Ασκηταριά Πυθίου

Στα Βυζαντινά χρόνια η ακρόπολη του Πυθίου μεταφέρεται στον λόφο που βρίσκεται πάνω από το χωριό, προς τον Όλυμπο. Το χωριό παραμένει σημαντικό κατά την Βυζαντινή περίοδο, γεγονός που αποδεικνύεται από τα Μεταβυζαντινά Ασκηταριά που σώζονται εκεί. Σ΄ αυτά ασκήτευαν μοναχοί που επάνδρωσαν αργότερα τα μοναστήρια της περιοχής. Βρισκόταν υπό την διοικητική και οικονομική εποπτεία της Μονής Αγίας Τριάδας Σπαρμού Ολύμπου και Τσιμπίνου. Μ΄ αυτά ασχολήθηκε ο αρχαιολόγος Ν. Νικονάνος τα οποία και δημοσίευσε.

Ασκηταριά Πυθίου
Είδος	εκκλησία
Γεωγραφικές συντεταγμένες	40°3′52″N 22°14′34″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Ελασσόνας
Τοποθεσία	Πύθιο Λάρισας
Χώρα	Ελλάδα
δεδομένα (π)

Ασκηταριό του Τιμίου Σταυρού

Χτισμένο μέσα σε σπήλαιο και στη μικρή στενόμακρη εξέδρα που σχηματίζει ο βράχος μπροστά από αυτό. Αποτελείται από τρία τμήματα, το ναΐσκο εσωτερικά του σπηλαίου και δύο άλλους χώρους έξω στην εξέδρα, που έχουν σχεδόν καταστραφεί. Όλο το κτίσμα δεν ακολουθεί πιστά ένα ορισμένο τύπο ναού, αλλά σχηματίζεται σύμφωνα με τα τοιχώματα των βράχων και με τους κατακόρυφους τοίχους. Νοτιοδυτικά βρίσκεται ο πρώτος χώρος και αποτελεί τον νάρθηκα, Δυτικά η είσοδος, ενώ με δύο ανοίγματα στη Βόρεια και Ανατολική πλευρά επικοινωνεί με τον ναΐσκο και έναν συνεχόμενο χώρο της εξέδρας. Η κάτοψη παρουσιάζει τετράγωνο σχήμα, με διαστάσεις 2,24×2,08μ. Ο δεύτερος χώρος επικοινωνεί μόνο με τον νάρθηκα, ήταν μάλλον το κελλί του αναχωρητή και έχει διαστάσεις 2×1,85μ. Ο νάρθηκας και το κελί διατηρούν ακέραιη την ανατολική πλευρά που το μεγαλύτερο τμήμα της είναι ο ίδιος ο φυσικός βράχος. Η κάλυψή του, όπως δείχνουν τα ίχνη, γινόταν από μία ενιαία μονόρριχτη ξύλινη στέγη.

Ο ναίσκος βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο από τον νάρθηκα (0,40μ.) και συνδέεται με ένα μικρό σκαλοπάτι που χρησιμοποιείται για πέρασμα. Η κάτοψη έχει μορφή τραπεζοειδή, ακανόνιστη, με ευθύγραμμες και καμπύλες πλευρές μήκους από 1,30 έως 2,85μ. Νοτιοανατολικά φέρει πεζούλι και Βορειοδυτικά τυφλό αψίδωμα. Το δάπεδο είναι στρωμένο με οπτόπλινθους.

Στην Βορειοανατολική πλευρά βρίσκεται το Ιερό, στο άνοιγμα (πλάτους 1,27μ.) του οποίου υπάρχει ξύλινο δοκάρι, πάνω στο οποίο εδράζεται τοιχίο με τυφλό αψίδωμα στην κύρια όψη. Στα Βορειανατολικά απολήγει σε ημικυκλική κόγχη, ενώ μια δεύτερη βρίσκεται στο Βορειοδυτικό τοίχο, χρησιμεύοντας ως πρόθεση. Η κάτοψη του Ιερού έχει σχήμα σχεδόν ορθογώνιο διαστάσεων 0,86×1,17μ. περίπου.

Όλοι οι κάθετοι τοίχοι του ναού εφάπτονται στα τοιχώματα του σπηλαίου, ενώ ως ανωδομή λειτουργεί ο ίδιος ο φυσικός βράχος επιχρυσωμένος με παχύ κονίαμα, για να δημιουργηθεί η κατάλληλη επιφάνεια για τοιχογραφίες. Οι τοίχοι είναι πάχους 0,60μ. Είναι κατασκευασμένοι από λαξεμένους πωρόλιθους, συλλεκτές πέτρες, αδρά λαξευμένες και οπτόπλινθους πάχους 0,025 έως 0,03μ. περίπου. Παρουσιάζει πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία σε ελεύθερη απόδοση.

Στο ναΐσκο και στους τοίχους του νάρθηκα και του κελλιού σώζονται τοιχογραφίες χρονολογημένες ακριβώς από την κτητορική επιγραφή, που βρίσκεται στο τοιχίο επάνω από την είσοδο του Ιερού. Σύμφωνα μ΄ αυτή την επιγραφή το κτίσμα και οι τοιχογραφίες χρονολογούνται στα 1339. Οι ντόπιοι το ονομάζουν Ασκηταριό των Αγίων Ταξιαρχών, η επιγραφή όμως μας πληροφορεί πως όταν χτίστηκε ήταν αφιερωμένο στο όνομα του Τιμίου Σταυρού.

Ασκηταριό στους πρόποδες του λόφου

Βρίσκεται στα ανατολικά από το Ασκηταριό του Τιμίου Σταυρού, χαμηλά στους πρόποδες του λόφου, μέσα σε ένα ευρύχωρο σπήλαιο διαστάσεων περίπου 10×10μ. και στην φυσική εσοχή που σχηματίζει ο βράχος μπροστά από αυτό. Στις δύο αυτές φυσικές κοιλότητες έχει δημιουργηθεί το Ασκηταριό, το οποίο αποτελείται από πέντε χώρους. Ένας μακρύς τοίχος (12μ. περίπου) κλείνει το άνοιγμα από μπροστά, ενώ ένα μεσότοιχος χωρίζει την εσοχή του βράχου και δημιουργεί δύο συνεχόμενους χώρους. Ο πρώτος έχει πλάτος 5,80μ., βάθος 3,80μ. και επικοινωνεί με δύο εισόδους με το ύπαιθρο και το συνεχόμενο χώρο. Ο δεύτερος χώρος είναι εντελώς ακανόνιστος και οι διαστάσεις του κυμαίνονται από 3 έως 6,20μ. Η μακρά κτιστή πλευρά φέρει τυφλό αψίδωμα και μία τοξωτή πύλη έτσι ώστε να επικοινωνεί με το εσωτερικό. Οι δύο αυτοί χώροι που ουσιαστικά αποτελούν προθάλαμοι του ναού του Ασκηταριού είναι ακάλυπτοι και μόνο οι εσοχές του βράχου Κι η νοτιοδυτική πλευρά του πρώτου χώρου είναι σκεπασμένοι πρόχειρα με σχιστόπλακες. Έτσι, δημιουργούνται οι μοναδικές κατάλληλες θέσεις για την ανάπαυση των ασκητών.

Ο κυρίως ναός βρίσκεται σε ψηλότερο επίπεδο (περίπου 1,60μ.) και φτάνει κανείς σ΄ αυτό αφού περάσει την τοξωτή πύλη και ανέβει έξι βαθμίδες. Αποτελείται από ένα θάλαμο, ο οποίος φέρει σε όλες τις πλευρές του, εκτός από μία, κτιστούς τοίχους. Η κάτοψη έχει σχήμα πεντάγωνο, με πλευρές 3,50, 3,80, 4,80, 3 και 5,10μ. Ο βόρειος και ο νότιος τοίχος φέρουν τοξωτά ανοίγματα με τα οποία επικοινωνεί ο κεντρικός χώρος με το εσωτερικό του σπηλαίου. Η τοιχοδομία αποτελείται κυρίως από λίθους, οπτόπλινθους και λίγους πωρόλιθους.

Μερικά σημεία του Ασκηταριού φαίνονται να φέρουν τοιχογραφίες αλλά οι μοναδικές που διασώζονται είναι αυτές που απεικονίζουν τις μορφές των αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ στο εσωράχιο της πύλης προς ναΐδριο. Οι τοιχογραφίες αυτές ανάγονται στον 14ο αιώνα μ.Χ.

Πηγές

1. Γιάννης Αδάμου, Το Πύθιον (Σέλλος) στο Πέρασμα των Αιώνων, Κοινότητα Πυθίου, Πύθιο, 1997.

Ιερά Μητρόπολις Ελασσώνος, Οι Ενορίες, οι Ιερές Μονές και τα Κειμήλιά τους, Ιεράς Μητροπόλεως ::Ελασσώνος, Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης Θεσσαλίας, Ελασσόνα, 2007

1. Νίκος Νικονάνος, Βυζαντινοί Ναοί της Θεσσαλίας από το 10ο αιώνα ως την Κατάκτηση της περιοχής ::από τους Τούρκους το 1393, Συμβολή στη Βυζαντινή Αρχιτεκτονική, Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και ::Απαλλοτριώσεων, Αθήνα, 1997
2. Νίκος Νικονάνος, Τα Ασκηταριά του Πυθίου της Ελασσόνας (14ος αιώνας), Θεσσαλικό Ημερολόγιο, ::Τόμος 2ος, Λάρισα, 1981