Εξέγερση του Πολυτεχνείου

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν μαζική εκδήλωση λαϊκής αντίθεσης απέναντι στη στρατιωτική δικτατορία, που έλαβε χώρα στην ελληνική επικράτεια μεταξύ 14 και 17 Νοεμβρίου του 1973. Ξεκίνησε στις 14 Νοεμβρίου με την κατάληψη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, από φοιτητές και σπουδαστές. Αυτή κλιμακώθηκε σε αντιδικτατορική εξέγερση στην οποία ενσωματώθηκαν μετέπειτα πολίτες, και διαμαρτυρόμενοι αγρότες.

Εξέγερση του Πολυτεχνείου
Ο χώρος έξω από το υπό κατάληψη ΕΜΠ την 16η Νοεμβρίου
Ημερομηνία	14-17 Νοεμβρίου 1973
Τόπος	Αθήνα
Συντεταγμένες	37°59′16″N 23°43′54″E
Στόχοι	Διεξαγωγή ελεύθερων φοιτητικών εκλογών, κατάργηση νόμου στράτευσης φοιτητών (αρχικά) Πτώση του δικτατορικού καθεστώτος (τελικά)
Αποτέλεσμα	Καταστολή της εξέγερσης Κήρυξη στρατιωτικού νόμου
Εμπλεκόμενες πλευρές
Φοιτητές Πολίτες Εργάτες Κυβέρνηση της Ελλάδας
Ηγετικά πρόσωπα
αποκεντρωμένη διοίκηση Γεώργιος Παπαδόπουλος Σπύρος Μαρκεζίνης
Απολογισμός
Απώλειες	24 επώνυμοι νεκροί 16 ανώνυμες περιπτώσεις
Τραυματίες	>2.000 (1.103 εξακριβωμένοι)
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα ()

Κατεστάλη αιματηρά πρωί της 17ης Νοεμβρίου, με την είσοδο άρματος μάχης στον χώρο του πολυτεχνείου και την επαναφορά σε ισχύ του σχετικού στρατιωτικού νόμου που απαγόρευε τις συγκεντρώσεις και την κυκλοφορία σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.

Αίτια των γεγονότων

Η Ελλάδα βρισκόταν από τις 21 Απριλίου 1967 υπό τη διακυβέρνηση του στρατού, καθεστώς που είχε καταργήσει τις ατομικές ελευθερίες, είχε διαλύσει τα πολιτικά κόμματα και είχε εξορίσει, φυλακίσει και βασανίσει πολιτικούς και πολίτες με κριτήριο τις πολιτικές τους πεποιθήσεις.

Το 1973 βρίσκει τον πραξικοπηματία πρωθυπουργό της χώρας, Γεώργιο Παπαδόπουλο, να έχει ξεκινήσει διαδικασία φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος, η οποία συμπεριλάμβανε την αποφυλάκιση των πολιτικών κρατουμένων και μερική άρση της λογοκρισίας. Επίσης, εκλογές στις 10 Φεβρουαρίου 1974, για επιστροφή σε πολιτική διακυβέρνηση υπό το αναθεωρημένο σύνταγμα του 1968. Το σύνταγμα αυτό, όμως, διατηρούσε τη θέση του Στρατού στο σύστημα εξουσίας και τη δυνατότητά του να επεμβαίνει στην πολιτική ζωή της χώρας, όποτε το έκρινε απαραίτητο. Ωστόσο, παρά τη ευμενή υποδοχή από την πλειοψηφία του αστικού πολιτικού κόσμου, το ΚΚΕ και το ΠΑΚ επέκριναν τα σχέδια της χούντας καθώς επρόκειτο για προσχηματική φιλελευθεροποίηση η οποία δεν θα επέφερε ουσιαστικές αλλαγές στο υπάρχον καθεστώς.

