Γένοβα
Συντεταγμένες: 44°24′25.87″N 8°56′2.34″E / 44.4071861°N 8.9339833°E
Η Γένοβα (ιταλικά: Genova, προφέρεται: [ˈdʒɛːnova] (
ακούστε); λατινικά: Genua) και κατά τον Μεσαίωνα Γένουα, είναι σημαντική ιστορική πόλη της Ιταλίας με περίπου 800.000 κατοίκους (ευρύτερη περιοχή), πρωτεύουσα της Λιγουρίας, στο κέντρο του ομώνυμου κόλπου (Κόλπος Γένοβας) και πολύ σημαντικό λιμάνι της Ιταλίας. Είναι η έκτη ιταλική πόλη σε πληθυσμό, τρίτη στην Βόρεια Ιταλία και αποτελεί μέρος του εμπορικού τριγώνου Τορίνο-Γένοβα-Μιλάνο.
| Γένοβα | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
  Γένοβα | |||
.svg) | |||
| Χώρα | Ιταλία[1] | ||
| Διοικητική υπαγωγή | Μητροπολιτική Πόλη της Γένοβας | ||
| Προστάτης | Ιωάννης ο Βαπτιστής | ||
| Διοίκηση | |||
| • mayor of Genoa | Marco Bucci (από 2017) | ||
| Έκταση | 240,29 km²[2] | ||
| Υψόμετρο | 20 μέτρα | ||
| Πληθυσμός | 558.745 (1 Ιανουαρίου 2023)[3] | ||
| Ταχ. κωδ. | 16121–16167 | ||
| Τηλ. κωδ. | 010 | ||
| Ζώνη ώρας | UTC+01:00 (επίσημη ώρα) UTC+02:00 (θερινή ώρα) | ||
| Ιστότοπος | Επίσημος ιστότοπος | ||
 Σχετικά πολυμέσα | |||
| Γένοβα: Στράντε Νουόβε και το σύστημα των Ανακτόρων Ρόλι | |
|---|---|
| Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ. | |
 | |
 | |
| Χώρα μέλος |  Ιταλία |
| Τύπος | Πολιτιστικό |
| Κριτήρια | ii, iv |
| Ταυτότητα | 1211 |
| Περιοχή | Ευρώπη και Βόρεια Αμερική |
| Ιστορικό εγγραφής | |
| Εγγραφή | 2006 (30ή συνεδρίαση) |
Η ιστορία της συνδέεται με το εμπόριο και την ναυτιλία. Το λιμάνι της είναι το πιο σημαντικό της Ιταλίας. Σύμβολο της πόλης είναι ο φάρος της, γνωστός ως «La lanterna». Υπήρξε έδρα της EXPO το 1992, συγκέντρωσης των G8 το 2001 και το 2004 ήταν Ευρωπαική πρωτεύουσα Πολιτισμού.
Η Γένοβα απέκτησε το προσωνύμιο "la Superba" λόγω του ένδοξου παρελθόντος καθώς και των εντυπωσιακών αξιοθεάτων της πόλης. Το μέρος στο ιστορικό της κέντρο στο οποίο υπάρχουν πολλά παλάτια της παλιάς πόλης της Γένοβας ανακηρύχτηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς το 2006 από την UNESCO. Στο παλάτι San Giorgio, είχε την έδρα της η Τράπεζα του San Giorgio, από τις αρχαιότερες στον κόσμο. Οι τέχνες, η μουσική, η γαστρονομία, η αρχιτεκτονική και η ιστορία της πόλης συνέβαλλαν ώστε να γίνει το 2004 Ευρωπαϊκή Πολιτιστική πρωτεύουσα. Είναι επίσης η γενέτειρα του Χριστόφορου Κολόμβου. Σώζονται πολλά κτίρια γοτθικού και αναγεννησιακού ρυθμού. Διατηρούνται επίσης σε καλή κατάσταση και αρκετές εκκλησίες, καθώς και το σπίτι που γεννήθηκε ο Κολόμβος. Το εμπόριο αποτελεί τη βάση της οικονομίας της Γένοβας, τελευταία όμως γνωρίζει και τη σημαντική βιομηχανική ανάπτυξη. Η Γένοβα ήταν εμπορικό κέντρο με μεγάλη κίνηση, ήδη από τον 4ο π.Χ. αιώνα. Αργότερα έγινε μεγάλη ναυτική δύναμη και κύριος αντίπαλος της Βενετίας. Οι Γενοβέζοι, γνωστοί παλαιότερα ως Γενουάτες, πήραν μέρος στις Σταυροφορίες και με τους Βενετούς συντέλεσαν στην άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Ιστορία
