Δίκαστρο Φθιώτιδας

Το Δίκαστρο είναι ένα μικρό, αμφιθεατρικό χωριό στο βορειοδυτικό τμήμα του Δήμου Μακρακώμης του Νομού Φθιώτιδας, πολύ κοντά στα σύνορα με τους νομούς Ευρυτανίας και Καρδίτσας. Χτισμένο στους κατάφυτους ορεινούς όγκους μεταξύ των βουνών Τυμφρηστός και Μαυρορράχη, απέχει 35 χλμ περίπου από το Καρπενήσι, 61 χλμ από τη Λαμία και 275 χλμ από την Αθήνα. Βρίσκεται σε υψόμετρο 850 μ. (κεντρική πλατεία) και αποτελείται από δύο οικισμούς τους οποίους χωρίζει ο ποταμός Δικαστριώτης, βασικός παραπόταμος του Σπερχειού ποταμού.

Δίκαστρο
Δίκαστρο Δίκαστρο
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφερειακή Ενότητα	Φθιώτιδας
Δήμος	Μακρακώμης
Δημοτική Ενότητα	Αγίου Γεωργίου Τυμφρηστού
Γεωγραφία
Νομός	Φθιώτιδας
Υψόμετρο	850
Πληθυσμός
Μόνιμος	130
Έτος απογραφής	2021

Ιστορία

Τα αρχαιολογικά ευρήματα που έχουν ανακαλυφθεί κατά καιρούς γύρω από το χωριό, αποτελούν αδιάψευστα στοιχεία της μακρόχρονης παρουσίας του στη φθιωτική γη.

Η ιστορία του χρονολογείται από τις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ. όταν οι Δόλοπες, απόγονοι αυτοχθόνων Προελλήνων Πελασγών, κατοίκησαν στην περιοχή ερχόμενοι από τη Μαγνησία. Από τον 11ο αιώνα οι Δωριείς ονόμασαν την τοποθεσία Ζαμίαν/Ζημίαν (αργότερα Ζεμιανή/Ζημιανή) λόγω του προβληματικού της εδάφους που προκαλούσε βλάβες με κατολισθήσεις και καθιζήσεις.

Οι κορυφές Τσούκα και Κουτσονίκα υπήρξαν προπύργια εξορμήσεων των Δολόπων, τα οποία καταστράφηκαν ολοκληρωτικά το 168 π.Χ., όταν ο Βασιλιάς των Μακεδόνων Περσέας αφάνισε τη Δολοπία. Όντως, προς επιβεβαίωση του ιστορικού γεγονότος, και στα δυο σημεία βρέθηκαν ερείπια οχυρωματικών κάστρων της Ελληνιστικής εποχής και σύμφωνα με απόφαση του Κ.Α.Σ. (Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο) είναι αναγνωρισμένοι αρχαιολογικοί χώροι. Μάλιστα το σχετικό διάγραμμα των τότε Ακροπόλεων είναι αρχειοθετημένο στο Υπουργείο Πολιτισμού με ΦΕΚ 607/Β/10-11-1987.

Στη θέση «Καστανιές» του «Πέρα Μαχαλά», όπου πιθανολογείται ότι υπάρχει το νεκροταφείο των δυο κάστρων, βρέθηκε τυχαία, το 1995 από κάτοικο του χωριού, επιτύμβια στήλη με τα ονόματα Νικαίας-Καλλίδαμος-Φιλίστας και με εγχάρακτη απεικόνιση της φλόγας, σύμβολο της περιόδου 275π.Χ.-174π.Χ. στην οποία και εντάσσεται χρονολογικά το εύρημα.

Κατά τα ρωμαϊκά χρόνια (1ος αι. π.Χ.- 3ος αι. μ.Χ.) στην περιοχή των πηγών του Σπερχειού τοποθετήθηκαν οροφύλακες για τον έλεγχο της διάβασης Τυμφρηστού και την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας. Στην θέση «Λάπατο» ήταν η πόλη Λαπίθη/Λάπιθα των Αινιάνων, γειτονικό φύλο των Δολόπων που κατέβηκε από την Ήπειρο.

Στη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, οι κτηνοτρόφοι και οι τεχνίτες του χωριού αλλά και των γύρω οικισμών της περιοχής του Τυμφρηστού μετέβαιναν τακτικά στην Κωνσταντινούπολη για να εμπορευθούν τα προϊόντα τους ή να προσφέρουν, έναντι αμοιβής, τις υπηρεσίες τους.

Από το 1393 οι κάτοικοι πολεμούνταν συστηματικά από τους Τούρκους, κατάφεραν όμως με τη Συνθήκη του Ταμασίου (1525) και εξασφάλισαν το προνόμιο της αυτοδιοίκησής τους, καταβάλλοντας κάποιον χρηματικό φόρο στους Οθωμανούς.

Το 1640 το Δίκαστρο είχε κάπου στις 116 οικογένειες, οι οποίες συνεισέφεραν σημαντικά στην ανακαίνιση της Μονής Ρεντίνας, όμως, από το 1705 έως το 1790, οι επιδημίες της ευλογιάς και της πανούκλας χτύπησαν στην περιοχή, με αποτέλεσμα να μειωθεί δραματικά ο πληθυσμός. Το 1805 είχε 20 οικογένειες με 100 περίπου κατοίκους.

Στην επανάσταση του 1821, οι Δικαστριώτες τάχθηκαν στον Νταϊφά (στράτευμα) του Γεωργίου Καραϊσκάκη και πολέμησαν ηρωικά στις μάχες της Στερεάς Ελλάδας.

Η περιοχή της κοινότητας Δικάστρου, με την παλιά ονομασιά Ζημιανή, συμπεριλήφθηκε στο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος με την τελική ρύθμιση των συνόρων της Συνθήκης της Κωνσταντινούπολης (1832) και του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου (1830). Ουσιαστικά ανήκει στην επικράτεια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους από τον Μάρτιο του 1833, ημέρα που ο ελληνικός στρατός μπήκε στην πόλη της Λαμίας (Ζητούνι). Διοικητικά, περιήλθε στον τότε Δήμο Τυμφρηστού, με έδρα το Μαυρίλο.

Το 1885 στην κοινότητα Ζημιανής ιδρύθηκε Γραμματοδιδασκαλείο Αρρένων. Το 1889 ο αριθμός των κατοίκων έφτασε τους 629, τον μέγιστο στην νεότερη ιστορία της κοινότητας, αλλά το μεταναστευτικό ρεύμα του 1890-1896 απομάκρυνε περισσότερους από 120 κατοίκους προς τα αστικά κέντρα και την Αμερική.

Τον Αύγουστο του 1912, η Ζημιανή αναγνωρίστηκε ως αυτόνομη κοινότητα και τον Σεπτέμβριο του 1927 η κοινότητα Ζημιανής μετονομάστηκε επίσημα σε κοινότητα Δικάστρου, χάρη στα δυο κάστρα που το περιβάλλουν.

Στο Δίκαστρο το 1928 κατοικούσαν 622 άνθρωποι αλλά από το 1950 ο πληθυσμός άρχισε να φθίνει. Το 1983 έπαψε να λειτουργεί το Δημοτικό σχολείο ελλείψει μαθητών.

Το 1999 η κοινότητα Δικάστρου εντάχθηκε στον Δήμο Αγίου Γεωργίου (Σχέδιο Καποδίστριας) και από το 2011 στον Δήμο Μακρακώμης (Σχέδιο Καλλικράτης). Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή πληθυσμού του 2011 οι κάτοικοι ήταν 283.

Εκκλησίες

Στο Δίκαστρο υπάρχουν 6 εκκλησίες, 4 στον κύριο οικισμό και 2 στον «Πέρα-Μαχαλά». Αρχικά, υπάγονταν στην επισκοπή Υπάτης, από το 1833 όμως περιήλθαν στη δικαιοδοσία της Μητρόπολης Φθιώτιδας.

Πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Γεώργιος, του οποίου ο ναός βρίσκεται στην κεντρική πλατεία. Πρώτη ημερομηνία κατασκευής υπολογίζεται το 1498. Το 1925 κατεδαφίστηκε η παλιά εκκλησία, ρυθμού βασιλικής, με το παράπλευρο παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους και ξεκίνησε η ανοικοδόμησή της, με τις εργασίες να διαρκούν δυο χρόνια, έως το 1927. Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, οι πέτρες των απλών τοίχων μεταφέρθηκαν από το «ρέμα».

Στο «Κοτρώνι», την κορυφή του χωριού, βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Σεραφείμ, από το 1480. Οι Δικαστριώτες τον ξαναέχτισαν επεκτείνοντάς τον, το 1959.