Η χούντα, στην προσπάθειά της να ελέγξει κάθε πλευρά της πολιτικής, είχε αναμιχθεί στον φοιτητικό συνδικαλισμό από το 1967, απαγορεύοντας τις φοιτητικές εκλογές στα πανεπιστήμια, στρατολογώντας υποχρεωτικά τους φοιτητές, και επιβάλλοντας μη εκλεγμένους ηγέτες των φοιτητικών συλλόγων στην Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδας (ΕΦΕΕ). Αυτές οι ενέργειες δημιούργησαν έντονα αντιδικτατορικά αισθήματα στους φοιτητές, όπως αυτόν της Γεωλογίας, Κώστα Γεωργάκη, ο οποίος αυτοπυρπολήθηκε δημόσια το 1970 στην Γένοβα της Ιταλίας σε ένδειξη διαμαρτυρίας εναντίον της χούντας. Με αυτή την εξαίρεση, η πρώτη μαζική δημόσια εκδήλωση διαμαρτυρίας κατά του καθεστώτος ήρθε από τους φοιτητές, στις 21 Φεβρουαρίου 1973.

Οι αναταραχές ξεκίνησαν λίγο νωρίτερα, στις 5 Φεβρουαρίου, όταν οι φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφάσισαν αποχή από τα μαθήματά τους. Στις 13 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε διαδήλωση μέσα στο Πολυτεχνείο και η χούντα παραβίασε το πανεπιστημιακό άσυλο, δίνοντας εντολή στην αστυνομία να επέμβει. Έντεκα φοιτητές συλλήφθηκαν και παραπέμφθηκαν σε δίκη. Με αφορμή αυτά τα γεγονότα, στις 21 Φεβρουαρίου, περίπου τρεις με τέσσερις χιλιάδες φοιτητές της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κατέλαβαν το κτίριο της σχολής στο κέντρο της Αθήνας επί της οδού Σόλωνος, ζητώντας ανάκληση του νόμου 1347 που επέβαλε την στράτευση «αντιδραστικών νέων», καθώς 88 συμφοιτητές τους είχαν ήδη στρατολογηθεί με τη βία. Από την ταράτσα του κτιρίου απαγγέλλουν τον ακόλουθο όρκο: «Εμείς οι φοιτηταί των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ορκιζόμαστε στο όνομα της ελευθερίας να αγωνισθούμε μέχρι τέλους για την κατοχύρωση: α) των ακαδημαϊκών ελευθεριών, β) του πανεπιστημιακού ασύλου, γ) της ανακλήσεως όλων των καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων». Η αστυνομία έλαβε εντολή να επέμβει και πολλοί φοιτητές σε γύρω δρόμους υπέστησαν αστυνομική βία, χωρίς όμως τελικά να παραβιαστεί το πανεπιστημιακό άσυλο. Τα γεγονότα στη Νομική αναφέρονται συχνά ως προάγγελος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.

Η εξέγερση των φοιτητών επηρεάστηκε επίσης σημαντικά και από τα νεανικά κινήματα της δεκαετίας του '60, και ειδικά από τα γεγονότα του Μάη του '68.

Τα γεγονότα

14 Νοεμβρίου

Η πύλη του Πολυτεχνείου, 17 Νοεμβρίου 2011

Στις 14 Νοεμβρίου 1973 φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφάσισαν αποχή από τα μαθήματα και ξεκίνησαν διαδηλώσεις καθώς εξέδωσαν ψήφισμα, με το οποίο ζητούσαν την ανάκληση των αποφάσεων της Χούντας για τη διεξαγωγή των φοιτητικών εκλογών, εκδημοκρατισμό των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, αύξηση των δαπανών για την παιδεία στο 20% του προϋπολογισμού και ανάκληση του Ν.1347 για την αναγκαστική στράτευση των φοιτητών. [1]

