Επαρχία της Ιουδαίας ( יהוד מדינתא) ονομάστηκε το κυρίως τμήμα του πρώην βασιλείου του Ιούδα την εποχή της Περσικής Αυτοκρατορίας. Οι πρώην Ιουδαΐτες υπήκοοι που είχαν απομείνει στα εδάφη εκείνα και στο παρελθόν βρίσκονταν υπό την εξουσία ενός λαϊκού βασιλιά που κατάγονταν από τη δυναστεία του Δαυίδ, μαζί με αυτούς που θα επέστρεφαν στην περιοχή, από εκείνη την εποχή και έπειτα θα είχαν ως ηγέτη τους ένα αρχιερέα[1] που βρίσκονταν υπό την επίβλεψη της δυναστείας των Αχαιμενιδών και θα γίνονταν γνωστοί στην ιστορία από εδώ και στο εξής ως Ιουδαίοι (Γιεχουντίμ) [2].

Επιστροφή από την αιχμαλωσία
Εμπροσθότυπο ενός αργυρού νομίσματος από την περσική εποχή, με γεράκι ή αετό και την αραμαϊκή επιγραφή "יהד" "Γιεχούντ" (Ιουδαία)
Οπισθότυπο του ίδιου νομίσματος όπου απεικονίζεται κρινανθός (σύμβολο της Ιερουσαλήμ)

Το διάταγμα του Κύρου του Μεγάλου Επεξεργασία

Από το παλάτι του στα Εκβάτανα ο Πέρσης βασιλιάς Κύρος ΙΙ ο Μέγας προχώρησε το 538 π.Χ. στη δημοσίευση ενός βασιλικού διατάγματος που έλεγε τα εξής[3][4]:

«… τάδε λέγει ὁ βασιλεὺς Περσῶν Κῦρος• ἐμὲ ἀνέδειξε βασιλέα τῆς οἰκουμένης ὁ Κύριος τοῦ Ἰσραήλ, Κύριος ὁ ¨Υψιστος. καὶ ἐσήμηνέ μοι οἰκοδομῆσαι αὐτῷ οἶκον ἐν Ἱερουσαλήμ, τῇ ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ. εἴ τις ἐστὶν οὖν ὑμῶν ἐκ τοῦ ἔθνους αὐτοῦ, ἔστω ὁ Κύριος αὐτοῦ μετ᾿ αὐτοῦ, καὶ ἀναβὰς εἰς τὴν Ἱερουσαλὴμ τὴν ἐν τῇ Ἰουδαίᾳ οἰκοδομείτω τὸν οἶκον τοῦ Κυρίου τοῦ Ἰσραήλ (οὗτος ὁ Κύριος ὁ κατασκηνώσας ἐν Ἱερουσαλήμ). ὅσοι οὖν κατὰ τοὺς τόπους οἰκοῦσι, βοηθείτωσαν αὐτῷ οἱ ἐν τῷ τόπῳ αὐτοῦ ἐν χρυσίῳ καὶ ἐν ἀργυρίῳ, ἐν δόσεσι μεθ᾿ ἵππων καὶ κτηνῶν σὺν τοῖς ἄλλοις τοῖς κατ᾿ εὐχὰς προστεθειμένοις εἰς τὸ ἱερὸν τοῦ Κυρίου τὸ ἐν Ἱερουσαλήμ…»[5]

Το διάταγμα επίσης καθόριζε τις διαστάσεις του Ναού και διάφορες τεχνικές λεπτομέρειες που αφορούσαν την κατασκευή του[6][7].

Το διάταγμα αυτό έδωσε τέλος στην αιχμαλωσία. Η περιοχή της Ιουδαίας (Γιεχούντ) αναγνωρίζονταν ως υποτελής επαρχία του Περσικού βασιλείου. Έτσι ο Κύρος δημιουργούσε μια ισχυρή βάση στα όρια του κράτους του το οποίο σε εκείνη την περιοχή συνόρευε με έναν δηλωμένο εχθρό, τον φαραώ Άμασι[8].

Η έναρξη της ανοικοδόμησης του Ναού Επεξεργασία

Πρώτος διοικητής της Ιουδαίας διορίστηκε ο Σαθραβουζάνης (Σασαβασάρ ή Σαμανάσσαρος ή Σαμάς-απάλ-ουσούρ σύμφωνα με την βαβυλωνιακή εκδοχή του ονόματος του)[9]. Ο Σαθραβουζάνης είναι πολύ πιθανόν ότι κατάγονταν από τη βασιλική οικογένεια καθώς φαίνεται ότι ίσως ήταν γιος του πρώην αιχμαλώτου βασιλιά Ιωαχίμ (Ιωακίν ή Ιεχονία) [10] που διέμενε στη Βαβυλώνα[11]. Αυτός παρέλαβε από το Ζιγγουράτ της Βαβυλώνας τα σκεύη του κατεστραμμένου ναού και ξεκίνησε επικεφαλής ενός μικρού αριθμού ομοεθνών του για την Ιουδαία[6][12][13].

Τα όρια της Ιουδαίας ως υποτελούς περιοχής του περσικού κράτους εκτείνονταν από τη Βηθήλ στον βορρά έως τη Βεθσούρ στον νότο (αφήνοντας στους Εδωμίτες ή Ιδουμαίους την ιστορική πόλη της Χεβρώνας) και από τη Νεκρά θάλασσα και τον ποταμό Ιορδάνη στα ανατολικά έως και τη Γέζερ στα δυτικά. Η εξουσία του Σαθραβουζάνη περιορίζονταν σε αυτήν την περιοχή[14].

Το εγχείρημα της ανοικοδόμησης του Ναού ουσιαστικά απέτυχε. Οι Ιουδαίοι που πλαισίωσαν τον Σαθραβουζάνη ήταν λίγοι και ακόμη λιγότεροι αυτοί που τον υποστήριξαν. Οι εργασίες διακόπηκαν[6].

Καμβύσης και Δαρείος. Η εκστρατεία στην Αίγυπτο Επεξεργασία

 
Η Περσική Αυτοκρατορία το 490 π.Χ..

Ο διάδοχος του θρόνου των Περσών και γιος του Κύρου Καμβύσης ήταν ήδη αντιβασιλιάς κατέχοντας τον τίτλο του «βασιλέα της Βαβυλώνας» όταν μαθεύτηκε ο θάνατος του πατέρα του (Σεπτέμβριος του 530 π.Χ.). Έτσι δεν ήταν καθόλου δύσκολο γι’ αυτόν να κατακτήσει το βασιλικό αξίωμα[15].

Ο Καμβύσης σκόπευε να επιτεθεί στην Αίγυπτο και τα εδάφη της Ιουδαίας αποτελούσαν τη βάση από την οποία θα ξεκινούσε την εκστρατεία του. Ο Καμβύσης συγκέντρωσε τη δύναμη που θα εισέβαλε στην Αίγυπτο στην πόλη Άκη. Ζητήθηκαν όρκοι πίστης από τους βασιλείς των Φοινίκων που σε αυτήν την εκστρατεία θα προσέφεραν τον στόλο τους ενώ εκμισθώθηκαν πολυάριθμες καμήλες από τον βασιλιά των Ναβαταίων Αράβων προκειμένου να μεταφέρουν νερό στον στρατό εισβολής [16].

Από την πλευρά του ο Άμασις στήριζε τη δύναμη του κυρίως σε Έλληνες και δευτερεύοντος σε Ιουδαίους μισθοφόρους και στην αμφισβητούμενη υποστήριξη του τυράννου της Σάμου Πολυκράτη. Ένα τμήμα όμως Ελλήνων μισθοφόρων με επικεφαλής τον Φάνη τον Αλικαρνασσέα τον εγκατέλειψε και αυτομόλησε στον αντίπαλο του. Ο Άμασις δέχθηκε σύντομα ακόμα ένα πλήγμα καθώς και ο Πολυκράτης τον εγκατέλειψε. Λίγο αργότερα πέθανε και τον διαδέχθηκε ο γιος του Ψαμμήτιχος ΙΙΙ[17] (526 -525 π.Χ.) [16].

Ο Καμβύσης πέρασε τη Σερβωνίτιδα λίμνη και το Κάσιο όρος φτάνοντας στο Πηλουσιακό στόμιο του Νείλου. Λίγο αργότερα συγκρούστηκε με τον Ψαμμήτιχο σε μια μάχη που συμμετείχαν Έλληνες και στις δυο παρατάξεις. Ο Καμβύσης νίκησε. Κατόπιν ο ναύαρχος του Ψαμμήτιχου του παρέδωσε προδοτικά τη στρατηγική πόλη Σάιδα. Έπειτα από πολιορκία έπεσε η Ηλιούπολη και ο Αιγύπτιος Φαραώ κατέφυγε στη Μέμφιδα. Όταν ο Καμβύσης κατέλαβε και αυτή την πόλη (525 π.Χ.) αιχμαλώτισε τον Φαραώ. Ο Ψαμμήτιχος έτυχε καλής μεταχείρισης, ύστερα όμως από ολιγόχρονη αιχμαλωσία εκτελέστηκε[16].

