμη του στα πρώτα στάδια του προγραμματισμού του, περιλαμβανομένης και της αναγγελίας της ημερομηνίας που τέθηκε σε λειτουργία ως 12 Ιανουαρίου 1992. Ως τη στιγμή που η λογική του HAL εξαλείφεται οριστικά από το σύστημά του, τραγουδά το τραγούδι «Daisy Bell», που θεωρείται ίσως και η πιο αναγνωρίσιμη σκηνή της ταινίας. Η τελική ενέργεια του HAL είναι η (πρόωρη) αναπαραγωγή ενός ηχογραφημένου μηνύματος του (επίγειου) Κέντρου Ελέγχου, το οποίο αποκαλύπτει τους πραγματικούς λόγους της αποστολής στο Δία, που είχαν κρατηθεί μυστικοί από το πλήρωμα και δεν προοριζόταν να γνωστοποιηθούν σ’ αυτό, έως ότου το διαστημικό σκάφος εισέλθει σε τροχιά γύρω από το Δία.

Η παρουσία του HAL στο «2010: Οδύσσεια Δύο»

Στη συνέχεια της σειράς, στο «2010: Οδύσσεια Δύο», ο HAL επανεκκινείται από το δημιουργό του, τον Δρ. Τσάντρα, που φτάνει στο σοβιετικό διαστημικό σκάφος Λεόνοφ. Προτού αναχωρήσει από τη Γη, ο Τσάντρα είχε μια συζήτηση με το αντίγραφο του HAL, τον SAL 9000 (βλ. παρακάτω). Ο Τσάντρα ανακαλύπτει πως η κρίση, στην οποία υπέπεσε ο HAL, ήταν απόρροια μιας προγραμματιστικής αντίφασης: είχε κατασκευασθεί για την «ακριβή επεξεργασία της πληροφόρησης χωρίς διαστρέβλωση ή απόκρυψη», αλλά οι εντολές του, που προέρχονταν από υψηλά ιστάμενα πρόσωπα στον Λευκό Οίκο, απαιτούσαν να κρατηθεί μυστική η ανακάλυψη του «Μονόλιθου TMA-1» για λόγους εθνικής ασφάλειας. Αυτή η αντίφαση δημιούργησε ένα φαινόμενο αντίστοιχο του «Συνεχούς του Μοέμπιους», οδηγώντας τον HAL στην παράνοια. Αυτή η παράνοια παρήγαγε μια δημιουργική λύση: ο HAL δε θα ήταν υποχρεωμένος να αποκρύψει πληροφορίες αν δεν υπήρχε κάποιος από τον οποίο θα έπρεπε να τις αποκρύψει. Έτσι αποφάσισε να εξουδετερώσει το πλήρωμα του διαστημοπλοίου, επιτρέποντας στον εαυτό του να τηρήσει αμφότερες τις οδηγίες που του δόθηκαν, δηλαδή να αναφέρει πλήρως και αληθώς τις πληροφορίες που είχε στην κατοχή του και να κρατήσει την ύπαρξη του Μονόλιθου μυστική.

Οι εξωγήινες μορφές που ελέγχουν τους μονόλιθους έχουν μεγαλεπήβολα σχέδια για το Δία, σχέδια που θέτουν το διαστημικό σκάφος Λεόνωφ σε κίνδυνο. Το ανθρώπινο δυναμικό του σκάφους καταστρώνει ένα σχέδιο διαφυγής, που δυστυχώς απαιτεί την εγκατάλειψη του διαστημοπλοίου «Discovery» και του HAL και την καταστροφή τους. Ο «Dr. Chandra» του εξηγεί τον κίνδυνο και ο HAL θυσιάζεται για το πλήρωμα του «Leonov». Τη στιγμή της καταστροφής του, οι κατασκευαστές του μονόλιθου μεταμορφώνουν τον HAL σε άυλο ον, ούτως ώστε η μετενσαρκωμένη μορφή του αστροναύτη «David Bowman» να έχει ένα σύντροφο.

