Έπαυλη των Μυστηρίων

Η Έπαυλη των Μυστηρίων (ιταλικά: Villa dei Misteri‎‎) είναι μία καλά διατηρημένη προαστιακή αρχαία ρωμαϊκή βίλα στα περίχωρα της Πομπηίας, στη νότια Ιταλία, διάσημη για τη σειρά των υπέροχων νωπογραφιών σε ένα δωμάτιο, οι οποίες συνήθως θεωρείται ότι δείχνουν την εισαγωγή μίας νέας γυναίκας σε μια ελληνορωμαϊκή λατρεία. Αυτές είναι τώρα από τις πιο γνωστές από τα σχετικά σπάνια σωζόμενα δείγματα της αρχαίας ρωμαϊκής ζωγραφικής.

Έπαυλη των Μυστηρίων
Είδος	ρωμαϊκή έπαυλη και αρχαία ρωμαϊκή κατασκευή
Γεωγραφικές συντεταγμένες	40°45′13″N 14°28′39″E
Διοικητική υπαγωγή	Πομπηία
Τοποθεσία	Πομπηία
Χώρα	Ιταλία
Προστασία	τμήμα μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς (από 1997)
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Η τοποθεσία της βίλας (πάνω αριστερά) στην Πομπηία.

Όπως και η υπόλοιπη Ρωμαϊκή πόλη της Πομπηίας, η βίλα θάφτηκε στην έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. και ανασκάφηκε από το 1909 και μετά (πολύ μετά από την ανασκαφή της κύριας πόλης). Είναι πλέον ένα δημοφιλές μέρος των τουριστικών επισκέψεων στην Πομπηία και αποτελεί μέρος από τα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ στην Πομπηία.

Περιγραφή

Κάτοψη της βίλας.

Αν και καλύφθηκε με μέτρα τέφρας και άλλα ηφαιστειακά υλικά, η βίλα υπέστη μόνο μικρές ζημιές κατά την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. Το μεγαλύτερο μέρος από τους τείχους, τις οροφές και ιδιαίτερα τις τοιχογραφίες της επέζησαν σε μεγάλο βαθμό ανέπαφα. Έπειτα από την ανασκαφή, οι στέγες και άλλα τμήματα της βίλας έχουν διατηρηθεί όπως απαιτείται.

Η βίλα πήρε το όνομά της από το θέμα των νωπογραφιών σε ένα από τα πολυάριθμα δωμάτιά της. Αυτό το δωμάτιο μπορεί να ήταν τραπεζαρία (τρικλίνιο, λατιν. triclinium) και είναι διακοσμημένο με πολύ ωραίες νωπογραφίες, που χρονολογούνται περίπου στο 70-60 μ.Χ.

Αν και συζητείται το πραγματικό θέμα των τοιχογραφιών, η πιο κοινή ερμηνεία είναι ότι απεικονίζουν τη μύηση μίας κοπέλας στα Διονυσιακά Μυστήρια, μυστηριακή λατρεία αφιερωμένη στον θεό Διόνυσο που είναι γνωστός στους Ρωμαίους ως Βάκχος. Απαιτούντο συγκεκριμένες τελετές για τα νέα μέλη. Ένα βασικό χαρακτηριστικό, που βοηθά στον χαρακτηρισμό αυτών των σκηνών ως Βακχικών, είναι η απεικόνιση των Μαινάδων, των γυναικών οπαδών της θεότητας. Οι ακόλουθες αυτές παρουσιάζονται συχνά, χορεύοντας με περιστρεφόμενα πτυχωτά υφάσματα, σε ζωγραφισμένα ελληνικά κεραμικά από τον 6ο αιώνα π.Χ. και μετά, αιώνες πριν η λατρεία εξαπλωθεί στους Ρωμαίους. Μεταξύ εναλλακτικών ερμηνειών η πιο αξιοσημείωτη είναι αυτή του Πωλ Βεν, ότι απεικονίζει μία νεαρή γυναίκα που υποβάλλεται σε τελετές γάμου. Αν και συχνά θεωρείται ότι ο χώρος με τις τοιχογραφίες ήταν τρικλίνιο θα μπορούσε επίσης να ήταν το λεγόμενο κουμπίκουλουμ (cubiculum), δηλαδή δωμάτιο ποικίλων χρήσεων όπως κρεβατοκάμαρα, βιβλιοθήκη, υποδοχής σημαντικών επισκεπτών.