Οι φοιτητές οχυρώθηκαν μέσα στο κτίριο της σχολής επί της οδού Πατησίων και ξεκίνησαν τη λειτουργία του ανεξάρτητου ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου. Ο πομπός κατασκευάστηκε μέσα σε λίγες ώρες στα εργαστήρια της σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών από τον Γιώργο Κυρλάκη. Το, πλέον ιστορικό, μήνυμά τους ήταν: «Εδώ Πολυτεχνείο! Λαέ της Ελλάδας το Πολυτεχνείο είναι σημαιοφόρος του αγώνα μας, του αγώνα σας, του κοινού αγώνα μας ενάντια στη δικτατορία και για την Δημοκρατία». Εκφωνητές του σταθμού ήταν η Μαρία Δαμανάκη, ο Δημήτρης Παπαχρήστος και ο Μίλτος Χαραλαμπίδης. Το πρώτο βράδυ της κατάληψης του Πολυτεχνείου μια ομάδα περίπου εκατό χουντικών νεολαίων της οργάνωσης Κόμμα 4ης Αυγούστου (Κ4Α) του Κώστα Πλεύρη μαζί με ασφαλίτες και παρακρατικούς αποφάσισαν να οργανώσουν εισβολή στο Πολυτεχνείο, αλλά ελλείψει σχεδιασμού και ηγεσίας περιορίστηκαν στην παρεμπόδιση της τροφοδοσίας των φοιτητών από εξωτερικές ομάδες περιφρούρησης. Οι διαδηλώσεις, τα συλλαλητήρια και οι εκδηλώσεις κατά του καθεστώτος της Χούντας αυξήθηκαν. Κυρίως στην Αθήνα, αλλά και σε σημεία της επαρχίας, δημιουργήθηκαν συνθήκες εξέγερσης. Από τις 14 μέχρι και τις 17 Νοεμβρίου (και πιο περιορισμένα μέχρι τις 18) στήθηκαν οδοφράγματα και διεξήχθησαν οδομαχίες μεταξύ εξεγερμένων και αστυνομίας.

16 Νοεμβρίου

Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Μακεδονία (16 Νοεμβρίου 1973)

Την 16η Νοεμβρίου στο Πολυτεχνείο κατευθύνθηκαν πλήθη κόσμου αρχικά κατά μόνας και έπειτα συντεταγμένα, όπως μαθητές Γυμνασίων και τεχνικών και επαγγελματικών σχολών καθώς και μια ομάδα αγροτών από τα Μέγαρα, μετά την αναβολή της συζήτησης της προσφυγής τους στο ΣτΕ κατά της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης των κτημάτων τους για την ανέγερση ενός διυλιστηρίου.

Καθώς ο κόσμος συνέρρε προς το Πολυτεχνείο, το μεσημέρι και το απόγευμα ξεκίνησαν από εκεί διαδηλώσεις προς σημεία του κέντρου των Αθηνών, μεταξύ των οποίων μια διαδήλωση 2-3 χιλιάδων που βάδισε στις 6 το απόγευμα στη Σταδίου με κατεύθυνση προς το Σύνταγμα, αλλά συγκρούστηκε σφοδρά με την αστυνομία στην πλατεία Κλαυθμώνος και διαλύθηκε, με αποτέλεσμα τραυματισμούς εργαζομένων και μαθητών τεχνικών σχολών και την πυροδότηση μιας φημολογίας για νεκρούς εργάτες. Διαδηλωτές επιτέθηκαν σε αστυνομικούς και διαλύθηκαν με ρίψη δακρυγόνων από αστυνομικά οχήματα στα Χαυτεία, όπου βρέθηκε ο Σπυρίδων Κοντομάρης, βουλευτής της Ένωσης Κέντρου που τραυματίστηκε θανάσιμα, γινόμενος ο πρώτος νεκρός της εξέγερσης, ενώ άλλοι διαδηλωτές κατέλαβαν για λίγο μέρος του κτηρίου της Νομαρχίας Αττικής στην Αιόλου, γεννώντας την εντύπωση μιας επικείμενης αναμέτρησης με το δικτατορικό καθεστώς. Οι συνεχιζόμενες συγκρούσεις στα Χαυτεία, με την ενίσχυση μαθητών φροντιστηρίων, διαλύθηκαν αργότερα με τη ρίψη πυροβολισμών. Η αστυνομία διέλυσε ένα οδόφραγμα των διαδηλωτών στην Πατησίων και από τις 8 ξεκίνησε να ρίχνει δακρυγόνα στο χώρο μπροστά από και αργότερα και μέσα στο Πολυτεχνείο, διαλύοντας το συγκεντρωμένο πλήθος από την περιοχή, η οποία μετατρεπόταν σε πεδίο μάχης, όπου παρέμειναν μόλις μερικές εκατοντάδες.