Ο Καμβύσης συνέχισε την εκστρατεία του και έφτασε ως την Αιθιοπία[18][19]. Κατά τη μακροχρόνια παραμονή του στην Αίγυπτο [19] περιέκοψε τα έσοδα των Αιγυπτιακών ναών. Ταυτόχρονα δείχνοντας διπλωματικότητα άφησε απείραχτα τα προνόμια ενός ναού που οι Ιουδαίοι είχαν ιδρύσει στην Ελεφαντίνη. Οι πράξεις του Καμβύση ξεσήκωσαν εναντίον του ένα όργιο συκοφαντίας. Πίσω από αυτές τις φήμες βρίσκονταν τα ιερατεία των τοπικών Αιγυπτιακών θεοτήτων[20].

Ο Καμβύσης αφού διόρισε στο αξίωμα του σατράπη της Αιγύπτου τον Αρυάνδη πήρε τον δρόμο του γυρισμού για την πατρίδα του. Όταν έφτασε κοντά στο Καρμήλο όρος έμαθε ότι κάποιος Μπαρντίγια σφετερίστηκε τον θρόνο του. Λίγες μέρες αργότερα πέθανε κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες (Μάρτιος 522 π.Χ.)[21].

Ο Μπαρντίγια ήταν μια μυστηριώδης μορφή. Προβλήθηκε ως ο ιστορικός αδελφός του Καμβύση που ονομάζονταν Σμέρδης, είναι όμως αμφίβολο το κατά ποσό ο πραγματικός Σμέρδης δεν είχε ήδη δολοφονηθεί από τον αδελφό του πολλά χρόνια πριν από την άνοδο του Μπαρντίγια στον θρόνο.[22]. Είναι γεγονός πάντως ότι η εξουσία πέρασε ομαλά στα χέρια του Μπαρντίγια. Ένας συγγενής όμως της βασιλικής οικογένειας ο Δαρείος μαζί με άλλους επτά Πέρσες αξιωματούχους συνωμότησαν για να τον ανατρέψουν [23]. Η συνωμοσία είχε επιτυχία και ο Μπαρντίγια δολοφονήθηκε ύστερα από εξουσία λίγων μηνών (Σεπτέμβριος 522 π.Χ.) [24].

Στον θρόνο ανέβηκε ο Δαρείος Ι (522 π.Χ.). Αμέσως ξέσπασε ένα κύμα εξεγέρσεων μεταξύ των υπόδουλων λαών και μια σειρά αποστασιών μεταξύ των Περσών σατραπών της αυτοκρατορίας.[25]. Ο Δαρείος που ήταν ένας εξαιρετικά δραστήριος ηγεμόνας κατάφερε μέχρι τα τέλη του 521 π.Χ. να επικρατήσει.[26].

Ζοροβάβελ. Τα εγκαίνια του νέου Ναού Επεξεργασία

 
Η ανοικοδόμηση του Ναού
 
Ο Δαρείος σε αρχαίο ελληνικό αγγείο.

Μια από τις χώρες που εξεγέρθηκαν εναντίον του Δαρείου ήταν και η πρόσφατα κατακτημένη Αίγυπτος. Για να υποταχθεί η Αίγυπτος χρειάζονταν μια σταθερή βάση στη Χαναάν η οποία έδειχνε ότι δεν θα έμενε για πολύ καιρό αδιάφορη μπροστά στην εθνικιστική έξαρση που επικρατούσε σε όλη την Ανατολή. Ο Ζοροβάβελ, γιος του Σαλαθιήλ πρεσβύτερου γιου του πρώην βασιλιά Ιωαχίμ ήταν στενός συνεργάτης του Δαρείου. Αυτός επιλέχθηκε από τον βασιλιά των Περσών για τη θέση του διοικητή της περιοχής [27].

Ο Ζοροβάβελ ξεκίνησε για την Ιουδαία την άνοιξη του 520 π.Χ. συνοδευμένος από αρκετούς Ιουδαίους. Μεταξύ των συνοδών του βρίσκονταν ο αντιπρόσωπος του ιουδαϊκού ιερατείου της Βαβυλώνας, Ιησούς γιος του Ιωσεδέκ ο οποίος θα αναλάμβανε το αξίωμα του αρχιερέα όταν θα έφτανε στην περιοχή[28][29][30]. Υπήρχαν επίσης και αρκετοί εκλεγμένοι αρχηγοί (Νεεμίας, Σαραΐας, Μαρδοχαίος, Βαλασάν, Μασφάρ, Ρεελιάς, Ρεούμ, Βαανά) οι οποίοι ηγούνταν του πλήθους που κατάγονταν από τις γενιές των Ιουδαίων που ζούσαν στην περιοχή της Βαβυλώνας[31].

Η αποστολή ενός απόγονου του βασιλικού οίκου αντί να κατευνάσει, αναζωπύρωσε την εθνικιστική έξαρση. Λίγο μετά την άφιξη τους ο Ζοροβάβελ και ο αρχιερέας Ιησούς δέχθηκαν την επίσκεψη του προφήτη Αγγαίου ο οποίος όπως φαίνεται αντιπροσώπευε τη λαϊκή εθνικιστική παράταξη. Ο Αγγαίος κατηγόρησε την πολιτικοθρησκευτική ιουδαϊκή ηγεσία για ολιγωρία στο θέμα της ανοικοδόμησης του Ναού ενώ αντίθετα η πόλη της Ιερουσαλήμ είχε ανοικοδομηθεί (ορισμένες μάλιστα κατοικίες της είχαν στοιχεία πολυτέλειας) και με πλάγιο τρόπο προειδοποίησε για το ενδεχόμενο εξέγερσης αν η ανοικοδόμηση δεν ολοκληρώνονταν σύντομα[32]. Οι δύο Ιουδαίοι ηγέτες έλαβαν σοβαρά υπόψιν τους τα λεγόμενα του Αγγαίου και ξεκίνησαν αμέσως τις εργασίες. Πρώτο κατασκευάστηκε το θυσιαστήριο των ολοκαυτωμάτων [33]. Το πλήθος όμως απογοητεύονταν όσο έβλεπε την πρόοδο του ημιτελούς έργου καθώς διαπίστωνε ότι ο νέος Ναός ήταν σαφώς κατώτερος από τον παλαιό[34]. Ο Αγγαίος επενέβη σε αυτή την περίπτωση υπέρ της ιουδαϊκής ηγεσίας [35][36]. Στον αγώνα που έκανε για να κατευνάσει τη λαϊκή δυσαρέσκεια ο Αγγαίος βρήκε έναν υποστηρικτή στο πρόσωπο ενός νεαρού ιερέα-προφήτη του Ζαχαρία[37].

Η κρίση που δημιουργήθηκε ήταν τόσο σοβαρή ώστε μεταφέρθηκε μέσα στην ιδία την πολιτικοθρησκευτική ηγεσία της Ιουδαίας. Το μέτωπο της ηγεσίας διασπάστηκε σε δυο παρατάξεις. Στη μια πλευρά βρέθηκαν οι οπαδοί του Ζοροβάβελ οι οποίοι προσέγγισαν τους εθνικιστές με απώτερο στόχο την επανίδρυση του αρχαίου ιουδαϊτικού βασιλείου και στην απέναντι πλευρά βρέθηκε το ιερατείο με επικεφαλής τον Ιησού. Ο Ιησούς είχε προφανώς επίγνωση των ικανοτήτων του Δαρείου και φυσικά ακόμη περισσότερο δεν ήταν καθόλου διατεθειμένος να υποστεί μείωση της εξουσίας του και να υποταχθεί σε έναν νέο κοσμικό ηγεμόνα[38].

Οι Σαμαρείτες όταν έμαθαν ότι ανοικοδομείται ο Ναός εμφανίστηκαν στην Ιερουσαλήμ. Υποστηρίζοντας ότι ανήκαν στην ίδια φυλή με τους Ιουδαίους ζήτησαν να βοηθήσουν στην ανοικοδόμηση του. Ο Ιησούς ο οποίος αισθάνονταν απομονωμένος φάνηκε διαλλακτικός στο αίτημα τους[39]. Ίσως επίσης διέβλεψε ότι μπροστά του παρουσιάζονταν μια σπουδαία ευκαιρία για να επεκτείνει με αυτόν τον τρόπο την επιρροή του στα Σαμαρειτικά εδάφη[40]. Οι εθνικιστές όμως εξαγριώθηκαν[41][42]. Ο Ζοροβάβελ έδειξε ότι συμμερίζονταν την άποψη των εθνικιστών και η προσφορά των Σαμαρειτών απορρίφθηκε[43].Τους επέτρεψε όμως να έρχονται και να προσεύχονται [44]. Παράλληλα κρατούσε επιφυλακτική στάση καθώς είχε επίγνωση της δύναμης του περσικού στρατού[45]. Οι εθνικιστές όμως ήταν ασυγκράτητοι και γύρω στο 520 /19 π.Χ. διαδίδονταν φήμες και προφητείες για ανακήρυξη του Ζοροβάβελ σε βασιλιά[46][47].

Όλες αυτές οι φήμες έγιναν γνωστές στη Σαμάρεια. Οι Σαμαρείτες οι οποίοι ασφαλώς δεν γνώριζαν σε όλη της την έκταση την αντιπαράθεση που είχε ξεσπάσει στα υψηλά κλιμάκια της ιουδαϊκής εξουσίας έσπευσαν να εκδικηθούν τους γείτονες τους, ειδοποιώντας τον έπαρχο της Πέραν του Ποταμού (Ευφράτη) περιοχής, Σισίννη (Θανθαναΐ) ότι οι Ιουδαίοι σκόπευαν να μεταβάλουν τον Ναό που οικοδομούσαν σε οχυρό υπονοώντας με αυτόν τον τρόπο ότι προετοιμάζονταν εξέγερση[48].

Ο Σισίννης αντέδρασε αμέσως και πήγε στην Ιερουσαλήμ. Ο Ζοροβάβελ κατάφερε να απολογηθεί αρκετά πειστικά λέγοντας ότι το σχέδιο του Ναού είχε οριστεί από τον ίδιο τον Κύρο. Τελικά ο Σισίννης αποφάσισε να στείλει επιστολή (μέσω του προϊσταμένου του σατράπη της Βαβυλώνας Υστάνη) στον ίδιο τον Δαρείο ζητώντας να ερευνηθεί ο ισχυρισμός του Ζοροβαβέλ[49]. Η ανοικοδόμηση δεν διακόπηκε.[50] Η έρευνα έφερε στο φως στοιχεία που βρίσκονταν στα αρχεία της ακρόπολης των Εκβάτανων τα οποία αποτελούσαν απόδειξη της βασιμότητας του ισχυρισμού του Ζοροβάβελ. Έτσι το έργο συνεχίστηκε χωρίς προβλήματα[51]. Ο Δαρείος επίσης υπέθεσε ότι ο Ζοροβάβελ που ήταν προσωπικός του αντιπρόσωπος δεν θα παρασύρονταν από ορισμένους φανατικούς[52][53].

Ο Δαρείος βρέθηκε στην περιοχή της Ιουδαίας το 519 /8 π.Χ. ενώ πορεύονταν προς την εξεγερμένη Αίγυπτο. Ο Ζοροβάβελ κλήθηκε για να κάνει απολογισμό της διοίκησης του και όλος αυτός ο θόρυβος, περί εξεγέρσεως, που είχε δημιουργηθεί του στοίχισε τη θέση και ενδεχομένως τη ζωή του[54]. Η παρουσία πολυαρίθμων στρατιωτικών δυνάμεων στην περιοχή και η αναστάτωση που έφεραν (επιτάξεις, αγγαρείες, έκτακτα μέτρα) δημιούργησαν τέτοιο φόβο που εξανέμισε κάθε σκέψη για εξέγερση[55] Ο αρχιερέας του Ναού ανέλαβε την υποχρέωση να διατηρεί την ειρήνη στην περιοχή. Ταυτόχρονα ο Δαρείος έδωσε οδηγίες για την επιτάχυνση της ανοικοδόμησης ώστε να σταματήσουν οι εντάσεις. Η βασιλική παρουσία έφερε τελικά αποτελέσματα. Όταν ο Δαρείος επέστρεψε από την Αίγυπτο λίγους μήνες αργότερα ησυχία επικρατούσε στην περιοχή και μόνη επιδίωξη των κατοίκων ήταν πλέον η αποπεράτωση του Ναού και η διατήρηση της ειρήνης [56]. Λίγα χρόνια αργότερα τον Μάρτιο του 515 π.Χ. ο νέος Ναός εγκαινιάστηκε επίσημα[57].

Λίγο πριν πεθάνει ο Δαρείος τον Νοέμβριο του 486 π.Χ. μια νέα στάση ξέσπασε στην Αίγυπτο[58]. Τον νεκρό βασιλιά διαδέχθηκε ο γιος του Ξέρξης Ι ο οποίος ανέλαβε να την αντιμετωπίσει. Η αναταραχή απλώθηκε και στην Ιουδαία, μεταξύ του πληθυσμού της υπαίθρου (λαού της γης) που αντιμετώπιζε με ανοιχτή εχθρότητα αυτούς που είχαν επιστρέψει από τη Βαβυλώνα, χωρίς όμως ιδιαιτέρες συνέπειες μια και η παρουσία του Ξέρξη στην περιοχή (484 π.Χ.) ήταν αρκετή για να αποθαρρύνει κάθε συνέχεια[59]. Υπεύθυνος απέναντι στον Πέρση βασιλέα έγινε ο νέος αρχιερέας Ιωακείμ, γιος και διάδοχος του Ιησού[60].

Η βασιλεία του Ξέρξη ήταν γεμάτη από προσωπικές πανωλεθρίες. Η επίθεση που εξαπέλυσε εναντίον των Ελλήνων συντρίφτηκε, εξεγέρσεις ξέσπασαν στο κράτος του[61] ενώ οι ενωμένες Ελληνικές δυνάμεις αρχικά και η Δηλιακή Συμμαχία της οποίας ηγέτιδα πόλη ήταν η Αθήνα αμέσως μετά ξεκίνησαν έναν σφοδρό επιθετικό πόλεμο εναντίον του ο οποίος οδήγησε στην απελευθέρωση των ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας και ταυτόχρονα κλόνισε την περσική κυριαρχία σε όλη την ανατολική Μεσόγειο[62].

 
Τοιχογραφία Αθανάτων από τα ανάκτορα στα Σούσα
 
Η ανάγνωση του Νόμου από τον Έσδρα

Ο Έσδρας και το έργο του Επεξεργασία

Τον Ξέρξη που δολοφονήθηκε από τους αξιωματούχους του τον διαδέχθηκε στις αρχές του 465 π.Χ. ο δευτερότοκος γιος του Αρταξέρξης Ι αφού δολοφόνησε τον μεγαλύτερο αδελφό του Δαρείο και τους συνωμότες που είχαν δολοφονήσει τον πατέρα του.[63] Η βασιλεία του Αρταξέρξη δεν ξεκίνησε με καλούς οιωνούς καθώς έπρεπε να αντιμετωπίσει την τρομερή ισχύ της Δηλιακής Συμμαχίας η οποία το 460 π.Χ. στράφηκε εναντίον του. Στόχος των Αθηναίων ήταν αρχικά η Κύπρος, όταν όμως ένας από τους γιους του Ψαμμήτιχου ο Ινάρως στασίασε και ενώθηκε με έναν άλλο επαναστάτη τον Αμυρταίο οι Αθηναίοι έσπευσαν να τους βοηθήσουν. Η Αίγυπτος εξεγέρθηκε και μια αθηναϊκή ναυτική επιδρομή στη Φοινίκη επιδείνωσε την κατάσταση για τους Πέρσες σε όλη την ακτή της Ανατολικής Μεσογείου[64].

Η Ιουδαία δεν ήταν δυνατόν να παραμείνει έξω από αυτό το κλίμα. Οι πύρινοι λόγοι ενός προφήτη που αποκαλούνταν Μαλαχίας αναζωπύρωναν το πνεύμα της εξέγερσης (460 /59 π.Χ.) [65][66]. Η προσοχή του Αρταξέρξη στράφηκε τότε στην Ιουδαία. Ο Αρταξέρξης είχε στην αυλή του έναν ιδιαιτέρα σημαντικό Ιουδαίο τον Έσδρα. Ο Έσδρας ήταν σύμβουλος του Αρταξέρξη επί των θεμάτων που αφορούσαν την ιουδαϊκή κοινότητα και ταυτόχρονα αρχιερέας των Ιουδαίων που ζούσαν στη Βαβυλώνα. Με αυτήν τη διπλή του ιδιότητα υπέβαλε στον βασιλιά των Περσών ένα σχέδιο που θα τερμάτιζε όλη αυτή την αναστάτωση[67].

Ο Έσδρας θα πήγαινε στην Ιουδαία ως επίσημος απεσταλμένος του βασιλιά με αποστολή να διδάξει τον νόμο του Μωυσή που είχε καταγράψει ο ίδιος. Ο καταγεγραμμένος από τον Έσδρα Μωσαϊκός νόμος θα καθόριζε από εδώ και στο εξής τη συμπεριφορά των Ιουδαίων. Ταυτόχρονα ο Έσδρας αναλάμβανε την υποχρέωση να σέβεται εξ’ ίσου τον νομό του βασιλιά[68].

Αφού ο Έσδρας έλαβε τον επίσημο διορισμό του με βασιλικό διάταγμα[69] στο οποίο επίσης καθορίζονταν ένα πλήθος από λεπτομέρειες που αφορούσαν οικονομικά και αλλά ζητήματα ξεκίνησε μαζί με τη συνοδεία του για την Ιουδαία (άνοιξη του 458 π.Χ.) [70]. Στην Ιερουσαλήμ έφτασε ύστερα από τα μέσα του καλοκαιριού. Τον Έσδρα υποδέχθηκε ο αρχιερέας και εκείνος του παρέδωσε τα βαρύτιμα δώρα του Πέρση βασιλέως αφού προηγουμένως τα ζύγισε ενώπιον του[71]. Ύστερα από δύο μήνες ο Έσδρας συγκέντρωσε το πλήθος και άρχισε τη δημόσια ανάγνωση του Μωσαϊκού νόμου. Η ανάγνωση γίνονταν στην αρχαία εβραϊκή ενώ ακολουθούσε αμέσως μετάφραση στην αραμαϊκή επειδή το πλήθος δεν καταλάβαινε αυτήν τη γλώσσα. Προφανώς ήδη υπήρχε ένα αντίγραφο του νόμου στην αραμαϊκή για να αποφευχθούν παρεξηγήσεις. Η ανάγνωση συνεχίστηκε για αρκετό καιρό[72][73].

Η συμβολή του έργου του Έσδρα ήταν τεράστια για την ιστορία του ιουδαϊσμού και ο ίδιος ονομάστηκε από τους συγχρόνους του δεύτερος ιδρυτής του ιουδαϊσμού καθώς αποτέλεσε τον εκφραστή μιας ξεχωριστής τάξης που γεννήθηκε τον καιρό της αιχμαλωσίας στη Βαβυλώνα της τάξης των Γραμματέων[74]. Το μήνυμα του Έσδρα ήταν ότι για να σωθεί το ιουδαϊκό έθνος θα έπρεπε να εγκαταλείψει τις εθνικιστικές προσδοκίες, να συμφιλιωθεί με τους ξένους δυνάστες του να, συνδιαλλαγεί με την εκάστοτε πολιτική εξουσία και να θεωρεί ότι μόνο οι Ιουδαίοι αποτελούν τους θεματοφύλακες του θείου ηθικού νόμου. Το έργο του Έσδρα έδωσε ένα πολύ δυνατό χτύπημα στα εθνικιστικά κηρύγματα των προφητών[75].

Ύστερα από την ανάγνωση του νόμου ήρθε η ώρα για την εφαρμογή του. Το βασικό πρόβλημα στην εφαρμογή του νόμου εντοπίστηκε αμέσως από κάποιον Αχόνιο ο οποίος επισήμανε στον Έσδρα ότι πολλοί Ιουδαίοι είχαν συνάψει γάμους με αλλοεθνείς γυναίκες[76]. Αρκετοί από αυτούς ήταν μέλη της ανώτερης ιουδαϊκής τάξης. Το θέμα ήταν πολύ σοβαρό καθώς ο Νόμος απαγόρευε τις επιμιξίες. Μια μεγάλη συγκέντρωση προαναγγέλθηκε ότι θα γίνονταν στην Ιερουσαλήμ στην οποία θα συμμετείχε ο αρχιερέας Ιωανάν και όλο το πλήθος, με την απειλή ότι οποίος δεν συμμετείχε σε αυτήν θα εκδιώκονταν από την κοινότητα[77][78].

Η συγκέντρωση έγινε στα τέλη του 458 π.Χ. και αποφασίστηκε σ’ αυτήν ότι όσοι Ιουδαίοι είχαν παντρευτεί αλλοεθνείς γυναίκες έπρεπε να τις χωρίσουν. Η λεπτομερής εξέταση της κάθε περίπτωσης κράτησε μέχρι την άνοιξη του επομένου έτους. Κατόπιν ο Έσδρας αναχώρησε για τη Βαβυλώνα. Αν και ο Νόμος όπως τον εισήγαγε ο Έσδρας έγινε δεκτός το πρόβλημα των μικτών γάμων δεν λύθηκε. Ορισμένοι μάλιστα επιφανείς Ιουδαίοι επικαλούνταν ιστορικά χωρία για να αντικρούσουν την άποψη του Έσδρα, όπως για παράδειγμα την παράδοση που αναφέρονταν στη μωαβίτισσα Ρουθ πρόγονο του Δαυίδ[79].

Νεεμίας Επεξεργασία

Ο σατράπης των Πέραν του Ποταμού χωρών Μεγάβυζος κατάφερε να καταπνίξει την αιγυπτιακή εξέγερση και να συλλάβει τον Ινάρω αλλά και αρκετούς Αθηναίους δίνοντας τους τον λόγο του ότι δεν θα εκτελεστούν (454 π.Χ.) [80]. Λίγα χρόνια αργότερα ο Αρταξέρξης σύναψε σύμφωνο ειρήνης με την Αθήνα (Καλλίειος ειρήνη το 449 π.Χ.) [81]. Τον επόμενο χρόνο εκτέλεσε τον Ινάρω και τους Αθηναίους αιχμαλώτους. Ο Μεγάβυζος προσβλήθηκε από αυτό το γεγονός και στασίασε. Τελικά ύστερα από δυο συγκρούσεις με τον βασιλικό στρατό συμφιλιώθηκε με τον Αρταξέρξη και η στάση τερματίστηκε[82].

Η συμπεριφορά του Μεγάβυζου έφερε αναβρασμό στην Ιουδαία, όπου οι κάτοικοι της Ιερουσαλήμ άρχιζαν να οικοδομούν το παλιό τείχος της πόλης. Το γεγονός αυτό δεν πέρασε απαρατήρητο από τον διοικητή της Σαμάρειας Ραούμ ο οποίος πληροφόρησε τον Αρταξέρξη για όσα συνέβαιναν[83][84].

Ο Αρταξέρξης αφού εξέτασε την υπόθεση εξέδωσε διάταγμα με το οποίο απαγορεύονταν οι περαιτέρω εργασίες[85]. Ένας όμως Ιουδαίος ονόματι Ταβεήλ κατόρθωσε να εξασφαλίσει με τη συνεργασία κάποιου Πέρση αξιωματούχου ονόματι Μιθριδάτη από τοπικά αρχεία αντίγραφα των επιστολών του Κύρου και του Δαρείου Ι τα οποία έδειχναν με σαφή τρόπο την εύνοια των Περσών βασιλέων προς τον ιουδαϊκό λαό[86][87].

Επειδή όλα αυτά τα έγγραφα θα ήταν μάταιο να σταλούν με την υπηρεσιακή αλληλογραφία καθώς αυτή ελέγχονταν από τον Ραούμ μια ομάδα Ιουδαίων με επικεφαλής κάποιον Ανανία γιο του Αχαλία και αδελφό του οινοχόου του βασιλιά Νεεμία πήρε τα έγγραφα και πήγε στα Σούσα (446 /45 π.Χ.) ) για να τα επιδώσει στον Αρταξέρξη. Εκεί τους συνάντησε ο Νεεμίας στον οποίο περιέγραψαν την οικτρή κατάσταση που βρίσκονταν η πόλη με τα μελανότερα χρώματα[88][89]. Ο Νεεμίας ο οποίος ήταν άνθρωπος που δεν στερούνταν εξυπνάδας και πανουργίας κατάλαβε ότι σκόπευαν να απευθυνθούν στον βασιλιά. Γνώριζε όμως καλά ότι ένα βασιλικό διάταγμα ήταν δύσκολο να ανατραπεί. Έτσι αποφάσισε να χειριστεί ο ίδιος την υπόθεση αλλά με ένα τελείως διαφορετικό τρόπο[90].

 
Αρταξέρξης Ι (465-424 π.Χ.)

Εκείνη την εποχή ο Αρταξέρξης απουσίαζε από τα Σούσα. Όταν επέστρεψε παρέθεσε ένα συμπόσιο (στα μέσα της άνοιξης του 445 π.Χ.) στο οποίο ο Νεεμίας κλήθηκε να προσφέρει τις υπηρεσίες του. Εκεί ενώ το κρασί έρρεε άφθονο ύστερα από προσυνενόηση με τη βασίλισσα κατόρθωσε με πλάγιο τρόπο να υποβάλει το ζήτημα στον βασιλιά και να πάρει την προσωπική του έγκριση για την οικοδόμηση των τειχών του Ναού και της πόλης[91]. Αφού πέτυχε τον σκοπό του ο Νεεμίας αναχώρησε από τα Σούσα συνοδευμένος από ένα βασιλικό απόσπασμα. Όταν παρουσιάστηκε στους τοπικούς αξιωματούχους της Σαμάρειας τον Σαναβαλλάτ τον Αρωνίτη και τον Τωβία αυτοί δυσφόρησαν αλλά δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα[92]. Παρόμοια στάση κράτησαν λίγο αργότερα ο βασιλιάς των Αράβων της Δεδάν, Γησάμ και οι πολίτες της Αζώτου οι οποίοι θεώρησαν ότι η αναγεννημένη Ιερουσαλήμ αποτελούσε κίνδυνο για τα εμπορικά τους συμφέροντα[93][94].

Ο αρχιερέας Ελιασίβ και πολλοί επιφανείς Ιουδαίοι τέθηκαν επικεφαλής του έργου υπήρχαν όμως και αντιδράσεις. Ορισμένοι προφήτες όπως ο Νωαδίας και ο Σεμαίας εμφανίστηκαν για να υπερθεματίσουν αποκαλώντας τον Νεεμία βασιλιά. Ο Νεεμίας όμως ήξερε καλά τη δύναμη του και κατηγόρησε ορισμένους από αυτούς ως όργανα του Τωβία που είχε γίνει διοικητής της Σαμάρειας[95]. Λίγο αργότερα ο Σαναβαλλάτ κάλεσε τον Νεεμία σε ακρόαση εκείνος όμως του απάντησε ευθέως ότι ήταν απασχολημένος[96]. Επειδή όμως φοβήθηκε ότι θα δέχονταν επίθεση από αυτόν διέταξε τους εργάτες να εργάζονται ένοπλοι. Στις αρχές Οκτωβρίου του 445 π.Χ. το τείχος είχε ολοκληρωθεί [97].

Ο Νεεμίας παρέμεινε για πολλά χρόνια στην Ιερουσαλήμ. Το 433 π.Χ. ξέσπασε κρίση στην Ιουδαία. Η κρίση οφείλονταν στην επαχθή φορολογία η οποία είχε επιβληθεί από τους Πέρσες. Κτήματα και σπίτια είχαν υποθηκευτεί ενώ αρκετοί άνθρωποι είτε είχαν υποδουλωθεί οι ίδιοι είτε είχαν αναγκαστεί να πουλήσουν τα παιδιά του ως δούλους λόγω των χρεών που είχαν[98]. Η κρίση αναζωπύρωσε για ακόμη μια φορά το κίνημα των προφητών[99].

Ο Νεεμίας αποφάσισε να επέμβει. Συγκέντρωσε όλους τους πλουσίους Ιουδαίους και τους ζήτησε να αποδώσουν όλες τις υποθηκευμένες περιουσίες που κατείχαν στους παλαιούς τους ιδιοκτήτες. Επιπλέον θα έπρεπε να επιστρέψουν τους τόκους των κεφαλαίων ή των προϊόντων που είχαν δανείσει στο παρελθόν. Ο ίδιος ο Νεεμίας παρουσιάστηκε ενώπιον τους ως ο άνθρωπος ο οποίος μεριμνά για τη συντήρηση των οικονομικά αδύνατων και ως εκείνος που μεριμνά για την απελευθέρωση όσων υποδουλώνονταν για χρέη καταβάλλοντας αυτός το αντίτιμο[100]. Ο Νεεμίας στην προκειμένη περίπτωση αγνόησε μια κρίσιμη λεπτομέρεια, ασφαλώς αυθαιρεσίες γίνονταν στις οικονομικές συναλλαγές μεταξύ ιδιωτών, τα χρήματα όμως που δαπανούσε ο ίδιος δεν προέρχονταν από την προσωπική του περιουσία αλλά από το βασιλικό θησαυροφυλάκιο. Συνεπώς ο ίδιος ως στέλεχος της βασιλικής γραφειοκρατίας συντηρείτο από τους επαχθείς φόρους και δεν μπορούσε να εμφανίζεται ως άτεγκτος κριτής[101].

Ο Νεεμίας κάλεσε κατόπιν τον αρχιερέα και ζήτησε από τους παριστάμενους να ορκιστούν ότι θα κάνουν πράξη ότι τους είχε επιβάλει. Οι παριστάμενοι ορκίστηκαν [102] προφανώς όμως δεν ήταν αφελείς μια και γνώριζαν καλά και ότι ο φορολογικός μηχανισμός αποτελούσε την πηγή της δυσπραγίας και ότι ο Νεεμίας ήταν ενταγμένος σ’ αυτόν. Ο αρχιερέας Ελιασίβ τους υποστήριξε και πριν οι προτάσεις του Νεεμία εφαρμοστούν έφτασε σε αυτόν η διαταγή της ανακλήσεως του από τον Αρταξέρξη (433 /32 π.Χ.) [103][104].

Όμως ο Νεεμίας ήταν ικανότατος στις μηχανογραφίες και σύντομα εξασφάλισε νέα άδεια από τον βασιλιά για να επιστρέψει πίσω στην Ιουδαία. Στην Ιουδαία ο αρχιερέας Ελιασίβ είχε συμμαχήσει με τον Τωβία και του είχε παραχωρήσει ένα δωμάτιο μέσα στον Ναό για να διαμένει εκεί όταν βρίσκονταν στην Ιερουσαλήμ. Ο Νεεμίας τερμάτισε αυτή την κατάσταση [105][106].

Κατόπιν πληροφορήθηκε ότι οι ψαλμωδοί και οι Λευίτες του Ναού εργάζονταν στους αγρούς γιατί δεν έπαιρναν το μερίδιο που τους αναλογούσε από τα έσοδα του Ναού. Ο Νεεμίας τους επανέφερε στις θέσεις του και φρόντισε να γεμίσουν και πάλι οι αποθήκες του Ναού με τον φόρο της δέκατης στο σιτάρι, το κρασί και το ελαιόλαδο ξεχνώντας τους αδυνάτους αγρότες. Επίσης διορίστηκαν έντιμοι ταμίες στον Ναό[107][108].

Έπειτα ο Νεεμίας διαπίστωσε ότι δεν τηρούνταν η αργία του Σαββάτου η οποία προβλέπονταν από τον Νόμο. Επιπλέον η Ιερουσαλήμ γέμιζε με εμπόρους ψαριών κυρίως και κάθε είδους μικροπωλητές που έρχονταν από την Τύρο. Ο Νεεμίας έδωσε εντολή να τηρείται η αργία του Σαββάτου και να κλείνουν οι πύλες της πόλης κατά την ημέρα εκείνη. Οι έμποροι συγκεντρώθηκαν έξω από τις κλειστές πύλες και διαμαρτύρονταν μέχρι τη στιγμή που ο Νεεμίας τους απείλησε ότι θα συλλαμβάνονταν οπότε αποχώρησαν οριστικά[109][110].

Τέλος ο Νεεμίας ασχολήθηκε με το θέμα των μικτών γάμων κάνοντας επιπλήξεις αλλά και επιθέσεις (όχι μόνο φραστικές αλλά και σωματικές) στους πολίτες που είχαν παντρευτεί αλλοεθνείς γυναίκες προκειμένου να τις εγκαταλείψουν[111][112].

Ενώ όμως ο Νεεμίας κατέληξε στην εφαρμογή ακόμα και αυτών των μεθόδων προκειμένου να αντιμετωπιστεί το ζήτημα ο Ελιασίβ επισφράγιζε τη φιλία του με τον Τωβία με τον γάμο του εγγονού του Μανασσή, με την κόρη του συνεργάτη του Τωβία Σαναβαλλάτ, τη Νικασώ[113]. Ο Νεεμίας έδιωξε τον Μανασσή από την Ιουδαία[114]. Ο Μανασσής κατέφυγε στον πεθερό του ο οποίος οικοδόμησε γι’ αυτόν ένα νέο Ναό στο όρος Γεριζίμ κοντά στη Σαμάρεια ο οποίος ήταν ανταγωνιστικός με αυτόν της Ιερουσαλήμ.[115]

Ο Νεεμίας φρόντισε ώστε οι πράξεις του να επικυρωθούν από μια συνέλευση ιερέων αρχόντων και Λευιτών. Αφού θεώρησε ότι ολοκλήρωσε το έργο του αποφάσισε να επιστρέψει στα Σούσα καθώς είχε επίσης πληροφορηθεί ότι το τέλος του Αρταξέρξη πλησίαζε[116].

Οι διάδοχοι του Αρταξέρξη Ι και το τέλος της περσικής κυριαρχίας Επεξεργασία

 
Αργυρή δραχμή που κόπηκε κατά τη διάρκεια της περσικής κυριαρχίας στην Ιερουσαλήμ (4ος π.Χ. αιώνας)

Ο Αρταξέρξης πέθανε το 424 π.Χ. και τον διαδέχθηκε ο γιος του Ξέρξης ΙΙ ο οποίος δολοφονήθηκε από κάποιον άλλο αδελφό του τον Σεκυνδιανό δυο μήνες αργότερα. Ο Σεκυνδιανός ανακηρύχθηκε βασιλιάς. Λίγο αργότερα άλλοι δυο υποψήφιοι μέλη και αυτοί της βασιλικής οικογένειας ανακηρύχθηκαν βασιλείς ο Δαρείος ΙΙ (423 π.Χ.) και ο Αρσίτης. Μέχρι το τέλος του έτους ο Δαρείος ΙΙ είχε εξουδετερώσει κάθε αντίδραση[117].

Ο νέος βασιλιάς ακολουθώντας το παράδειγμα των προκατόχων του αναμείχθηκε στις ιουδαϊκές υποθέσεις, στην προκειμένη περίπτωση στα εσωτερικά εκείνων που ζούσαν στην Αίγυπτο. Έτσι ανακοινώθηκε στους Ιουδαίους μισθοφόρους που ζούσαν στην Ελεφαντίνη από κάποιον Ανανία ότι ο βασιλιάς μέσω του σατράπη της χώρας Αρσάμη είχε στείλει ένα διάταγμα που καθόριζε τον εορτασμό του Πάσχα σύμφωνα με το τυπικό που είχε επιβάλλει ο Έσδρας. Το γεγονός αυτό αναθέρμανε τις σχέσεις των μισθοφόρων με τον Ναό της πόλης και αυτό σήμανε αύξηση των εσόδων του τελευταίου[118].

Λίγο αργότερα ο Αρσάμης έφυγε από την Αίγυπτο για να παρουσιαστεί στον βασιλιά (410 π.Χ.). Κατά τη διάρκεια της απουσίας του ένας Πέρσης αξιωματούχος ο Υδάρνης στασίασε. Ο Υδάρνης κέρδισε την υποστήριξη των αιγυπτιακών στρατευμάτων που διοικούσε ο γιος του Νεφαγιάν υποσχόμενος ότι θα καταστρέψει τον Ναό της Ελεφαντίνης. Οι Αιγύπτιοι δεν συμπαθούσαν τον Ναό καθώς εκεί τελούνταν αιματηρές θυσίες. Ο Υδάρνης πέθανε όμως ο διάδοχος του Νεφαγιάν τήρησε την υπόσχεση του και ο Ναός λεηλατήθηκε, πυρπολήθηκε και κατεδαφίστηκε[119].