Οι λεπτομέρειες στο βιβλίο και στην ταινία είναι κατά βάση ταυτόσημες, με μια σημαντική εξαίρεση: στην ταινία ο HAL λειτουργεί φυσιολογικά μετά την επανεκκίνησή του. Στο βιβλίο, αποκαλύπτεται πως τα κυκλώματα που υποστηρίζουν τις φωνητικές του λειτουργίες είχαν καταστραφεί κατά τη διαδικασία της απενεργοποίησής του, αναγκάζοντάς τον να επικοινωνεί μέσω κειμένου στην οθόνη. Επίσης, στην ταινία το πλήρωμα του «Leonov» αποκρύπτει την αλήθεια από τον HAL για τους κίνδυνο που διατρέχει (υποθέτοντας πως αν το γνώριζε πως θα καταστραφεί δε θα εκκινούσε τη μηχανή προώθησης, κάτι που ήταν απαραίτητο για την επιστροφή του σκάφους πίσω στη γη), ενώ αντίθετα στο βιβλίο το γνωρίζει εξ αρχής. Ωστόσο, και στις δύο εκδοχές της εξέλιξης της υπόθεσης η αγωνία για την έκβαση της πλοκής προέρχεται από το τι θα κάνει ο HAL όταν θα κατανοήσει πως οι πράξεις του θα τον οδηγήσουν στην καταστροφή του.

Πριν από την επιστροφή του διαστημικού σκάφους «Leonov» στη Γη ο «Curnow» ενημερώνει τον «Floyd» πως ο «Dr. Chandra» έχει ξεκινήσει το σχεδιασμό ενός νέου Η/Υ, του HAL 10000. Στο έργο όμως του Κλαρκ, «2061: Odyssey Three» ο «Dr. Chandra» εμφανίζεται να πεθαίνει στο ταξίδι της επιστροφής στη Γη, κάτι που θέτει υπό αμφισβήτηση αυτή την εκδοχή.

Η σκηνή της συνόδου «συνομιλίας» του «Dr. Chandra» με τον HAL, με εισαγωγή των δεδομένων μέσω του πληκτρολογίου και απάντηση μέσω της οθόνης, θυμίζει έντονα τη SHRDLU, μια φυσική γλώσσα για την κατανόηση υπολογιστικών προγραμμάτων, αυξάνοντας το ρεαλισμό της ταινίας και δίνοντας μια ενδιαφέρουσα άποψη για την αντίληψη περί Τεχνητής Νοημοσύνης την εποχή που γράφτηκε το βιβλίο.

Η παρουσία του HAL στα «2061: Odyssey Three» και «3001: The Final Odyssey»

Στο βιβλίο «2061: Odyssey Three» ο «Heywood Floyd» έκπληκτος αντιμετωπίζει τον HAL, ο οποίος πλέον συνυπάρχει με τον «Dave Bowman» στο «Μονόλιθο Ευρώπη».

Στο βιβλίο «3001: The Final Odyssey» εισάγεται η «συγχωνευμένη» μορφή του αστροναύτη «Dave Bowman» και του HAL. Οι δυο τους έχουν συγχωνευθεί σε μία οντότητα από τη στιγμή που ο «Bowman» έσωσε τον HAL από την καταστροφή του διαστημοπλοίου «Discovery One», στο τέλος της «2010:Odyssey Two». Η σύνθετη μορφή, που ονομάζεται πια «Halman», ως συνθετικό παράγωγο των ονομάτων τους, βοηθά τον «Frank Poole» να μολύνει τον Μονόλιθο, που κάποτε υπηρετούσε, με έναν ιό (ηλεκτρονικού υπολογιστή).

Η πρωτογενής μορφή ζωής στα σύννεφα του Δία θυσιάστηκε για να μετατρέψει τον πλανήτη σε άστρο, ικανό να αυξήσει τη θερμοκρασία στον δορυφόρο «Ευρώπη» και να τον καταστήσει κατοικήσιμο. Ταυτόχρονα όμως, ελλοχεύει ο φόβος να εξοντωθεί και η ανθρώπινη παρουσία στο δορυφόρο, αφού σύμφωνα με τη λογική του Μονόλιθου, ο ανθρώπινος παράγοντας είναι ικανός να προκαλέσει κακό στους εξωγήινους κατοίκους της. Το σχέδιο επιτυγχάνει, αλλά ο «Halman», που είχε διασωθεί μεταφορτώνοντας τον εαυτό του σε ένα άλλο μέσο αποθήκευσης, τίθεται σε περιβάλλον καραντίνας λόγω της μόλυνσης του από τον ιό.

