Κοινωνική οικολογία

Κοινωνική οικολογία ονομάζεται η προσέγγιση εκείνη του οικολογικού κινήματος που θεωρεί ότι οι αιτίες των προβλημάτων που αντιμετωπίζει σήμερα το φυσικό περιβάλλον (π.χ. η κλιματική αλλαγή, η περιβαλλοντική ρύπανση κλπ) είναι κοινωνικές, δηλαδή οφείλονται στο επικρατές σήμερα κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό σύστημα, τον καπιταλισμό, ή και στον μαρξιστικό - λενινιστικό κομμουνισμό, όπως αυτός εφαρμόστηκε στις λαϊκές δημοκρατίες κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα υπό τη μορφή «δικτατορίας του προλεταριάτου». Η κοινωνική οικολογία, όπως και οι άλλες τάσεις του οικολογικού κινήματος, αναδύθηκε μέσα από τα νέα κοινωνικά κινήματα της δεκαετίας του 1960.

Η κοινωνική οικολογία εντάσσεται ιδεολογικά στον πράσινο αναρχισμό και αποτελεί σήμερα μία από τις βασικές και περισσότερο στέρεα θεωρητικά θεμελιωμένες κατευθύνσεις του. Ωστόσο, πολλές από τις ιδέες της τις ενστερνίζονται και ομάδες της ευρύτερης Αριστεράς. Μέσω του έργου του Μάρεϊ Μπούκτσιν, κύριου θεωρητικού της κοινωνικής οικολογίας μετά τη δεκαετία του 1960, η τελευταία έχει συνδεθεί με τη δική του εκδοχή ελευθεριακού σοσιαλισμού, τον ελευθεριακό κοινοτισμό.

Ιδέες

Σύμφωνα με την κοινωνική οικολογία, τα περιβαλλοντικά προβλήματα πηγάζουν από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Αυτό, γιατί θεωρείται ότι η έννοια της κυριαρχίας στη φύση, αιτία της οικολογικής κρίσης, είναι επέκταση της λογικής της εκμετάλλευσης μεταξύ ανθρώπων. Η λογική τοις «πάσι θυσία» οικονομικής ανάπτυξης, που έχει υιοθετηθεί κατά τη νεωτερικότητα από σχεδόν όλες τις οικονομολογικές σχολές, συμπεριλαμβανομένου του μαρξισμού, αποτελεί ακόμα μία βασική αιτία της οικολογικής κρίσης. Η τελευταία, κατά τους κοινωνικούς οικολόγους, δεν είναι παρά μία πλευρά της σημερινής πολυδιάστατης κρίσης. Συνεπώς, κατά την κοινωνική οικολογία, τα οικολογικά προβλήματα, αλλά και τα υπόλοιπα παγκόσμια προβλήματα μπορούν να λυθούν μόνο με τη συνολική αλλαγή της κοινωνίας. Κάθε προσπάθεια σταδιακής και εκ των έσω αναμόρφωσης του σημερινού συστήματος (ρεφορμισμός) είναι καταδικασμένη σε αποτυχία.

Η κοινωνική οικολογία έχει έρθει σε αντιπαράθεση με εναλλακτικές προσεγγίσεις των οικολογικών προβλημάτων όπως η πολιτική οικολογία, η βαθιά οικολογία, ο οικοφεμινισμός και ο πριμιτιβισμός, παρά την αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Η κριτική των κοινωνικών οικολόγων στρέφεται ενάντια στην αναποτελεσματικότητα, στον συντηρητικό χαρακτήρα ή στον μισανθρωπισμό, που χαρακτηρίζει κατ' αυτούς τα άλλα οικολογικά κινήματα. Η πράσινη οικονομία, βασιζόμενη στις ήπιες πηγές ενέργειας, θεωρείται αναποτελεσματική και ανεπαρκής από τους κοινωνικούς οικολόγους αφού αγνοεί τις κοινωνικές και πολιτικές πηγές της οικολογικής κρίσης. Παρόμοια κριτική έχει ασκηθεί και απέναντι στις συναφείς έννοιες της αειφόρου και πράσινης ανάπτυξης.

Ακόμα οι ιδέες της έρχονται σε αντίθεση με αυτές του κοινωνικού δαρβινισμού. Η άποψη του τελευταίου ότι τα οικολογικά προβλήματα σχετίζονται με τον υπερπληθυσμό αμφισβητείται από τους κοινωνικούς οικολόγους. Για αυτούς, αφενός μεν η Γη μπορεί να φιλοξενήσει πολύ μεγαλύτερο πληθυσμό ακόμα, αρκεί να γίνει σωστή χρήση των διαθέσιμων φυσικών πόρων, αφετέρου δε προβλήματα όπως η πείνα στον Τρίτο Κόσμο δεν είναι θέμα παραγωγής αγαθών, αλλά θέμα δίκαιης κατανομής τους.

Κριτική

Σημείο της θεωρίας της κοινωνικής οικολογίας που έχει δεχτεί κριτική είναι η μη θεμελιωμένη, κατά τους επικριτές της θεωρίας, συσχέτιση ανάμεσα στην οικολογική κρίση και στην ύπαρξη κοινωνικών ιεραρχιών. Κατά τους αντιτιθέμενους στη θεωρία δεν υπάρχει κανένας λόγος να υποθέσουμε ότι μία αντιιεραρχική κοινωνία δεν θα προκαλεί βλάβες στο περιβάλλον.

Από την άλλη οι υποστηρικτές της βαθιάς οικολογίας θεωρούν την κοινωνική οικολογία «ρηχή», αφού δεν εδραιώνει μία ουσιαστικότερη, πνευματική σχέση με τη φύση, αφού στοχεύει βασικά στην ευημερία των ανθρώπων.

Βιβλιογραφία

• «Πόλη & Οικολογία» Διάλογοι με τους Μπράιαν Τόκαρ και Δημήτρη Ρουσόπουλο, συζήτηση με δύο σημαίνουσες προσωπικότητες από το βορειοαμερικανικό κίνημα της κοινωνικής οικολογίας, εκδόσεις Αυτολεξεί, 2020.
• Μάρεϊ Μπούκτσιν: Τί είναι κοινωνική οικολογία, μετάφραση: Μάκης Κορακιανίτης, εκδόσεις Βιβλιοπέλαγος, 2017.
• Πολιτική οικολογία: Πέρα από τον περιβαλλοντισμό, Dimitri Roussopoulos, εκδόσεις Ελευθεριακή Κουλτούρα, 2017.
• Καραγεωργάκης, Σταύρος (επ.), Αναρχισμός και Οικολογία, Η οικοαναρχική θεωρία και δράση από τον 19^ο αιώνα μέχρι σήμερα, Ευτοπία, Αθήνα, 2015.
• Clark, John, «Τί εἶναι ἡ Κοινωνικὴ Οἰκολογία », Κοινωνία καὶ φύση, 1 (1992), σσ. 107-114.

Δείτε επίσης

• Ελευθεριακός κοινοτισμός
• Πράσινος αναρχισμός
• Πολιτική οικολογία
• Βαθιά οικολογία
• Μάρεϋ Μπούκτσιν (ο γνωστότερος και πιο επηρεαστικός ίσως κοινωνικός οικολόγος)
• Αντρέ Γκορζ (θεωρητικός της πολιτικής οικολογίας)
• Τάκης Φωτόπουλος (Έλληνας οικονομολόγος και συγγραφέας με απόψεις συναφείς με αυτές της κοινωνικής οικολογίας, χωρίς ο ίδιος να αυτοτοποθετείται στον χώρο της)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ινστιτούτο Κοινωνικής Οικολογίας (ISE)
• Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνικής Οικολογίας (TRISE)
• Κοινωνική Οικολογία, η αναρχική οικολογία του Murray Bookchin, από την Οικολογική Επιθεώρηση
• Harbinger: Επιθεώρηση Κοινωνικής Οικολογίας
• Σημειώσεις πάνω στην Κοινωνική Οικολογία
• Μπούκτσιν, Μάρεϊ. Τι είναι η κοινωνική οικολογία;