Από τις 20:00 300-500 περίπου διαδηλωτές ξεκίνησαν να επιτίθενται στη δύναμη 60 περίπου ανδρών που φρουρούσαν το υπουργείο Δημοσίας Τάξεως, στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου, και, όταν έφτασαν στην είσοδο απωθήθηκαν με πυρά, με εκ των υστέρων έγκριση του Παπαδόπουλου. Έκτοτε, κάθε εμφάνιση διαδηλωτών, ως την τελευταία επίθεσή τους με μολότοφ στις 22:00, απαντήθηκε με πυρά από τη φρουρά του υπουργείου που -ενισχυμένη με χωροφύλακες, αστυνομικούς και τεθωρακισμένα οχήματα ρίψης δακρυγόνων- έφτασε να αριθμεί 300 άνδρες. Εναντίον των διαδηλωτών χρησιμοποιήθηκε ένα πολυβόλο τοποθετημένο στην ταράτσα του κτηρίου, ενώ πυροβολούσαν και άτομα με πολιτικά, όπως ο Ηλίας Τσιαπούρης ή Τσαπούρας, μέλος της νεολαίας του Κ4Α. Από τους πυροβολισμούς τραυματίστηκαν τουλάχιστον 34 άτομα, που έχουν ταυτοποιηθεί, εκ των οποίων ένας, ο 17χρονος Διομήδης Κομνηνός, έχασε τη ζωή του.

Μετά τις 22:00 οι επιθέσεις κατά του υπουργείου έπαυσαν, αλλά η φρουρά του συνέχισε να πυροβολεί στοχεύοντας από κοινού με ομάδες ελεύθερων σκοπευτών που βρίσκονταν σε γύρω κτήρια να αποτρέψουν την παραμονή ή προσέγγιση διαδηλωτών στην περιοχή του Πολυτεχνείου, όπου οι διαδηλωτές είχαν φτιάξει φωτιές και οδοφράγματα, ενώ παράλληλα δακρυγόνα εκτοξεύονταν από μηχανοκίνητα χημικού πολέμου της Αστυνομίας και της Χωροφυλακής, ενώ δρούσαν και οπλισμένοι αστυνομικοί, που πυροβολούσαν ή χτυπούσαν αδιακρίτως με γκλομπς διερχόμενους. Τη νύχτα της 16ης Νοεμβρίου η ίδια ομάδα νεολαίων του Κ4Α που είχε συγκεντρωθεί το πρώτο βράδυ, μεταξύ των οποίων και ο δεκαεξάχρονος τότε μετέπειτα αρχηγός της Χρυσής Αυγής Νίκος Μιχαλολιάκος, συγκεντρώθηκαν έξω από τα γραφεία της οργάνωσης, στη διασταύρωση των οδών Μπουμπουλίνας και Αλεξάνδρας, αλλά διασκορπίστηκαν μετά την επίθεση ενός αγήματος αστυνομικών που δεν αντιλήφθηκε την ταυτότητά τους.

Η κατεστραμμένη πύλη του ιδρύματος, την οποία κατέρριψε το άρμα μάχης στις 17 Νοεμβρίου του 1973, και το γλυπτό «Προς τιμήν των θυμάτων» του Μέμου Μακρή.

