Ζαΐδα (όπερα)

Ζαΐδα (όπερα)
	Ο συνθέτης γύρω στα 1780
Συγγραφέας	Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ
Τίτλος	Zaide
Γλώσσα	Γερμανικά
Ημερομηνία δημοσίευσης	18ος αιώνας
Μορφή	τραγούδι; όπερα; Λιντ
Χαρακτήρες	Allazim, Four slaves, Gomatz, Osmin, Sultan Soliman, Zaide και Zaram
	Σχετικά πολυμέσα
	δεδομένα (π • σ • ε )

Η Ζαΐδα (αρχικός τίτλος: Das Serail =Το Σεράι) είναι μια ημιτελής γερμανόφωνη όπερα (Κ. 344), του Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ, η οποία γράφτηκε το 1780. Ο αυτοκράτορας Ιωσήφ Β', το 1778, βρισκόταν στη διαδικασία δημιουργίας μιας εταιρείας, η οποία θα είχε σκοπό να αποδώσει αυθεντικές γερμανικές όπερες. Ένας όρος που απαιτούνταν από τον συνθέτη για να γίνει μέλος αυτής της εταιρείας ήταν να γράψει μια κωμική όπερα. Στο Σάλτσμπουργκ το 1779 ο Μότσαρτ άρχισε να εργάζεται για μια νέα όπερα (σήμερα γνωστή ως Ζαΐδα αν και ο Μότσαρτ δεν της έδωσε τέτοιο τίτλο). Περιέχει προφορικό διάλογο, που το κατατάσσει επίσης ως Singspiel. Μόνο οι άριες και τα σύνολα από τις δύο πρώτες πράξεις συντέθηκαν. Λείπει η ουβερτούρα και η τρίτη πράξη.

Ήταν δημοφιλές εκείνη την εποχή οι όπερες να περιγράφουν τη διάσωση σκλαβωμένων Δυτικών από μουσουλμανικές αυλές, καθώς οι μουσουλμάνοι πειρατές λυμαίνονταν τη μεσογειακή ναυτιλία, ιδίως για να αποκτήσουν σκλάβους για διάφορους σκοπούς. Η ιστορία αυτή περιγράφει την προσπάθεια της Ζαΐδα να σώσει τον αγαπημένο της Γκόματζ.

Ο Μότσαρτ συνέθετε για ένα γερμανικό λιμπρέτο του Γιόχαν Αντρέα Σάχτνερ, που διαδραματιζόταν στην Τουρκία, όπου θα ήταν το σκηνικό του επόμενου ολοκληρωμένου ζίνγκσπιλ (Απαγωγή από το Σεράι). Σύντομα εγκατέλειψε την Ζαΐδα για να δουλέψει στον Ιδομενέα και δεν επέστρεψε ποτέ στο έργο. Το έργο χάθηκε μέχρι μετά τον θάνατό του, όταν η σύζυγος του, Κοστάντζε Μότσαρτ το βρήκε στα διάσπαρτα χειρόγραφά του το 1799. Τα αποσπάσματα δεν δημοσιεύθηκαν μέχρι το 1838 και η πρώτη εκτέλεση πραγματοποιήθηκε στη Φρανκφούρτη στις 27 Ιανουαρίου 1866, την 110η επέτειο της γέννησης του Μότσαρτ. Έκτοτε, η Ζαΐδα λέγεται ότι είναι τα θεμέλια ενός αριστουργήματος και έλαβε την αναγνώριση των κριτικών.

Ο τίτλος ''Ζαΐδα'' δόθηκε από τον ερευνητή του Μότσαρτ, Γιόχαν Άντον Αντρέ, ο οποίος δημοσίευσε για πρώτη φορά την παρτιτούρα, συμπεριλαμβανομένης της δικής του ολοκλήρωσης, τη δεκαετία του 1830. Ο πατέρας του Αντρέ, Γιόχαν Αντρέ, είχε μελοποιήσει το ίδιο λιμπρέτο, πριν ο Μότσαρτ ξεκινήσει το ζίνγκσπιλ του^[2].

Σύγχρονα συνοδευτικά κομμάτια της Ζαΐδα έχουν γραφτεί τόσο από τον Λουτσιάνο Μπέριο όσο και από την Chaya Czernowin.

Στις σύγχρονες παραστάσεις, οι συμφωνίες του Μότσαρτ No. 26, K. 184, ή No. 32, Κ. 318 - η οποίες γράφτηκαν περίπου την ίδια εποχή με την Ζαΐδα - συχνά παρουσιάζονται ως η ουβερτούρα της. Στις συμπληρώσεις της όπερας μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα ''μείγμα'' από άριες συναυλιών του Μότσαρτ ή, πιο δημοφιλή, μουσική από τον Θαμώς, βασιλιά της Αιγύπτου, επίσης από την ίδια περίοδο της καριέρας του Μότσαρτ.