Το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής στη «Ζάρα» από το 1784, περιβάλλεται από αιωνόβια δέντρα βελανιδιάς. Η οριστική θεμελίωσή του έγινε το 1920 και λέγεται ότι τον ναό ξεκινούσαν όλες οι λιτανείες για την αντιμετώπιση της ανομβρίας, της ακρίδας και άλλων επιδημιών.

Το ξωκλήσι του Αη-Λιά, με άγνωστη ημερομηνία αρχικής κατασκευής, λειτουργεί κάθε 20 του Ιουλίου από το 1905, προς τιμή του προφήτη, σε σημείο αρκετά ψηλότερα από το χωριό.

Ο Αγιος Αθανάσιος, λίγο πιο έξω από τον «Πέρα Μαχαλά», πρωτοχτίστηκε το 1683, και δέχτηκε διορθωτικές παρεμβάσεις το 1904.

Το 1904 επιδιορθώθηκε και ο μεγαλύτερος ηλικιακά ναός του χωριού, η Παναγία, καθώς υπάρχει από το 1450.

Σύλλογος Απανταχού Δικαστριωτών

Ο Σύλλογος των Απανταχού Δικαστριωτών ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1965 ως πολιτιστικός σύλλογος μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, με σκοπό τη διαφύλαξη της παράδοσης του τόπου αλλά και τη διατήρηση των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων που κατάγονται από το χωριό.

Ιδιαίτερα, τα τελευταία 30 χρόνια, ο Σύλλογος έχει προσφέρει τεράστιο έργο. Οι δραστηριότητές του περιλαμβάνουν τη διοργάνωση εορταστικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, συνεστιάσεων και εκδρομών, την έκδοση τριμηνιαίας εφημερίδας, την ενεργό συμβολή στην κατασκευή, αποπεράτωση ή αναπαλαίωση δημοσίων κτιρίων και χώρων, όπως εκκλησίες, πλατείες, βρύσες κ.α.

Αποτελείται από 15μελές συμβούλιο, το οποίο εκλέγεται κάθε δυο χρόνια.

Λαογραφικό Μουσείο

Το Λαογραφικό Μουσείο του χωριού, είναι συνδεδεμένο με τον περιβάλλοντα χώρο της ευρύτερης περιοχής της Δυτικής Φθιώτιδας και γενικότερα της Ρούμελης. Ιδρύθηκε το 1995 από τον Σύλλογο Απανταχού Δικαστριωτών, ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου (Ν.Π.Ι.Δ.) μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, και υπήρξε το πρώτο Λαογραφικό Μουσείο στη Δυτική Φθιώτιδα.

Η συλλογή, καταγραφή και διάσωση των ιστορικών και λαογραφικών απτών στοιχείων, παρουσιάζεται στις αίθουσες του Δημοτικού Σχολείου του χωρίου, όπου και στεγάζεται. Μέχρι το 2011, λειτουργούσε υπό τον έλεγχο και την ευθύνη του Συλλόγου, όμως, πλέον, υπάρχει επίσημα σαν ανεξάρτητο σωματείο, με δικό του 7μελές συμβούλιο διοίκησης.

Έχει τιμηθεί από την Ακαδημία Αθηνών και η πλήρης επωνυμία του είναι Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Δικάστρου ΝΙΚΑΙΑΣ-ΚΑΛΛΙΔΑΜΟΣ-ΦΙΛΙΣΤΑΣ.

Πηγές

• Βιβλίο: Νίκος Γ. Σωτηρόπουλος Το Δίκαστρο (Ζημιανή)- ΙστορικοΛαογραφική Αναδρομή, Έκδοση Πολιτιστικού Συλλόγου Απανταχού Δικαστριωτών, Λαμία 2002
• Βιβλίο: Δημοτική Επιχείρηση Τουριστικής και Πολιτιστικής Ανάπτυξης Σπερχειάδας Δυτική Φθιώτιδα, Έκδοση Δ.Ε.Τ.Π.Α. Σπερχειάδας, Σπερχειάδα 2006
• Βιβλίο: Λεωνίδας Ι. Καρφής Η ιστορία περιοχής Δικάστρου, Ειδική έκδοση για την Ημερίδα εκπαιδευτικών της 15ης Οκτωβρίου 2017, Δίκαστρο 2017
• Βιβλίο: Λεωνίδας Ι. Καρφής Αρχιτεκτονική και Φυλακτά σπιτιών στο Δίκαστρο, Έκδοση Πολιτιστικού Συλλόγου Απανταχού Δικαστριωτών, Δίκαστρο 2017

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• http://www.dikastro.gr/
• https://dimosmakrakomis.gov.gr/