Στις 3 π.μ. της 17ης Νοεμβρίου, και ενώ οι διαπραγματεύσεις για ασφαλή αποχώρηση των φοιτητών από το χώρο του Πολυτεχνείου βρίσκονταν σε εξέλιξη, αποφασίστηκε από τη μεταβατική κυβέρνηση η επέμβαση του στρατού και ένα από τα τρία άρματα που είχαν παραταχθεί έξω από τη σχολή, γκρέμισε την κεντρική πύλη. Κατά την είσοδο του άρματος, υποστηρίζεται, χωρίς να έχει αποδειχθεί, ότι συνεθλίβησαν 2–3 φοιτητές που βρίσκονταν πίσω από την πύλη (γεγονός «λίαν πιθανό αλλά ανεπιβεβαίωτο» σύμφωνα με το πόρισμα του εισαγγελέα Τσεβά). Επίσης, από τα συντρίμμια τραυματίστηκε σοβαρά, με συντριπτικά κατάγματα στα πόδια, η φοιτήτρια Πέπη Ρηγοπούλου. Ο σταθμός του Πολυτεχνείου έκανε εκκλήσεις στους στρατιώτες να αψηφήσουν τις εντολές των ανωτέρων τους και στη συνέχεια ο εκφωνητής απήγγειλε τον Ελληνικό Εθνικό Ύμνο. Η μετάδοση συνεχίστηκε ακόμα και μετά την είσοδο του άρματος στον χώρο της σχολής. Οι φοιτητές που είχαν παραμείνει στο Πολυτεχνείο, μαζεύτηκαν στο κεντρικό προαύλιο, ψάλλοντας τον εθνικό ύμνο. Η πτώση της πύλης ακολουθήθηκε από την είσοδο μιας μονάδας ενόπλων στρατιωτών των ΛΟΚ που οδήγησαν τους φοιτητές, χωρίς βία, έξω από το Πολυτεχνείο, μέσω της πύλης της οδού Στουρνάρη. Οι αστυνομικές δυνάμεις που περίμεναν στα δυο πεζοδρόμια της Στουρνάρη επιτέθηκαν στους φοιτητές, την έξοδο των οποίων αποφασίζουν (σύμφωνα και με το πόρισμα του εισαγγελέα Τσεβά) να περιφρουρήσουν κάποιοι από τους στρατιώτες, οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις επενέβησαν και εναντίον των αστυνομικών που βιαιοπραγούσαν στους φοιτητές. Πολλοί φοιτητές βρήκαν καταφύγιο σε γειτονικές πολυκατοικίες. Ελεύθεροι σκοπευτές της αστυνομίας άνοιξαν πυρ από γειτονικές ταράτσες, ενώ άνδρες της ΚΥΠ καταδίωξαν τους εξεγερθέντες. Οι εκφωνητές του σταθμού του Πολυτεχνείου παρέμειναν στο πόστο τους και συνέχισαν να εκπέμπουν για 40 λεπτά μετά την έξοδο, οπότε και συνελήφθησαν.

Οι νεκροί του Πολυτεχνείου

Η πρώτη λίστα με τους καταγεγραμμένους νεκρούς της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου, όπως δόθηκε σε συνέντευξη Τύπου που διοργάνωσε ο υφυπουργός της Χούντας Σπύρος Ζουρνατζής στις 19 Νοεμβρίου 1973, από τον προϊστάμενο της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Αθηνών Δημήτρη Καψάσκη. Αναφέρονται τα ονόματα των νεκρών που είχαν νεκροτομηθεί ως το απόγευμα της Κυριακής 18 Νοεμβρίου 1973.

