Λεύκα

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Λεύκα (αποσαφήνιση).

Η λεύκα ή λεύκη ή αιγείρα (γένος Populus) είναι φυλλοβόλο δέντρο, με ωοειδή φύλλα και λευκό κορμό που αναπτύσσει μεγάλο ύψος, μέχρι 50 μέτρα. Τα άνθη της σχηματίζουν κρεμαστές ταξιανθίες ιούλων και οι καρποί τους καλύπτονται από λευκό χνούδι. Ανήκουν στην οικογένεια των ιτεοειδών ή σαλικιδών (Salicaceae, βλ. ιτιά). Οι λεύκες αναπτύσσονται σε εδάφη με μεγάλη υγρασία, όπως για παράδειγμα οι όχθες των ποταμών. Χρησιμοποιούνται ευρέως ως καλλωπιστικό δέντρο, καθώς έχουν το πλεονέκτημα ότι αναπτύσσονται πολύ γρήγορα και αποκτούν μεγάλο μέγεθος και για τη κόμη τους.

Λεύκα
Λεύκη η τρεμοφυλλοειδής (Populus tremuloides) το φθινόπωρο
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Φυτά (Plantae) Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta) Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida) Τάξη: Ιτεώδη (Salicales) Οικογένεια: Ιτεοειδή (Salicaceae) Γένος: Λεύκη (Populus) L.
Είδη
Δείτε κείμενο

Περιγραφή

Η λεύκα είναι φυλλοβόλο δέντρο ταχυαυξές, με μεγάλη παραβλαστικότητα. Φέρει λοβωτά φύλλα με γυαλιστερή ανοιχτοπράσινη την επάνω επιφάνεια και λευκή χνοώδη την κάτω. Τα θηλυκά φυτά, όταν ανθίζουν τέλη Μαρτίου με αρχές Απριλίου, παράγουν λευκούς σπόρους που μοιάζουν με βαμβάκι, το οποίο διασπείρεται σε μεγάλη απόσταση δημιουργώντας μεγάλα προβλήματα. Πολύ ανθεκτικό στις παραθαλάσσιες φυτεύσεις, αναπτύσσει επιφανειακές ρίζες που δημιουργούν προβλήματα σε παρακείμενες κατασκευές. Ευδοκιμεί σε ηλιόλουστες θέσεις και γόνιμα, πολύ υγρά εδάφη. Φυτεύεται μεμονωμένα, σε δενδροστοιχίες καθώς και για την παραγωγή ξύλου. Αντέχει σε χαμηλές θερμοκρασίες κάτω των -20°C. Πολλαπλασιάζεται εύκολα με μοσχεύματα. Η λεύκα χρησιμοποιείται κυρίως για τη γρήγορη αναδάσωση περιοχών που είναι υγρές, αλλά ακατάλληλες για άλλη καλλιέργεια. Ακόμη, για τη δημιουργία πράσινου σε πάρκα και σε πλατείες. Το ξύλο της είναι γενικά άσπρο, ελαφρό, μαλακό, δουλεύεται πολύ εύκολα, δεν είναι όμως πολύ γερό. Ακόμη χρησιμοποιείται στη χαρτοποιία για την παραγωγή κυτταρίνης, στην κατασκευή σπιρτόξυλων και άλλων μικροαντικειμένων.

Είδη

Στην Ελλάδα τα πιο γνωστά είδη είναι η λεύκη η λευκή (Populus alba) με φλοιό άσπρο, που το ξύλο της χρησιμοποιείται στη βιομηχανία κυτταρίνης και η λεύκη η μέλαινα (Populus nigra) το γνωστό καβάκι, που φυτρώνει μόνη της στις όχθες των ποταμών και σε υγρούς τόπους σ' όλη την Ελλάδα κι έχει κόμη σχεδόν πυραμιδοειδή. Άλλη γνωστή λεύκα είναι η λεύκη η τρέμουσα που φυτρώνει στις ορεινές και υγρές περιοχές της Ελλάδας. Σήμερα υπάρχουν και καλλιεργούνται πολλά υβρίδια από τις λεύκες αυτές, κυρίως στη Μακεδονία, στη Θεσσαλία κοντά στα ποτάμια και τις λίμνες και στις μεγάλες εθνικές οδούς.

