Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος

Ο Ανδρόνικος Β΄ (25 Μαρτίου 1259 - 13 Φεβρουαρίου 1332) από η Δυναστεία των Παλαιολόγων ήταν Βυζαντινός Αυτοκράτορας (1282-1328), μεγαλύτερος γιος και διάδοχος του Αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ και της Θεοδώρας Βατάτζαινας, κόρης του Ιωάννη.

Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος
Τοιχογραφία που αναπαριστά τον Ανδρόνικο Β΄ Παλαιολόγο, η οποία βρίσκεται στην Μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών.
Αυτοκράτωρ των Ρωμαίων
Περίοδος	11/12/1282 - 1328
Στέψη	Κωνσταντινούπολη
Προκάτοχος	Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος
Διάδοχος	Ανδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος
Συναυτοκράτορας:
Περίοδος	Μιχαήλ Θ΄ Παλαιολόγος (1294/5 - 12 Οκτωβρίου 1320)
Γέννηση	25 Μαρτίου 1259 Νίκαια Βιθυνίας
Θάνατος	13 Φεβρουαρίου 1332 (72 ετών) Άγιον Όρος
Σύζυγος	Άννα της Ουγγαρίας Γιολάντα (Ειρήνη) του Μομφερράτου
Επίγονοι	Μιχαήλ Θ΄ Παλαιολόγος Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος Ιωάννης Θεόδωρος Α΄ του Μομφερράτου Σιμωνίς Δημήτριος (νόθη) Ειρήνη (νόθη) Μαρία
Οίκος	Παλαιολόγων
Πατέρας	Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος
Μητέρα	Θεοδώρα Βατάτζαινα
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Ο Ανδρόνικος Β΄ σε υπέρπυρον. Επιγρ.: ANΔΡONIKOC ΔΕCΠΟΤΗC - IC XC.

Βιογραφία

Ο Ανδρόνικος Β΄, αντιλαμβανόμενος την άρνηση των υπηκόων του να δεχθούν τα τετελεσμένα της συμφωνίας της Λυών για την ένωση των Εκκλησιών, φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις του πατέρα του Μιχαήλ Η΄. Από εκεί και πέρα, υπό το φως των εντονότατων οικονομικών δυσκολιών τις οποίες κληρονόμησε, προχώρησε σε δραστικές περικοπές των στρατιωτικών δαπανών, με κύρια ολέθρια ενέργεια την πλήρη κατάργηση του Βυζαντινού Ναυτικού. Έτσι, γρήγορα βρέθηκε εκτεθειμένος στους εκβιασμούς και τις απειλές των Γενουατών και των Βενετών, προκειμένου να καλυφθεί το κενό αυτό.

Η χειρότερη ίσως από τις αποφάσεις του στον τομέα της στρατιωτικής πολιτικής του, ήταν η πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας το 1302, υπό τη διοίκηση του Ρογήρου του Φλορ. Η εταιρεία αυτή ήταν ουσιαστικά μια ομάδα τυχοδιωκτών, κυρίως Ισπανών μισθοφόρων, οι οποίοι υπό τις διαταγές του αρχηγού τους επιδίδονταν σε πειρατεία, ληστεία και επιδρομές λεηλασίας. Ο οξυδερκής Ρογήρος προσέφερε τις Υπηρεσίες του στον Ανδρόνικο, με ανταλλάγματα όχι μόνο χρηματικά και τιμητικά (ο Ανδρόνικος τον έχρισε Καίσαρα) αλλά και οικογενειακά, αφού ο Ανδρόνικος του έδωσε σύζυγο την ανιψιά του Μαρία, κόρη της αδερφής του Ειρήνης Παλαιολογίνας. Ο Ρογήρος όμως, αφού ξεκίνησε με κάποιες σποραδικές επιτυχείς μάχες κατά των Οθωμανών στη Μικρά Ασία όπως στη Φιλαδέλφεια, επέστρεψε στις παλαιές του συνήθειες της πειρατείας και ληστείας βυζαντινών πόλεων (όπως η Μαγνησία το 1304), αγνοώντας τις εντολές του εργοδότη του, απαιτώντας όμως σταθερά τις μισθοφορικές αποζημιώσεις από τον Ανδρόνικο. Ο γιος του Ανδρόνικου συναυτοκράτορας Μιχαήλ Θ' έχασε την υπομονή του. Τον κάλεσε ιδιαιτέρως στην Αδριανούπολη το 1305 και με τέχνασμα σχεδίασε τη δολοφονία του. Έτσι όμως προκάλεσε την οργισμένη αντίδραση της "κομπανίας" του. Έως το 1311, οι Καταλανοί λυμαίνονταν την ελληνική χερσόνησο, όπου επιδίδονταν σε ανείπωτες σφαγές και καταστροφές, πρωτόγνωρης ωμότητας και βίας. Κύριος στόχος τους ήταν η Θράκη, η οποία ερημώθηκε. Τελικά μετά τη μάχη του Ορχομενού κατέλαβαν την Αθήνα και την εξουσία στο Δουκάτο των Αθηνών, που κράτησαν έως το 1388.