Διαφορές μεταξύ βιβλίων και ταινιών

Το βιβλίο διαφέρει από την ταινία σε μια σειρά από λεπτομέρειες, όπως για παράδειγμα:

1. Το βιβλίο εξηγεί με πολύ μεγαλύτερη σαφήνεια τι είναι αυτό που προκαλεί την απρόβλεπτη συμπεριφορά του HAL. Υπονοεί πως ο προγραμματισμένος στόχος του HAL να εξασφαλίσει την επιτυχία της αποστολής – με κάθε κόστος – αντικατοπτρίζει με σαφήνεια την ανθρώπινη επιδίωξη για επιβίωση, ενώ η προοπτική τερματισμού της λειτουργίας του προσομοιάζει τον ανθρώπινο φόβο απέναντι στο θάνατο. Όταν αυτοί οι παράγοντες αντικρούονται με τον πρωταρχικό προγραμματισμένο στόχο του, αυτόν της προστασίας της ζωής του πληρώματος, το αποτέλεσμα είναι να προκληθεί κρίσιμη δυσλειτουργία στον HAL.

2. Στην ταινία, ο HAL κλειδώνει τον «Βowman» έξω από σκάφος, όταν αυτός προσπαθεί να ανακτήσει το σώμα του «Poole». Στο βιβλίο, ο «Bowman» παραμένει στο σκάφος και αναγκάζεται να τερματίσει τη λειτουργία του HAL, αφού εκείνος αποπειράται να τον σκοτώσει, ανοίγοντας τις θύρες του σκάφους για να διαφύγει το οξυγόνο απ’ αυτό.

SAL 9000

Ο HAL έχει τουλάχιστον ένα «δίδυμο αδερφό» στη Γη, την SAL 9000. Η SAL χρησιμοποιήθηκε ως σύστημα αναφοράς προς τον HAL, όταν σε αντίθεση με τον HAL, προέβλεψε πως δεν ήταν δυνατόν να προκληθεί βλάβη στις επικοινωνίες του σκάφους, κάτι που δημιούργησε αμφιβολίες στο πλήρωμα σχετικά με την αξιοπιστία του τελευταίου. Η SAL είναι ξεκάθαρα θηλυκού γένους και φέρει ίδια διακριτικά με τον HAL, με τη διαφορά πως το «μάτι» της κάμερας της είναι γαλάζιο. Ο «Dr. Chandra» έχει ένα τερματικό της SAL στο γραφείο του και οι μεταξύ τους συνομιλίες την ωθούν να αναπτύξει μια ανεπαίσθητη ινδική προφορά στο λόγο της, παρόμοια με αυτή του Δόκτορα, που κατάγεται από την Ινδία (βλ. 2010: Odyssey Two).

Στην κινηματογραφική εκδοχή η φωνή της SAL αποδίδεται από την ηθοποιό Candice Bergen, που συμμετείχε κάτω από το ψευδώνυμο «Olga Mallsnerd», ένα συνδυασμό του επιθέτου του συζύγου της, σκηνοθέτη Λουί Μαλ (Louis Malle) και του «Mortimer Snerd», χαρακτήρα του διάσημου μαριονετίστα Edgar Bergen, πατέρα της ηθοποιού.

Η SAL δεν αναφέρεται με το όνομα της στην ταινία «2001: Οδύσσεια του διαστήματος», ενώ στο μυθιστόρημα υπονοείται πως το επίγειο Κέντρο Ελέγχου διατηρούσε περισσότερα από ένα αντίγραφα της σειράς 9000. Δεδομένης της σημασίας του ονόματος του HAL, που προέρχεται από ακρωνύμιο, δεν γίνεται φανερό αν το όνομα της SAL είναι ένα ακόμη ψευδώνυμο ή τα αρχικά ενός άλλου ακρωνυμίου.