Λεύκη η μέλαινα

• Λεύκη η τρέμουσα (Populus tremula). Αναφέρεται και ως λεύκη η τρεμόφυλλος. Δέντρο με ύψος ως 25 μέτρα. Η κόμη του είναι αραιή και σφαιρόμορφη. Ο φλοιός είναι στην αρχή λείος, αργότερα με επιμήκεις σχισμές, με γκριζωπό ή λαδογκριζωπό χρώμα. Τα νεαρά κλαδιά έχουν χρώμα καστανό και είναι λεία.
• Λεύκη η λευκή (Populus alba). Συναντάται επίσης και η ονομασία λεύκη η αργυρόφυλλος. Φυλλοβόλο δέντρο, με κορμό μεγάλο και φλοιό γκριζωπό. Φθάνει τα 20 μ. ύψος και 12 μ. διάμετρο. Παρουσιάζει διφυλλία. Τα φύλλα των βραχυκλαδίων έχουν παρυφές κολπωτά οδοντωτές και των μακροκλαδίων είναι έλλοβα (μεγάλα δερματώδη, 10Χ8 εκ. με 3-5 λοβούς). Στην κάτω επιφάνεια φέρουν λευκό επίχρισμα, που δίνει την αίσθηση του λευκού δένδρου. Είναι δίοικο είδος, τα άνθη του δεν αυτογονιμοποιούνται. Ανθίζει τον Μάρτιο. Τα αρσενικά και τα θηλυκά άνθη δημιουργούν μεγάλους ιούλους. Περιέχουν τριχωτά σπέρματα, που μεταφέρονται από τους ανέμους σε μεγάλες αποστάσεις. Ωριμάζουν πολύ νωρίς (Μάρτιο με Απρίλιο). Δεν αντέχει στη σκίαση ούτε σε παγετούς, αλλά αντέχει σε δυνατούς ανέμους. Συναντάται σε δάση και παρυδάτιες περιοχές. Ευδοκιμεί σε ξηρότερα εδάφη από ότι τα άλλα μέλη του γένους. Δεν μεγαλώνει σε εκτεθειμένα υψίπεδα αλλά αντέχει στην παραθαλάσσια έκθεση αν και μπορεί να αποκλαδωθεί απ' τον αέρα. Προτιμά τα ξηρά ή νωπά εδάφη, αλλά αναπτύσσεται σε όλους τους τύπους, από ελαφριά αμμώδη μέχρι πολύ βαριά πηλώδη, καλά αποστραγγιζόμενα εδάφη. Επίσης ζει σε όξινα, ουδέτερα ή αλκαλικά εδάφη. Πρέπει να συγκαλλιεργηθούν για να παραχθεί ο σπόρος. Διασταυρώνεται εύκολα με άλλα μέλη του ιδίου γένους. Αποτελεί τροφή για την άγρια πανίδα. Χρησιμοποιείται στη δημιουργία ανεμοφραχτών, στην παραγωγή αυξητικών ορμονών για φυτά. Καλλιεργείται επίσης για το ξύλο του, το οποίο όμως δεν είναι καλής ποιότητας. Κατάλληλο για διακόσμηση. Στο είδος αυτό υπάγονται οι ποικιλίες λεύκη η λευκή η πυραμιδοειδής (Populus alba pyramidalis), λεύκη η λευκή η μακρόφυλλος (Populus alba macrophylla) και η λεύκη η λευκή η λευκάζουσα (Populus alba canescens).

  

  Λεύκη η λευκή

• Λεύκη η μέλαινα, Λεύκη μαύρη ή καβάκι (από την τουρκική ονομασία του δέντρου Kavak) (Populus nigra). Φυλλοβόλο δέντρο φθάνει τα 30 μ. ύψος και 20 μ. διάμετρο. Φτάνει στην ωριμότητα στα 100 χρόνια και μετά παρακμάζει. Βρίσκεται σε νωπά εδάφη μέσα σε δάση και παράπλευρα ρευμάτων. Τα φύλλα του έχουν τριγωνικό ή ρομβοειδές σχήμα, με οδοντωτές παρυφές. Η άνω επιφάνεια είναι βαθυπράσινη και η κάτω ανοιχτοπράσινη. Είναι δίοικο είδος, δεν αυτογονιμοποιούνται τα άνθη του. Ανθίζει τον Μάρτιο και Απρίλιο. Τα αρσενικά και τα θηλυκά άνθη δημιουργούν μεγάλους κρεμαστούς ιούλους. Περιέχουν τριχωτά σπέρματα, που μεταφέρονται από τους ανέμους σε μεγάλες αποστάσεις. Ωριμάζουν πολύ νωρίς (Απρίλιο και Μάιο). Αντέχει στους ισχυρούς ανέμους και στην ξηρασία όχι όμως στη σκίαση. Είναι σχετικά ανθεκτικά στον άνεμο, αν δεν μεγαλώνει σε εκτεθειμένα υψίπεδα μέρη. Δεν αντέχει τη σκιά και τον υπόγειο ή υπέργειο ανταγωνισμό (δεν ανέχεται άλλα δένδρα κοντά του). Ζει σε χαλαρά, μέτρια έως πολύ βαριά εδάφη καλά αποστραγγιζόμενα. Αναπτύσσεται επίσης σε όξινα, ουδέτερα και αλκαλικά εδάφη. Αναπτύσσεται λιγότερο σε υγρά, φτωχά, όξινα εδάφη και λεπτά ξηρά εδάφη. Διασταυρώνεται εύκολα με άλλα μέλη του ιδίου γένους. Χρησιμοποιείται ευρέως στην ιατρική, σε ανεμοφράχτες και για χαμηλής ποιότητας ξυλοκατασκευές.