ΕπεξεργασίαΑρχαιότητα
ΕπεξεργασίαΤα αρχαιότερα ορυχεία στην Λιγυρία χρονολογούνται από την 4η Χιλιετία π.Χ. (3700 π.Χ.), αποτελούν τα αρχαιότερα ορυχεία σε ολόκληρη την Δυτική Μεσόγειο.[4] Η περιοχή της Γένοβας κατοικήθηκε την 5η και την 4η χιλιετία π.Χ.[5] Την περιοχή κατοικούσαν στα αρχαιότερα χρόνια οι Λίγυρες, οι ανασκαφές (1898-1910) έδειξαν ότι είχαν εμπορικές επαφές με τους Λίγυρες της Γένοβας οι Ετρούσκοι και οι Έλληνες, βρέθηκαν πολλά αντικείμενα.[6][7] Τον 5ο αιώνα π.Χ. ιδρύθηκε το Oppidum η αρχαιότερη πόλη της Γένοβας, στην κορυφή ενός λόφου που σήμερα ονομάζεται "Καστέλλο", μέσα στην παλιά Μεσαιωνική πόλη. Η αρχαία Λιγυρική πόλη της Γένοβας ήταν γνωστή σαν "Σταλία", την καταγράφουν ο Αρτεμίδωρος ο Εφέσιος και ο Πομπόνιους Μέλα σε απόσταση 3 χιλιόμετρα από την ακτή. Όταν ξέσπασε ο Β΄ Καρχηδονιακός Πόλεμος (218 π.Χ.-201 π.Χ.) η Σταλία συμμάχησε με την Αρχαία Ρώμη ως "Ισοπολίτις". Οι Καρχηδόνιοι την κατέστρεψαν (209 π.Χ.), οι Ρωμαίοι την οικοδόμησαν ξανά όταν έληξαν οι Καρχηδονιακοί Πόλεμοι (146 π.Χ.) και της έδωσαν όλα τα Δημοτικά προνόμια. Το αρχικό κάστρο επεκτάθηκε στις σημερινές περιοχές "Σάντα Μαρία ντι Κάστελλο" και "Σαν Λορέντζο". Τα εμπορικά προϊόντα μετακινήθηκαν στο λιμάνι από το εσωτερικό της ενδοχώρας ιδιαίτερα την Τορτόνα και την Πιατσέντσα, περιείχαν δέρματα, ξυλεία και μέλι. Ένα Αμφιθέατρο διασώζεται ανάμεσα στα αρχαιολογικά ευρήματα της Ρωμαϊκής περιόδου.
Λομβαρδική κατάκτηση
ΕπεξεργασίαΌταν έπεσε η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία οι Οστρογότθοι κατέλαβαν την Γένοβα, στους Γοτθικούς πολέμους που ακολούθησαν η Βυζαντινή αυτοκρατορία την ανακατέλαβε και την έκανε έδρα Βικάριου. Όταν οι Λομβαρδοί επιτέθηκαν στην Ιταλία και κατέλαβαν το Μιλάνο (568) ο επίσκοπος Ονοράτος Μεδιολάνων δραπέτευσε στην Γένοβα που παρέμενε ακόμα στους Βυζαντινούς και την έκανε έδρα της επισκοπής του Μιλάνου. Σε 70 χρόνια ο Λομβαρδός βασιλιάς Ροθάριος κατέκτησε και την Γένοβα μαζί με τις υπόλοιπες Λιγυρικές περιοχές που είχαν παραμείνει στους Βυζαντινούς (641). Ο επίσκοπος Άγιος Ιωάννης ο καλός επέστρεψε από την Γένοβα στο Μιλάνο, αρχική έδρα της επισκοπής αφού οι Λομβαρδοί είχαν ασπαστεί το Χριστιανικό δόγμα του Αρειανισμού. Τα επόμενα χρόνια η Γένοβα παρέμεινε ένας μικρός οικισμός με έναν μικρό στόλο που ασχολήθηκε με το εμπόριο στην Δυτική Μεσόγειο. Τον 10ο αιώνα ο στόλος του Χαλιφάτου των Φατιμιδών την λεηλάτησε και την έκαψε (934-935).
Η Δημιουργία της Δημοκρατίας
ΕπεξεργασίαΗ Γένοβα ξεκίνησε την επέκταση της στην Α΄ Σταυροφορία, την εποχή εκείνη είχε πληθυσμό περίπου 10.000 κατοίκους. Οι Γενοβέζοι συμμετείχαν με 12 Γαλέρες, ένα πλοίο και 1.200 στρατιώτες, απέπλευσαν τον Ιούλιο του 1097.[30] Παρείχαν ναυτική υποστήριξη στους Σταυροφόρους στην Πολιορκία της Αντιόχειας (1097), ο στόλος απέκλεισε την πόλη και ο στρατός πολέμησε μαζί με τους Σταυροφόρους.[8] Στην Πολιορκία της Ιερουσαλήμ (1099) οι Γενοβέζοι τοξότες είχαν σημαντική συμβολή στην μάχη απέναντι στους υπερασπιστές της πόλης. Η Δημοκρατία της Γένοβας έγινε μια από τις κορυφαίες ναυτικές δυνάμεις της Μεσογείου, κέρδισε από τους Βυζαντινούς το εμπόριο με την Τρίπολη της Λιβύης, το Πριγκιπάτο της Αντιόχειας, το Αρμενικό Βασίλειο της Κιλικίας και την Αίγυπτο.[8] Άν και οι Γενοβέζοι είχαν διατηρήσει ελεύθερα δικαιώματα στο εμπόριο τους με την Αίγυπτο, έχασαν πολλά από τα προνόμια μετά την εκστρατεία του Σαλαντίν στην περιοχή, στα τέλη του 12ου αιώνα.[9][10] Ο μεγάλος εμπορικός ανταγωνισμός ανάμεσα στην Δημοκρατία της Γένοβας και την Δημοκρατία της Βενετίας ξεκίνησε τον 13ο αιώνα. Οι πανίσχυροι Βενετσιάνοι είχαν κερδίσει τα περισσότερα εμπορικά προνόμια στην Ανατολική Μεσόγειο.[9]
Εμπορικά προνόμια από το Βυζάντιο
ΕπεξεργασίαΟ Αυτοκράτορας της Νίκαιας Μιχαήλ Η´ Παλαιολόγος συμμάχησε με την Γένοβα με στόχο να ανακτήσει την Κωνσταντινούπολη από τους Λατίνους. Η υπογραφή της συμμαχίας έγινε τον Μάρτιο του 1261 στο Νυμφαίον.[9] Ο στρατηγός της Νίκαιας Αλέξιος Στρατηγόπουλος ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη (25 Ιουλίου 1261), αμέσως παραχωρήθηκαν σαν αντάλλαγμα μεγάλα εμπορικά προνόμια στην Δημοκρατία της Γένοβας.[9] Τα νησιά Λέσβος, Χίος και η γειτονική πόλη Σμύρνη στην Μικρά Ασία έγιναν εμπορικοί σταθμοί της Γένοβας. Την ίδια εποχή η Γένοβα κατέκτησε πολλές περιοχές στην ακτή της Κριμαίας γνωστή ως "Γαζάρια", ίδρυσαν την αποικία της Καφάς. Η συμμαχία με την Βυζαντινή αυτοκρατορία ενίσχυσε σημαντικά την δύναμη και τον πλούτο της Γένοβας σε βάρος των άλλων ναυτικών δυνάμεων, της Βενετίας και της Πίζας. Η Βυζαντινή αυτοκρατορία παραχώρησε στην Γένοβα τα περισσότερα από τα ελεύθερα εμπορικά προνόμια.[11] Τον 14ο αιώνα η Γένοβα έγινε διάσημη με την ανακάλυψη του πασίγνωστου σήμερα υφάσματος Μπλου τζίν. Η Γενοβέζικη υφαντουργεία ξεκίνησε την παραγωγή ενδυμάτων Μπλου-τζίν σε μεγάλες ποσότητες και προσιτές τιμές, αντικατέστησε το ύφασμα Κοτλέ το οποίο είχε ανακαλύψει επίσης η Γένοβα στις περισσότερες εργασίες. Το Γενοβέζικο ναυτικό επέβαλλε στους άντρες του την ενδυμασία του Μπλου Τζιν το οποίο ήταν περισσότερο ανθεκτικό σε όλες τις συνθήκες, και στο νερό.[12][13] Το Βασίλειο της Αραγωνίας παραχώρησε στους Γενοβέζους πολλά προνόμια στην Σικελία σαν αντάλλαγμα για την υποστήριξη που τους παρείχε. Οι τραπεζίτες της Γένοβας απέκτησαν πολλά κέρδη από την νέα αριστοκρατία της Σικελίας, προσάρτησαν και την Κορσική (1347).[14]
Η μεγάλη ακμή
ΕπεξεργασίαΤον 15ο αιώνα ιδρύθηκαν στην Γένοβα οι αρχαιότερες τράπεζες στον κόσμο : η "Τράπεζα του Αγίου Γεωργίου" η αρχαιότερη Τράπεζα καταθέσεων στον κόσμο ιδρύθηκε (1407) και έκλεισε (1805), η "Μπάνκα Κάριτζε" που ιδρύθηκε (1483) και διατηρείται μέχρι σήμερα. Ο κορυφαίος θαλασσοπόρος Χριστόφορος Κολόμβος γεννήθηκε στην Γένοβα (1451) δώρισε το 1/10 των εσόδων από την ανακάλυψη της Αμερικής στην "Τράπεζα του Αγίου Γεωργίου" με στόχο την μείωση της φορολογίας των τροφίμων. Με την μεγάλη οικονομική ανάκαμψη πολλές επιφανείς Γενοβέζικες οικογένειες απέκτησαν τεράστιες περιουσίες. Ο Φελίπε Φερνάντες-Αρμέστο έγραψε ότι τα έσοδα από το εμπόριο της Γένοβας στην Μεσόγειο ήταν κρίσιμα για την εξερεύνηση του Νέου Κόσμου.[15] Η Ισπανική αυτοκρατορία συνεργάστηκε με Γενοβέζους τραπεζίτες, χρηματοδότησαν από τα παραρτήματα τους στην Σεβίλλη όλες τις προσπάθειες του Ισπανικού στέμματος. Ο Φερνάν Μπρωντέλ χαρακτηρίζει την περίοδο (1557-1627) ως "Εποχή της Γένοβας", σαν "τόσο διακριτή και σοφιστική που οι ιστορικοί για πολύ καιρό δεν μπορούσαν να εξηγήσουν". Οι Γενοβέζοι τραπεζίτες παρείχαν στην Μοναρχία των Αψβούργων πίστωση και σταθερό εισόδημα, σε αντάλλαγμα ο Αμερικάνικος άργυρος μεταφέρθηκε από την Σεβίλλη στην Γένοβα για να χρηματοδοτήσει νέες αποστολές. Το Γενοβέζικο εμπόριο ήταν ωστόσο εξαρτημένο άμεσα από την Μεσογειακή φώκια, η απώλεια της Χίου από την Οθωμανική αυτοκρατορία (1566) ήταν ένα σοβαρό πλήγμα.[16]
Η πτώση της Δημοκρατίας
ΕπεξεργασίαΑπό τον 17ο αιώνα ξεκίνησε μια περίοδος παρακμής για την Δημοκρατία της Γένοβας, τον Μάιο του 1625 ένας Γαλλο-Σαβοικός στρατός κατέλαβε την Γένοβα μετά από σύντομη πολιορκία. Η Γένοβα ελευθερώθηκε σύντομα, οι Γάλλοι ωστόσο την βομβάρδισαν τον Μάιο του 1684 στον "Πόλεμο της Επανένωσης", σαν τιμωρία για την υποστήριξη που παρείχε στην Ισπανία.[17] Τα προηγούμενα χρόνια (1656-1657) μια θανατηφόρα επιδημία πανώλης είχε εξοντώσει τον μισό πληθυσμό της πόλης.[18] Η παρακμή της Γένοβας συνεχίστηκε τον 18ο αιώνα, ο Μπέης της Τύνιδος κατέλαβε το τελευταίο οχυρό της Γένοβας στην Μεσόγειο τον Θαύβρακα στην Τυνησία.[19] Η "Σύμβαση του Τορίνο" (1742) με την οποία η Αυστρία συμμάχησε με το Βασίλειο της Σαρδηνίας επέφερε ταραχή στην Δημοκρατία της Γένοβας. Η Δημοκρατία της Γένοβας έκλεισε μυστική συμμαχία με τα Βουρβονικά βασίλεια όπως το Βασίλειο της Γαλλίας, η Ισπανική αυτοκρατορία και το Βασίλειο της Νεαπόλεως, στην συνέχεια ανακήρυξε πόλεμο στο βασίλειο της Σαρδηνίας (26 Ιουνίου 1745).
