Βικιπαίδεια

Ελένη Μπιμπίκου - Αντωνιάδη

Ελληνίδα βυζαντινολόγος και νεοελληνίστρια

Η Ελένη Μπιμπίκου - Αντωνιάδη[2] (Αθήνα, 21 Ιουλίου 1923 - Αθήνα, 12[3] ή 13[4] Ιουνίου 2017) ή Ελένη Αντωνιάδη - Μπιμπίκου,[4] από το όνομά της στα γαλλικά, Hélène Antoniadis-Bibicou[5] (εναλλακτική γαλλική γραφή του επωνύμου: Antoniadès-Bibicou)[6] ήταν επιφανής Ελληνίδα (πολιτογραφημένη Γαλλίδα) μαρξίστρια βυζαντινολόγος και πανεπιστημιακός με σπουδαίο επιστημονικό έργο τόσο στον τομέα της βυζαντινής ιστορίας, όσο και των νεοελληνικών σπουδών. Ήταν δραστήριο μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας στη Γαλλία, του οποίου διετέλεσε υπεύθυνη για πολλά χρόνια.[3]

Ελένη Μπιμπίκου - Αντωνιάδη
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Ελένη Αντωνιάδη-Μπιμπίκου (Ελληνικά)
Γέννηση21  Ιουλίου 1923[1]
Αθήνα
Θάνατος13  Ιουνίου 2017[1]
Αθήνα
ΕθνικότηταΕλληνίδα
ΥπηκοότηταΕλλάδα και Γαλλία
ΣπουδέςΕθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και École pratique des hautes études
ΣύντροφοςΑντώνης Αντωνιάδης (†1983)
Επιστημονική σταδιοδρομία
Ερευνητικός τομέαςιστορία, βυζαντινές σπουδές και βαλκανικές σπουδές
Επηρεάστηκε απόΔιονύσιο Ζακυθηνό
Φερνάν Μπρωντέλ
Καρλ Μαρξ
Ιδιότηταιστορικός
δεδομένα (π • σ • ε )

Βιογραφία Επεξεργασία

Η Ελένη Μπιμπίκου γεννήθηκε στην Αθήνα στις 15 Ιουνίου 1923. Στη διάρκεια της Δικτατορίας του Μεταξά (1940) έγινε μέλος της νεολαίας του ΚΚΕ, ΟΚΝΕ. Στα χρόνια της Κατοχής έλαβε μέλος ως φοιτήτρια στο «ΕΑΜ Νέων», και την ΕΠΟΝ, στο έντυπο της οποίας (Νέα Γενιά) συμμετείχε και στη σύνταξη.[7] Σπούδασε στο Ιστορικό - Αρχαιολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μαθητεύοντας κοντά στον μεγάλο Έλληνα βυζαντινολόγο Διονύσιο Ζακυθηνό.[4]

Το Μάιο του 1947 έφυγε για τη Γαλλία, για παραπέρα σπουδές με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης. Οι υποτροφίες είχαν δοθεί, με πρωτοβουλία του τότε διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου της Αθήνας Οκτάβιου Μερλίε, μετά τα Δεκεμβριανά του 1944 και το κύμα συλλήψεων εναντίον των κομμουνιστών και των συμπαθούντων αυτών, κυρίως σε αριστερούς νέους της ΕΑΜικής αντίστασης, οι οποίοι αναχώρησαν με το πλοίο Ματαρόα το 1945. Η Ελένη Μπιμπίκου, ωστόσο, καθυστέρησε τη μετάβασή της στη γαλλική πρωτεύουσα για λόγους προσωπικούς και αλληλεγγύης προς αντιστασιακούς φοιτητές που είχαν βρεθεί φυλακισμένοι μετά τα γεγονότα του Δεκεμβρίου.[8] Στο Παρίσι, όπου βρέθηκε, συνέχισε την πολιτική δράση της και ανήκε στην ομάδα που εργάστηκε για την πραγματοποίηση του ταξιδιού του επιφανούς Γάλλου ποιητή Πωλ Ελυάρ (ως επικεφαλής αντιπροσωπείας) κατά το 1949 στο Γράμμο, για να συναντηθεί με τους μαχητές και τις μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.[9]

