Δόκτωρ Φάουστους

Ο Δόκτωρ Φάουστους είναι μυθιστόρημα στα γερμανικά του Τόμας Μαν, του οποίου η συγγραφή άρχισε το 1943. Κυκλοφόρησε το 1947 με τον τίτλο Doktor Faustus: Das Leben des deutschen Tonsetzers Adrian Leverkühn, erzählt von einem Freunde («Δόκτωρ Φάουστους: Η Ζωή του Γερμανού Συνθέτη Άντριαν Λέβερκιν, Όπως τη Διηγήθηκε ένας Φίλος»).

Δόκτωρ Φάουστους

Συγγραφέας	Τόμας Μαν
Τίτλος	Doktor Faustus
Υπότιτλος	Das Leben des deutschen Tonsetzers Adrian Leverkühn, erzählt von einem Freunde
Γλώσσα	Γερμανικά
Ημερομηνία δημιουργίας	1947
Ημερομηνία δημοσίευσης	1947
Μορφή	μυθιστόρημα
Τόπος	Βάισενφελς Λειψία Μόναχο Ιταλία Φέιφερινγκ Καισερσασερν Γερμανία
LC Class	OL14867080W
LΤ ID	57745
Πρώτη έκδοση	Sifriat Po'alim
δεδομένα ()

Περίληψη

Το μυθιστόρημα είναι μια ιδιόμορφη παραλλαγή στο μεσαιωνικό θέμα του Φάουστ που διαδραματίζεται στις κρίσιμες δεκαετίες του πρώτου μισού του 20ου αιώνα στην ταραγμένη Γερμανία. Την ιστορία, που επικεντρώνεται στη ζωή και το έργο του (φανταστικού) συνθέτη Άντριαν Λέβερκιν, αφηγείται ο παιδικός του φίλος Σερένους Τσάιτμπλομ, που γράφει στη Γερμανία την περίοδο 1943-1946.

Ο νεαρός Λέβερκιν με την εξαιρετική νοημοσύνη και τη δημιουργικότητά του φαινόταν φτιαγμένος για την επιτυχία, αλλά η φιλοδοξία του είναι το πραγματικό μεγαλείο. Καταφέρνει μία Φαουστιανή συμφωνία με αντάλλαγμα μία δημιουργική ιδιοφυία: εκ προθέσεως μολύνεται από σύφιλη, που εμβαθύνει την καλλιτεχνική του έμπνευση μέσα από την τρέλα. Στη συνέχεια δέχεται επίσκεψη από ένα Μεφιστοφελειανό ον (που λέει ουσιαστικά: «το ότι με βλέπεις μόνο επειδή είσαι τρελός, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχω πραγματικά»), και αποκηρύσσοντας την αγάπη διαπραγματεύεται την ψυχή του με αντάλλαγμα 24 χρόνια ιδιοφυΐας. Η τρέλα του - η δαιμόνια έμπνευση - έχει ως αποτέλεσμα αναπάντεχη μουσική δημιουργικότητα (που συμπίπτει με τις πραγματικές καινοτομίες του Άρνολντ Σένμπεργκ).

Τα τελευταία δημιουργικά χρόνια του Λέβερκιν ολοένα και περισσότερο στοιχειώνονται από την εμμονή του με την Αποκάλυψη και την Ημέρα της Κρίσης. Αισθάνεται την αδυσώπητη πρόοδο της νευροσυφιλιτικής τρέλας του καθώς βαίνει προς νευρικό κλονισμό. Όπως και σε ορισμένους από τους θρύλους του Φάουστ, καλεί μαζί τους κοντινότερους φίλους του να δουν την τελική του κατάρρευση. Σε μία ανάγνωση δωματίου της καντάτας του «Ο Θρήνος του Δόκτωρ Φάουστ», ξέφρενα ομολογεί τη δαιμονική του συμφωνία προτού καταστεί ασυνάρτητος. Η τρέλα του καταλήγει σε μια νηπιακή κατάσταση στην οποία παραμένει υπό τη φροντίδα των συγγενών του για άλλα 10 χρόνια.