Στρατιώτες και αστυνομικοί έβαλαν με πραγματικά πυρά κατά πολιτών μέχρι και την επόμενη μέρα, με συνέπεια αρκετούς θανάτους στον χώρο γύρω από το Πολυτεχνείο, αλλά και στην υπόλοιπη Αθήνα. Η πρώτη επίσημη καταγραφή, τον Οκτώβριο του 1974, από τον εισαγγελέα Δημήτρη Τσεβά, εντόπισε 18 επίσημους ή πλήρως βεβαιωθέντες νεκρούς και 16 άγνωστους «βασίμως προκύπτοντες». Ένα χρόνο αργότερα, ο αντιεισαγγελέας εφετών Ιωάννης Ζαγκίνης έκανε λόγο για 23 νεκρούς, ενώ κατά τη διάρκεια της δίκης που ακολούθησε προστέθηκε ακόμη ένας. Οι πρώτες δημοσιογραφικές προσπάθειες για την καταγραφή των γεγονότων μιλούσαν για 59 νεκρούς ή και 79 θύματα, με βάση τον κατάλογο Γεωργούλα. Σύμφωνα με έρευνα του Διευθυντή Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, το 2003, ο αριθμός των επωνύμων νεκρών ανερχόταν σε 24, ενώ αυτός των νεκρών αγνώστων στοιχείων σε 16. Το 2009 δημοσίευσε κατάλογο με τους 24 επώνυμους νεκρούς.

Μεταξύ αυτών ήταν οι μαθητές λυκείου Αλέξανδρος Σπαρτίδης, Διομήδης Κομνηνός και ένα πεντάχρονο αγόρι στην περιοχή του Ζωγράφου, νεκροί από στρατιωτικά και αστυνομικά πυρά κατά περίπτωση. Επίσης υπήρχαν δύο αλλοδαποί πολίτες: μια Νορβηγίδα φοιτήτρια και ένας Αφγανός ταχυδακτυλουργός, υπήκοος Τουρκίας.

Η δίκη για τα γεγονότα

Στις 30 Δεκεμβρίου του 1975 και μετά από ακροαματική διαδικασία 2,5 μηνών και διάσκεψη 6 ημερών ενώπιον του πενταμελούς εφετείου Αθηνών, εκδόθηκε η απόφαση του δικαστηρίου το οποίο κήρυξε ένοχους τους 20 από τους 32 κατηγορούμενους, αθωώνοντας 12. Οι κύριες ποινές που επιβλήθηκαν ήταν:

• Δημήτριος Ιωαννίδης (αρχηγός της ΕΣΑ την περίοδο της εξέγερσης): 7 φορές ισόβια για ηθική αυτουργία σε 7 ανθρωποκτονίες από πρόθεση και 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε 38 απόπειρες ανθρωποκτονιών και πρόκληση διάπραξης κακουργημάτων, καθώς και διαρκής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.
• Γεώργιος Παπαδόπουλος (εν ενεργεία δικτάτορας την περίοδο της εξέγερσης): 25 χρόνια κάθειρξη για απλή συνέργεια σε ανθρωποκτονίες από πρόθεση και απόπειρες ανθρωποκτονιών, καθώς και δεκαετής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.
• Σταύρος Βαρνάβας (αντιστράτηγος Ε.Α.): 3 φορές ισόβια για ηθική αυτουργία σε 3 ανθρωποκτονίες από πρόθεση και 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε 17 απόπειρες ανθρωποκτονιών και πρόκληση διάπραξης κακουργημάτων, καθώς και διαρκής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.
• Νικόλαος Ντερτιλής (ταξίαρχος Ε.Α.): ισόβια κάθειρξη και διαρκής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων για ανθρωποκτονία από πρόθεση του διερχόμενου Μιχαήλ Μυρογιάννη.
• Άλλοι τέσσερις ανώτατοι αξιωματικοί σε 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε συνολικά 12 ανθρωποκτονίες και 56 απόπειρες ανθρωποκτονιών, καθώς και δεκαετής στέρηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων.
• Άλλοι 12 κατηγορούμενοι σε μικρότερες ποινές, από 5 μήνες έως 10 χρόνια κάθειρξη για διάφορες κατηγορίες, κυρίως για ηθική αυτουργία σε επικίνδυνες σωματικές βλάβες. Οι ποινές κάτω του ενός έτους, ήταν εξαγοράσιμες.