Φοίτησε κοντά στoν διαπρεπή βυζαντινολόγο Πωλ Λεμέρλ, καθώς και στον Φερνάν Μπρωντέλ,[4] τον επικεφαλής της διάσημης ιστορικής Σχολής των Annales. Αρχικά ως ερευνήτρια στη Σορβόνη και στο 4ο Τμήµα École pratique des hautes études (EPHE) ενδιαφέρθηκε για το αντικείμενο «Ο Αγώνας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας και η κοινή γνώµη στη Γαλλία», και προώθησε μία ευρεία και διεπιστηµονικού χαρακτήρα έρευνα σε αρχεία και βιβλιοθήκες ανά την Ευρώπη.[7] Η Ελένη Μπιμπίκου - Αντωνιάδη απασχολήθηκε ως ερευνήτρια στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας (CENRS) από το 1951 (από τις πρώτες Ελληνίδες που εργάστηκαν στο συγκεκριμένο επιστημονικό ίδρυμα) και το 1954[7] υπήρξε μέλος του αρχικού, ιδρυτικού πυρήνα των πέντε μελετητών του Κέντρου Ιστορικών Ερευνών (Centre de recherches historiques) του 6ου τμήματος της EPHE (που αργότερα έγινε η École des hautes études en sciences sociales -EHESS), το οποίο συνιστούσε μια από τις βάσεις των Γάλλων πανεπιστημιακών, ιστορικών των Annales, με επικεφαλής τότε τον Λυσιέν Φαμπρ (Lucien Febvre), τον οποίο το 1956 διαδέχτηκε ο Μπρωντέλ. Εκεί, η Μπιμπίκου - Αντωνιάδη διηύθυνε από το 1965 το μεταπτυχιακό σεμινάριο «Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας του Βυζαντίου και της Νεότερης Ελλάδας», το οποίο υπήρξε το πρώτο σεμινάριο με αυτή τη θεματική εκτός Ελλάδας.[8][10] Το μεταπτυχιακό αυτό πρόγραμμα, «υπήρξε για πάνω από 30 χρόνια μια ολοζώντανη κυψέλη μάθησης, έρευνας, ελεύθερης έκφρασης και δημοκρατίας όπου πραγματοποιήθηκε η δημιουργική συνάντηση της ελληνικής με τη γαλλική ιστοριογραφία για τις νέες γενιές των Ελλήνων ιστορικών που διαπρέπουν σήμερα στα πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού».[4]

Κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών στην Ελλάδα, η Ελένη Αντωνιάδη ανέπτυξε αντιδικτατορική δραστηριότητα στη Γαλλία, ιδρύοντας και συμμετέχοντας σε συναφείς κινήσεις. Εξέλεγη γενική γραμματέας της Ελληνογαλλικής Κίνησης για µια Ελεύθερη Ελλάδα (Mouvement gréco-français pour une Grèce libre), η οποία είχε ως πρόεδρο τον μετέπειτα σοσιαλιστή υπουργό Ρολάν Ντυμά. Στην πολύχρονη διαδρομή της διετέλεσε μέλος πολλών επιστημονικών φορέων. Ανάμεσα στα άλλα υπήρξε αντιπρόεδρος της Διεπιστηµονικής Εταιρείας «Pierre Belon» (Παρίσι), πρόεδρος της Εταιρείας Μελέτης Ελληνικών Προβληµάτων (Association d'Etudes de problèmes helléniques, Παρίσι) και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Οικονοµικής Ιστορίας.[7] Μαζί με τον διακεκριμένο βυζαντινόλογο Αντρέ Γκιγιού (1923-2013), είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στη Γαλλική Επιτροπή της Διεθνούς Ένωσης Σπουδών Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης (Association international du Sud-Est européen, AIESEE), η οποία εξέδιδε το επιστημονικό περιοδικό Études balkaniques.[4]

Ήταν νυμφευμένη με τον µαθηµατικό και πολιτικό μηχανικό Αντώνη Αντωνιάδη (†1983),[7] ο οποίος υπήρξε στέλεχος του ΚΚΕ και ανταποκριτής του Ριζοσπάστη στο Παρίσι. Η ίδια η Ελένη Αντωνιάδη, μετά το θάνατό του έλαβε τη σκυτάλη της ανταποκρίτριας της εφημερίδας του ΚΚΕ μέχρι το 1991.[11]

Τιμές Επεξεργασία

Η Ελένη Μπιμπίκου - Αντωνιάδη έλαβε σημαντικές τιμητικές διακρίσεις σε Ελλάδα και Γαλλία. Δια τη δράση της στη διάρκεια της Κατοχής στην Ελλάδα, τιμήθηκε με το Μετάλλιο της Εθνικής Αντίστασης, καθώς και το τιµητικό δίπλωµα του Πανελληνίου Συνδέσμου Δημοσιογράφων Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης 1941-44. Το 2012 έλαβε από το Ελληνικό κράτος το παράσημο του Χρυσού Σταυρού του Τάγματος της Ευποιΐας.[7] Η απονομή της διάκρισης έγινε στο Παρίσι, το Δεκέμβριο του 2012, από τον Έλληνα πρέσβη, ο οποίος τόνισε την εξαιρετική σημασία που είχε η ζωή και το έργο της για τον Ελληνισμό. Το 2007 είχε λάβει από το Σύνδεσμο Ελληνίδων Επιστημόνων το βραβείο «Υπατία». Η Γαλλία τίμησε την Ελένη Αντωνιάδη με την απόδοση Ακαδημαϊκών Φοινίκων (Palmes académiques).[3]

To 2007 οι καθηγητές Ζιλ Γκριβώ και Σωκράτης Πετμεζάς επιμελήθηκαν την έκδοση του αφιερωματικού τόμου Byzantina et Moderna. Mélanges en l'honneur d' Hélène Antoniadis-Bibicou (στα γαλλικά, Αθήνα). Στο σύμμεικτο αυτό έργο συγκεντρώθηκαν 31 κείμενα πανεπιστημιακών και ανεξάρτητων ερευνητών, φίλων, συνεργατών και μαθητών της Ελένης Αντωνιάδη, μελέτες γύρω από την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ιστορίας της μεσαιωνικής, νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας, για να τιμηθεί το έργο της και η επιστημονικές προοπτικές που ίδια είχε ανοίξει στην EHESS με το σεμινάριό της. Ο τόμος φιλοξενεί, μεταξύ άλλων, εργασίες της ακαδημαϊκού Χρύσας Μαλτέζου, των καθηγητών Νικολάι Τόντοροφ, Στάθη Δαμιανάκου, Κριστιάν Κλαπίς-Ζυμπέρ, Αντρέ Γκιγιού, Μαρίας Νυσταζοπούλου - Πελεκίδου, Έλλης Γιωτοπούλου - Σισιλιάνου, Κώστα Κωστή, Άννας Ταμπάκη, των ιστορικών Βάσια Τσοκόπουλου και Λεωνίδα Εμπειρίκου κ.άλ.[12]

Έργα Επεξεργασία

Οι αυτοτελείς δημοσιεύσεις της Ελένης Αντωνιάδη περιλαμβάνουν δύο σημαντικές μονογραφίες: η πρώτη, για τους δασμούς των τελωνείων στο Βυζάντιο (1963) και, η δεύτερη, γύρω από την ύπαρξη του ναυτικού θέματος των Καραβησιάνων (1966). Από εκεί και πέρα, το έργο της εκτείνεται σε πλήθος από ­μικρότερες μελέτες (όλες στα γαλλικά) γύρω από ζητήματα όπως: οι διπλωματικές σχέσεις Βυζαντίου και Νορμανδών (1960), οι βυζαντινο-βενετικές σχέσεις (1962), οι επαφές των Βυζαντινών με τους Σελτζούκους, έπειτα από τη Μάχη του Ματζικέρτ (1964) κ.άλ.[13]

Πολύ σημαντικές θεωρούνται και οι συμβολές της που διερευνούν την ιστορική και πολιτιστική διασύνδεση του ύστερου ελληνικού (και ευρύτερα του βαλκανικού) μεσαίωνα με την Τουρκοκρατία και την αυγή των νεότερων χρόνων, με μελέτες όπως: «Ερημωμένα χωριά στην Ελλάδα» (1965, στα γαλλικά), «Μεθοδολογικά προβλήματα της ιστορικής έρευνας για τον Αγώνα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας» (1981), «Ιστορικά προβλήματα της κοινότητας χωρίου κατά τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο» (1988, στα γαλλικά), «Ελλάδα 1350-1650» (1986, στα γερμανικά) και «Οι ιστορικές συνθήκες του σχηματισμού της ταυτότητας και των πολιτιστικών διαφορών των βαλκανικών λαών» (1996, στα γαλλικά).[13]

Αυτοτελείς εκδόσεις Επεξεργασία

  • Recherches sur les Douanes à Byzance: l'«octava», le «kommerkion» et les commerciaires. Σειρά: Cahier des Annales, αρ. 20. Παρίσι: Librairie Arman Colin, 1963.
  • Villages désertés en Grèce: un bilan provisoire. Παρίσι: S.E.V.P.E.N., 1965. (Αυτοτελής εκτύπωση του άρθρου με τον ίδιο τίτλο).
  • Études d'histoire maritime de Byzance: à propos du «Thème des Carabisiens». Σειρά: Bibliothèque générale de l'Ecole pratique des hautes études - VIe Section. Παρίσι: S.E.V.P.E.N., 1966.
  • (επιμ.) Le féodalisme à Byzance: problèmes du mode de production de l'Empire byzantin. Σειρά: Recherches internationales à la lumière du marxisme, αρ. 79. Παρίσι: Éditions de “La nouvelle critique”, 1974.
  • Το Βυζάντιο και ο ασιατικός τρόπος παραγωγής. Κέντρο Μαρξιστικών Ερευνών (ΚΜΕ), σειρά: Επιστημονικοί διάλογοι. Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή. 1988.  (Αυτοτελής ελληνική έκδοση της μελέτης «Byzance et le mode de production asiatique», που πρωτοδημοσιεύθηκε στα γαλλικά τo 1966, στο περιοδικό La Pensée, τεύχ. 129).
  • Προβλήματα ιστορίας 1: Βυζαντινά, μεταβυζαντινά, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 1996.
  • (επιμ.) L'homme et son environnement dans le Sud-Est européen (σε συνεργασία με τους Μ. Αιμάρ και Αντρέ Γκιγιού). Παρίσι: Éditions de l’Association Pierre Belon, 2011

Αρθρογραφία Επεξεργασία

  • «Une page d'histoire diplomatique de Byzance au Xle siècle: Michel VII Doukas, Robert Guiscard, et la pension des dignitaires», Byzantion 29-30 (1959).
  • «Notes sur les relations de Byzance avec Venise. Un point de vue byzantin», Θησαυρίσματα (Βενετία) 1 (1962).
  • «Un aspect des relations byzantino-turques en 1073-1074», στον τόμο Actes du XIIe Congrès international d'Études byzantines, III. Comité yougoslave des Études byzantines: Βελιγράδι, 1964
  • «Note sur l'un des signataires du chrysobulle de Michel VII Doukas en faveur de Robert Guiscard: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΟΣ ou ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ?», Revue des études byzantines 23 (1965).
  • «Villages désertés en Grèce: un bilan provisoire», στον τόμο Villages désertés et histoire économique, XIe-XVIIIe siècles, πρόλογος: Φερνάν Μπρωντέλ. Σειρά: Les Hommes et La Terre, αρ. 11. Παρίσι: S.E.V.P.E.N., 1965.
  • «Byzance et le mode de production asiatique», La Pensée 129 (1966). Αναδημοσιεύθηκε στον τόμο του Centre d'études et de recherches marxistes, Sur le mode de production asiatique, Παρίσι: Les Éditions sociales, 1969 (β' έκδοση: 1974).
  • «Démographie, salaires et prix au XIe siècle», Annales ESC 27 (1972).
  • «Quelques notes sur l'enfant de la moyenne époque byzantine (du VIe au XIIe siècle)», Annales de démographie historique (1973).
  • «Ερημωμένα χωριά στην Ελλάδα: ένας προσωρινός απολογισμός», στον τόμο Η οικονομική δομή των βαλκανικών χωρών, 15ος-19ος αιώνας, επιμέλεια: Σπύρος Ασδραχάς. Αθήνα: Μέλισσα, 1979. (Ελληνική απόδοση του γαλλικού ομότιτλου κειμένου).
  • «Μεθοδολογικά προβλήματα της ιστορικής έρυνας για τον Aγώνα της Eλληνικής Aνεξαρτησίας», στον τόμο του ΚΜΕ, Η Επανάσταση του Εικοσιένα. Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή, 1988.
  • «Προβλήματα της φεουδαρχίας στο Βυζάντιο», Επιστημονική Σκέψη 1 (1981).
  • «Griechenland 1350-1650», στον τόμο Handbuch der europäischen Wirtschaftsgeschichte und Sozialgeschichte, III, επιμέλεια: Wolfram Fischer, Jan A. van Houtte και Hermann Kellenbenz. Στουτγάρδη: Klett-Cotta, 1986.
  • «Conditions historiques de la formation du commun et du différent dans les cultures des pays balkaniques», Études balkaniques (Παρίσι, Cahiers Pierre Belon, αρ. 3), 1996.
  • «À titre d’introduction sur la diaspora hellénique en France», στον τόμο La Diaspora hellénique en France, επιμέλεια: Gilles Grivaud. Αθήνα: École Française d’Athènes & Παρίσι: De Broccard, 2000.
  • «Πρόλογος», στον τόμο Το κομματικό αρχείο. Διαδρομές, εμπλοκές: Το Αρχείο του ΚΚΕ Εσωτερικού και η αντιδικία του ΚΚΕ με τους επαγγελματίες ιστορικούς, επιμέλεια: Αλέξανδρος Δάγκας και Γιώργος Λεοντιάδης. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο, 2009.

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ 1,0 1,1 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 12315485p.
  2. ↑ Βλ. βιβλιογραφική εγγραφή στην Ψηφιοθήκη ΑΠΘ. Ανακτήθηκε στις 2017-06-16.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 G(eorgia).M(arioli) (15 Ιουνίου 2017). «Décès d'Hélène Antoniadis - Bibicou». Grèce Hebdo (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 18 Ιουνίου 2017. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Καπλάνογλου, Μάνια (15 Iουνίου 2017). «Αποχαιρετισμός στην Ελένη Αντωνιάδη-Μπιμπίκου». Εφημερίδα των Συντακτών. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2017-06-15. https://web.archive.org/web/20170615193510/http://www.efsyn.gr/arthro/apohairetismos-stin-eleni-antoniadi-mpimpikoy. Ανακτήθηκε στις 2017-06-16. 
  5. ↑ Βλ. βιβλιοπαρουσίαση (στα γαλλικά) στο: Revue des études byzantines, 27.1 (1969): σελ. 337. Ανακτήθηκε στις 2017-06-16.
  6. ↑ Savvides, A.G.C. (2007). Byzantino-Normannica: The Norman Capture of Italy and the First Two Norman Invasions in Byzantium. Λουβέν: Peeters Publishers. σελ. 10. ISBN 9042919116. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2017. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 «Μπιμπίκου - Αντωνιάδη, Ελένη». biblionet.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουνίου 2017. 
  8. ↑ 8,0 8,1 «Hélène Antoniadis-Bibicou, Byzance revisitée». Grèce Hebdo (στα Γαλλικά). 1 Νοεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουνίου 2017.  (Συνέντευξη στη Γεωργία Μαριόλη).
  9. ↑ «Κηδεύτηκε το Σάββατο η Ελένη Μπιμπίκου - Αντωνιάδη». Ριζοσπάστης: σελ. 8. 20 Ιουνίου 2017. http://www.rizospastis.gr/story.do?id=9403003. Ανακτήθηκε στις 2017-06-21. 
  10. ↑ Βλ. βιογραφικό σημείωμα στο οπισθόφυλλο του Το Βυζάντιο και ο ασιατικός τρόπος παραγωγής.
  11. ↑ «"Εφυγε" από τη ζωή η σ. Ελένη Μπιμπίκου - Αντωνιάδη». Ριζοσπάστης: σελ. 6. 14 Ιουνίου 2017. http://www.rizospastis.gr/story.do?id=9393787. Ανακτήθηκε στις 2017-06-16. 
  12. ↑ «Byzantina et Moderna». biblionet.gr (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 18 Ιουνίου 2017. 
  13. ↑ 13,0 13,1 Σαββίδης, Αλέξιος Γ.Κ. (26 Ιουλίου 1998). «Οψεις Βυζαντίου». Το Βήμα. http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=101643. Ανακτήθηκε στις 2017-06-26. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

  • Interview (στα Γαλλικά). Géopolis. 13 Φεβρουαρίου 2013. Συμβαίνει στα 00:41.  Unknown parameter |hostsite= ignored (βοήθεια); Unknown parameter |producer= ignored (βοήθεια); Unknown parameter |speaker= ignored (βοήθεια)
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ελένη_Μπιμπίκου_-_Αντωνιάδη&oldid=10216109"