Η ζωή του Λέβερκιν ξετυλίγεται στο πλαίσιο, και παράλληλα με, το Γερμανικό πολιτιστικό και πολιτικό περιβάλλον που οδήγησε στην άνοδο και πτώση της Ναζιστικής Γερμανίας. Όμως οι συνθήκες που προϊδεάζουν για τη συμφωνία του Λέβερκιν με τον διάβολο ορίζονται στον χαρακτήρα, και στην καλλιτεχνική ζωή, στις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις καθαυτές, όχι μόνο στην πολιτική αλληγορία. Η αλληλεπίδραση των στρωμάτων μεταξύ της ιστορικής κατάστασης του αφηγητή, της προόδου της ασθένειας του Λέβερκιν, και των μεσαιωνικών θρύλων με τους οποίους ο πρωταγωνιστής συνειδητά συνδέεται, δημιουργεί ένα εξαιρετικά πλούσιο συμβολικό δίκτυο, μία ακατάληπτη περιπλοκότητα που δεν μπορεί να περιοριστεί σε μία μοναδική ερμηνεία.

Πλοκή

Η προέλευση του αφηγητή και του ήρωα από τη φανταστική μικρή πόλη Καϊσερσασερν στο Ζάαλε, το όνομα του αποθηκάριου πατέρα του Τσάιτμπλομ, Βόλγκεμουτ, και η περιγραφή του Άντριαν Λέβερκιν ως ενός παλιομοδίτικου τύπου Γερμανού, με αρκετά χαρακτηριστικά «από μια εποχή προ του Τριακονταετούς Πολέμου», θυμίζουν την παλαιά μετα-μεσαιωνική Γερμανία. Με την Καθολική και Λουθηρανική καταγωγή τους, και σπουδές θεολογίας, αντίστοιχα είναι οι κληρονόμοι της Γερμανικής Αναγέννησης και του κόσμου των Ντύρερ και Μπαχ, αλλά συμπαθείς και αρεστοί στην «ενθουσιώδη δεκτικότητα των εβραϊκών κύκλων».

Αφυπνίζονται με τη μουσική γνώση από τον Βέντελ Κρέτζσμαρ, έναν Γερμανό Αμερικανό λέκτορα και μουσικολόγο που επισκέπτεται το Καϊσερσασερν. Μετά τη σχολική τους φοίτηση μαζί, τα δύο αγόρια σπουδάζουν στο Χάλλε – ο Άντριαν μελετά θεολογία, ενώ ο Τσάιτμπλομ όχι, αλλά συμμετέχει σε συζητήσεις με τους φοιτητές της θεολογικής σχολής – αλλά ο Άντριαν απορροφάται από τη μουσική αρμονία, την αντίστιξη και την πολυφωνία ως κλειδιά στη μεταφυσική και τους μυστικούς αριθμούς, και ακολουθεί τον Κρέτζσμαρ στη Λειψία για να μελετήσουν μαζί.

Ο Τσάιτμπλομ περιγράφει «με ένα θρησκευτικό ρίγος» το αγκάλιασμα του Άντριαν με τη γυναίκα που τον αρρώστησε με σύφιλη (την οποία ο Άντριαν ονομάζει «Εσμεράλδα» με έμπνευση από την πεταλούδα που γοητεύει τον πατέρα του), το πώς έγραψε το όνομά της με κρυπτογραφημένες νότες στις συνθέσεις του, και το πώς οι ιατροί που προσπάθησαν να τον θεραπεύσουν απέτυχαν να παρέχουν μία αποτελεσματική θεραπεία επειδή εμποδίστηκαν από μυστήριες και θανάσιμες παρεμβάσεις. Ο Τσάιτμπλομ αρχίζει να αντιλαμβάνεται το δαιμόνιο, καθώς ο Άντριαν αναπτύσσει άλλες φιλίες, πρώτα με τον μεταφραστή Ρούντιγκερ Σιλντναπ, και μετά τη μετακόμισή του στο Μόναχο με τον όμορφο νεαρό βιολιστή Ρούντι Σβερντφέγκερ, τη Φράου Ρόντε και τις καταδικασμένες κόρες της Κλαρίσα και Ινές, έναν νομισματολόγο με το όνομα Δρ. Κράνιχ, και δύο καλλιτέχνες με τα ονόματα Λέων Ζινκ και Βαπτιστής Σπένγκλερ.

Ο Τσάιτμπλομ επιμένει, ωστόσο, στη μοναδική εγγύτητα της σχέσης του με τον Άντριαν, για τον οποίο παραμένει ο μοναδικός άνθρωπος στον οποίο ο συνθέτης απευθύνεται με την οικεία αντωνυμία. Ο Άντριαν γνωρίζει την οικογένεια Σβέιγκεστιλ στο Φέιφερινγκ, που απέχει μία ώρα από το Μόναχο, που αργότερα γίνεται η μόνιμη κατοικία και το καταφύγιό του.