Άλλα γνωστά είδη είναι η λεύκη η βαλσαμώδης (Populus balsamifera), λεύκη η καναδική (Populus x canadensis), λεύκη η ετερόφυλλος (Populus heterophylla), λεύκη η υπόλευκος (Populus candicans) και η λεύκη η τρεμοφυλλοειδής (Populus tremuloides ή Populus graeca). Και τα πέντε είδη είναι ιθαγενή της Βορείου Αμερικής, καλλιεργούνται όμως σε πολλά μέρη ως καλλωπιστικά.

Η λεύκα στη μυθολογία

Η αρχαία ελληνική ονομασία του δέντρου ήταν ἀχερωίς ή αίγειρος.

Την αναφέρουν ο Όμηρος και ο Ησίοδος καθώς και ο Θεόφραστος στο έργο του Περί φυτών. Η λεύκη αναφέρεται επίσης στην ελληνική μυθολογία. Σύμφωνα με έναν μύθο ο γιος του Ήλιου, ο Φαέθων, οδηγώντας το άρμα του πατέρα του πλησίασε τόσο πολύ τη γη, που άρχισε να καίγεται και τα ποτάμια άρχισαν να ξεραίνονται από την εκπεμπόμενη θερμότητα. Ο Δίας για να μην γίνει μεγαλύτερη καταστροφή τον κατακεραύνωσε και αυτός έπεσε νεκρός στον Ηριδανό ποταμό. Εκεί στις όχθες του ποταμού τον βρήκαν οι αδελφές του οι Ηλιάδες και από τη λύπη τους μεταμορφώθηκαν σε αίγειρες (λεύκες) και τα δάκρυά τους έγιναν κεχριμπάρι.

Άλλος μύθος αναφέρει ότι η Λεύκη ήταν κόρη του Ωκεανού. Ο Άδης την άρπαξε στο βασίλειό του και όταν πέθανε την μεταμόρφωσε σε δέντρο, την αργυρόφυλλη λεύκα. Αναφέρεται επίσης η λεύκα του Δία. Αυτή ήταν μυθικό ιερό δέντρο στην Κρήτη κάτω από το οποίο γεννήθηκε ο Δίας. Σύμφωνα με τον μύθο, η λεύκα του Δία φύτρωνε στην Κρήτη έξω από το Ιδαίον Άντρον. Το δέντρο αυτό ήταν το μοναδικό του είδους του που έφερε καρπούς, αφού όλα τα άλλα έχαναν τους καρπούς τους πριν ωριμάσουν. Στη σπηλιά αυτή και κάτω από την σκιά της λεύκας μεγάλωσε ο Δίας. Στο ίδιο σημείο παρέλαβε ο Μίνωας τους νόμους από τον ολύμπιο θεό για να τους παραδώσει στους κατοίκους της Κρήτης. Σύμφωνα με τον Θεόφραστο, στο σημείο αυτό γινόταν θυσία. Στους νόμους του Πλάτωνα μνημονεύεται ένα φαρδύ μονοπάτι με δέντρα γύρω γύρω που οδηγούσε από την Κνωσσό μέχρι στο σημείο που φύτρωνε η Λεύκα. Κοντά στο δέντρο αυτό φύτρωνε δάσος από γηραιότατα κυπαρίσσια, το οποίο έκρυβε τα θεμέλια πανάρχαιου ναού της Ρέας.

Φύλλωμα της λεύκης της τρέμουσας