Γενθιανή

γένος φυτών
(Ανακατεύθυνση από Γεντιανή)

Η γενθιανή ή γεντιανή (λατινική και επιστημονική ονομασία Gentiana) είναι γένος δικοτυλήδονων φυτών, που ανήκουν στην ομώνυμη οικογένεια (γενθιανοειδή) της επίσης ομώνυμης τάξεως φυτών (γενθιανώδη). Το γένος είναι μεγάλο, περιλαμβάνοντας περί τα 400 είδη. Οι γεντιανές ξεχωρίζουν από τα συνήθως μεγάλα άνθη τους σε σχήμα τρομπέτας, που έχουν συχνά ζωηρό μπλε χρώμα.[2]

Γενθιανή
Το είδος Gentiana verna
Το είδος Gentiana verna
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Φυτά
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Angiosperms)
Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Dicotyledoneae)
Τάξη: Γενθιανώδη (Gentianales)
Οικογένεια: Γενθιανιοειδή (Gentianaceae)
Γένος: Γενθιανή
(Gentiana)
L.

Συνώνυμα[1]
  • Aloitis, Raf.
  • Anthopogon, Neck.
  • Asterias, Borkh.
  • Bilamista, Raf.
  • Calathiana, Delarbre
  • Chaelothilus, Neck.
  • Chiophila, Raf.
  • Chondrophylla, A.Nelson
  • Ciminalis, Adans.
  • Coilantha, Borkh.
  • Cruciata, Gilib.
  • Cuttera, Raf.
  • Dasistepha, Raf.
  • Dasystephana, Adans.
  • Dicardiotis, Raf.
  • Diploma, Raf.
  • Endotriche, Steud.
  • Ericala, Reneaulme ex Gray
  • Ericoila, Reneaulme ex Borkh.
  • Favargera, Á.Löve & D.Löve
  • Gaertneria, Neck.
  • Gentianodes, Á.Löve & D.Löve
  • Gentianusa, Pohl
  • Hippion, F.W.Schmidt
  • Holubia, Á.Löve & D.Löve
  • Holubogentia, Á.Löve & D.Löve
  • Kudoa, Masam.
  • Kuepferella, M.Laínz
  • Kurramiana, Omer & Qaiser
  • Lexipyretum, Dulac
  • Pneumonanthe, Gled.
  • Psalina, Raf.
  • Qaisera, Omer
  • Rassia, Neck.
  • Ricoila, Reneaulme ex Raf.
  • Sebeokia, Neck.
  • Selatium, D.Don ex G.Don
  • Spiragyne, Neck.
  • Thylacitis, Reneaulme ex Adans.
  • Thyrophora, Neck.
  • Tretorhiza, Adans.
  • Tretorrhiza, Reneaulme ex Delarbre
  • Varasia, Phil.
  • Xolemia, Raf.

Το γένος ονομάσθηκε προς τιμή του βασιλειά της αρχαίας Ιλλυρίας Γένθιου, ο οποίος είχε πιθανώς ανακαλύψει τονωτικές ιδιότητες σε ουσίες από είδη γενθιανής.[3]

Ενδιαίτημα

Επεξεργασία
 
Το είδος Gentiana frigida

Η γενθιανή είναι γένος με παγκόσμια κατανομή, σε αλπικά ενδιαιτήματα στις εύκρατες περιοχές της Ασίας, της Ευρώπης και της Αμερικής, με λίγα είδη να συναντώνται στη βορειοδυτική Αφρική, στην ανατολική Αυστραλία και στη Νέα Ζηλανδία. Είναι μονοετή, διετή ή και πολυετή φυτά, με αειθαλή όσο και φυλλοβόλα είδη.

Πολλές γεντιανές είναι δύσκολο να αναπτυχθούν έξω από το ενδιαίτημά τους στην άγρια φύση, αλλά εξαιτίας του μεγάλου αριθμού ειδών πολλά από αυτά καλλιεργούνται με επιτυχία. Αναπτύσσονται σε καλά αποστραγγιζόμενα εδάφη, από ουδέτερα έως όξινα και πλούσια σε χούμο. Είναι δημοφιλή για βραχόκηπους.