Συνέπειες - απόηχος

Το Μνημείο των πεσόντων Ηρώων του Πολυτεχνείου στον δημοτικό κήπο Δράμας

Η αιματηρή καταστολή της εξέγερσης, που –όπως προκύπτει από την επισκόπηση του καταλόγου των καταγεγραμμένων νεκρών– χαρακτηρίσθηκε από δολοφονίες πολιτών ακόμη και δυο μέρες μετά τη στιγμή της εισόδου του τανκ στον περίβολο του Πολυτεχνείου, με κύρια αιτία την κήρυξη στρατιωτικού νόμου, προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις.

Κατά τους Σ. Σακελλαρόπουλο, Π. Σωτήρη, η εξέγερση του Πολυτεχνείου σήμανε την ανατροπή της διαδικασίας «φιλελευθεροποίησης» και την αρχή του τέλους για τη χούντα, καθώς οι εξελίξεις δεν επέτρεπαν πια τη συνδιαλλαγή με την τελευταία. Επίσης, αποτέλεσε τομή για τη νεότερη ελληνική πολιτική ιστορία καθώς, μέσω της εξέγερσης, η κοινωνική δυσαρέσκεια κατά των οικονομικών ανισοτήτων και του περιορισμού των πολιτικών ελευθεριών, η οποία χαρακτήριζε το μετεμφυλιακό κράτος εν γένει, μετατοπίστηκε προς τα αριστερά. Ωστόσο, τα κόμματα της Αριστεράς αιφνιδιάστηκαν από τη δυναμική της εξέγερσης και δεν μπόρεσαν να τη μετουσιώσουν σε ουσιαστική ρήξη με τους αστικούς σχεδιασμούς.

Ο επίσημος εορτασμός της επετείου της εξέγερσης κάθε 17η Νοεμβρίου καθιερώθηκε το 1981, από την τότε νεοεκλεγείσα κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ.

Δείτε επίσης

• Πορεία του Πολυτεχνείου (1980)

Πηγές

• Καλλιβρετάκης, Λεωνίδας (2004). «Το ζήτημα των θυμάτων: Νεκροί και τραυματίες». Πολυτεχνείο ’73: ρεπορτάζ με την Ιστορία: Οι μαρτυρίες, οι φοιτητικές αντιδικτατορικές οργανώσεις, τα ντοκουμέντα. Β´. Αθήνα: Φιλιππότη. σελίδες 38–55. 
• Λεωνίδας Καλλιβρετάκης (2023). Το Πολυτεχνείο έξω από το Πολυτεχνείο. Οι αφανείς πρωταγωνιστές της εξέγερσης του 1973. Ιστορική Βιβλιοθήκη. Αθήνα: Θεμέλιο. 
• Σπύρος Σακελλαρόπουλος, Παναγιώτης Σωτήρης (29 Απριλίου 2015). «Τα πολιτικά και κοινωνικά αίτια της πτώσης της Δικτατορίας στην Ελλάδα». spyrossakellaropoulos.com. Ανακτήθηκε στις 27 Δεκεμβρίου 2020. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Βλάσης Βλασίδης, «Η εξέγερση του Πολυτεχνείου», Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων. Ανακτήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2007. Αρχειοθετημένο.
• Το ΒΗΜΑ onLine, «1973-2003 ΦΑΚΕΛΟΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ TA ΑΓΝΩΣΤΑ NTOKOYMENTA», 9 Νοεμβρίου 2003. Ανακτήθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2007. Αρχειοθετημένο.
• 33η Επέτειος του Πολυτεχνείου (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Έναρξη της δίκης για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου ενώπιον του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών στις φυλακές του Κορυδαλλού 16/10/1975 (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο)
• Καταθέσεις του πρώην Πρωθυπουργού Παναγιώτη Κανελλόπουλου και του αρχηγού της Ένωσης Κέντρου – Νέες Δυνάμεις Γεωργίου Μαύρου ενώπιον του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών κατά τη διάρκεια της δίκης των κατηγορουμένων για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.19/11/1975 (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο)