Βικιπαίδεια

Αράπης

Η ελληνική λέξη αράπης (λαϊκή[1]) σημαίνει «μαύρος της Αφρικής» (Αφρικανός) ή «πολύ μελαψός, πολύ μελαχρινός άνθρωπος» («αιθίοψ»).[2][3] Προέρχεται από την τουρκική arap, η οποία με τη σειρά της έχει προέλευση από την αραβική γλώσσα.[4] Η χρήση της στο προφορικό λόγο προς άτομα μελαψού χρώματος, θεωρείται μειωτική και απαξιωτική.[5] Σε σύγχρονα κείμενα η λέξη θεωρείται ρατσιστική.[6][7][8][9][10]

Ετυμολογία Επεξεργασία

Το θηλυκό είναι αράπισσα ή αραπίνα,[11] στον Πόντο αράπαινα.[12][2] Έχει ως συνώνυμα τα «μαύρος», «μόρος», «μαυρομούτσουνος» και «σκυλάραπας» (ρατσιστικό και υβριστικό),[8][13] ενώ απαντά ο τύπος «Αραβίτης» όταν η αναφορά είναι συγκεκριμένα για τους Άραβες.[11]

Ειδικά για τις μελαχρινές γυναίκες, συνώνυμα του αραπίνα είναι τα «μαυροτσούκαλο», «μαυροκούβιδο», «μόρα» και «κακογύφτισσα».[14]

Πέρα από τη σημασία του ανθρώπου από την Αφρική, η λέξη σημαίνει:

  • το κάθετο ξύλο στην πλώρη των μικρών ιστιοφόρων πάνω στο οποίο στηρίζεται το άκρο του "μπαστουνιού".
  • το μικρό ιστίο πάνω σε χαμηλό ιστό στην πλώρη, ο αρτέμων.
  • τα ιζήματα (ιλύς) του ελαιολάδου ή το πιθάρι που τα περιέχει.[15]

Η λέξη υπάρχει και σε άλλες γλώσσες, όπως τα βλαχικά και ρουμανικά (arap), τα αλβανικά (arapi). Στους λαούς αυτούς υπάρχουν για τους αράπηδες παραδόσεις ανάλογες με τις ελληνικές.[12]

Στην ελληνική γλώσσα, το Αράπης χρησιμοποιείται επίσης ως επώνυμο[16] και τοπωνύμιο. Μετά την επανάσταση του 1821 χρησιμοποιήθηκε για τους πρώην μουσουλμάνους που έμειναν στην Ελλάδα με την δημιουργία του ελληνικού κράτους και αλλαξοπίστησαν, αρχικά σαν παρατσούκλι και έπειτα σαν όνομα.[17]

Η λέξη συναντάται στην ελληνική και σε βαλκανικές γλώσσες από την ύστερη βυζαντινή και μεταβυζαντινή εποχή. Υπάρχει σε βυζαντινό ερωτικό ποίημα των τελών του 15ου αιώνα: «Αράπηδες να σ' εύρουσι και Μώροι να σε σώσου / και εις όχλον σαρακήνικον τρεις μαχαιριές να δώσου» [18][19] Ιστορικά, εθνότητες των Βαλκανίων ονομάζονταν στα τουρκικά «Καρά Αράπι» (Εβλιά Τσελεμπί, 17ος αι.) και σλαβικά «Τσέρνε Αράπι» (δηλ. «Μαύροι Αραβες»). Αυτοί αργότερα ταυτίστηκαν με τους Καράβλαχους ή Μορόβλαχους, νομάδες κτηνοτρόφους.[20][21]

Λαογραφικά στοιχεία Επεξεργασία

Η βασική του χρήση σε παραμύθια και γραπτά αφορούσε τον βρώμικο άνθρωπο σκοτεινού χρώματος.[9] Υπάρχουν πολλές αναφορές στους αράπηδες σε διηγήσεις της ελληνικής παράδοσης. Κατά τον Νικόλαο Πολίτη, εμφανίζονταν στη φαντασία του λαού με διάφορες μορφές. Μια από αυτές ήταν ως πνεύμα που προστατεύει την οικία και φέρνει ευτυχία και αφθονία (όπως ο «οικουρός όφις»). Παριστάνονταν συνήθως ως γέροντες και αναλογούν προς τα δαιμόνια (genii) των Λατίνων και τα hausgeister των Γερμανών. Εμφανίζονταν σε οίκους μεγάλων οικογενειών, σε αναλογία με τις Fées των μεσαιωνικών διηγήσεων που εμφανίζονται στους πύργους.[22]

Όπως επισημαίνει ο Στίλπων Κυριακίδης, στις λαϊκές αφηγήσεις οι αράπηδες ως «οικουροί δαίμονες», αφού εντειχίστηκαν σε οικήματα, έγιναν φύλακές τους, ενώ συνηθισμένη ήταν και η μορφή τους ως φύλακες θησαυρών,[23] που τιμωρούσαν όσους προσπαθούσαν να τους αρπάξουν, αλλά ενίοτε μπορούσαν να ξεγελαστούν με μαγικά τεχνάσματα. Αυτή η δοξασία συναντάται και στους Αλβανούς. Επίσης, εμφανίζονταν σε όνειρα για να υποδείξουν θησαυρούς. Οι δοξασίες του εντειχισμού θεωρούνται ως επιβίωση, στον παραδοσιακό αφηγηματικό λόγο, παλαιότερων παραγματικών περιστατικών με θυσίες μαύρων ή μελαψών αιχμαλώτων και δούλων («στοιχειώσεις»). Ταυτόχρονα, δεν λείπουν και οι αναπαραστάσεις των αράπηδων ως κακοποιών δαιμόνων.[23]

Σε μερικές παραδόσεις τις Πελοποννήσου ο αράπης εμφανίζεται ως βοσκός και ο θησαυρός ως πρόβατα, τα οποία αν κάποιος καταφέρει να τα σκεπάσει με ένα ένδυμα, το πρωί βρίσκει χρήματα. Συχνά παριστάνεται ως μικροσκοπικός που όμως μόλις τον πλησιάσει άνθρωπος γίνεται τεράστιος. Έτσι προήλθε και ο εκφοβισμός των παιδιών με φράσεις όπως «θα σε φάει ο αράπης»[24]. Στη διαμόρφωση των αντιλήψεων για τον αράπη συνέβαλαν και οι πόλεμοι των Ελλήνων εναντίον των Σαρακηνών και των Αφρικανών που υπηρετούσαν τους Τούρκους. Γι' αυτό στην Κρήτη αυτά τα κακοποιά πνεύματα καλούνται/καλούνταν «Σαρακηνοί», όπως και στη Γαλλία, Sarassins. Αράπης ονομαζόταν από τους αγωνιστές κατά την Επανάσταση του 1821 ο Ιμπραήμ πασάς της Αιγύπτου.[22]

Ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί και για τοπωνύμια, όπως ο λόφος «Αράπης» στον Υμηττό.[25]

Στη λαϊκή θρησκεία Επεξεργασία

Στη Σκύρο και στη Θράκη τιμάται ο Άγιος Γεώργιος ο Αράπης, ονομαζόμενος έτσι επειδή η στην εικόνα το πρόσωπό του έχει μαυρίσει από την παλαιότητα.[26][27] Η εικόνα του Άγ. Γεωργίου του Αράπη που τιμάται στην Ηρακλεία Θράκης είναι κατασκευασμένη από ανάγλυφο του αγίου σε μαύρη πέτρα (στο οποίο ίσως οφείλεται το όνομα), και προέρχεται από την Κωνσταντινούπολη. Ο άγιος είναι γνωστός και από την παροιμία «Άγι’ Γιώργη μου Αράπη, βάσανα πώχει η αγάπη».[28] Στην Κύπρο υπήρχε η περίπτωση της κοινής λατρείας του «Αγίου Αράπη» από τους Χριστιανούς και του «Αράπ» από τους μουσουλμάνους κοντά στη Λάρνακα.[29]

Ο Φρέντερικ Χάσλουκ, υποστήριξε ότι πρόκειται για τη μετεξέλιξη ενός «αράπη» τζιν (jinn, δηλαδή δαίμονα) σε άγιο, ο οποίος στη συνέχεια ταυτίστηκε με τα συγκεκριμένα ιερά πρόσωπα.[29]

Χρήση στην σύχρονη ελληνική και ρατσισμός Επεξεργασία

Κατά τον 21ο αιώνα η χρήση της λέξης «αράπης» στην ελληνική γλώσσα έχει αποκτήσει ρατσιστικές διαστάσεις[30] όπως η αντίστοιχη χρήση της λέξης «nigger» στην αγγλική, καθώς αυτή είναι η ακριβής μετάφραση από τα ελληνικά στα αγγλικά σε σύγχρονα και μη κείμενα.[8][7][10][9] Αρθρογράφοι και συγγραφείς έχουν εντοπίσει σειρά στοιχείων στη χρήση της λέξης μέσα στην ελληνική κουλτούρα, όπως αυτή διαμορφώθηκε τις δεκαετίες 1960-1980, με έντονα ρατσιστικά υπονοούμενα των οποίων ο προβληματικός-προσβλητικός χαρακτήρας δεν ήταν αρχικά εμφανής.[31][32][33][34][35][36][37] Λόγω της επιρροής από άλλες κουλτούρες σχετικά με τη χρήση της αγγλικής λέξης «nigger», έχουν υιοθετηθεί αντίστοιχες αποστάσεις από την χρήση της λέξης «αράπης» με σκοπό την αποφυγή ρατσισμού απέναντι σε ιδιαίτερα σκουρόχρωμα άτομα.[38] Κάποιοι συγγραφείς διατηρούν επιφυλάξεις για την ακριβή μετάφραση της λέξης, αλλά τονίζουν τον προσβλητικό και ρατσιστικό χαρακτήρα της λέξης «αράπης».[39]. Η χρήση της αντίστοιχης λέξης (nigger) στην αγγλική γλώσσα αποτελεί ρατσιστική συκοφαντία και προσβολή.[40][41][42][43]

Επίσης, η χρήση μαύρης μπογιάς στο πρόσωπο (blackface), που θεωρείται ακραίο ρατσιστικό φαινόμενο στις περισσότερες χώρες του δυτικού κόσμου, σχετίζεται άμεσα με το τρόπο αναπαράστασης του «αράπη» στην ελληνική κουλτούρα.[44][45][46]

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ Μπαμπινιώτης, Γεώργιος (2002). Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, δεύτερη έκδοση. Αθήνα. σελ. 268. 
  2. ↑ 2,0 2,1 «αράπης». Νέα Παγκόσμιος Εγκυκλοπαίδεια. 6. Αθήνα: Mορφωτική Εταιρία. 1953-, σελ. 153. 
  3. ↑ Λήμμα «αράπης», Δημητράκος, Δημ., επιμ. (1974) [1936-1950]. Μεγάλο λεξικό όλης της ελληνικής γλώσσας. 2. Αθήνα: Εκδόσεις Δομή. σελ. 918. 
  4. ↑ Μπαμπινιώτης, Γεώργιος (2009). Ετυμολογικό λεξικό της νέας Ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας. σελ. 206. ISBN 978-960-89751-8-7. 
  5. ↑ Τριανταφυλλίδης. «Λεξικό της κοινής νεοελληνικής». αράπης. greek-language.gr. 
  6. ↑ Παπαγιάννη, Βούλα (2011). «Προσεγγίσεις της ψευδοθεωρίας του ρατσισμού. Κριτήρια ανίχνευσης ρατσιστικών προτύπων». Στο: Μάρκου Γεώργιος, Παρθένης Χρήστος. Διαπολιτισμική εκπαίδευση - Θεωρία και πράξη. Αθήνα: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. σελίδες 72–101. τον αράπη κι αν τον πλένεις το σαπούνι σου χαλάς 
  7. ↑ 7,0 7,1 Hatzidaki, Ourania (2017). Greece in Crisis: Combining Critical Discourse and Corpus Linguistics Perspectives. Amsterdam. σελ. 433. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Lavidas, Nikolaos (2014). Major Trends in Theoretical and Applied Linguistics 2. Amsterdam. σελ. 27-30. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Voglis, Polymeris (2002). Becoming a Subject: Political Prisoners During the Greek Civil War. NY. σελ. 269. 
  10. ↑ 10,0 10,1 Troumpeta, Sevastē (2013). Physical Anthropology, Race and Eugenics in Greece (1880s–1970s). Leiden, Netherlands. σελ. 269. 
  11. ↑ 11,0 11,1 Βλαστός, Πέτρος (1931). Συνώνυμα και συγγενικά. Τέχνες και σύνεργα. Αθήνα: Τυπογραφείον «Εστία». σελ. 36. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Αυγούστου 2016. Ανακτήθηκε στις 6 Οκτωβρίου 2017. 
  12. ↑ 12,0 12,1 Μεγάλη Ελλην. Εγκυκλοπαίδεια (Δρανδάκη), λήμμα "Αράπης"
  13. ↑ Μπαμπινιώτης, Γεώργιος (1998). Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας με σχόλια για τη σωστή χρήση των λέξεων. Αθήνα. σελ. 1635. 
  14. ↑ Βλαστός (1931), σελ. 64.
  15. ↑ Εγκυκλοπαίδεια "Πάπυρος Λαρούς", λήμμα Αράπης.
  16. ↑ «αράπης - επώνυμο». Ανακτήθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2017. 
  17. ↑ Χρήστος Θ. Κανελλάκης, Το Μοίραλι από το 1461 έως σήμερα. Ετυμολογικό λεξικό των πρώην Δήμων Μεσάτιδος, Φαρρών, Τριταίας, Λασιώνος Ηλείας, Εκδόσεις Περί Τεχνών, Πάτρα 2010. ISBN 978-960-6684-64-7.
  18. ↑ Κρητική ποίηση. Λυρικό ποίημα αγνώστου.
  19. ↑ Panayotopoulou-Doulaveras, Vicky 2005. Late Byzantine and post-Byzantine Vernacular Love Poetry: An Overview. Στο E. Close, M. Tsianikas, G. Frazis (eds.) "Greek Research in Australia: Proceedings of the Biennial International Conference of Greek Studies, Flinders University April 2003", Flinders University Department of Languages - Modern Greek: Adelaide, 81-118 (σ. 16 της παρουσίασης)
  20. ↑ A.J.I.S.S., Volume 15, Issues 1-2 , 1998, σ. 23
  21. ↑ A.J.I.S.S., Volume 15, Issues 1-2, 1998, σ. 23
  22. ↑ 22,0 22,1 Γ.Χ. Σακελλαριάδης, λήμμα «Αράπης», στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (Δρανδάκη), έκδοση 2η, Αθήνα: Εκδόσεις Φοίνιξ, π. 1955, τόμ. 5.
  23. ↑ 23,0 23,1 Σ.Π.Κ. (1927). «Αράπης». Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη. 2. Αθήνα, σελ. 383. 
  24. ↑ «Οι ψυχολογικές ρίζες του ρατσισμού: Ο φόβος του διαφορετικού και η ασφάλεια της ομοιότητας». Το ΒΗΜΑ: ΕΠΙΣΤΗΜΗ & ΖΩΗ. 1 Απριλίου 2001. Ανακτήθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2017. 
  25. ↑ «ΦΩΤΙΑ ΣΤΟ ΣΚΟΠΕΥΤΗΡΙΟ- ΑΡΑΠΗ». 2017-08-10GMT20:087200. http://dasoprostasia.gr/node/3940. Ανακτήθηκε στις 2017-10-29. 
  26. ↑ Fodor's Greek Islands, 2011, κεφ. Skyros Town Σκύρος (Χωριό).
  27. ↑ Ποιος ήταν ο Αγιος Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος που γιορτάζει σήμερα η Ορθοδοξία, Η Εφηρίδα, 23-4-2015
  28. ↑ [ http://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/deltion/article/download/4866/4640 Αντώνιος ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ, Αλέξανδρος ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΥΣ, Ανέκδοτα βυζαντινά μνημεία εν Θράκη, Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, 3 (1926), σ. 63.]
  29. ↑ 29,0 29,1 Γκαρά Ελένη, Τζεδόπουλος Γεώργιος, "Συγκρητισμός και υβριδισμός", στο Γκαρά, Ε., Τζεδόπουλος, Γ. 2015. "Χριστιανοί και μουσουλμάνοι στην οθωμανική αυτοκρατορία", [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα:Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών, κεφ. 7, σελ. 246. Αρχειοθετήθηκε 2020-03-20 στο Wayback Machine. Παραπέμπει στο Hasluck, "Χριστιανισμός και ισλάμ την εποχή των σουλτάνων", τόμ.1: 166, τόμ. 2: 937-38. . Μετάφραση Φλώρα Καλογήρου και Θάνος Μπλέτας. Αθήνα: Εκάτη, (2004).
  30. ↑ Ferro, Marc (2017). Τύφλωση: Ή γιατί αρνούμαστε να δούμε την πραγματικότητα. Αθήνα. σελ. 140. 
  31. ↑ «Αράπηδες και γύφτοι | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουλίου 2019. 
  32. ↑ Αναστασιάδης, Ηλίας· μήνες, Πριν από 52. «Τα όχι αθώα, ρατσιστικά παιδικά μας χρόνια». www.oneman.gr (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 27 Ιουλίου 2019. 
  33. ↑ Staff, VICE· Μαραγκίδου, Μελπομένη (28 Μαρτίου 2018). «To «Αραπάκι» Δεν θα Λέγεται πια «Αραπάκι»». Vice (στα gr). Ανακτήθηκε στις 27 Ιουλίου 2019. 
  34. ↑ Οδυσσέας, Ιωάννου. «Ρατσισμός και politically correct». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουλίου 2019. 
  35. ↑ «Λίζα Βάρβογλη, «Οι ψυχολογικές ρίζες του ρατσισμού»». photodentro.edu.gr. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουλίου 2019. 
  36. ↑ Μανιατης, Κωστας. «Ήταν οι ελληνικές ταινίες των 60s ρατσιστικές;». Provocateur (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 27 Ιουλίου 2019. 
  37. ↑ «Η «πολιτική ορθότητα» και ο μύθος της, Του Θοδωρή Γεωργακόπουλου | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουλίου 2019. 
  38. ↑ «Πολιτική ορθότητα και ρατσισμός». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουλίου 2019. 
  39. ↑ Lytra, Vally (2007). Play Frames and Social Identities: Contact encounters in a Greek primary school. London. σελ. 81. 
  40. ↑ Rahman, Jacquelyn (2011-07-31). «The N Word» (στα αγγλικά). Journal of English Linguistics 40 (2): 137–171. doi:10.1177/0075424211414807. ISSN 0075-4242. https://doi.org/10.1177/0075424211414807. 
  41. ↑ DiAngelo, Robin (2018). White Fragility: Why It's So Hard for White People to Talk About Racism. US. σελ. 48-60. 
  42. ↑ Gandhi, Jai (2018-10-01). «The "N" Word: A Reflection on Patient Care». American Journal of Psychiatry Residents' Journal 13 (10): 11–12. doi:10.1176/appi.ajp-rj.2018.131004. https://psychiatryonline.org/doi/10.1176/appi.ajp-rj.2018.131004. 
  43. ↑ «The "N " Word» (στα αγγλικά). 1996-04-22. ISSN 0028-792X. https://www.newyorker.com/magazine/1996/04/29/the-n-word. Ανακτήθηκε στις 2019-07-26. 
  44. ↑ Kompatsiaris, Panos (2017-05-04). «Whitewashing the nation: racist jokes and the construction of the African ‘other’ in Greek popular cinema». Social Identities 23 (3): 360–375. doi:10.1080/13504630.2016.1207513. ISSN 1350-4630. https://doi.org/10.1080/13504630.2016.1207513. 
  45. ↑ Νομικός, Μάνος (19 Νοεμβρίου 2018). ««Ταμ Ταμ Ταμ» και «Ντιντίδες» Αναπαράγονται Ακόμα σε Ελληνικές Ταινίες και Σειρές». Vice (στα gr). Ανακτήθηκε στις 27 Ιουλίου 2019. 
  46. ↑ «Blackface: Πώς ο ρατσισμός διεισδύει στην διασκέδαση». Ελεύθερος Τύπος. 4 Μαρτίου 2019. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουλίου 2019. 

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Αράπης&oldid=10476892"