Πριν από την Αμερικανοσοβιετική αποστολή ανάκτησης του σκάφους «Discovery», ο «Dr. Chandra» τη χρησιμοποιεί για να κάνει μια προσομοίωση των πιθανών επιδράσεων στον HAL από την παρατεταμένη κατάσταση αδράνειας, υπό την κωδική ονομασία «Φοίνιξ». Όταν ο Δόκτορας της ζητά να μαντέψει το λόγο που δόθηκε αυτή η ονομασία στην προσομοίωση, εκείνη απαντά πως αν και υπάρχουν πολλές πιθανές επιλογές, η επικρατέστερη είναι πως αναφέρεται στον δάσκαλο του Αχιλλέα, αν και δεν ήταν αυτό που εκείνος είχε κατά νου. Η γνώση της αυτή για τον πολιτισμό δηλώνει φανερά πως η SAL είτε είχε πρόσβαση σε κάποια βάση δεδομένων εγκυκλοπαιδικής γνώσης, είτε ήταν ενσωματωμένη στη μνήμη της, ως μέρος του γενικότερου προγραμματισμού της.

Επιρροές

Ο Άρθουρ Κλαρκ εμπνεύστηκε τη σκηνή στην οποία η συνείδηση του HAL μειώνεται σταδιακά από μια επίδειξη δημιουργίας «σύνθεσης λόγου» που είχε παρακολουθήσει από τον John Larry Kelly, Jr., ο οποίος είχε χρησιμοποιήσει για το σκοπό αυτό έναν υπολογιστή IBM 704. Ο Kelly συνέθεσε το τραγούδι «Daisy Bell» που ακούγεται στην ταινία (σε μουσική υπόκρουση του Max Mathews), με το Vocoder, ένα συνθεσάιζερ εγγραφής φωνής, που είχε δημιουργήσει.

Η οπτική γωνία θέασης του HAL

Τα πλάνα του HAL κινηματογραφήθηκαν με ευρυγώνιο φακό Cinerama 160 μοιρών της Fairchild-Curtis. Ο συγκεκριμένος φακός δε χρησιμοποιήθηκε όμως στην ταινία για να απεικονίσει το τριών ιντσών «μάτι» του HAL λόγω της διαφορετικής διαμέτρου του (8"). Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ επέλεξε να κινηματογραφήσει με τους φακούς Fairchild-Curtis τις σκηνές κατόπτευσης (POV) του HAL όταν παρακολούθησε την ταινία «To the Moon and Beyond», που κινηματογραφήθηκε μ’ αυτούς και προβλήθηκε σε μια αίθουσα διαμορφωμένη ως πλανητάριο, στη Διεθνή Έκθεση της Νέας Υόρκης (N.Y. World Fair) το 1964.

Προβλέψεις για το μέλλον των υπολογιστών

Οι δυνατότητες του HAL, όπως και όλοι οι τεχνολογικοί νεωτερισμοί που παρουσιάζονται στην ταινία «2001: Οδύσσεια του διαστήματος», βασίστηκαν σε προβλέψεις και προγνώσεις σεβαστών επιστημόνων της εποχής. Ο Marvin Minsky, τότε διευθυντής του Εργαστηρίου Τεχνητής Νοημοσύνης του MIT και σημαίνων αναλυτής στο χώρο του, ήταν ένας από τους συμβούλους της παραγωγής.

Όταν προβλήθηκε η ταινία «2001: Οδύσσεια του διαστήματος» το 1968, το έτος 2001 φάνταζε αρκετά μακρινό και ένας υπολογιστής όπως ο HAL έμοιαζε αληθοφανής για την εποχή του. Στο μέσο της δεκαετίας του ’60 οι επιστήμονες έτρεφαν την αισιοδοξία πως σε μία ή δύο γενιές οι υπολογιστές θα μπορούσαν να περάσουν το Τεστ του Τούρινγκ (Turing’s Test). Για παράδειγμα, ο πρωτοπόρος της Τεχνητής Νοημοσύνης Χέρμπερτ Σάιμον (Herbert Simon) είχε προβλέψει, το 1965, πως «οι υπολογιστές θα είναι ικανοί μέσα σε είκοσι χρόνια να κάνουν ό,τι μπορεί να κάνει κι ένας άνθρωπος».

