Γκέτο της Ρίγας

Το Γκέτο της Ρίγας ήταν ένα από τα μεγαλύτερα ναζιστικά γκέτο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου στις περιοχές που κατακτήθηκαν μετά τη γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση. Ιδρύθηκε στις 23 Οκτωβρίου 1941 και χρησίμευσε ως προσωρινός τόπος συγκέντρωσης για τους 30.000 Εβραίους της πόλης, οι οποίοι σχεδόν όλοι δολοφονήθηκαν σταδιακά τους επόμενους μήνες. Το γκέτο επανεγκαταστάθηκε εν μέρει χάρη στην άφιξη μεταξύ Δεκεμβρίου 1941 και Φεβρουαρίου 1942, περίπου 16.000 Εβραίων από τη Γερμανία, την Αυστρία και το Προτεκτοράτο Βοημίας και Μοραβίας. Και αυτοί θα υποστούν την ίδια μοίρα καταστροφής, έως την τελική εκκαθάριση του γκέτο τον Νοέμβριο του 1943.

Γκέτο της Ρίγα
Είδος	γκέτο στην κατεχόμενη από τη Ναζιστική Γερμανία Ευρώπη
Γεωγραφικές συντεταγμένες	56°57′0″N 24°6′0″E
Διοικητική υπαγωγή	Ρίγα
Χώρα	Λετονία
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Ιστορικό

Η Ρίγα ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα και ήταν υπό γερμανικό, πολωνικό, σουηδικό και ρωσικό έλεγχο καθ΄ όλη τη διάρκεια της ιστορίας της. Από το 1918 έως το 1940 ήταν η πρωτεύουσα της ανεξάρτητης Λετονίας. Από τον 18ο αιώνα ήταν ένα από τα πιο ζωτικά κέντρα της εβραϊκής παρουσίας στην Ανατολική Ευρώπη. Το 1935 ο εβραϊκός πληθυσμός της Ρίγας ήταν 43.672 κάτοικοι, περίπου το ήμισυ του συνολικού αριθμού των Εβραίων στη Λετονία και το 11% του συνολικού πληθυσμού της πόλης. Το 1940, μετά το Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ η Ρίγα προσαρτήθηκε στη Σοβιετική Ένωση με την υπόλοιπη Λετονία και έγινε η πρωτεύουσα της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Λετονίας.

Την 1η Ιουλίου 1941, εννέα ημέρες μετά την έναρξη της γερμανικής εισβολής στη Σοβιετική Ένωση, τα ναζιστικά στρατεύματα έφτασαν στη Ρίγα. Αρκετές χιλιάδες Εβραίοι - συμπεριλαμβανομένων στρατιωτών που υπηρετούσαν στον Κόκκινο Στρατό - κατάφεραν να φύγουν από την πόλη, αλλά το μεγαλύτερο μέρος του τοπικού εβραϊκού πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων πολλών προσφύγων, παγιδεύτηκε εκεί.

Μαζί με τη Βέρμαχτ (τακτικός στρατός) ήρθαν και μονάδες των Einsatzgruppen, υπό την ηγεσία του Ταξιάρχου των SS Βάλτερ Στάλεκερ. Η βία και οι δολοφονίες άρχισαν αμέσως. Χιλιάδες Εβραίοι άνδρες συνελήφθησαν, φυλακίστηκαν και σκοτώθηκαν στο κοντινό δάσος του Μπίκερμεκ.

Στις 4 Ιουλίου, η Μεγάλη Χορωδιακή Συναγωγή της Ρίγας, μια από τις ομορφότερες της περιοχής, πυρπολήθηκε. Οι αυτόπτες μάρτυρες αναφέρουν ότι πολλοί Εβραίοι που είχαν φυλακιστεί εκεί επίσης έχασαν τη ζωή τους στη φωτιά της συναγωγής, ακόμη και αν ο αριθμός των θυμάτων (ίσως 300) και οι συνθήκες της σφαγής παραμένουν δύσκολο να προσδιοριστούν στο χάος εκείνων των ημερών του πογκρόμ που είδαν το θάνατο τουλάχιστον 6.000 Εβραίοι από τους Ναζί και τις φασιστικές πολιτοφυλακές της Λετονίας. Η συναγωγή Πέιταβ στη Ρίγα ήταν η μόνη που σώθηκε από τις φλόγες, λόγω του κινδύνου εξάπλωσης της φωτιάς σε κοντινά κτίρια και είναι η μόνη που εξακολουθεί να υπάρχει στη Ρίγα μέχρι σήμερα. Τις επόμενες εβδομάδες, ακολούθησαν πολλά μέτρα περιορισμού της ελευθερίας των Εβραίων και δήμευση της περιουσίας τους, συνοδευόμενα από επανειλημμένες πράξεις εκφοβισμού και βίας.