Η απόφαση αυτή θα είναι καταστροφική για την Γένοβα, οι Αυστριακοί την κατέλαβαν τον Σεπτέμβριο του 1746 ύστερα από σύντομη πολιορκία, ελευθερώθηκε σε δύο μήνες χάρη σε μια εξέγερση.[20] Σε πολύ αδύναμη θέση πλέον αναγκάστηκε με την "Συνθήκη των Βερσαλλιών" να παραχωρήσει στους Αυστριακούς την Κορσική (1768). Ο Ναπολέων Α΄ σε σύντομη εκστρατεία (1796) κατέλαβε την Δημοκρατία της Γένοβας, ανέτρεψε τις πανάρχαιες αριστοκρατικές οικογένειες της πόλης και ίδρυσε την "Δημοκρατία της Λιγυρίας" υπό την επίβλεψη της Ναπολεόντειας Γαλλίας (14 Ιουνίου 1797). Η ζωή της "Δημοκρατίας της Λιγυρίας" ήταν ωστόσο σύντομη αφού η πόλη ενσωματώθηκε στην Γαλλία (1805), δημιουργήθηκαν 3 Γεωγραφικά διαμερίσματα: των Απεννίνων, της Γένοβας και του Μοντενόττε.[21] Με την πτώση του Ναπολέων διατήρησε περίπου έναν χρόνο μια προσωρινή ανεξαρτησία, κατόπιν με το Συνέδριο της Βιέννης εισήλθε στο Βασίλειο της Σαρδηνίας που κυβερνούσε ο Οίκος της Σαβοΐας, τα προνόμια των παλιότερων οικογενειών επανήλθαν.[22]
Κλίμα
ΕπεξεργασίαΗ Γένοβα έχει ένα οριακά υγρό υποτροπικό κλίμα (Κλιματική ταξινόμηση Κέππεν: Cfa) και μεσογειακό κλίμα (Κλιματική ταξινόμηση Κέππεν: Csa), δεδομένου ότι μόλις ένα μήνα το καλοκαίρι έχει ύψος βροχοπτώσεων μικρότερο από 40 mm, αποτρέποντας από το να χαρακτηριστεί ως αποκλειστικά υγρό υποτροπικό ή μεσογειακό. Έχει δροσερούς χειμώνες και ζεστά καλοκαίρια.
Πρόσωπα
ΕπεξεργασίαΔείτε επίσης
Επεξεργασία- Δημοκρατία της Γενούης
- Ο αστεροειδής 485 Γένουα (485 Genua), που ανακαλύφθηκε το 1902, πήρε το όνομά του από την ιστορική αυτή πόλη.
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ (Γερμανικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά, Ιταλικά) archINFORM. 941. Ανακτήθηκε στις 6 Αυγούστου 2018.
- ↑ 2,0 2,1 «Superficie di Comuni Province e Regioni italiane al 9 ottobre 2011». Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής της Ιταλίας. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2019.
- ↑ demo
.istat ..it?l=it - ↑ https://www.researchgate.net/figure/Monte-Loreto-Fourth-millennium-cal-BC-mineshaft-ML6_fig1_265409510
- ↑ https://web.archive.org/web/20131230235040/http://www.museidigenova.it/spip.php?article479
- ↑ Melli, Piera (2007). Genova preromana. Città portuale del Mediterraneo tra il VII e il III secolo a.C. (Στα Ιταλικά)
- ↑ Marco Milanese, Scavi nell'oppidum preromano di Genova, L'Erma di Bretschneider, Roma 1987 on-line in GoogleBooks; Piera Melli, Una città portuale del Mediterraneo tra il VII e il III secolo a.C., Genova, Fratelli Frilli ed., 2007
- ↑ 8,0 8,1 Steven A. Epstein (2002). Genoa and the Genoese, 958–1528. UNC Press. σσ. 28–32
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Alexander A. Vasiliev (1958). History of the Byzantine Empire, 324–1453. University of Wisconsin Press. σσ. 537–538
- ↑ Robert H. Bates (1998). Analytic Narratives. Princeton University Press. σ. 27
- ↑ William Ledyard Rodgers (1967). Naval warfare under oars, 4th to 16th centuries: a study of strategy, tactics and ship design. Naval Institute Press. σσ. 132–134
- ↑ Howard, Michael C. (2011). Transnationalism and Society: An Introduction
- ↑ https://web.archive.org/web/20170619115433/http://facweb.cs.depaul.edu/sgrais/jeans.htm
- ↑ Encyclopædia Britannica, 1910, Τομ. 7, σ. 201
- ↑ Before Columbus: Exploration and Colonization from the Mediterranean to the Atlantic, 1229–1492
- ↑ Philip P. Argenti, Chius Vincta or the Occupation of Chios by the Turks (1566) and Their Administration of the Island (1566–1912), Described in Contemporary Diplomatic Reports and Official Dispatches (Cambridge, 1941), Μέρος Α΄
- ↑ http://www.zum.de/whkmla/military/17cen/genoa1684.html
- ↑ https://www.britannica.com/place/Italy
- ↑ Alberti Russell, Janice. The Italian community in Tunisia, 1861–1961: a viable minority. σ. 142
- ↑ S. Browning, Reed. WAR OF THE AUSTRIAN SUCCESSION. Griffin. σ. 205
- ↑ Shaw, C. (2012). Genoa. In A. Gamberini & I. Lazzarini (Eds.). The Italian Renaissance State. Cambridge, UK: Cambridge University Press
- ↑ https://www.storiapatriagenova.it/Docs/Biblioteca_Digitale/SB/aaf535a76b222e2018bb2778067e0f7b/Estratti/793e783549715b425bb75ed667b38620.pdf
Πηγές
Επεξεργασία- Gino Benvenuti. Le repubbliche marinare. Amalfi, Pisa, Genova e Venezia. Netwon Compton, Rome, 1989.
- Steven A. Epstein; Genoa & the Genoese, 958–1528 University of North Carolina Press, 1996; online edition
- Steven A. Epstein; "Labour and Port Life in Medieval Genoa." Mediterranean Historical Review. 3 (1988): 114–40.
- Steven A. Epstein; "Business Cycles and the Sense of Time in Medieval Genoa." Business History Review 62 (1988): 238–60.
- Face Richard. "Secular History in Twelfth-Century Italy: Caffaro of Genoa." Journal of Medieval History 6 (1980): 169–84.
- Hughes Diane Owen. "Kinsmen and Neighbors in Medieval Genoa." In The Medieval City, edited by Harry A. Miskimin, David Herlihy, and Adam L. Udovitch, 1977, 3–28.
- Hughes Diane Owen. "Urban Growth and Family Structure in Medieval Genoa." Past and Present 66 (1975): 3–28.
- Lopez Robert S. "Genoa." In Dictionary of the Middle Ages.
- Vitale Vito. Breviario della storia di Genova. Vols. 1–2. Genoa, 1955.
- Giuseppe Felloni – Guido Laura "Genova e la storia della finanza: una serie di primati ?" "Genoa and the history of finance: a series of firsts ?" 9 November 2004.
- Van Doosselaere, Quentin, Commercial Agreements and Social Dynamics in Medieval Genoa (New York: Cambridge University Press, 2009).
- Гавриленко О. А., Сівальньов О. М., Цибулькін В. В. Генуезька спадщина на теренах України; етнодержавознавчий вимір. — Харків: Точка, 2017.— 260 с.