Η αδυναμία του Ανδρόνικου να αναστρέψει την καταστροφική πορεία του κράτους, η πείνα, η φορολογία, η ερήμωση της Θράκης και της Ελλαδικής χερσονήσου, αλλά και η ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά Ασία, τον κατέστησαν εξαιρετικά αντιδημοφιλή. Ο γιος του, Μιχαήλ Θ΄, πέθανε το 1320. Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος ενεπλάκη στην υπόθεση δολοφονίας του αδελφού του Μανουήλ, και για το λόγο αυτό ο Αυτοκράτορας παππούς του τον αποκήρυξε. Ο νεαρός Ανδρόνικος εξεγέρθηκε, και μετά από πολυετή εμφύλιο πόλεμο, ανέλαβε τελικά την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα και τη βοήθεια του φίλου του Ιωάννη Καντακουζηνού (μετέπειτα αυτοκράτορα). Ο Ανδρόνικος Γ΄ εκτόπισε τον Ανδρόνικο Β΄ σε μοναστήρι με το όνομα Αντώνιος, όπου έμεινε ώς το θάνατό του το 1332. Το σώμα του μεταφέρθηκε και ενταφιάστηκε στην μονή του Λιβός.

Αποτίμηση της δράσης του

Παρά τις άοκνες προσπάθειές του και τη βούλησή του για σωτηρία, ο διστακτικός και αδύναμος χαρακτήρας του, αλλά και ορισμένες τραγικά λανθασμένες αποφάσεις, σε συνδυασμό με μια σειρά δυσμενών εξωτερικών εξελίξεων, ανέστειλαν την όποια αμυδρή ελπίδα ανάκαμψης του κράτους είχε διαφανεί κατά τη διάρκεια της βασιλείας του πατέρα του. Αντίθετα η μεγαλύτερη συνεισφορά του συνίστατο στο ότι έλαβε υπό την προστασία του την παιδεία, τα γράμματα και τις τέχνες. Μέγας Λογοθέτης του υπήρξε ο Θεόδωρος Μετοχίτης ενώ στην Αυλή του είχαν συγκεντρωθεί λόγιοι, ποιητές, ιστορικοί και θεολόγοι.

Οικογένεια

Το 1272, ο Ανδρόνικος νυμφεύτηκε την Άννα των Άρπαντ, κόρη τού βασιλιά Στέφανου Ε΄ της Ουγγαρίας. Η μητέρα τού Στεφάνου Ε΄, η Μαρία Λασκαρίνα, ήταν κόρη τού Θεοδώρου Α΄ Αυτοκράτορα των Ρωμαίων στη Νίκαια. Παρά το γεγονός ότι ο γάμος αυτός είχε κανονιστεί από τον πατέρα τού Μιχαήλ Η΄ για λόγους πολιτικούς, ωστόσο η αγάπη μεταξύ τού ζεύγους ήταν τέτοια, που ο Ανδρόνικος επηρεάστηκε έντονα από το τέλος της συζύγου του, το 1281. Δύο τέκνα γεννήθηκαν από τον γάμο αυτό:

• Μιχαήλ Θ΄ 1277-1320, διετέλεσε συναυτοκράτορας. Γιος του ήταν ο Ανδρόνικος Γ΄.
• Κωνσταντίνος π. 1278-1335, ο πορφυρογέννητος, έλαβε τον τίτλο τού δεσπότη. Ο ανιψιός του Ανδρόνικος Γ΄ τον φυλάκισε και τον ανάγκασε να γίνει μοναχός.

Το 1284, ο Ανδρόνικος Β΄ νυμφεύτηκε εκ νέου με τη Γιολάντα, κόρη τού Γουλιέλμου Ζ΄ μαρκησίου τού Μομφερράτου και της Βεατρίκης της Καστίλης. Ο γάμος αυτός έδωσε την δυνατότητα στον Ανδρόνικο Β΄ να κατοχυρώσει τον τίτλο τού «βασιλιά της Θεσσαλονίκης», τον οποίον έφερε ο πεθερός του και να θέσει τέλος στις διεκδικήσεις τού Οίκου τού Μομφερράτου στην Θεσσαλονίκη. Η μητέρα της Γιολάντας, η Βεατρίκη, ήταν τρισεγγονή τού Ισαακίου Β΄ Αγγέλου και τρισεγγονή της Ευδοκίας Κομνηνής. Βαπτισμένη ως «Ειρήνη», η δεύτερη αυτή σύζυγος τού έδωσε τέσσερα τέκνα:

• Ιωάννης 1286-1307, νυμφεύτηκε την Ειρήνη, μία εκ των κορών τού υπουργού Νικηφόρου Χούμνου· απεβίωσε δίχως απογόνους,
• Θεόδωρος 1290-1338, διαδέχτηκε τη μητέρα του και έγινε μαρκήσιος του Μομφερράτου στην Ιταλία, όπου ίδρυσε έναν κλάδο της δυναστείας των Παλαιολόγων.
• Σιμωνίς 1294-μετά το 1336, παντρεύτηκε το 1299 τον Στέφανο-Ούρο Β΄ Μιλούτιν της Σερβίας.
• Δημήτριος π.1297-μετά το 1343, κυβερνήτης της Θεσσαλονίκης. Η κόρη του
  • Ειρήνη, παντρεύτηκε τον Ματθαίο Καντακουζηνό.

Επιθυμώντας να ακολουθήσει το λατινικό τυπικό, η Ειρήνη ζήτησε από τον σύζυγό της η Αυτοκρατορία να μοιραστεί μεταξύ όλων των τέκνων τού Ανδρόνικου Β΄, ώστε να εξασφαλίσει με αυτόν τον τρόπο μερίδιο κληρονομιάς και για τα δικά της τέκνα, σε βάρος του Μιχαήλ Θ΄. Όταν ο Ανδρόνικος Β΄ αρνήθηκε, η Ειρήνη εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη με τους γιους της και εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη, από όπου δεν έπαψε να μηχανορραφεί σε βάρος τού συζύγου της. Απεβίωσε εκεί το 1317.

Ο Ανδρόνικος Β' είχε και δύο νόθα τέκνα:

• Ειρήνη, παντρεύτηκε τον Ιωάννη Β' Άγγελο κύριο της Θεσσαλίας.
• Μαρία, παντρεύτηκε τον Τοκτά Μποργιζίν, χάνο της Χρυσής Ορδής των Μογγόλων.

Νομίσματα

Ο Ανδρόνικος Β’ εισήγαγε τα τορνέζια εκ κράματος. Εκτός από αυτά έκοψε χρυσά υπέρπυρα, αργυρά βασιλικά, τραχέα χαλκά και χάλκινα τεταρτηρά.

Στο υπέρπυρον εικονίζεται γονατιστός αριστερά από το Χριστό, ενώ στην πίσω όψη εικονίζονται τείχη πόλεως με πύργους και την προτομή της Θεοτόκου στη μέση. Τα νομισματοκοπεία ήταν στην Κωνσταντινούπολη και στη Θεσσαλονίκη.

Δείτε επίσης

• Γενεαλογία Βυζαντινών Αυτοκρατόρων

Πηγές

• Donald Nicol, Βιογραφικό Λεξικό της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μτφρ. Ευγένιος Πιερρής, εκδ. Ελληνική Ευρωεκοδοτική, Αθήνα, 1993, σελ.54-55
• Γεώργιος Παχυμέρης (έκτη βίβλος για τον Ανδρόνικο Παλαιολόγο)
• Νικηφόρος Γρηγοράς (έβδομος λόγος από τη "Ρωμαϊκή Ιστορία")

Βιβλιογραφία

• Norwich, J.J. "Byzantium", Vol. III-The Decline and Fall
• Vasiliev, A. "History of the Byzantine Empire, 324–1453"
• Ostrogorsky, G. "History of the Byzantine State"
• Κοντογιαννοπούλου, Α. Η εσωτερική πολιτική του Ανδρονίκου Β΄ Παλαιολόγου (1282-1328). Διοίκηση - Οικονομία [Βυζαντινά Κείμενα και Μελέται 36], Θεσσαλονίκη 2004
• Σπυρίδων Λάμπρος, «Ανέκδοτον χρυσόβουλον του αυτοκράτορος Ανδρόνικου του Παλαιολόγου, 1289», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τομ.Α, σελ.113-119

Προηγούμενος Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος

Αυτοκράτορας του Βυζαντίου

Επόμενος Ανδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος