Ζιάκας Γρεβενών

Ο Ζιάκας είναι χωριό του Δήμου Θεόδωρου Ζιάκα του νομού Γρεβενών, με 136 κατοίκους (2021) χτισμένο σε υψόμετρο 900 μέτρων με φόντο το όρος Όρλιακας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το κοινοτικό δάσος του Ζιάκα. Η απόστασή του από τα Γρεβενά είναι 19 χιλιόμετρα. Είναι ευρύτερα γνωστός ως η γενέτειρα του θρυλικού οπλαρχηγού Θόδωρου Ζιάκα .

Ζιάκας
Ζιάκας Ζιάκας
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Δήμος	Γρεβενών, Τοπική Κοινότητα Ζιάκα
Γεωγραφία
Νομός	Γρεβενών
Υψόμετρο	900 μέτρα
Πληθυσμός
Μόνιμος	120
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασία	Τίστα
Ταχ. κώδικας	511 00

H παλαιότερη ονομασία του χωριού ήταν Τίστα, πιθανόν από τη σλαβική (αρουμανική) λέξη τίσα (ή τίζα) που σημαίνει πεύκη. Μετονομάστηκε σε Ζιάκας την 1η Φεβρουαρίου 1927, προς τιμήν του Θεόδωρου Ζιάκα .

Στο όρος Όρλιακας (υψόμετρο 1.433 μ.), που δεσπόζει πάνω από το χωριό, υπάρχουν σπήλαια, όπου κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο κρύβονταν οι κάτοικοι για να γλιτώσουν από τους Γερμανούς. Στο βουνό φωλιάζουν αρκετά είδη αρπακτικών όπως αετοί, γεράκια κ.ά. , ενώ υπάρχει επίσης σπάνια βλάστηση όπως : βαλανιδιές, τη μαύρη πεύκη και την οξιά, σε πιο χαμηλά υψομετρικά μέρη φλαμουριές, κρανιές, πυξάρια, φτελιές, λεύκες, αγριαχλαδιές ή όπως λέγονται τοπικά "γκορτσιές", κέδρα, αγριοκερασιές, φράξους, σφενδάμια και πουρνάρια.

Σε απόσταση 3 χιλιομέτρων από το χωριό συναντάμε το γεφύρι που έλαβε το όνομά του από την οικογένεια οπλαρχηγών όπου περνάει ο ποταμός Βελονιάς, παραπόταμος του ποταμού Βενέτικου ο οποίος πηγάζει από τις περιοχές του Δοτσικού, Προσβόρου και της Αλατόπετρας, ενώ κοντά στο χωριό υπάρχουν τα ερείπια δύο νερόμυλων.

Δημοτικό διαμέρισμα Ζιάκα

Το Δ.δ. Ζιάκα απαρτίζουν οι παρακάτω οικισμοί:

• ο Ζιάκας, έδρα
• η Κρύα Βρύση
• το Περιβολάκι (ή Λιπινίτσα)

Το γεφύρι του Ζιάκα

Tο γεφύρι του Ζιάκα

Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται το περίφημο πέτρινο γεφύρι του Ζιάκα, ένα από τα πιο φωτογραφημένα γεφύρια των Γρεβενών. Xτίστηκε στα τέλη 19ου αιώνα, επί Τουρκοκρατίας.

Eίναι δίτοξο με σαφώς μεγαλύτερη την κύρια (Δυτική) καμάρα, που φτάνει σε ύψος τα 7,50 μέτρα. Το συνολικό μήκος του γεφυριού είναι περίπου 41 μέτρα και το πλάτος 3,10 μέτρα.

Κάτω από το γεφύρι περνά ο Βελονιάς ποταμός, παραπόταμος του Βενέτικου, που πηγάζει από τις περιοχές Δοτσικού, Προσβόρου και Αλατόπετρας.

Το γεφύρι αναφέρεται και ως γεφύρι της Τίστας, που είναι η παλιά ονομασία της κοινότητας Ζιάκα ή Τουρκογέφυρο, που οφείλεται σε πιθανή χρηματοδότηση του από κάποιον Τούρκο της περιοχής.