Ίδρυση του γκέτο (23 Οκτωβρίου 1941)

Εβραίοι στη Ρίγα μετά τη γερμανική κατοχή

Η ίδρυση του γκέτο της Ρίγας ήταν σύμφωνη με τις γενικές κατευθυντήριες γραμμές για τη μεταχείριση των Εβραίων και απαιτείται από την ανάγκη για ανθρώπινο δυναμικό. Οι προετοιμασίες άρχισαν ήδη από τον Ιούλιο του 1941. Στις αρχές Αυγούστου τα όρια του γκέτο σχεδιάστηκαν στην περιοχή της Μόσχας, ένα προάστιο εργατικής τάξης βόρεια της Ρίγας, του οποίου ο μικτός πληθυσμός είχε ήδη περίπου 1.700 Εβραίους. Στις 12 Αυγούστου 1941, ένα «Γραφείο επανεγκατάστασης» με προσωπικό 10 ατόμων άρχισε να εγγράφει νεοεισερχόμενους στο γκέτο. Για να τους δώσουν χώρο, περίπου 10.000 μη Εβραίοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή, ενώ άλλοι Εβραίοι της Ρίγας ειδοποιήθηκαν ότι θα έπρεπε να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να εγκατασταθούν μέσα στο γκέτο.

Στις 23 Οκτωβρίου 1941, εκδόθηκε διάταγμα το οποίο διέτασσε όλους τους Εβραίους που δεν το είχαν κάνει ακόμη να μετακινηθούν στο γκέτο εντός δύο ημερών. Κατασχέθηκε όλη η εβραϊκή περιουσία έξω από το γκέτο. Όταν το γκέτο σφραγίστηκε στις 25 Οκτωβρίου 1942, συγκεντρώθηκαν 29.602 Εβραίοι (15.738 γυναίκες, 8.212 άνδρες και 5.652 παιδιά). Άλλοι συνέχισαν να προέρχονται από γειτονικά χωριά.

Ένα διπλό συρματόπλεγμα φτιάχτηκε γύρω από το γκέτο με τους Λετονούς να φρουρούν την περίμετρο και τις εισόδους. Το γκέτο κάλυπτε έκταση 96.875 τετραγωνικών μέτρων και ήταν εξαιρετικά κορεσμένο, τα περισσότερα από τα σπίτια ήταν ερειπωμένα και οι συνθήκες υγιεινής και νερού ήταν εντελώς ανεπαρκείς. Χιλιάδες κάτοικοι στο γκέτο υπέστησαν καταναγκαστική εργασία για την υποστήριξη των πολεμικών δραστηριοτήτων της Γερμανίας, συμπεριλαμβανομένης της κατασκευής του γειτονικού στρατοπέδου συγκέντρωσης Σαλάσπιλς.

Οι κάτοικοι λάμβαναν 175 γραμμάρια κρέατος, 100 γραμμάρια βουτύρου και 200 ​​γραμμάρια ζάχαρης ανά άτομο κάθε εβδομάδα. Κάτω από αυτές τις σκληρές συνθήκες, με πολύ λίγη τροφή και σκληρή εργασία, επιδίωξαν να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή, η οποία περιλάμβανε την τήρηση εβραϊκών θρησκευτικών εορτών και πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Στο γκέτο διορίστηκε ένα Εβραϊκό συμβούλιο (Γιούντενρατ), υπό την προεδρία του Μάικλ Ελιασόφ, με ένα εβραϊκό αστυνομικό τμήμα με επικεφαλής τον Μάικλ Ρόζενταλ. Το συμβούλιο έπρεπε να επιβάλει τις εντολές των ναζιστικών αρχών, αλλά προσπάθησε επίσης να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης στο γκέτο, δημιουργώντας νοσοκομείο, ιατρική κλινική και φαρμακείο, σπίτι για ηλικιωμένους, πλυντήριο, εργαστήριο παπουτσιών και ποικιλία άλλων υπηρεσιών στις οποίες θα μπορούσαν να εργαστούν άνεργοι.

Για τους Γερμανούς, ωστόσο, το γκέτο της Ρίγας ήταν μόνο ένα βραχυπρόθεσμο μέτρο. Ήδη από τον Οκτώβριο του 1941, ο Χάινριχ Χίμλερ διέταξε την εξόντωση των Λετονών Εβραίων. Στις 19 Νοεμβρίου 1941, αυτοί που απασχολούνταν ως εργαζόμενοι διαχωρίστηκαν από τα «άτομα με ειδικές ανάγκες», μεταφέροντάς τους σε μια περιοχή του γκέτο που ονομάζεται «μικρό γκέτο». Στις επόμενες εβδομάδες, 30 Νοεμβρίου και 8-9 Δεκεμβρίου 1941, οι κάτοικοι του μεγάλου γκέτο μεταφέρθηκαν σε ομάδες στο δάσος Ρουμπούλα και δολοφονήθηκαν εκεί. Τα συνολικά θύματα εκτιμάται μεταξύ 24.000 και 27.800 ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένης μιας μεταφοράς 1000 Εβραίων που έφτασαν από τη Γερμανία εκείνες τις ημέρες και που σκοτώθηκαν εκείνες τις ημέρες στο ίδιο το γκέτο κατά τη διάρκεια των συγκεντρώσεων. Από τον αρχικό πληθυσμό του γκέτο, παρέμειναν μόνο 4.500 άνδρες και 300 γυναίκες.

Το γερμανικό γκέτο

Ωστόσο, η περιοχή του μεγάλου γκέτο δεν εγκαταλείφθηκε, αλλά κατοικήθηκε εκ νέου με τη μεταφορά, μεταξύ 13 Δεκεμβρίου 1941 και Φεβρουαρίου 1942, περίπου 16.000 Εβραίων από τη Γερμανία, την Αυστρία και το προτεκτοράτο της Βοημίας και της Μοραβίας, για να σχηματίσουν αυτό που άρχισε να είναι γνωστό ως «γερμανικό γκέτο». Το γερμανικό γκέτο είχε τη δική του αυτόνομη οργάνωση και τουλάχιστον για κάποιο διάστημα οι κάτοικοί του προσπάθησαν να δώσουν στη ζωή τους μια ποιότητα. Σχολεία δημιουργήθηκαν για παιδιά ηλικίας 5 έως 14 ετών, και οργανώθηκαν ακόμη και πολιτιστικές εκδηλώσεις, συναυλίες και παραστάσεις.

Η φαινομενική ομαλότητα της ζωής στο γερμανικό γκέτο δεν σήμαινε διακοπή στα προγράμματα εξόντωσης των Ναζί. Στις 16 και 25 Μαρτίου 1942, συνολικά 3.800 Γερμανοί Εβραίοι, ως επί το πλείστον παιδιά, ηλικιωμένοι και άρρωστοι, σκοτώθηκαν στη λεγόμενο «Δράση Dünamünde», με τη δικαιολογία ότι θα μετεγκατασταθούν σε καλύτερο μέρος. Εν τω μεταξύ, νέες αφίξεις έφτασαν επίσης στο μικρό γκέτο από το γκέτο του Κόβνο: 380 Εβραίοι στις 8 Φεβρουαρίου 1942 και άλλοι 300 στις 24 Οκτωβρίου.

Μετά την ανακάλυψη στις 28 Οκτωβρίου 1942, μιας μικρής ομάδας αντιστασιακών που δραστηριοποιούνταν έξω από το γκέτο, τρεις ημέρες μετά την 31η Οκτωβρίου, οι Γερμανοί σκότωσαν σε αντίποινα περίπου εκατό Εβραίους από το μικρό γκέτο και σχεδόν όλα τα μέλη της λετονικής εβραϊκής αστυνομίας υπό τον φόβο της συνεργασίας με την Αντίσταση. Την επόμενη μέρα (1 Νοεμβρίου 1942) το μικρό γκέτο διαλύθηκε και ο πληθυσμός του ενώθηκε με αυτόν του μεγάλου γκέτο, διατηρώντας παράλληλα τον διαχωρισμό μεταξύ Λετονών Εβραίων και Γερμανών Εβραίων.

Εκκαθάριση του γκέτο

Οποιαδήποτε υπολειπόμενη ψευδαίσθηση της σωτηρίας για τους τελευταίους 11.701 Εβραίους που ακόμα κατοικούσαν το μεγάλο γκέτο σταδιακά διαλύθηκε. Στις 8 Ιουλίου 1943, ο Χίμλερ διέταξε την εκκαθάρισή του. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και του φθινοπώρου του 1943, οι «ικανοί» άνθρωποι μεταφέρθηκαν σε μικρές ομάδες στα διάφορα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην περιοχή.

Η εκκαθάρισή του έληξε στις 2 Νοεμβρίου 1943 με τη μεταφορά των τελευταίων 5.000 κατοίκων στο στρατόπεδο Κάιζερβαλντ και την απέλαση στο Άουσβιτς των τελευταίων ατόμων με αναπηρία, περίπου 1000 ηλικιωμένων, παιδιών και αρρώστων (κατά την άφιξή τους στο Μπίρκεναου στις 5 Νοεμβρίου 1943, 850 σκοτώθηκαν στους θαλάμους αερίου και 150 επιλέχθηκαν για καταναγκαστική εργασία).

Όταν τα σοβιετικά στρατεύματα απελευθέρωσαν τη Ρίγα στις 13 Οκτωβρίου 1944, βρήκαν μόνο 150 περίπου Εβραίους (συμπεριλαμβανομένων μερικών παιδιών), που είχαν σωθεί ατομικά, βασισμένοι στην υποστήριξη μη Εβραίων φίλων.

Μνημεία

Το Μουσείο Γκέτο της Ρίγας

Εκθεσιακή αίθουσα του Μουσείου

Κατά τη μεταπολεμική περίοδο, ανεγέρθηκαν πολλά μνημεία για να σηματοδοτήσουν τα μέρη όπου οι κάτοικοι του γκέτο της Ρίγας σφαγιάστηκαν: Ρουμπούλα το 1962, Σαλάσπιλς το 1967, Μπίκερμεκ το 2001 και Καιζέρσβαλντ το 2005.

Ένα Μουσείο του Γκέτο της Ρίγας άνοιξε για τους επισκέπτες το 2010 στην περιοχή δίπλα σε εκείνη όπου κάποτε βρισκόταν το γκέτο, χρησιμοποιώντας μερικά εγκαταλελειμμένα κτίρια παρόμοια με αυτά του γκέτο. Προσφέρει μια ανασυγκρότηση των συνθηκών του γκέτο και των εικόνων, φωτογραφίες περιόδου, έγγραφα που απεικονίζουν τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος στη Ρίγα.

Βιβλιογραφία

• Schneider, Gertrude (1979). Journey Into Terror: Story of the Riga Ghetto. London: Ardent Media. σελ. 229. ISBN 978-0-935-76400-0. OCLC 742564301. 
• Kaufmann, Max (1947). Churbn Lettland: The Destruction of the Jews of Latvia. Konstanz: Hartung-Gorre. σελ. 292. ISBN 978-3-866-28315-2. OCLC 762455912. 
• Ezergailis, Andrew (1996). The Holocaust in Latvia, 1941–1944: the missing center. Washington DC: Historical Institute of Latvia. σελ. 465. ISBN 978-9-984-90543-3. OCLC 606956247. 
• Angrick, Andrej· Klein, Peter (2012). The 'Final Solution' in Riga: Exploitation and Annihilation, 1941–1944. New York: Berghahn Books. σελ. 530. ISBN 978-0-857-45601-4. OCLC 848244678. 
• Press, Bernard (2000). The Murder of the Jews in Latvia: 1941–1945. Evanston, IL: Northwestern University Press. σελ. 222. ISBN 978-0-810-11729-7. OCLC 647592089. 
• Lumans, Valdis O. (2006). Latvia in World War II. New York: Fordham University Press. σελ. 547. ISBN 978-0-823-22627-6. OCLC 470476613. 
• Wolff, Jeannette, published in Boehm, Eric H., ed., We Survived: Fourteen Histories of the Hidden and Hunted in Nazi Germany, Boulder, Colo.: Westview Press, 2003 (ISBN 0-8133-4058-6)
• Dobroszycki, Lucjan και Gurock, Jeffrey S., The Holocaust in the Soviet Union: studies and sources on the destruction of the Jews in the Nazi-occupied territories of the USSR, 1941–1945
• (Γερμανικά) Gottwald, Alfred, and Shulle, Diana, Die "Judendeportationen" aus dem Deutschen Reich 1941–1945 Wiesbaden 2005, (ISBN 3-86539-059-5)
• Hilberg, Raul, The destruction of the European Jews, (3d ed.) Νιού Χέβεν, Κονέκτικατ και , Λονδίνο: Yale University Press 2003 (ISBN 0-300-09592-9)