Ο αρχιερέας του Ναού της Ελεφαντίνης Ιεδωνίας και οι υπόλοιποι ιερείς έστειλαν επιστολή στον Πέρση διοικητή της Ιουδαίας Βαγώση και τον αρχιερέα Ιωαδά γιο του Ελιασίβ ζητώντας βοήθεια. Καμία απάντηση δεν έλαβαν μια και το γεγονός δεν φάνηκε ότι δυσαρέστησε ιδιαιτέρα το ιερατείο του Ναού που έβλεπε το όλο ζήτημα ανταγωνιστικά [120].

Ο Αρσάμης γύρισε τελικά στην Αίγυπτο κατέστειλε τη στάση και σκότωσε τον Νεφαγιάν. Ο Ναός όμως της Ελεφαντίνης εξακολουθούσε να είναι σωρός ερειπίων. Λίγο αργότερα το 407 π.Χ. ο Ιεδωνίας έστειλε μια επιστολή στον Βαγώση με την οποία ζητούσε ταπεινά από τον Πέρση αξιωματούχο να στείλει μια επιστολή στον Αρσάμη με την οποία θα του συνιστούσε την αποκατάσταση του Ναού[121]. Μια άλλη επιστολή έστειλε και στους γιους του Σαναβαλλάτ, Δειλαΐα και Σελεμία. Ο Βάγωσης και ο Δειλαΐας έστειλαν μια τέτοια επιστολή.Οισυστάσεις τους όμως επειδή ήταν κατώτεροι αξιωματούχοι για τον Αρσάμη δεν είχαν καμία αξία[122].

Ο Ιεδωνίας συνέχισε απτόητος απευθυνόμενος στον φρούραρχο των Θηβών. Σε μια επιστολή που του έστειλε σε ακόμη πιο ταπεινό ύφος δέχθηκε να σταματήσουν οι αιματηρές θυσίες και να καίγεται μόνο θυμίαμα στον βωμό ενώ θα προσφέρονταν μόνο σπονδές και τρόφιμα. Ενώ όμως ο Ιεδωνίας και μια επιτροπή ιερέων είχε σταθεί έξω από την πύλη της πόλης για να συναντήσει τον φρούραρχο συνελήφθησαν και φυλακίσθηκαν. Αφέθηκαν ελεύθεροι μόνο αφού κατέβαλαν ένα χρηματικό ποσό ενώ τους αφαιρέθηκαν όλα τους τα αξιώματα[123]. Λίγα χρόνια αργότερα (405 π.Χ.) μια επανάσταση υπό την ηγεσία ενός νέου επιδόξου φαραώ του Αμυρταίου ΙΙ ξέσπασε και οι Ιουδαίοι πολέμησαν με το μέρος των Αιγυπτίων[124].

Ο Δαρείος ΙΙ είχε την ευκαιρία να αναμειχθεί στον μεγάλο εμφύλιο πόλεμο που μαίνονταν στην Ελλάδα μεταξύ της Αθήνας και της Σπάρτης και κατέληξε στην ήττα της πρώτης. Πέθανε την άνοιξη του 404 π.Χ. και στον θρόνο τον διαδέχθηκε ο γιος του Αρταξέρξης ΙΙ ο Μνήμων [125]. Στην Ιουδαία λίγο αργότερα ξέσπασε κρίση επειδή ο Βαγώσης θέλησε να αντικαταστήσει τον αρχιερέα Ιωανάν με τον νεότερο αδελφό του Ιησού. Η εμφύλια διαμάχη μεταξύ των δυο αδελφών και των οπαδών τους έλαβε τέλος όταν κάποια στιγμή ο Ιωανάν δολοφόνησε τον αδελφό του μέσα στον Ναό. Ύστερα από τη δολοφονία ο Βαγώσης εισήλθε μέσα στον Ναό προκειμένου να διεξάγει ανακρίσεις για το έγκλημα. Και τα δυο αυτά περιστατικά ήταν προφανώς απαράδεκτα και πρωτοφανή για την ιουδαϊκή κοινότητα[126][127].

Τον Ιωανάν που είτε καθαιρέθηκε από τον Βαγώση για τη δολοφονία είτε πέθανε[128] τον διαδέχθηκε στο αξίωμα του ο γιος του Ιαδουά (γύρω στο 370 π.Χ.). Στο μεταξύ στη Σαμάρεια ο Μανασσής δέχονταν όσους Ιουδαίους είχαν κάνει μικτούς γάμους και είχαν εκδιωχθεί από την Ιερουσαλήμ. Το ιερατείο της Ιερουσαλήμ με την έγκριση του Ιαδουά του ζήτησε είτε να χωρίσει την αλλόθρησκη σύζυγο του είτε να παραιτηθεί από τα ιερατικά του καθήκοντα. Όμως αυτή η απειλή δεν είχε κανένα αντίκρισμα καθώς ο Μανασσής δεν ανήκε στη δικαιοδοσία του Ιαδουά. Παρά τα προβλήματα ο Ιαδουά κατάφερε να φέρει την ειρήνη στην Ιουδαία κρατώντας το αξίωμα του έως τη λήξη της περσικής κυριαρχίας[129][130].

Ο Αρταξέρξης ΙΙ είχε σπουδαίες επιτυχίες κατά τις πρώτες δεκαετίες της βασιλείας του και τραγικές αποτυχίες που αποσταθεροποίησαν το κράτος κατά το υπόλοιπο[131]. Ο διάδοχος του Αρταξέρξης ΙΙΙ ο Ώχος (358 -338 π.Χ.) κατάφερε να σταθεροποιήσει την κατάσταση του κράτους χύνοντας παρά πολύ αίμα[132]. Ο Αρταξέρξης ΙΙΙ πέθανε δηλητηριασμένος και την ίδια τύχη είχε και ο διάδοχος του Αρσής (336 π.Χ.). Στον θρόνο ανήλθε ο Δαρείος ΙΙΙ ο Κοδομανός (336-331 π.Χ.) ο οποίος λίγο έλειψε να έχει την ίδια τύχη με τους προκατόχους του ύστερα από την ανάληψη των καθηκόντων του[133]. Στη Σαμάρεια ο Δαρείος διόρισε ως διοικητή τον Σαναβαλλάτ, ομώνυμο απόγονο του παλιού διοικητή κατά την εποχή του Νεεμία[134].

Λίγα χρόνια μετά την άνοδο του Δαρείου, ο γιος του Φιλίππου ΙΙ, Αλέξανδρος ΙΙΙ ο οποίος θα ονομάζονταν Μέγας πέρασε στην Ασία εγκαινιάζοντας την εκστρατεία του εναντίον του περσικού κράτους[135]. Η εκστρατεία κατάλυσης του περσικού κράτους έφερε τον Αλέξανδρο στη Γάζα. Η περσική φρουρά της πόλης πρόβαλε σκληρή αντίσταση. Τελικά ο Αλέξανδρος κατόρθωσε να καταλάβει την πόλη υστέρα από δίμηνη πολιορκία (Αύγουστος -Σεπτέμβριος 332 π.Χ.) [136].

Ο Αλέξανδρος διόρισε κυβερνήτη της Σαμάρειας τον Ανδρόμαχο (και ύστερα από τη δολοφονία του από τους κατοίκους, τον Μένωνα τον γιο του Κερδίμμα), ενώ η αυτονομία της Ιουδαίας διατηρήθηκε. Η περσική κυριαρχία στην περιοχή είχε καταλυθεί[137].