Είδος όπερας

Η Ζαΐδα δεν μπορεί να περιγραφεί ούτε ως όπερα μπούφα αλλά ούτε κι ως όπερα σέρια. Περιέχει στοιχεία και των δύο μορφών, και μπορούν να γίνουν παραλληλισμοί και στα δύο είδη στο έργο. Η Ζαΐδα είναι επίσης αξιοσημείωτη ως ένα από τα δύο μόνο δραματικά κομμάτια του Μότσαρτ που περιέχει μελόδραμα (το άλλο είναι ο Θαμώς). Το μεγαλύτερο μέρος του προφορικού διαλόγου με την Ζαΐδα έχει χαθεί, αν και υπήρξαν διάφορες προσπάθειες στη σύγχρονη εποχή να γραφτούν νέοι διάλογοι για να αντικαταστήσουν τα χαμένα λόγια απ' το λιμπρέτο.

Ιστορικό απόδοσης

Το 1995, το Le Théâtre Royal de la Monnaie στις Βρυξέλλες παρουσίασε τη Ζαΐδα σε μια παραγωγή που σκηνοθέτησε η σύγχρονη χορογράφος Λουσίντα Τσάιλντς στο σκηνοθετικό της ντεμπούτο. Προς τιμήν της 250ης επετείου από τη γέννηση του Μότσαρτ, μια παραγωγή της Ζαΐδα σε σκηνοθεσία Πήτερ Σέλαρς έκανε το ντεμπούτο της στο Φεστιβάλ της Βιέννης το 2006. Αργότερα παρουσιάστηκε στο φεστιβάλ Mostly Mozart στη Νέα Υόρκη και στο κέντρο του Μπάρμπικαν στο Λονδίνο. Ο Σέλαρς πήρε τα υπόλοιπα αποσπάσματα της Ζαΐδα και πρόσθεσε κι άλλα από τη μουσική του συνθέτη στο έργο Θάμος, βασιλιάς της Αιγύπτου, το οποίο, όπως και η Ζαΐδα, γράφτηκε όταν ο Μότσαρτ ήταν 23 ετών. Ξεκινώντας από το θέμα της όπερας, την τοποθέτησε σε ένα σύγχρονο εργαστήριο εργασίας και διαμόρφωσε τους χαρακτήρες σε Αφροαμερικανούς και Ασιάτες τραγουδιστές. Στην παραγωγή συμμετείχε το μουσικό συγκρότημα Concerto Köln υπό τη διεύθυνση του Louis Langrée, τα σκηνικά του George Tsypin, οι φωτισμοί του James F. Ingalls και τα κοστούμια του Gabriel Berry. Μια αναβίωση, με την ορχήστρα Camerata Salzburg, παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ της Αιξ-αν-Προβάνς το 2008^[3].

Ρόλοι

Ρόλος	Τύπος φωνής
Ζαΐδα, η σκλάβα του Σουλτάνου	σοπράνο
Γκόματζ, ο φίλος της	τενόρος
Αλαζίμ, σκλάβος του Σουλτάνου	μπάσος
Σολιμάν, ο Σουλτάνος	τενόρος
Οσμίν, δουλέμπορος	μπάσος
Ζαράμ, καπετάνιος της φρουράς	ομιλούμενος ρόλος
Τέσσερις σκλάβοι	τενόρος

Πλοκή

Ο Σουλτάνος Σολιμάν επιθυμεί την Ευρωπαία σκλάβα του, Ζαΐδα αλλά εκείνη αγαπά μόνο τον φίλο της, Γκόματζ, ο οποίος είναι επίσης ερωτευμένος μαζί της. Θέλει να φύγει με την αγαπημένη του και ο Αλαζίμ, ο αγαπημένος σκλάβος του Σολιμάν, τον υποστηρίζει και αποφασίζει να πάρει με θάρρος τη μοίρα του στα χέρια του και να πάει μαζί τους.

Ο Όσμιν, ο δουλέμπορος, λέει στον σουλτάνο για τη φυγή των σκλάβων και είναι σίγουρος ότι οι δραπέτες δεν θα φτάσουν μακριά. Ο Σολιμάν γίνεται έξαλλος από θυμό και νιώθει προσβεβλημένη ματαιοδοξία που η Ζαΐδα προτίμησε έναν σκλάβο από αυτόν, και θέλει να πάρει σκληρή εκδίκηση. Ο Οσμίν προσφέρει στον Σολιμάν μια όμορφη σκλάβα ως παρηγοριά, αλλά αυτός απορρίπτει την προσφορά. Ο δουλέμπορος δεν μπορεί παρά να γελάσει με τον ανόητο άρχοντα. Παγιδευμένη ξανά, η Ζαΐδα επαναστατεί με μανία ενάντια στον δολοφόνο ηγεμόνα, που θέλει να χύσει αθώο αίμα, ενώ ο Αλαζίμ καταγγέλλει την αδυναμία των ισχυρών να αναγνωρίσουν τους υπηκόους τους ως «αδέρφια», επειδή ποτέ δεν γνώρισαν τη σκληρή μοίρα των ταπεινών. Τώρα ο Αλαζίμ, η Ζαΐδα και ο Γκόματζ προσπαθούν να αλλάξουν τη γνώμη του σουλτάνου. Αλλά όλες οι εκκλήσεις τους για έλεος φαίνονται να είναι μάταιες.

Σε αυτό το σημείο, ο Μότσαρτ σταμάτησε τη δουλειά.

Το τέλος

Υπάρχουν διάφορες εικασίες για το πώς μπορεί να τελείωσε η πλοκή. Στο μουσικό έργο Απαγωγή από το σεράι, το οποίο έχει πάρα πολλές ομοιότητες με την Ζαΐδα, αποδεικνύεται ότι οι τρεις σκλάβοι είναι συγγενείς: ο Αλαζίμ είναι ο πατέρας του Γκόματζ και της Ζαΐδα. Τότε ο σουλτάνος δείχνει έλεος και τους υπόσχεται ένα ασφαλές ταξίδι επιστροφής. Υπάρχει επίσης η παραλλαγή ότι ο Αλαζίμ αναγνωρίζεται από τον Σουλτάνο ως ο πρώην ναυαγοσώστης του και ως εκ τούτου αμνηστεύεται μαζί με τον Γκόματζ και τη Ζαΐδα.

Ομοιότητες

Υπάρχουν ομοιότητες με το έργο του Βολταίρου Ζαΐρα, στο οποίο η Ζαΐρα, μια χριστιανή σκλάβα που είχε αιχμαλωτιστεί από μωρό, ερωτεύεται τον Οροσμάν, τον Σουλτάνο της Ιερουσαλήμ. Ο Οροσμάν πιστεύει λανθασμένα ότι η Ζαΐρα και ένας άλλος χριστιανός σκλάβος, ο Νερεστάν (Γκόματζ στο έργο του Μότσαρτ) είναι εραστές και σκοτώνει την Ζαΐρα με λύσσα και μετά αυτοκτονεί. Ο ηλικιωμένος Λουζινιάν, αιχμάλωτος του Σουλτάνου (Αλαζίμ στο έργο του Μότσαρτ) αναγνωρίζει τη Ζαΐρα και τον Νερεστάν ως παιδιά του καθώς τον συνοδεύει στην ασφάλεια. Από τις άριες που έχουν διασωθεί μπορούμε να συμπεράνουμε μερικές διαφορές μεταξύ του έργου του Βολταίρου και της όπερας του Μότσαρτ. Στην πράξη 2 της Ζαΐδας, ο Γκόματζ και πιθανώς ο Αλαζίμ δραπετεύουν στην πραγματικότητα, για να συλληφθούν για άλλη μια φορά. Στην όπερα δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι ο Μότσαρτ σκόπευε να δώσει στους Ζαΐδα, Γκόματζ και Αλαζίμ αίσιο τέλος. Πράγματι, το αρχικό τέλος του έργου του Βολταίρου μπορεί να ήταν πολύ σοβαρό για τα σύγχρονα γούστα και ίσως να ήταν ο λόγος που ο Μότσαρτ άφησε το έργο ημιτελές.

Φωνητικά κομμάτια

Brüder, lasst uns lustig sein= Αδέρφια, ας είμαστε χαρούμενοι (χορωδία)
Unerforschliche Fügung (Γκόματζ)
Ruhe sanft, mein holdes Leben (Ζαΐδα)
Rase Schicksal, wüte immer bzw. Ja, nun lass das Schicksal wüten (Γκόματζ)
Meine Seele hüpft vor Freuden (Ζαΐδα, Γκοματζ)
Herr und Freund, wie dank ich dir (Γκόματζ)
Nur mutig, mein Herze, versuche dein Glück (Αλαζίμ)
O selige Wonne (Ζαΐδα, Γκόματζ, Αλαζίμ)
Zaide entflohen (Λόγος: Σολιμάν, Οσμίν)
Der stolze Löw (Σολιμάν)
Wer hungrig bei der Tafel sitzt (Οσμίν)
Ich bin so bös als gut Σολιμάν)
Trostlos schluchzet Philomele (Ζαΐδα)
Tiger! wetze nur die Klauen Ζαΐδα)
Ihr Mächtigen seht ungerührt (Αλαζίμ)
Freundin! Stille deine Tränen (Κουαρτέτο: Γκόματζ, Ζαΐδα, Σολιμάν, Αλαζίμ)

Ενορχήστρωση

Η παρτιτούρα του Μότσαρτ περιλαμβάνει:

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Ζαΐδα: Παρτιτούρες
Ζαΐδα: λιμπρέτο

Παραπομπές

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 Ανακτήθηκε στις 25 Απριλίου 2019.
↑ nstarling (18 Απριλίου 2014). «The Singspiel and Mozart». Utah Opera (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 2022.
↑ «Le ratage Zaïde, la réussite Siegfried». LExpress.fr (στα Γαλλικά). 30 Ιουνίου 2008. Ανακτήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 2022.

[6991d728b3320094f6063a3563f7ba34fbefce45-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 Ανακτήθηκε στις 25 Απριλίου 2019.

[2] starling (18 Απριλίου 2014). «The Singspiel and Mozart». Utah Opera (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 2022.

[3] «Le ratage Zaïde, la réussite Siegfried». LExpress.fr (στα Γαλλικά). 30 Ιουνίου 2008. Ανακτήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 2022.

[1]

[2]

[3]