Ο δρόμος που περνούσε πάνω από το γεφύρι ονομαζόταν αλλιώς Βασιλική Στράτα, καθώς ήταν πολυσύχναστος δρόμος στην Τουρκοκρατία, αφού από εκεί διέρχονταν τα βλάχικα εμπορικά καραβάνια προς τη Θεσσαλία.

Σύμφωνα με ιστορικές παραδόσεις στην περιοχή που βρίσκεται το γεφύρι έγινε η μάχη μεταξύ του Γιαννούλα Ζιάκα, αδερφού του οπλαρχηγού Θεόδωρου Ζιάκα, και των Τούρκων. Η παράδοση λέει ότι ο Γιαννούλας έγραψε στο ίδιο σημείο ένα ποίημα.

Στο παρελθόν κοντά στο γεφύρι βρέθηκαν τάφοι, οι οποίοι όμως δεν σώζονται σήμερα.

Όρλιακας

Το πιο ενδιαφέρον και το σπουδαιότερο αξιοθέατο του Ζιάκα είναι το βουνό Όρλιακας, στου οποίου τους πρόποδες έχει χτισθεί. Η περιοχή είναι φημισμένη για το ιδιαίτερο φυσικό της κάλλος, καθώς στην κορυφή του Όρλιακα το τοπίο είναι εντυπωσιακό με τα τεράστια απόκρημνα βράχια, όπου φωλιάζουν σπάνια είδη αρπακτικών πουλιών.

Η βλάστηση παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία, με δέντρα όπως ίταμος, έλατο, μαύρη πεύκη, σφένδαμος, καθώς και πολλά είδη μανιταριών. Η πανίδα είναι εξίσου θαυμαστή, με ζώα όπως λαγός, αλεπού, ζαρκάδι, αρκούδα.

Στην περιοχή Μόργιαννη, νότια του Όρλιακα υπάρχουν δύο μεγάλες σπηλιές, στις οποίες όπως λέγεται κρύβονταν οι Ζιακώτες για να ξεφύγουν από τους Γερμανούς, κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μία ακόμη σπηλιά βρίσκεται κοντά στην Κρύα Βρύση. Σ’ αυτή κρυβόντουσαν οι αντάρτες μαζί με τον οπλισμό τους.

Πηγές

Στους πρόποδες του Όρλιακα εκτείνεται το κοινοτικό δάσος του Ζιάκα. Εκεί συναντά κανείς τις πηγές “Γκούβα” και “Σταυράκη Μπαϊρι“.

Στο δρόμο για Ζιάκα βρίσκεται η πηγή “Φτέρη” και ανάμεσα στο Περιβολάκι και στο Ζιάκα, στη θέση Μόργιαννη, όπου παλιά οι Ζιακώτες είχαν κήπους, υπάρχουν 3 ακόμα πηγές. Η σημαντικότερη από όλες είναι η “Πηγή της Καλογριάς“. Ο θρύλος λέει πως από εκεί έπαιρνε νερό μια καλόγρια, η οποία ζούσε σε μια σπηλιά κοντά στην πηγή, που σήμερα ονομάζεται “Κελί της καλογριάς“. Η είσοδος της σπηλιάς έχει δύο τρύπες και μέσα σε αυτή υπάρχουν 3 μικροί χώροι, σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Σε ένα πηγάδι εκεί έπεσε και πνίγηκε η καλόγρια.

Στην κορυφή Καραστέργιος μπορεί κανείς να ξεδιψάσει στην ομώνυμη βρύση και μέσα στο Ζιάκα οι βρύσες “Φράτι“, “Κουταλιάρης“, “Γιαννίτσαρης” και “Κρύα Βρύση” παρουσιάζουν αρκετό ενδιαφέρον.

Το σχολείο

Το πέτρινο σχολείο του Ζιάκα χτίστηκε το 1909 και διατηρείται σε καλή κατάσταση. Πλέον δεν λειτουργεί σαν σχολείο αλλά χρησιμοποιείται για την φιλοξενία των πολιτιστικών εκδηλώσεων της κοινότητας.

Εκκλησίες

Δίπλα στο σχολείο, υπάρχει η βυζαντινή εκκλησία των Ταξιαρχών, που κάηκε στην Κατοχή από τους Γερμανούς κατακτητές και ξαναχτίστηκε το 1968.