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. Ισραέλ Φινκελστάιν και Νιλ Άσερ Σίλμπερμαν. Βίβλος Η αλήθεια μέσα από τις ανασκαφές. ΔΩΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Αιχμαλωσία και επιστροφή (586-440). Από τους βασιλιάδες στους ιερείς. σελ.397-398
  2. Ισραέλ Φινκελστάιν και Νιλ Άσερ Σίλμπερμαν. Βίβλος Η αλήθεια μέσα από τις ανασκαφές. ΔΩΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Αιχμαλωσία και επιστροφή (586-440). σελ.381
  3. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 3.Κύρος Β΄ Ο ιδρυτής της Περσικής Αυτοκρατορίας. Η ανοικοδόμηση του Ναού στην Ιερουσαλήμ • ο Κύρος στα Εκβάτανα. σελ.118
  4. Библиотека Руслана Хазарзара.Φλαυίου Ἰωσήπου ἱστοριῶν τῆς Ἰουδαικῆς ἀρχαιολογίας. Βιβλίο ΙΑ.I.1.[1]-[4]
  5. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄.ΕΣΔΡΑΣ Α΄.(2.3-7).σελ.16
  6. 6,0 6,1 6,2 A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 3.Κύρος Β΄ Ο ιδρυτής της Περσικής Αυτοκρατορίας. Η ανοικοδόμηση του Ναού στην Ιερουσαλήμ • ο Κύρος στα Εκβάτανα. σελ.118
  7. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΕΣΔΡΑΣ Β΄. (6.3-5). σελ.64
  8. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 3.Κύρος Β΄ Ο ιδρυτής της Περσικής Αυτοκρατορίας. Η ανοικοδόμηση του Ναού στην Ιερουσαλήμ • ο Κύρος στα Εκβάτανα. σελ.116
  9. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΕΣΔΡΑΣ Α΄. (2.11). σελ.17
  10. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΕΣΔΡΑΣ Α΄. (1.41-43). σελ.14-15
  11. Ισραέλ Φινκελστάιν και Νιλ Άσερ Σίλμπερμαν. Βίβλος Η αλήθεια μέσα από τις ανασκαφές. ΔΩΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Αιχμαλωσία και επιστροφή (586-440). Από τους βασιλιάδες στους ιερείς. σελ.397.
  12. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΕΣΔΡΑΣ Α΄. (2.12-14). σελ.17
  13. Библиотека Руслана Хазарзара.Φλαυίου Ἰωσήπου ἱστοριῶν τῆς Ἰουδαικῆς ἀρχαιολογίας. Βιβλίο ΙΑ.I.3.[8]-[11]
  14. Ισραέλ Φινκελστάιν και Νιλ Άσερ Σίλμπερμαν. Βίβλος Η αλήθεια μέσα από τις ανασκαφές. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Η. Τα όρια της επαρχίας της Ιουδαίας. σελ.449-450.
  15. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 6.Ο Καμβύσης και η κατάκτηση της Αιγύπτου. Η θέση του Καμβύση στη Βαβυλωνία. σελ.160
  16. 16,0 16,1 16,2 A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 6.Ο Καμβύσης και η κατάκτηση της Αιγύπτου. Η αιγυπτιακή εκστρατεία. σελ.161
  17. CORPUS. Τεύχος: 29. Άρθρο: Οι θησαυροί του μουσείου Καΐρου σελ.82
  18. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 6.Ο Καμβύσης και η κατάκτηση της Αιγύπτου. Η αιγυπτιακή εκστρατεία. σελ.163
  19. 19,0 19,1 Marc Van De Mieroop. A History of the Ancient Near East ca 3000-323BC. 15.1.The Rise of Persia and its Expansion. σελ.270
  20. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 6.Ο Καμβύσης και η κατάκτηση της Αιγύπτου. Η Αίγυπτος υπό την εξουσία του Καμβύση. σελ.166
  21. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 6.Ο Καμβύσης και η κατάκτηση της Αιγύπτου. Ο σφετεριστής Μπαρντίγια. σελ.167
  22. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Η ανάρρηση του Δαρείου. σελ.188
  23. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Η ανάρρηση του Δαρείου. σελ.189
  24. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 6.Ο Καμβύσης και η κατάκτηση της Αιγύπτου. Ο σφετεριστής Μπαρντίγια. σελ.167
  25. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Οι εξεγέρσεις των υποτελών λαών. σελ.191-196
  26. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Η ανάκτηση των υποτελών χωρών. σελ.196-200
  27. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Εθνικιστική έξαρση στην Ιουδαία. σελ.228-229
  28. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΕΣΔΡΑΣ Α΄. (5.54). σελ.30
  29. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Εθνικιστική έξαρση στην Ιουδαία. σελ.229
  30. Библиотека Руслана Хазарзара. Φλαυίου Ἰωσήπου ἱστοριῶν τῆς Ἰουδαικῆς ἀρχαιολογίας. Βιβλίο ΙΑ.IΙΙ.10.[73]-[74]
  31. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΕΣΔΡΑΣ Β΄.(2.2). σελ.52
  32. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Δ΄. ΑΓΓΑΙΟΣ. (1.3-11). σελ.493-494
  33. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Δ΄. ΑΓΓΑΙΟΣ. (1.12-14). σελ.494
  34. Библиотека Руслана Хазарзара. Φλαυίου Ἰωσήπου ἱστοριῶν τῆς Ἰουδαικῆς ἀρχαιολογίας. Βιβλίο ΙΑ.IV.2.[81]-[83]
  35. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Εθνικιστική έξαρση στην Ιουδαία. σελ.229-230
  36. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Δ΄. ΑΓΓΑΙΟΣ.(2.2-7). σελ.494-495
  37. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Εθνικιστική έξαρση στην Ιουδαία. σελ.230
  38. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Εθνικιστική έξαρση στην Ιουδαία. σελ.230
  39. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Εθνικιστική έξαρση στην Ιουδαία. σελ.231
  40. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Εθνικιστική έξαρση στην Ιουδαία. σελ.232
  41. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Εθνικιστική έξαρση στην Ιουδαία. σελ.231
  42. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Δ΄. ΑΓΓΑΙΟΣ. (2.10-23). σελ.495-496
  43. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΕΣΔΡΑΣ Β΄.(4.3). σελ.59
  44. Библиотека Руслана Хазарзара. Φλαυίου Ἰωσήπου ἱστοριῶν τῆς Ἰουδαικῆς ἀρχαιολογίας. Βιβλίο ΙΑ.IV.3.[87]
  45. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Εθνικιστική έξαρση στην Ιουδαία. σελ.232
  46. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Δ΄. ΖΑΧΑΡΙΑΣ.(1.7-6.15). σελ.499-508
  47. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Εθνικιστική έξαρση στην Ιουδαία. σελ.231-232
  48. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Εθνικιστική έξαρση στην Ιουδαία. σελ.232
  49. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Εθνικιστική έξαρση στην Ιουδαία. σελ.233-234
  50. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΕΣΔΡΑΣ Α΄. (6.3-6). σελ.32
  51. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Εθνικιστική έξαρση στην Ιουδαία. σελ.234
  52. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Εθνικιστική έξαρση στην Ιουδαία. σελ.235
  53. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΕΣΔΡΑΣ Α΄.(6.22-33). σελ.34-35
  54. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Ειρήνευση στην Αίγυπτο και την Παλαιστίνη. σελ.236
  55. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Δ΄. ΖΑΧΑΡΙΑΣ.(8.10). σελ.510-511
  56. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Δ΄. ΖΑΧΑΡΙΑΣ. (8.11-13). σελ.510-511
  57. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 8. Ο σφετεριστής Δαρείος. Ειρήνευση στην Αίγυπτο και την Παλαιστίνη. σελ.238
  58. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 16. Ο Ξέρξης ως εστεμμένος πρίγκιπας. Επανάσταση στην Αίγυπτο και θάνατος του Δαρείου. σελ.356-357
  59. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 17. Ο Μεγάλος βασιλιάς και ο στρατός του. Η ανάκτηση της Αιγύπτου. σελ.366
  60. Библиотека Руслана Хазарзара. Φλαυίου Ἰωσήπου ἱστοριῶν τῆς Ἰουδαικῆς ἀρχαιολογίας. Βιβλίο ΙΑ.V.1.[120]-[121]
  61. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 18. Αποτυχία στην Ευρώπη. σελ.386-405
  62. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 19. Η Δηλιακή συμμαχία εναντίον της Περσίας. σελ.406-419
  63. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 21. Τα αποτελεσματα της υπερφορολόγησης. Η άνοδος του Αρταρξέρξη Α΄. σελ.447-448
  64. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. σελ.465-468
  65. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Δ΄. ΜΑΛΑΧΙΑΣ.(4.1-6). σελ.531-532
  66. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Το έργο του Έσδρα στην Ιουδαία. σελ.468
  67. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Το έργο του Έσδρα στην Ιουδαία. σελ.468
  68. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Το έργο του Έσδρα στην Ιουδαία. σελ.468-469
  69. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΕΣΔΡΑΣ Α΄.(8.9-24). σελ.37-38
  70. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Το έργο του Έσδρα στην Ιουδαία. σελ.469-471
  71. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Το έργο του Έσδρα στην Ιουδαία. σελ.471
  72. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Το έργο του Έσδρα στην Ιουδαία. σελ.469-471
  73. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΕΣΔΡΑΣ Α΄.(9.37-55). σελ.46-49
  74. Ροπς Ν. Η καθημερινή ζωή στην Παλαιστίνη στους χρόνους του Ιησού. Μέρος Δεύτερο. Αυτές οι μέρες και οι νύχτες που υμνούν τον Κύριο. Κέφ. Τρίτο. Μικροί και μεγάλοι πλούσιοι και φτωχοί. 6.Μια ξεχωριστή τάξη: Οι Γραμματείς. σελ.183
  75. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Το έργο του Έσδρα στην Ιουδαία. σελ.471-472
  76. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΕΣΔΡΑΣ Α΄.(8.89-92). σελ.44
  77. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Το έργο του Έσδρα στην Ιουδαία. σελ.472
  78. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΕΣΔΡΑΣ Α΄.(9.1-5). σελ.44
  79. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Το έργο του Έσδρα στην Ιουδαία. σελ.472-473
  80. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Περσικές επιτυχίες στην Αίγυπτο. σελ.473-474
  81. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Η Καλλίειος Ειρήνη. σελ.477
  82. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Η διπλωματία στην Αίγυπτο και τις Πέραν του Ποταμού χώρες. σελ.479-480
  83. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Το έργο του Νεεμία. σελ.480-481
  84. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΕΣΔΡΑΣ Β΄.(4.12-16). σελ.60-61
  85. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΕΣΔΡΑΣ Β΄.(4.17-24). σελ.61
  86. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Το έργο του Νεεμία. σελ.481-482
  87. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΕΣΔΡΑΣ Β΄.(4.7). σελ.60
  88. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΝΕΕΜΙΑΣ.(1.1-4). σελ.81
  89. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Το έργο του Νεεμία. σελ.482
  90. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Το έργο του Νεεμία. σελ.482-483
  91. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Το έργο του Νεεμία. σελ.483
  92. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΝΕΕΜΙΑΣ.(2.7-11). σελ.83
  93. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Το έργο του Νεεμία. σελ.484
  94. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΝΕΕΜΙΑΣ.(2.19-20). σελ.84
  95. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΝΕΕΜΙΑΣ.(6.6-14). σελ.93-94
  96. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΝΕΕΜΙΑΣ.(6.3). σελ.93
  97. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 22.Διπλωματικοί Θρίαμβοι. Το έργο του Νεεμία. σελ.484-485
  98. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΝΕΕΜΙΑΣ.(5.1-5). σελ.91
  99. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 25.Διαίρει και βασίλευε. Κρίση στην Ιουδαία. σελ.523
  100. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΝΕΕΜΙΑΣ.(5.6-11). σελ.91-92
  101. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 25.Διαίρει και βασίλευε. Κρίση στην Ιουδαία. σελ.523-524
  102. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΝΕΕΜΙΑΣ.(5.12). σελ.92
  103. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΝΕΕΜΙΑΣ.(13.4-16). σελ.112-113
  104. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 25.Διαίρει και βασίλευε. Κρίση στην Ιουδαία. σελ.524-525
  105. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 25.Διαίρει και βασίλευε. Οι μεταρρυθμίσεις του Νεεμία. σελ.531
  106. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΝΕΕΜΙΑΣ.(13.7-9). σελ.113
  107. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 25.Διαίρει και βασίλευε. Οι μεταρρυθμίσεις του Νεεμία. σελ.532
  108. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΝΕΕΜΙΑΣ.(13.10-14). σελ.113
  109. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 25.Διαίρει και βασίλευε. Οι μεταρρυθμίσεις του Νεεμία. σελ.532
  110. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΝΕΕΜΙΑΣ.(13.15-21). σελ.113-114
  111. A.T.Olmstead.Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 25.Διαίρει και βασίλευε. Οι μεταρρυθμίσεις του Νεεμία. σελ.532
  112. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΝΕΕΜΙΑΣ.(13.23-27). σελ.113-114
  113. Библиотека Руслана Хазарзара. Φλαυίου Ἰωσήπου ἱστοριῶν τῆς Ἰουδαικῆς ἀρχαιολογίας. Βιβλίο ΙΑ.VΙΙ.2.[302]-[303]
  114. Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄. ΝΕΕΜΙΑΣ. (13.28). σελ.114
  115. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 25.Διαίρει και βασίλευε. Οι μεταρρυθμίσεις του Νεεμία. σελ.532
  116. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 25.Διαίρει και βασίλευε. Οι μεταρρυθμίσεις του Νεεμία. σελ.532-533
  117. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 26. Στροφή υπέρ της Σπάρτης. Η ανοδος του Δαρειου Β΄ Ώχου στον θρόνο. σελ.537-540
  118. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 26. Στροφή υπέρ της Σπάρτης. Ο βασιλικός έλεγχος στην Αίγυπτο και στη Βαβυλωνία. σελ.541
  119. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 26. Στροφή υπέρ της Σπάρτης. Τα παράπονα των εβραίων μισθοφόρων της Αιγύπτου. σελ.551
  120. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 26. Στροφή υπέρ της Σπάρτης. Ο βασιλικός έλεγχος στην Αίγυπτο και στη Βαβυλωνία. σελ.552
  121. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 26. Στροφή υπέρ της Σπάρτης. Ο βασιλικός έλεγχος στην Αίγυπτο και στη Βαβυλωνία. σελ.552-553
  122. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 26. Στροφή υπέρ της Σπάρτης. Ο βασιλικός έλεγχος στην Αίγυπτο και στη Βαβυλωνία. σελ.553-554
  123. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 26. Στροφή υπέρ της Σπάρτης. Ο βασιλικός έλεγχος στην Αίγυπτο και στη Βαβυλωνία. σελ.554
  124. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 27. Η Περσία δικτάτορας της Ελλάδας. Η επανάσταση της Αίγυπτου. σελ.565
  125. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 27. Η Περσία δικτάτορας της Ελλάδας. Η άνοδος του Αρταξέρξη Β΄ Μνήμονα στον θρόνο. σελ.561
  126. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 28. Η τελευταία Αιγυπτιακή αυτοκρατορία. Προβλήματα στην Ιουδαία. Η αποτυχία στην Αίγυπτο. σελ.600
  127. Библиотека Руслана Хазарзара. Φλαυίου Ἰωσήπου ἱστοριῶν τῆς Ἰουδαικῆς ἀρχαιολογίας. Βιβλίο ΙΑ.VΙΙ.1.[297]-[301]
  128. Библиотека Руслана Хазарзара. Φλαυίου Ἰωσήπου ἱστοριῶν τῆς Ἰουδαικῆς ἀρχαιολογίας. Βιβλίο ΙΑ.VΙΙ.2.[302]
  129. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 28. Η τελευταία Αιγυπτιακή αυτοκρατορία. Προβλήματα στην Ιουδαία. Η αποτυχία στην Αίγυπτο. σελ.600-601
  130. Библиотека Руслана Хазарзара. Φλαυίου Ἰωσήπου ἱστοριῶν τῆς Ἰουδαικῆς ἀρχαιολογίας. Βιβλίο ΙΑ.VΙΙΙ.2.[306]-[312]
  131. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 28. Η τελευταία Αιγυπτιακή αυτοκρατορία. Προβλήματα στην Ιουδαία. Η επανάσταση των Σατραπών. σελ.626
  132. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 29. Σύντομη ανάκαμψη. Η ανάρρηση του Αρταξέρξη Γ΄ Ώχου στον θρόνο. σελ.637-638
  133. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 34. Ο Φίλιππος και το ξεκίνημα της εκστρατείας. σελ.729-731
  134. Библиотека Руслана Хазарзара. Φλαυίου Ἰωσήπου ἱστοριῶν τῆς Ἰουδαικῆς ἀρχαιολογίας. Βιβλίο ΙΑ.VΙΙ.2.[302]
  135. A.T.Olmstead. Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. 35. Αλέξανδρος ο κληρονόμος της πανελλήνιας εκστρατείας. Έναρξη της εκστρατείας: η μάχη του Γρανικού. σελ.738
  136. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Τόμος Δ΄ Μέγας Αλέξανδρος Ελληνιστικοί Χρόνοι. Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΥΡΙΕΥΕΙ ΤΗ ΓΑΖΑ. σελ.100-104
  137. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Τόμος Δ΄ Μέγας Αλέξανδρος Ελληνιστικοί Χρόνοι. Επιστροφή του Αλεξάνδρου στη Συρία. σελ.112