Η βίλα, εκτός από τα δωμάτια για φαγητό και διασκέδαση, είχε και λειτουργικούς χώρους όπως ληνό (πατητήρι). Δεν ήταν ασυνήθιστο για τα σπίτια των πολύ πλούσιων να συμπεριλαμβάνουν χώρους για την παραγωγή κρασιού, ελαιόλαδου ή άλλων γεωργικών προϊόντων, ειδικά επειδή πολλοί εκλεκτοί Ρωμαίοι κατείχαν γεωργικές εκτάσεις ή οπωρώνες σε άμεση γειτνίαση με τις βίλες τους.

Η βίλα είναι εύκολα προσβάσιμη από την Πομπηία και βρίσκεται περίπου 400 μέτρα βορειοδυτικά από τα τείχη της πόλης, πέρα από έναν δρόμο με ταφικά μνημεία εκατέρωθεν. Ως προαστιακή βίλα, είχε στενή σχέση με την πόλη, αλλά ήταν ακόμα ξεχωριστή από αυτήν.

Ο ιδιοκτήτης της βίλας είναι άγνωστος, όπως συμβαίνει με πολλές ιδιωτικές κατοικίες στην περιοχή της Πομπηίας. Ωστόσο κάποια ευρήματα δίνουν δελεαστικές ενδείξεις, όπως μια χάλκινη σφραγίδα που ονομάζει τον απελεύθερο Λούσιο Ιστασίδιο Ζώσιμο (Lucius Istacidius Zosimus), πρώην υπηρέτη της ισχυρής οικογένειας Ιστασιντί (Istacidii). Διατυπώθηκε η υπόθεση, ότι είτε ήταν ιδιοκτήτης, είτε επιτηρούσε την ανοικοδόμηση της βίλας μετά τον σεισμό του 62 μ.Χ. Ωστόσο, η παρουσία ενός αγάλματος της Λιβίας, συζύγου του Αυγούστου, οδήγησε ορισμένους ερευνητές να προτείνουν ότι ήταν η ιδιοκτήτρια.

Οι επιτοίχιες νωπογραφίες

Η πρώτη νωπογραφία απεικονίζει την ανάγνωση των τελετουργιών των νυφικών μυστηρίων.

Η τρίτη νωπογραφία παραδοσιακά ερμηνεύεται ότι απεικονίζει τα στάδια της μύησης.

Η πέμπτη νωπογραφία απεικονίζει μια βακχική τελετή.

Στην έκτη νωπογραφία, ο Διόνυσος με τον θύρσο (ραβδί).

Οι διάσημες νωπογραφίες της Βίλας ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 1909, αλλά σύντομα καταστράφηκαν από έναν συνδυασμό κακής προστασίας από τα στοιχεία της φύσης και έναν σεισμό, που σημειώθηκε τον Ιούνιο. Τα μεγάλα προβλήματα που αναπτύχθηκαν ήταν υγρασία και υπολείμματα αλατιού, που διηθήθηκαν από το έδαφος, προκαλώντας την εμφάνιση λευκών λεκέδων στην επιφάνεια των έργων ζωγραφικής. Για να εξουδετερωθεί αυτό, αφαιρέθηκαν μεγάλα τμήματα των τοιχογραφιών και επανασυνδέθηκαν, αφού οι τοίχοι ξαναχτίστηκαν με νέα πέτρα για να αντιστέκονται καλύτερα στην υγρασία και τη διήθηση αλατιού.

Σύμφωνα με τις μεθόδους συντήρησης που επικρατούσαν τότε, εφαρμόστηκαν επιχρίσματα κεριού και πετρελαίου για την απομάκρυνση των υπολειμμάτων και την παροχή προστασίας, τα οποία έχουν τη γυαλιστερή λάμψη, που είναι χαρακτηριστική στις τοιχογραφίες του 20ου / των αρχών του 21ου αιώνα. Αυτές οι επικαλύψεις αποδείχθηκαν εξαιρετικά αποτελεσματικές στην προστασία των έργων από περαιτέρω ζημιές, παρόλο που μία από τις παρενέργειες ήταν ότι παραμόρφωσε το αρχικό χρώμα, κάνοντας το κόκκινο φόντο να φαίνεται πιο σκούρο από το αρχικό χρώμα. Αργότερα το 1909 έφθασε μία γερμανική ομάδα αρχαιολόγων και ανέλαβε περαιτέρω αποκαταστάσεις.

Μεταξύ 2013 και 2015 πραγματοποιήθηκαν αποκαταστάσεις στις τοιχογραφίες, χρησιμοποιώντας σύγχρονες τεχνικές. Αυτές περιελάμβαναν θεραπεία με το αντιβιοτικό αμοξικιλλίνη, το οποίο απομάκρυνε το διοξείδιο του μαγγανίου, που είχε διηθηθεί στις ζωγραφιές από το έδαφος και τα βακτηρίδια στρεπτόκοκκων, που τρέφονται με τις χρωστικές ουσίες και προκαλούν φθορά. Άλλη επεξεργασία περιλάμβανε την ανάλυση και την αποκατάσταση των αρχικών τόνων χρώματος, αφού χρησιμοποιήθηκε η τεχνολογία λέιζερ για την αφαίρεση των στρώσεων κεριού και πετρελαίου που εφαρμόστηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα.

Επεξήγηση των τοιχογραφιών

Υπάρχουν πολλές διαφορετικές ερμηνείες των τοιχογραφιών, αλλά πιστεύεται συνήθως ότι απεικονίζουν μία θρησκευτική τελετή. Μία άλλη κοινή θεωρία είναι ότι οι τοιχογραφίες απεικονίζουν μία νύφη, που μπαίνει στα Βακχικά Μυστήρια ως προετοιμασία γάμου. Σε αυτή την υπόθεση, το περίτεχνο ένδυμα που φορά η κύρια μορφή, πιστεύεται ότι είναι ενδυμασία γάμου.

Με βάση το θέμα και τη σειρά των τοιχογραφιών, οι τοιχογραφίες προορίζονται να διαβαστούν στη σειρά ως μια ενιαία αφήγηση. Οι γυναίκες και οι σάτυροι είναι εμφανείς. Δεδομένης της ευρέως αποδεκτής θεωρίας, ότι οι τοιχογραφίες απεικονίζουν μια μύηση στη λατρεία του Βάκχου, ορισμένοι προτείνουν, ότι το ίδιο τοιχογραφημένο δωμάτιο χρησιμοποιήθηκε για τη διεξαγωγή μυήσεων και άλλων τελετών.

• Η πρώτη τοιχογραφία απεικονίζει μια ευγενή Ρωμαία, πιθανώς τη μητέρα της κοπέλας που θα μυηθεί, να πλησιάζει μια ιέρεια ή οικοδέσποινα που κάθεται σε θρόνο. Δίπλα της στέκεται ένα μικρό αγόρι που διαβάζει έναν κύλινδρο, πιθανώς τη δήλωση της μύησης. Στην άλλη πλευρά του θρόνου, η κοπέλα εμφανίζεται με μωβ ένδυμα και στέφανο μυρτιάς. Κρατάει ένα κλαδί δάφνης και έναν δίσκο με γλυκό. Φαίνεται σαν να υπηρετεί, αλλά μπορεί να προσφέρει προσφορά στον θεό ή τη θεά.
• Στη δεύτερη τοιχογραφία, μια άλλη ιέρεια (ή ανώτερη μυημένη) και οι βοηθοί της προετοιμάζουν το καλάθι λίκνον. Τα πόδια του πάγκου που κάθεται θα μπορούσαν να εκληφθούν ως μανιτάρια. Ο Σειληνός παίζει λύρα. (Ο «Σειληνός», που είναι το όνομα του δασκάλου και συντρόφου του Βάκχου, ήταν επίσης ένας γενικός όρος, που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα μυθολογικά του είδη.)
• Η τρίτη τοιχογραφία παριστά μια βουκολική σκηνή, ένας σάτυρος παίζει τον αυλό του Πάνα και μία νύμφη αρμέγει μια κατσίκα. Στα δεξιά τους, η κοπέλα είναι σε πανικό. Δεν τη βλέπουμε έπειτα, όταν εμφανίζεται ξανά έχει αλλάξει. Μερικοί μελετητές πιστεύουν ότι έχει συμβεί κατάβαση.
• Στην τέταρτη τοιχογραφία, προς την κατεύθυνση που η κοπέλα κοίταζε με τρόμο, ένας νεαρός σάτυρος κρατάει ένα κύπελλο κρασί που του προσέφερε ο Σειληνός. Βλέπει στο κύπελλο την αντανάκλαση μιας τρομακτικής μάσκας που κρατάει πίσω του ένας άλλος σάτυρος. (Αυτό ίσως είναι παράλληλο με το κάτοπτρο στο οποίο νεαρός Βάκχος κοιτάζει επίμονα στις Ορφικές τελετές.) Δίπλα τους κάθεται μια θεά, πιθανώς η Αριάδνη ή η Σεμέλη, έχοντας στην αγκαλιά της τον Βάκχο.
• Στην πέμπτη τοιχογραφία, η κοπέλα επιστρέφει. Τώρα φέρει ραβδί και φοράει πίλο, αντικείμενα που παρουσιάζονται συχνά μετά την επιτυχή ολοκλήρωση μίας δοκιμασίας μύησης. Γονατίζει μπροστά στην ιέρεια και φαίνεται να μαστιγώνεται από μια φτερωτή γυναικεία μορφή. Δίπλα της, μια Μαινάδα ή Θυία χορεύει, και μια μορφή που φέρει εσθήτα και θύρσο (ένα μυητικό σύμβολο του Βάκχου) από μακριούς μίσχους τυλιγμένου μάραθου με ένα κουκουνάρι στην κορυφή.
• Η έκτη τοιχογραφία απεικονίζει την κοπέλα με καινούργια ρούχα, ενώ η Έρως κρατά ψηλά ένα κάτοπτρο. Μετά από αυτή τη σκηνή, υπάρχει μία άλλη εικόνα του Έρωτος.
• Τέλος, στην έβδομη τοιχογραφία η μυημένη εμφανίζεται ενθρονισμένη και με περίτεχνο ένδυμα. Αυτό είναι το μόνο που γνωρίζουμε για τις ρωμαϊκές τελετές μύησης.

Δείτε επίσης

• Ρωμαϊκή αρχιτεκτονική
• Κατάλογος ρωμαϊκών οικιών

Βιβλιογραφικές αναφορές

• Converto, Claudia. Campania, civilisation and art. Milan: Kina Italia. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Η διατήρηση της βίλας εμφανίζεται στο archaeology.org
• Βίλα των Μυστηρίων στο www.art-and-archaeology.com
• Τοιχογραφία Romano-Campanian (αγγλική, ιταλική, ισπανική και γαλλική εισαγωγή) Αρχειοθετήθηκε 2011-03-07 στο Wayback Machine.
• Πομπηία | Βίλα των Μυστηρίων