Το 1918 ζει στην Παλεστρίνα στην Ιταλία με τον Σίλντναπ και ο Τσάιτμπλομ τους επισκέπτεται. Εκεί είναι που ο Άντριαν, δουλεύοντας στη μουσική για μία οπερατική διασκευή του έργου Αγάπης Αγώνας Άγονος του Σαίξπηρ, έχει το μεγάλο διάλογο με μια μορφή του Μεφιστοφελή που είτε είναι πραγματικός ή βγαλμένος από τη δική του θλιμμένη ψυχή. Σε αυτές τις κεντρικές σελίδες, το υπομόχλιο της ιστορίας, ο Τσάιτμπλομ παρουσιάζει τις χειρόγραφες σημειώσεις του Άντριαν για τη συζήτηση. Ο δαίμων, μιλώντας μία αρχαϊκή γερμανική διάλεκτο, διεκδικεί την Εσμεράλδα ως το όργανο με το οποίο παγιδεύει τον Άντριαν και του προσφέρει 24 χρόνια ζωής ως μία μεγαλοφυία – τον υποτιθέμενο χρόνο επώασης της σύφιλής του – αν αποταχθεί άμεσα τη θέρμη της αγάπης. Ο διάλογος αποκαλύπτει τη δομή της σκέψης του Λέβερκιν.

Τότε ο Άντριαν μετακομίζει μόνιμα στο Φέιφερινγκ, και στις συζητήσεις του με τον Τσάιτμπλομ ομολογεί μία σκοτεινότερη άποψη για τη ζωή. Μορφές δαιμονικού τύπου εμφανίζονται, όπως ο Δρ. Χάιμ Μπρεισάχερ, για να καταρρίψουν τα είδωλα της παλιάς γενιάς.

Το 1915 η Ινές Ρόντε παντρεύεται, αλλά αναπτύσσει μια μοιχευτική αγάπη για τον Ρούντι Σβερντφέγκερ. Ο Άντριαν αρχίζει να εμφανίζει συμπτώματα ασθένειας με ναυτίες, πονοκεφάλους και ημικρανίες, αλλά δημιουργεί νέα και καλύτερη μουσική, ανοίγοντας το δρόμο για το σπουδαίο έργο του, το ορατόριο Apocalypsis cum Figuris («H Αποκάλυψη με εικόνες»). Ο Σβερντφέγκερ φλερτάρει και ο ίδιος με τη μοναξιά του Άντριαν, ζητώντας ένα κονσέρτο για βιολί που θα ήταν ο καρπός της πλατωνικής τους ένωσης.

Μέχρι τον Αύγουστο του 1919 ο Άντριαν είχε ολοκληρώσει το προσχέδιο για την Αποκάλυψη. Υπήρχε επίσης ένας νέος κύκλος από διανοούμενους φίλους, με συμπεριλαμβανόμενους: τον ειδικό τέχνης Σέξτους Κρίντβις, τον Χάιμ Μπρεισάχερ, τον παλαιοζωολόγο Δρ. Έγκον Ουνρούχε, τον ιστορικό λογοτεχνίας Τζεοργκ Βόγλερ, τον μελετητή του Ντύρερ Δρ. Χολζσούχερ και τον μελαγχολικό ποιητή Ντάνιελ ζουρ Χόχε. Στις συζητήσεις τους δηλώνουν την ανάγκη για αποκήρυξη της μπουρζουαζικής απαλότητας και την ετοιμότητα για μια περίοδο προ-μεσαιωνικής τραχύτητας. Ο Άντριαν γράφει στον Τσάιτμπλομ ότι ο κολεκτιβισμός είναι η πραγματική αντίθεση στον πολιτισμό της μπουρζουά κοινωνίας. Ο Τσάιτμπλομ παρατηρεί ότι ο αισθητισμός είναι ο προάγγελος του βαρβαρισμού.

Η Αποκάλυψη παρουσιάζεται στη Φραγκφούρτη το 1926 με διευθυντή ορχήστρας τον Όττο Κλέμπερερ και με 'Erbe' (κληρονόμο) τον αφηγητή του Αγίου Ιωάννη. Ο Τσάιτμπλομ περιγράφει το έργο ως γεμάτο λαχτάρα χωρίς ελπίδα, με καταχθόνιο γέλιο να μετατίθεται και να μετουσιώνεται ακόμα και μέσα στους καιόμενους τόνους από σφαίρες και αγγέλους.

Ο Άντριαν, οργανώνοντας το κονσέρτο όπως ζήτησε ο Ρούντι, αποπειράται να ξεφύγει από τη συμφωνία του και να κερδίσει μια σύζυγο προσλαμβάνοντας τον Ρούντι ως αγγελιαφόρο της αγάπης του. Εκείνη, ωστόσο, προτιμά τον ίδιο τον Ρούντι αντί για τον Άντριαν. Σύντομα μετά, η ζηλότυπη Ινές πυροβολεί και σκοτώνει τον Ρούντι σε ένα τραμ. Καθώς ο Άντριαν αρχίζει να σχεδιάζει το δεύτερο ορατόριο με τίτλο Ο Θρήνος του Δόκτωρ Φάουστους, το 1928, το παιδί της αδελφής του, ο Νεπομούκ, στέλνεται να ζήσει μαζί του. Το αγόρι, που αυτοαποκαλείται «Ηχώ», είναι πολυαγαπημένο από όλους.

Καθώς το έργο των γιγαντίων διαστάσεων αναπτύσσεται στο μυαλό του Άντριαν, το παιδί αρρωσταίνει και πεθαίνει, και ο Άντριαν, απελπισμένος, πιστεύει ότι ατενίζοντάς τον με αγάπη, σε παραβίαση της συμφωνία του, τον σκότωσε με δηλητηριώδεις και διαβολικές επιρροές.

Η παρτιτούρα του Θρήνου ολοκληρώνεται το 1930, και ο Άντριαν συγκαλεί φίλους και επισκέπτες, αλλά αντί να παίξει τη μουσική αναφέρεται στην ιστορία της δαιμονικής συμφωνίας του, και καταρρέει από μια εγκεφαλική ασθένεια που διαρκεί μέχρι το θάνατό του 10 χρόνια αργότερα.

Ο Τσάιτμπλομ τον επισκέπτεται περιστασιακά, και επιβιώνει για να παρακολουθήσει την κατάρρευση των Γερμανικών «άσωτων θριάμβων» καθώς αφηγείται την ιστορία του φίλου του.

Κινηματογραφικές μεταφορές

Η ταινία Δόκτωρ Φάουστους του 1982 είναι ένα Δυτικογερμανικό δράμα σε σκηνοθεσία Φρανζ Σάιτς, που βασίστηκε στο μυθιστόρημα του Τόμας Μαν, και τιμήθηκε με το Αργυρό Βραβείο στο 13ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Μόσχας.

Πηγές

1. Bergsten, Gunilla. Thomas Mann's "Doctor Faustus": The Sources and Structure of the Novel translated by Krishna Winston (University of Chicago Press 1969).
2. Carnegy, Patrick. Faust as Musician: A Study of Thomas Mann's Novel "Doctor Faustus" (Chatto and Windus 1973).
3. Giordano, Diego. Thomas Mann's Doctor Faustus and the twelve-tone technique. From the Myth to the Alienation, in Calixtilia (n.3), Lampi di Stampa, 2010. (ISBN 978-88-488-1150-7).
4. Mann, Thomas. Doktor Faustus. Das Leben des deutschen Tonsetzers Adrian Leverkühn erzählt von einem Freunde (S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main 1947).
5. Mann, Thomas; translation by Lowe-Porter, H.T. (Helen Tracy). Doctor Faustus: The Life of the German Composer Adrian Leverkühn, as Told by a Friend. Alfred A. Knopf, 1948. (ISBN 0-679-60042-6).
6. Mann, Thomas. The Story of a Novel: The Genesis of Doctor Faustus (Alfred Knopf, New York 1961).
7. Mann, Thomas; translation by Woods, John E. (John Edwin). Doctor Faustus: The Life of the German Composer Adrian Leverkühn, as Told by a Friend. Alfred A. Knopf, 1997. (ISBN 0-375-40054-0).
8. Montiel, Luis (2003). «Más acá del bien en el mal. Topografía de la moral en Nietzsche, Mann y Tournier» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 29 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 2019. 
9. Reed, T.J. (Terence James). Thomas Mann: The Uses of Tradition. Oxford University Press, 1974. (ISBN 0-19-815742-8) (cased). (ISBN 0-19-815747-9) (paperback).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Δόκτωρ Φάουστους: το πλήρες μυθιστόρημα