Πηγές Επεξεργασία

  • Ισραέλ Φινκελστάιν και Νιλ Άσερ Σίλμπερμαν. Βίβλος Η αλήθεια μέσα από τις ανασκαφές. Εκδόσεις Κάκτος. 2003
  • A.T.Olmstead.Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας. Εκδόσεις Οδυσσέας.2002
  • Marc Van De Mieroop. A History of the Ancient Near East ca 3000-323BC.Blackwell Publishing. 2004
  • Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Τόμος Δ΄ Μέγας Αλέξανδρος Ελληνιστικοί Χρόνοι. Εκδοτική Αθηνών. 1979
  • Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Γ΄.ΕΣΔΡΑΣ Α΄Β΄-ΝΕΕΜΙΑΣ-ΤΩΒΙΤ-ΙΟΥΔΙΘ-ΕΣΘΗΡ-ΜΑΚΚΑΒΑΙΩΝ Α΄Β΄Γ΄ -ΨΑΛΜΟΙ υπό Ι.Θ.Κολιτσάρα. Εκδόσεις Αδελφότητος Θεολόγων η «Ζωή» 1997
  • Η Παλαιά Διαθήκη. Τόμος Δ΄.ΙΩΒ-ΠΑΡΟΙΜΙΑΙ-ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΗΣ-ΑΣΜΑ-ΣΟΦΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΤΟΣ-ΣΟΦΙΑ ΣΕΙΡΑΧ ΚΑΙ ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ ΜΙΚΡΟΙ ΠΡΟΦΗΤΑΙ υπό Ι.Θ.Κολιτσάρα. Εκδόσεις Αδελφότητος Θεολόγων η «Ζωή» 1997
  • Ρόπς Ν. Η καθημερινή ζωή στην Παλαιστίνη στους χρόνους του Ιησού Εκδόσεις Παπαδήμα 2005
  • Περιοδικό CORPUS. Εκδότης ΣΤ. ΠΑΝΕΛΗΣ. Τεύχος : 29. Άρθρο : Οι θησαυροί του μουσείου Καΐρου. 2001
  • Библиотека Руслана Хазарзара.Φλαυίου Ἰωσήπου ἱστοριῶν τῆς Ἰουδαικῆς ἀρχαιολογίας.Josephus Flavius.Antiquitas Judaeorum. Graece (ed. B. Niese).Flavius Josephus. Flavii Iosephi opera. B. Niese. Berlin. Weidmann. 1892 Liber XI.[1]