Γιάννης Δάλλας

Ο Γιάννης Δάλλας (1924-2020) ήταν Έλληνας ποιητής, νεοελληνιστής συγγραφέας, δοκιμιογράφος, πανεπιστημιακός δάσκαλος και μεταφραστής έργων της αρχαίας γραμματείας.

Γιάννης Δάλλας
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Γιάννης Δάλλας (Ελληνικά)
Γέννηση	23  Δεκεμβρίου 1924 Φιλιππιάδα
Θάνατος	24  Φεβρουαρίου 2020 Αθήνα
Τόπος ταφής	Δημοτικό Κοιμητήριο Καισαριανής
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Σπουδές	Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ιδιότητα	συγγραφέας, ποιητής και διδάσκων πανεπιστημίου
Είδος τέχνης	ποίηση
Βραβεύσεις	Α΄ Βραβείο κριτικής-δοκιμίου

Βιογραφία

Γεννήθηκε το 1924 στη Φιλιππιάδα της Πρέβεζας. Ανιψιός του ήταν ο Φραγκίσκος Αλέξανδρος Σαργολόγος, επιχειρηματίας, αρθρογράφος και θεατρολόγος. Σπούδασε κλασική φιλολογία στην Αθήνα. Υπηρέτησε στη μέση και στην ανώτατη εκπαίδευση. Καθηγητής της Νεοελληνικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και του τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Ανέκαθεν υπήρξε ένας αξιόλογος αριστερός διανoούμενος, με ορισμένες παρεμβάσεις στα κοινά θέματα.

Έχει λάβει βραβεύσεις από τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία: Το 1987, το Α΄ Βραβείο κριτικής-δοκιμίου: Γιάννης Δάλλας «Ο ελληνισμός και η θεολογία του Καβάφη». Το 1999 του απονέμεται το κρατικό «Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας» για το σύνολο του έργου του. Επίσης έχει βραβευτεί με το Βραβείο δοκιμίου Ιδρύματος Π. Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών (2009) για το βιβλίο του "Σολωμός και Κάλβος". Μετέχει στα πρώτα «Καβάφεια» της Αλεξάνδρειας, και προσκαλείται για διαλέξεις και παρουσίαση του έργου του σε Πανεπιστήμια εκτός Ελλάδας, όπου λειτουργούν Τμήματα Μεταβυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών (Μιλάνο, Κατάνια, Βενετία, Στρασβούργο, Βουδαπέστη, Μόσχα, Τυφλίδα, κλπ.) Η ποίησή του μεταφράστηκε αποσπασματικά σε ξένες γλώσσες (Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ρωσικά, Ιταλικά, Αλβανικά) και πληρέστερα ετοιμάζονται για έκδοση προσεχώς οι δύο τελευταίες συλλογές του στα Ισπανικά από την Isabel Garcia Gálvez και εκτενής επιλογή του ποιητικού έργου του στα Ιταλικά από τον Massimo Cazzulo.

Επίσης εξέδωσε σειρά συγκεντρωτικών μελετημάτων «Η δημιουργική δεκαετία στην ποίηση του Βάρναλη» (1988) και «Κωνσταντίνος Θεοτόκης, κριτική σπουδή μιας πεζογραφικής πορείας», φιλολογικές εκδόσεις των πεζών του Κωνσταντίνου Θεοτόκη (Κορφιάτικες Ιστορίες, Κατάδικος, Οι σκλάβοι στα δεσμά τους), των συνθετικών συλλογών του K. Βάρναλη («Σκλάβοι πολιορκημένοι», 1990 και «Το φως που καίει», 2003) και των έργων του A. Κάλβου «Οι Ψαλμοί του Δαβίδ», (1981) «Η Ιωνιάς», (1992) «Ωδαί», (1997). Δημοσίευσε ακόμη δύο συνθετικά κριτικά βιβλία γύρω από το θέμα της Ποιητικής (1994) και το θέμα του κλασικισμού του Κάλβου (1999), άλλα τέσσερα για την ποίηση του Καβάφη από τα οποία, τα σημαντικότερα είναι τα: «Καβάφης και ιστορία» (1974) και «Ο Καβάφης και η δεύτερη σοφιστική» (1984) και Σκαπτή ύλη. Από τα Σολωμικά μεταλλεία (2002). Τελευταίες σχετικές εκδόσεις μελετημάτων είναι τα: Σολωμός και Κάλβος. Δύο αντίζυγες ποιητικές (2009) και ολίγο θα τον ξαναγγίξω. Η στρατηγική του εργαστηρίου. Ύστερα Καβαφολογικά (2009). Αρκετά βιβλία δοκιμίων του που αναφέρονται σε θέματα και κείμενα της παλαιότερης, της μεσοπολεμικής και της μεταπολεμικής λογοτεχνίας «Εποπτείες A΄» (1954), «Υπερβατική Συντεχνία» (1958), «Πλάγιος λόγος» (1989), «Ο ποιητής Μίλτος Σαχτούρης» (1997), «Ευρυγώνια» (2000), «Μανόλης Αναγνωστάκης-Ποίηση και ιδεολογία» (2000), «Συνεκδοχές» (2010) και «Σύμμεικτα» (2014).

Συστηματική υπήρξε η φιλολογική και μεταφραστική του ενασχόληση με την ποίηση των αρχαίων Λυρικών των αρχαϊκών αιώνων «Ελεγειακοί», «Ιαμβογράφοι», «Μελικοί», «Χορικολυρικοί», (1976-2007) και των Ελληνιστικών επιγραμμάτων, «Ελληνιστικός μικρόκοσμος», «Καλλίμαχος», «Ρουφίνος», «Πλάτωνος τα αποδιδόμενα επιγράμματα», (2008-2009).

Ο χαρακτήρας του ποιητικού του έργου

Ενώ το ποιητικό του έργο φαίνεται να συγγενεύει με τον Μίλτο Σαχτούρη και τον Τάκη Σινόπουλο, διατηρεί με τρόπο κατορθωμένο τον αυτοδύναμο χαρακτήρα του. Στα ποιήματά του υπάρχει το στοιχείο της φυσιολατρείας, αλλά και του παράλογου, κατά τον Λίνο Πολίτη. Κατά τον Mario Vitti ο Δάλλας "ξεκίνησε με θέματα κοινωνικά, ακόμη παρόντα στην Απόπειρα Μυθολογίας (1952), όπου το κακό είναι παντοδύναμο και φρικιαστικό.". Και συνεχίζει ο Vitti: "ο ποιητής δεν μπορεί να διαχωρίσει τον εαυτό του από τα γεγονότα που υπαινίσσεται (όπως την Καισαριανή κατά την Κατοχή), αλλά αυτά δεν αποτελούν τα μόνα θέματα του. Ο Δάλλας είναι ποιητής πολύ καλλιεργημένος για να περιοριστεί σε ένα θέμα μονάχα και να μην μπει στον πειρασμό ενός λόγου πιο σύνθετου. Το 1965 συγκέντρώθηκε το έργο του στον τόμο Εξαγορά. [...] Συνέχισε με ένα λόγο πιο λιτό, πιο ευθύ, με αποχρώσεις πιο λεπτές, κάποτε φτάνοντας στην ειρωνεία.," Ακολούθησαν οι συγκεντρώσεις των ποιημάτων του το 1990 και το 2014 καλύπτοντας τη δημιουργική ποιητική του περίοδο από το 1948-2013.

Κατά τον Τάκη Σινόπουλο "στον Δάλλα το καυτερό βάρος των πραγμάτων κι η εκρηκτικότητα του υλικού του πειθαρχούν στη φόρμα που αποτελεί επίκεντρο του ενδιαφέροντος του, χωρίς αυτή η φόρμα να δίνει την υποψία της κατασκευής.". Ο Γιώργος Αράγης εύστοχα λέει για τις Πόρτες Εξόδου (1962) και την συγκεντρωτική Εξαγορά (1965): "οι στίχοι λιτοί, ακέραιοι, ο ένας καθισμένος πάνω στον άλλον, θυμίζοντας σπόνδυλους κιόνων. Η φράση γυμνή μες στην οργανική της επάρκεια, διοχετεύοντας το ειδικό βάρος των βιωμένων καταστάσεων, Κ' η λέξη τελικά ολοκληρωμένη. Ένα αρμονικό σύνολο, δωρικής στιβαρότητας." Ο Τάσος Λειβαδίτης αναφερόμενος επίσης στην Εξαγορά αναφέρεται σ' έναν "κόσμο τρομερά αποσπασματικών εικόνων που θυμίζουν ατμόσφαιρα Αποκαλύψεως", σε "ιστορίες που αγγίζουν τα όρια του παρανοϊκού" και σ' "έναν βιβλικό τόνο που συμπλέκεται με αγοραίες εκφράσεις." Ο Χρήστος Μπράβος σημειώνει για τη συλλογή Το Τίμημα (1981):"Καταθέτω απερίφραστα τη γνώμη μου: θεωρώ το Τίμημα καρπό ωριμότητας του Γιάννη Δάλλα. Ωριμότητας πολύκλωνης. Επισημαίνω ιδιαίτερα την εκφραστική της διάσταση και την ορίζω ως απολάκτιση μιας φιλολογικής "πέμπτης φάλαγγας", που εισχωρούσε στην ποιητική πρόθεση και την τορπίλιζε περνώντας τη "γραμμή" της.". Ο Γιώργος Βέης υπογραμμίζει πως ο λόγος του είναι "οραματικός, ενίοτε κρυπτικός και υπαινικτικός.", ενώ ο Γιώργος Μπλάνας, στην κριτική του για τον Αποθέτη (1993), συγκρίνοντας το έργο με την Σπονδή στον Σέξτο Προπέρτιο του Έζρα Πάουντ σημειώνει πως η ποίηση του ενώ "δείχνει μυθοποιητική, δεν είναι", "δεν ανήκει στον τύπο του σαχτουρικού εξπρεσσιονισμού", αλλά "είναι μια οντολογία που προσπαθεί να μετατρέψει το ον", σε μια από τις πιο σοβαρές έως τώρα αποτιμήσεις του ποιητικού έργου του Γιάννη Δάλλα.

Η Τιτίκα Δημητρούλια σημειώνει με τη σειρά της πως: "δεν μπορεί να αμφισβητήσει [κανείς] σε καμιά περίπτωση την αυθεντικότητα και τη δύναμη των εικόνων του, στην ηρακλείτεια ροή τους, αυτήν εντέλει που τους επιτρέπει να αναδημιουργούν τον κόσμο", ενώ ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου αναφερόμενος στις Γεννήτριες (2004) φωτίζει μια άλλη διάσταση της ποιητικής παρουσίας και πορείας του ποιητή όταν λέει: "ασυμβίβαστος κι όμως συγκαταβατικός, προτείνει την εγκατοίκηση στα μικρά, ανθρώπινα και παραμυθητικά υποκοριστικά, νοσταλγώντας τη θαλπαρωρή των μικρών λέξεων και των λεπτών αποχρώσεων των καθημερινών αισθημάτων."

Ο Κώστας Βούλγαρης κρίνοντας το ιδιότυπο βιβλίο του Δάλλα Χρονοδείκτες (2004) τονίζει πως πρόκειται για ένα λόγο "σταθερά προ-ποιητικό, σε ανοικτή συνομιλία με τον Τάκη Σινόπουλο", αλλά και "επιγραμματικά ποιητικό", όπου "το πρόσωπο του αφηγητή δείχνει τις ρυτίδες του και τις ραφές του, τη σύνολη περιπέτειά του ως εμπειρία ζωής, προβάλλει ακέραιο, αποσπώντας την εποχή από τη μυθολογία της, φέρνοντας την σε ανθρώπινα μέτρα."

Στην ποιητική ανασκόπηση του 2015 στην "Εφημερίδα των Συντακτών" ο Πέτρος Γκολίτσης σημειώνει με αφορμή την έκδοση των Υστερόγραφων (2015): "Ο ποιητής Γιάννης Δάλλας με τα «Υστερόγραφά» του (Ηριδανός) μας δίνει μεταξύ άλλων ένα ποίημα αναφοράς, το «Ως ευ παρέστητε». Στην ποίησή του δεν συναντιούνται οι εξορίες του Τίτου Πατρίκιου ή του Τάσου Λειβαδίτη, ούτε η χαμηλή φωνή του Μανώλη Αναγνωστάκη, αλλά ένας τόνος μεταξύ Μαγιακόφσκι (πιο χαμηλός) και Σικελιανού (λιγότερο θεατρικός)."

Εργογραφία

Ποίηση

• “Federico Garcia Lorca”. Αθήνα: Μαυρίδης, 1948.
• “Εφτά πληγές”. Μαυρίδης, 1950.
• “Απόπειρα Μυθολογίας”. Δαμιανάκης, 1952.
• “Κυκλοδίωκτα”. Κακουλίδης, 1956
• “Πόρτες εξόδου”. Γιάννενα: Ενδοχώρα, 1962.
• “Εξαγορά”. Γιάννενα: Ενδοχώρα, 1965.
• “Ανατομία”. Αθήνα: Κείμενα, 1971.
• “Το τίμημα.” Αθήνα: Κείμενα, 1981.
• “Ο ζωντανός χρόνος”. Αθήνα: Κείμενα, 1985.
• “Δόκιμος σε συντεχνία”. Αθήνα: Στιγμή, 1986.
• “Ο ποιητής και το ποίημα”. Φλώρινα: Βιβλιοθήκη Πιτόσκα-Βάρνα, 1988.
• “Ποιήματα 1948-1988″. Αθήνα: Νεφέλη, 1990.
• “Αποθέτης”. Αθήνα: Συνέχεια, 1993. Γαβριηλίδης, 2005.
• “Στοιχεία ταυτότητας”. Αθήνα: Γαβριηλίδης, 1999.
• “Γεννήτριες”. Αθήνα: Εκδόσεις Τυπωθήτω, 2004.
• "Περίακτος". Αθήνα: Εκδόσεις Τυπωθήτω, 2011.
• “Ποιήματα 1988-2013″. Αθήνα: Νεφέλη, 2014.
• Υστερόγραφα. Αθήνα: Ηριδανός, 2015.
• Πρωθύστερα. Αθήνα: Ηριδανός, 2018.

Μελέτες - Υπόλοιπο έργο

• Υπερβατική συντεχνία. Αθήνα: Κοντός, 1958.
• Καβάφης και ιστορία: αισθητικές λειτουργίες. Αθήνα: Ερμής, 1974.
• Αρχαίοι λυρικοί Α': Ιαμβογράφοι. Κείμενα, 1976.
• Εισαγωγή στην ποιητική του Μίλτου Σαχτούρη. Αθήνα: Κείμενα, 1979.
• Ο Καβάφης και η δεύτερη σοφιστική. Αθήνα: Στιγμή, 1984.
• Στο ρεύμα του ποταμού. Αθήνα: Ερμής, 1986. (επανέκδοση: Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2004).
• Ο ελληνισμός και η θεολογία στον Καβάφη. Αθήνα: Στιγμή, 1986.
• Σπουδές στον Καβάφη. Αθήνα: Ερμής, 1987.
• Η δημιουργική δεκαετία στην ποίηση του Βάρναλη. Αθήνα: Κέδρος, 1988.
• Πλάγιος λόγος: Δοκίμια κριτικής εφαρμογής. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 1989.
• Η ποιητική του Ανδρέα Κάλβου. Αθήνα: Κέδρος, 1994.
• Ο ποιητής Μίλτος Σαχτούρης. Αθήνα: Κέδρος, 1997. ISBN 960-04-1171-9
• Ο κλασικισμός του Ανδρέα Κάλβου: η αρχαία βάση και η υπέρβασή της. Αθήνα: Σοκόλης, 1999.
• Ρώμος Φιλύρας, ο ιδαλγός της ουτοπίας. Αθήνα: Σοκόλης, 1999.
• Εις τα άγια νήπια. Ρωμανού του Μελωδού. Αθήνα: Απόστροφος, 1999
• Ευρυγώνια. Αθήνα: Εκδόσεις Νεφέλη, 2000.
• Ζήσης Οικονόμου, μια ποίηση εναντίον του ρεύματος. Αθήνα: Γαβριηλίδης, 2001.
• Κωνσταντίνος Θεοτόκης: κριτική σπουδή μιας πεζογραφικής πορείας. Αθήνα: Σοκόλης, 2001.
• Τα δημώδη των αρχαίων - Αττικά συμποτικά. Αθήνα: Γαβριηλίδης, 2001.
• Επιγράμματα - Προς Τελχίνες. Καλλίμαχου. Αθήνα: Γαβριηλίδης, 2001.
• Αρχαίοι λυρικοί: Χορικολυρικοί. Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα, 2003.
• Επιγράμματα - Προς Τελχίνες. Καλλίμαχου. Αθήνα: Γαβριηλίδης, 2001.
• Η σημασία και η χρήση ενός συμβόλου: η «Μαϊμού» στα κείμενα του Βάρναλη. Αθήνα: Γαβριηλίδης, 2003.
• Αρχαίοι λυρικοί: Χορικολυρικοί. Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα, 2003.
• Σκαπτή ύλη από τα Σολωμικά μεταλλεία. Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα, 2004.
• Αρχαίοι λυρικοί: Μελικοί. Αθήνα: Εκδόσεις Άγρα, 2004.
• “Χρονοδείκτες”. Αθήνα: Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2004
• Από την ύπαρξη στην συνύπαρξη. Αθήνα: Εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2008.
• Σολωμός και Κάλβος. Δύο αντίζυγες ποιητικές της εποχής. Αθήνα: Εκδόσεις Νόηση, 2009.
• Συνεκδοχές. Αθήνα: Εκδόσεις Ίκαρος, 2010.
• Σύμμεικτα, Αθήνα, Εκδόσεις Gutenberg, 2014.

Βιβλιογραφία-Μονογραφίες για το έργο του

• Καλλιόπη Τζωρτζάτου, Un Poete souffleur dans la poesie de Yannis Dallas. Memoire pour l’ obtention du titre DEA – Institut des etudes Neohelleniques, Universite Paris IV, Sorbonn (2002-2003).
• Massimo Cazzulo, Giannis Dallas, Il sogno di un eretico, Poesie dal 1950-2004. (Δίγλωσση ποιητική ανθολογία με εισαγωγή), Argo, Lecce 2006.
• Δημήτρης Ρεντίφης, Η σφαγή του Κομμένου του Γιάννη Δάλλα, εκδ. Σοκόλη, Αθήνα 2009.
• Χρύσα Σπυροπούλου, Το παράλογο στην ποίηση του Γιάννη Δάλλα, διδακτορική διατριβή (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2010).
• Ερωτόκριτος Μωραϊτης, Η Ποιητική του Γιάννη Δάλλα. Η Ιστορία ως τελετουργία, διδακτορική διατριβή (Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου 2011).
• Πέτρος Γκολίτσης, "Όροι και όρια της ποιητικής του Γιάννη Δάλλα", εκδ. ρώμη, 2015.
• Πέτρος Γκολίτσης, "Πορεία ανάστροφη. Ο ποιητής Γιάννης Δάλλας. Η γέννηση και η συγκρότηση ενός έργου", εκδ. ρώμη, 2017.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Εθνικό Κέντρο Βιβλίου Αρχειοθετήθηκε 2018-02-19 στο Wayback Machine.
• Γιάννης Δάλλας στον Πανδέκτη, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών
• Ποιείν: Επιθεώρηση ποιητικής
• Ποιείν: Επιθεώρηση ποιητικής
• Κριτική βιβλιών

Ψηφιακό Αρχείο ΕΡΤ

• Εποχές και Συγγραφείς: Γιάννης Δάλλας (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Παρασκήνιο: Το πέρασμα του χρόνου: Οι ποιητές Τίτος Πατρίκιος, Γιάννης Δάλλας και Γιάννης Κοντός μπροστά σε παλιές φωτογραφίες (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)