Κατά τη διάνοιξη των θεμελίων το 1964, στη δυτική πλευρά της καμένης εκκλησίας των Ταξιαρχών, αποκαλύφθηκε ψηφιδωτό δάπεδο Ρωμαϊκής εποχής.

Ενδιαφέρον για τον επισκέπτη παρουσιάζουν και οι εκκλησίες των Αγίου Νικολάου και Αγίου Αθανασίου, αμφότερες πριν το 1900.

Αστρονομικό Πάρκο Όρλιακα

Η τοποθεσία του Ζιάκα ενδείκνυνται για την παρατήρηση των άστρων, καθώς είναι από τις καλύτερες σε καθαρό ουρανό και έχει τη μικρότερη φωτορύπανση στην Ευρώπη.

Για τον λόγο αυτό, έχει δρομολογηθεί η δημιουργία του «Αστρονομικού πάρκου Όρλιακα», ενός ειδικά διαμορφωμένου υπαίθριου χώρου, που θα περιλαμβάνει εκπαιδευτικό κέντρο με τηλεσκόπια και ηλιακό παρατηρητήριο, εκθεσιακό χώρο και αίθουσα πολλαπλών χρήσεων.

Το έργο είναι μια συνεργασία του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας και του Συλλόγου Φίλων του Αστρονομικού Πάρκου Όρλιακα.

Εκδηλώσεις

Στην κοινότητα του Ζιάκα στις 2 Μαΐου εορτάζεται η ανακομιδή των οστών του Αγ. Αθανασίου. Μετά τη δοξολογία στην ομώνυμη εκκλησία γίνεται ύψωμα εικόνας, δημοπράτηση εικόνας και κατόπιν αρχίζει το γλέντι. Στήνεται μικτός χορός με μεγάλη συνοδεία τραγουδιών χωρίς μουσική, ενώ αργότερα μπαίνουν και τα όργανα.

Στις 6 Σεπτεμβρίου στην κεντρική πλατεία του χωριού διεξάγεται γλέντι με ζωντανή παραδοσιακή μουσική και στο ίδιο μέρος την πρώτη εβδομάδα του Αυγούστου γίνεται μια πολύ σημαντική εκδήλωση αφιερωμένη στην Εθνική Αντίσταση. Η γιορτή αρχίζει με ομιλίες από αντιστασιακούς και συνεχίζεται με χορό.

Στις 14 Αυγούστου, παραμονή της Κοίμησης της Θεοτόκου, πραγματοποιείται παραδοσιακό γλέντι στον προαύλιο χώρο του σχολείου.

Στατιστικά στοιχεία πληθυσμού

Ο Ζιάκας έχει μόνιμο πληθυσμό 136 άτομα, σύμφωνα με την απογραφή του 2021.

Από τα τέλη του 19ού αιώνα μέχρι σήμερα, ο πληθυσμός του Ζιάκα έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές, οι οποίες αντικατοπτρίζουν ευρύτερες κοινωνικοοικονομικές και ιστορικές εξελίξεις.

Ακολουθούν τα στατιστικά στοιχεία της απογραφής από το 1866 έως το 2021:

Έτος	Πληθυσμός	Παρατηρήσεις
1866	220
1900	367	180 χριστιανοί, 187 μουσουλμάνοι
1905	310
1913	595	305 άνδρες, 290 γυναίκες
1920	505	241 άνδρες, 264 γυναίκες
1928	655	320 άνδρες, 335 γυναίκες
1938	773
1940	830	425 άνδρες, 405 γυναίκες
1951	130
1961	183
1971	145
1981	424
1991	406
2001	188
2011	145
2021	136

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ιστοσελίδα του χωριού Ζιάκας Γρεβενών

Πηγές

• Οι πληθυσμιακές μεταβολές στον Ζιάκα Γρεβενών
• Π.Ε. Γρεβενών: Αστρονομικό Πάρκο Όρλιακα – Σε τροχιά υλοποίησης η μελέτη, σε πλήρη εξέλιξη το έργο

Βιβλιογραφία

• Δυτική- Κεντρική Μακεδονία, Τουριστικός Οδηγός, εκδόσεις Explorer, 2003.