Αρκετά ποτά παρασκευάζονται με ρίζα γεντιανής.[4] Από το είδος Gentiana lutea παράγεται το ομώνυμο οινοπνευματώδες ποτό (λικέρ) στις Άλπεις και την Ωβέρνη[5], ενώ και από άλλα είδη παρασκευάζονται απεριτίφ, λικέρ και τόνικ.

Η ρίζα της γεντιανής αποτελεί γενικότερα συνηθισμένο παράγοντα αρωματισμού των ποτών μπίτερ, όπως και το παλαιό μη οινοπνευματώδες αμερικανικό ποτό Moxie[6] Το γαλλικό απεριτίφ Suze είναι ένα ακόμα παράδειγμα, όπως και το ιταλικό λικέρ Aperol. Επίσης η ρίζα γεντιανής είναι η κυριότερη αρωματική ουσία στο γερμανικό χωνευτικό Underberg και στην ανγκοστούρα.

Η κυριότερη πικρή ουσία που περιέχεται στη ρίζα της γεντιανής είναι η γεντιοπικρίνη ή γεντιοπικροσίδιο[7], που είναι ένα γλυκοσίδιο. Επιπλέον, μια ιαπωνική εργασία του 2007 ταυτοποίησε 23 χημικές ενώσεις στη φρέσκια ρίζα γεντιανής.[8] Μεταξύ αυτών δεν συγκαταλεγόταν η γεντιοπικρίνη, οπότε μάλλον δημιουργείται κατά την αποξήρανση και την αποθήκευση της ρίζας.

Η γεντιανή έχει περιορισμένη χρήση στην αρωματοποιία.

Φαρμακευτικές χρήσεις

Επεξεργασία

Το είδος μεγάλη κίτρινη γενθιανή (Gentiana lutea) χρησιμοποιείται στη βοτανική ιατρική για τη θεραπεία πεπτικών προβλημάτων, πυρετών, της υπερτάσεως, των μυϊκών σπασμών, παρασιτιάσεων από σκώληκες, τραυμάτων, της ελονοσίας[9] Εκεί πάντως όπου έχει μελετηθεί και αποδειχθεί η αποτελεσματικότητά του εκχυλίσματός της είναι η αντιμετώπιση της δυσπεψίας.[10]

Τα φύλλα και οι ρίζες του είδους Gentiana punctata αποτελούν παραδοσιακά φάρμακα στα χωριά της Αυστρίας, τόσο με εξωτερική όσο και με εσωτερική χρήση, ως απόσταγμα ή ως αφέψημα για παθήσεις του γαστρεντερικού συστήματος, του δέρματος, του ήπατος και της χοληδόχου κύστεως, αλλά και για παιδιατρικές παθήσεις.[11]

Τα είδη Gentiana purpurea, Gentiana punctata και Gentiana pannonica χρησιμεύουν στην παρασκευή χωνευτικών αποσταγμάτων. Στην αγιουρβεδική ιατρική το σπάνιο πλέον είδος Gentiana kurroo της Ινδίας συγκαταλέγεται στα ιατρικά βοτάνια, αλλά με την έλλειψή του έχει υποκατασταθεί με το φυτό των Ιμαλαΐων Picrorhiza kurroa ή με φυτά από την παραδοσιακή κινέζικη ιατρική.