Όσο πλησίαζε, όμως, το έτος 2001 φάνηκε ξεκάθαρα πως οι προβλέψεις της ταινίας στην πρόοδο της επιστήμης των υπολογιστών ήταν υπερβολικά εξεζητημένες. Η επεξεργασία φυσικού λόγου, η ανάγνωση των χειλιών, ο σχεδιασμός και η κοινή λογική στους υπολογιστές παρέμεναν ακόμη στοιχεία της επιστημονικής φαντασίας.

Η ταινία απέτυχε, επίσης, να προβλέψει πολλές καινοτομίες στην Πληροφορική, που συντελέστηκαν ως το 2001. Οι δημιουργοί της ταινίας πίστευαν πως όσο οι υπολογιστικές μηχανές θα γίνονται πιο ισχυρές, θα μεγάλωνε και ο όγκος τους ανάλογα, κάτι που εν μέρει είναι αληθές (π.χ. ο σύγχρονος υπερυπολογιστής Blue Gene). Ο HAL στην ταινία καταλαμβάνει μεγάλο μέρος του διαστημικού σκάφους «Discovery», αν και ένας λεπτός φορητός υπολογιστής-τερματικό εμφανίζεται σε λίγες σκηνές της ταινίας για την επικοινωνία των αστροναυτών με τον επίγειο σταθμό. Επίσης, η απεικόνιση των γραφικών του HAL στην ταινία είναι κομψή, αν και μινιμαλιστική, συγκρινόμενη με τις διαθέσιμες τεχνολογικές δυνατότητες κατά το 2001.

Αναφορές στη λαϊκή κουλτούρα

• Ο HAL 9000 έχει χρησιμοποιηθεί και διακωμωδηθεί σε διάφορες ταινίες και εκπομπές, όπως για παράδειγμα στο επεισόδιο «Treehouse of Horror XII (Section: House of Whacks)» της σειράς κινουμένων σχεδίων «Simpsons», όπου τον «Ultrahouse» (HAL), αποδίδει με τη φωνή του ο ηθοποιός Pierce Brosnan.
• Στη σειρά βιντεοπαιχνιδιών «Halo», στο Halo 3 εμφανίζεται το κόκκινο «μάτι» του HAL.
• Στο βιντεοπαιχνίδι «Grand Theft Auto III» εμφανίζεται ένας υπολογιστής σε γκαράζ με γραμμένο το όνομα «HAL 9000» πάνω του.
• Στο «Metal Gear Solid» αποκαλύπτεται πως τα πραγματικά ονόματα δυο χαρακτήρων του παιχνιδιού είναι «HAL» και «Dave».
• Στο επεισόδιο «The Intruder» της σειράς επιστημονικής φαντασίας «Stargate:Atlantis» εμφανίζεται ένα παρόμοιο με του HAL «μάτι» κάμερας, όταν ένας εξωγήινος ιός αποκτά τον έλεγχο του σκάφους «Daedalus» των «Tau'ri». Ο ιός παρουσιάζει πολλά από τα χαρακτηριστικά του HAL και το κυριότερο, είναι ο ίδιος προϊόν Τεχνητής Νοημοσύνης.
• Στην ταινία «Ημέρα Ανεξαρτησίας» (Independence Day) όταν ο David Levinson ανοίγει το φορητό του υπολογιστή, πάνω στο αιχμαλωτισμένο εξωγήινο σκάφος, εμφανίζεται το «μάτι» της κάμερας του HAL στην οθόνη του και ακούγεται η φωνή του HAL να λέει «Good Morning, Dave».

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Text excerpts from HAL 9000 in 2001: A Space Odyssey Αρχειοθετήθηκε 2012-12-08 at Archive.is
• Audio soundbites from 2001: A Space Odyssey
• HAL's Legacy, on-line ebook (mostly full-text) of the printed version edited by David G. Stork, MIT Press, 1997, ISBN 0-262-69211-2, a collection of essays on HAL
• HAL's Legacy, An Interview with Arthur C. Clarke.
• The case for HAL's sanity by Clay Waldrop
• "2001" fills the theater at HAL 9000's "birthday" in 1997 at the University of Illinois at Urbana-Champaign
• The Hal Project featuring the Hal 9000 screensaver.