Ως σύμβολο

Επεξεργασία
 
Θυρεός της Γερμανόφωνης κοινότητας του Βελγίου
 
Το έμβλημα του ιαπωνικού Οίκου των Μιναμότο

Το άνθος της γενθιανής ήταν το έμβλημα του Οίκου Μιναμότο, ενός από τους 4 μεγάλους Οίκους ευγενών που κυριαρχούσαν στην Ιαπωνία κατά την Περίοδο Χεϊάν. Ο Οίκος των Μιναμότο ίδρυσε το πρώτο σογκουνάτο μετά τον Πόλεμο Γκένπεϊ. Το άνθος της γενθιανής είναι επίσης το «επίσημο άνθος» (γνωστό στη γερμανική γλώσσα ως Enzian) της γερμανόφωνης κοινότητας του Βελγίου.

Οι γενθιανές έχουν φύλλα αντίθετα και άνθη σε σχήμα τρομπέτας με χρώμα συνήθως βαθύ μπλε ή αζουρένιο, αλλά και λευκό, κρεμ, κίτρινο ή κόκκινο. Πολλά είδη είναι πολυμορφικά ως προς το χρώμα των λουλουδιών τους. Τα είδη με μπλε άνθη κυριαρχούν στο Βόρειο Ημισφαίριο, ενώ τα είδη με κόκκινα άνθη κυριαρχούν στις Άνδεις, όπου η επικονίαση από πτηνά ευνοείται πιθανώς συχνότερα από τη φυσική επιλογή. Τα είδη με λευκά άνθη βρίσκονται διάσπαρτα σε όλη τη γεωγραφική κατανομή του γένους, αλλά κυριαρχούν στη Νέα Ζηλανδία. Τα περισσότερα άνθη είναι πενταμερή, με 5 πέταλα και 5 σέπαλα. Λίγα μόνο είδη έχουν 4 ή 6-7 ανθικά μέρη. Τα πέταλα φέρουν πτυχώσεις, ενώ ο στύλος είναι βραχύς ή απουσιάζει. Οι ωοθήκες φέρουν αδένες που παράγουν νέκταρ.

  • Gentiana acaulis – γενθιανή η άβλαστος
  • Gentiana affinis
  • Gentiana alata
  • Gentiana alba – γενθιανή η λευκή
  • Gentiana albicalyx
  • Gentiana albomarginata
  • Gentiana algida – γενθιανή η υπόλευκη
  • Gentiana alii
  • Gentiana alpina – γενθιανή η αλπική
  • Gentiana alsinoides
  • Gentiana altigena
  • Gentiana altorum
  • Gentiana amplicrater
  • Gentiana andrewsii
  • Gentiana angustifolia
  • Gentiana anisostemon
  • Gentiana aperta
  • Gentiana apiata
  • Gentiana aquatica
  • Gentiana arenicola
  • Gentiana arethusae
  • Gentiana argentea
  • Gentiana arisanensis
  • Gentiana aristata
  • Gentiana asclepiadea – γενθιανή η ασκληπιάδεια
  • Gentiana asterocalyx
  • Gentiana atlantica – γενθιανή η ατλαντική
  • Gentiana atuntsiensis
  • Gentiana austromontana – – γενθιανή των Απαλαχίων
  • Gentiana autumnalis – γενθιανή η φθινοπωρινή
  • Gentiana axilliflora
  • Gentiana baeuerlenii (είδος της Αυστραλίας)
  • Gentiana bambuseti
  • Gentiana bavarica – γενθιανή η βαυαρική
  • Gentiana beamanii
  • Gentiana bella
  • Gentiana bicuspidata
  • Gentiana boissieri
  • Gentiana bokorensis
  • Gentiana borneensis
  • Gentiana boryi
  • Gentiana brachyphylla – γενθιανή η βραχύφυλλος
  • Gentiana bredboensis (είδος της Αυστραλίας)
  • Gentiana bryoides
  • Gentiana burseri
  • Gentiana cachemirica
  • Gentiana caelestis – γενθιανή η ουρανία
  • Gentiana caeruleogrisea
  • Gentiana caliculata
  • Gentiana calycosa – γενθιανή του Rainier
  • Gentiana capitata
  • Gentiana carinata – γενθιανή η τροπιδοφόρος
  • Gentiana carinicostata
  • Gentiana caryophyllea – γενθιανή η καρυόφυλλος
  • Gentiana catesbaei – γενθιανή του Elliott
  • Gentiana cephalantha – γενθιανή η κεφάλανθος
  • Gentiana cephalodes – γενθιανή η κεφαλώδης
  • Gentiana chateri
  • Gentiana chinensis – γενθιανή η σινική
  • Gentiana choanantha – γενθιανή η χοανανθής
  • Gentiana chosenica
  • Gentiana chungtienensis
  • Gentiana clarkei
  • Gentiana clausa
  • Gentiana clusii
  • Gentiana confertifolia
  • Gentiana coronata – γενθιανή η εστεμμένη
  • Gentiana crassa
  • Gentiana crassicaulis
  • Gentiana crassula
  • Gentiana crassuloides
  • Gentiana cristata
  • Gentiana cruciata – γενθιανή η σταυροειδής
  • Gentiana cruttwellii
  • Gentiana cuneibarba
  • Gentiana dahurica
  • Gentiana damyonensis
  • Gentiana davidii
  • Gentiana decemfida
  • Gentiana decora
  • Gentiana decorata
  • Gentiana decumbens
  • Gentiana delavayi
  • Gentiana deltoidea – γενθιανή η δελτοειδής
  • Gentiana dendrologii
  • Gentiana densiflora – γενθιανή η πυκνανθής
  • Gentiana depressa
  • Gentiana dinarica
  • Gentiana divaricata
  • Gentiana diversifolia – γενθιανή η ποικιλανθής
  • Gentiana douglasiana – γενθιανή των βάλτων
  • Gentiana doxiongshangensis
  • Gentiana dschungarica
  • Gentiana duclouxii
  • Gentiana durangensis
  • Gentiana ecaudata
  • Gentiana elmeriana
  • Gentiana elwesii
  • Gentiana emodi
  • Gentiana ettingshausenii
  • Gentiana exigua
  • Gentiana expansa
  • Gentiana faucipilosa
  • Gentiana fieldiana
  • Gentiana filistyla
  • Gentiana flavomaculata
  • Gentiana flexicaulis
  • Gentiana formosa – γενθιανή η όμορφη
  • Gentiana forrestii
  • Gentiana franchetiana
  • Gentiana fremontii – γενθιανή των βρύων
  • Gentiana frigida – γενθιανή η ψυχρά
  • Gentiana froelichii – γενθιανή των Καραβάνκεν
  • Gentiana futtereri
  • Gentiana gelida
  • Gentiana gentilis
  • Gentiana georgei
  • Gentiana gilvostriata
  • Gentiana glauca – γενθιανή η γλαυκή
  • Gentiana grandiflora – γενθιανή η μεγανθής
  • Gentiana grata
  • Gentiana grumii
  • Gentiana gyirongensis
  • Gentiana handeliana
  • Gentiana haraldi-smithii
  • Gentiana harrowiana
  • Gentiana haynaldii
  • Gentiana heleonastes
  • Gentiana helophila
  • Gentiana hesseliana
  • Gentiana hexaphylla – γενθιανή η εξάφυλλος
  • Gentiana himalayensis – γενθιανή των Ιμαλαΐων
  • Gentiana hirsuta
  • Gentiana hohoxiliensis
  • Gentiana hooperi
  • Gentiana hugelii
  • Gentiana huxleyi
  • Gentiana infelix – γενθιανή η δυστυχής
  • Gentiana intricata
  • Gentiana Inverleith
  • Gentiana jamesii
  • Gentiana jarmilae
  • Gentiana jingdongensis
  • Gentiana jouyana
  • Gentiana kaohsiungensis
  • Gentiana kauffmanniana
  • Gentiana khammouanensis
  • Gentiana kurroo
  • Gentiana kwangsiensis
  • Gentiana lacerulata
  • Gentiana laevigata
  • Gentiana langbianensis
  • Gentiana lateriflora
  • Gentiana lawrencii
  • Gentiana laxiflora
  • Gentiana leptoclada – γενθιανή η λεπτόκλαδη
  • Gentiana leroyana
  • Gentiana leucomelaena – γενθιανή η λευκομέλαινα
  • Gentiana lhassica – γενθιανή της Λάσα
  • Gentiana liangshanensis
  • Gentiana licentii
  • Gentiana ligustica
  • Gentiana linearis – γενθιανή η στενόφυλλος
  • Gentiana lineolata
  • Gentiana linoides
  • Gentiana loerzingii
  • Gentiana longicollis
  • Gentiana loureiroi
  • Gentiana lowryi
  • Gentiana lutea – μεγάλη κίτρινη γενθιανή
  • Gentiana lycopodioides
  • Gentiana macrophylla – γενθιανή η μακρόφυλλος
  • Gentiana makinoi
  • Gentiana microdonta
  • Gentiana newberryi – γενθιανή του Newberry
  • Gentiana nipponica
  • Gentiana nivalis – γενθιανή του χιονιού
  • Gentiana nubigena
  • Gentiana ochroleuca – γενθιανή η ωχρόλευκη
  • Gentiana olgae
  • Gentiana olivieri
  • Gentiana orbicularis – γενθιανή η κυκλόφυλλος
  • Gentiana ornata
  • Gentiana pannonica – γενθιανή η παννονική
  • Gentiana paradoxa
  • Gentiana parryi – γενθιανή του Parry
  • Gentiana pedicellata
  • Gentiana pennelliana
  • Gentiana phyllocalyx
  • Gentiana platypetala – γενθιανή η πλατυπέταλος
  • Gentiana plurisetosa
  • Gentiana pneumonanthe – γενθιανή η πνευμονανθής
  • Gentiana prolata – γενθιανή η επιμήκης
  • Gentiana prostrata – γενθιανή η πυγμαία
  • Gentiana przewalskii
  • Gentiana pterocalyx
  • Gentiana puberulenta
  • Gentiana pumila
  • Gentiana punctata – γενθιανή η στικτή
  • Gentiana purpurea – γενθιανή η πορφυρά
  • Gentiana pyrenaica – γενθιανή των Πυρηναίων
  • Gentiana quadrifolia – γενθιανή η τετράφυλλος
  • Gentiana rigescens
  • Gentiana rostanii
  • Gentiana rubricaulis
  • Gentiana saponaria
  • Gentiana saxosa
  • Gentiana scabra – γενθιανή η τραχεία
  • Gentiana scarlatina
  • Gentiana sceptrum – γενθιανή η σκηπτροφόρος
  • Gentiana sedifolia
  • Gentiana septemfida – γενθιανή η επτασχιδής
  • Gentiana setigera – γενθιανή του Μεντοσίνο
  • Gentiana setulifolia
  • Gentiana sikkimensis
  • Gentiana sikokiana
  • Gentiana sino-ornata
  • Gentiana siphonantha – γενθιανή η σιφωνανθής
  • Gentiana speciosa
  • Gentiana squarrosa
  • Gentiana stictantha – γενθιανή η στικτανθής
  • Gentiana stragulata
  • Gentiana straminea
  • Gentiana tenuifolia – γενθιανή η αραιόφυλλος
  • Gentiana terglouensis
  • Gentiana ternifolia
  • Gentiana tianshanica – γενθιανή του Τιενσάν
  • Gentiana trichotoma
  • Gentiana triflora – γενθιανή η τριανθής
  • Gentiana trinervis
  • Gentiana tubiflora
  • Gentiana uchiyamai
  • Gentiana ulmeri
  • Gentiana uniflora
  • Gentiana urnula
  • Gentiana utriculosa
  • Gentiana vandellioides
  • Gentiana vandewateri
  • Gentiana veitchiorum
  • Gentiana venosa – γενθιανή η φλεβώδης
  • Gentiana venusta
  • Gentiana verna – γενθιανή η εαρινή
  • Gentiana vernayi
  • Gentiana viatrix
  • Gentiana villifera
  • Gentiana villosa
  • Gentiana waltonii
  • Gentiana walujewii
  • Gentiana wangchukii
  • Gentiana wasenensis
  • Gentiana wilsonii
  • Gentiana winchuanensis
  • Gentiana wingecarribiensis (N.S.W.)
  • Gentiana wissmannii (N.S.W)
  • Gentiana wootchuliana – γενθιανή η κορεατική[13]
  • Gentiana xanthonannos
  • Gentiana yakushimensis
  • Gentiana yokusai
  • Gentiana yunnanensis
  • Gentiana zekuensis
  • Gentiana zollingeri

Καλλιέργεια

Επεξεργασία
 
Το είδος Gentiana paradoxa

Αρκετά είδη γενθιανής καλλιεργούνται ως καλλωπιστικά για τη ζωηρότητα του χρώματος των μπλε λουλουδιών τους. Τα συνοδεύει πάντως μια φήμη ότι η καλλιέργειά τους είναι δύσκολη. Το σύνολο των ειδών απαιτούν παρόμοιες συνθήκες: πλούσιο, υγρό αλλά αποστραγγιζόμενο έδαφος με όξινο έως ουδέτερο pH. Μερικά καλλιεργούμενα είδη είναι τα εξής[2]:


Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. «Gentiana Tourn. ex L». Plants of the World Online. Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. 2017. Ανακτήθηκε στις 6 Ιουλίου 2020. 
  2. 2,0 2,1 RHS A-Z Encyclopedia of Garden Plants. Ηνωμένο Βασίλειο: Dorling Kindersley. 2008. σελ. 1136. ISBN 978-1-4053-3296-5. 
  3. Jepson, Willis Linn (1953). A manual of the Flowering Plants of California. Berkeley: University of California. σελ. 763. ISBN 978-0-520-00606-5. Gentiana gentius 
  4. «Ethnobotany of gentians». Gentian Research Network. 
  5. «Espace Avèze | Office de Tourisme du Pays de Salers». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Δεκεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2023. 
  6. «Moxie: The distinctively different soda that New England loves». The Huffington Post. 1 Μαρτίου 2013. 
  7. PubChem: [https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Gentiopicrin Gentiopicroside[
  8. «The chemical constituents of fresh Gentian Root», των Hidehiro Ando, Yasuaki Hirai, Mikio Fujii, Yumiko Hori, Motonori Fukumura, Yujiro Niiho, Yoshijiro Nakajima, Toshiro Shibata, Kazuo Toriizuka και Yoshiteru Ida, Journal of Natural Medicines, Ιούλιος 2007, τόμ. 61, τεύχος 3, σσ. 269-279
  9. «Gentian». WebMD. 
  10. «Bitters: Time for a New Paradigm». Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine 2015: 670504. 2015. doi:10.1155/2015/670504. PMID 26074998. 
  11. Vogl S., Picker P., Mihaly-Bison J., Fakhrudin N., Atanasov A.G. κ.ά. (Οκτώβριος 2013). «Ethnopharmacological in vitro studies on Austria's folk medicine—an unexplored lore in vitro anti-inflammatory activities of 71 Austrian traditional herbal drugs». Journal of Ethnopharmacology 149 (3): 750-771. doi:10.1016/j.jep.2013.06.007. PMID 23770053. 
  12. «The Plant List: Gentiana. Royal Botanic Gardens, Kew and Missouri Botanic Garden. 2013. Ανακτήθηκε στις 26 Μαΐου 2016. 
  13. English Names for Korean Native Plants (PDF). Pocheon: Korea National Arboretum. 2015. σελ. 477. ISBN 978-89-97450-98-5. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 25 Μαΐου 2017. Ανακτήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2016 – μέσω της Δασικής Υπηρεσίας της Κορέας. 

Βιβλιογραφία

Επεξεργασία