Κωνσταντίνος Μεσοποταμίτης

Ο Κωνσταντίνος Μεσοποταμίτης ήταν ανώτερος Βυζαντινός αξιωματούχος και de facto κύριος υπουργός υπό τους Αυτοκράτορες Ισαάκιο Β΄ Άγγελο και Αλέξιο Γ΄ Άγγελο από το 1193 έως την πτώση του το καλοκαίρι του 1197. Διετέλεσε επίσης αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης από το π. 1197 έως το π. 1227, αλλά ήταν εξόριστος μεταξύ 1204 και 1224, όταν η πόλη καταλήφθηκε από Λατίνους Σταυροφόρους. Αποκαταστάθηκε στην έδρα του, αρνήθηκε να στέψει ως αυτοκράτορα τον Θεόδωρο Κομνηνό Δούκα και αναχώρησε πάλι από την έδρα του αυτοεξόριστος. Υπήρξε επίσης συνάδελφος του ιστορικού Νικήτα Χωνιάτη, με τον οποίο διατηρούσε αλληλογραφία και μπορεί να τού είχε αναθέσει κάποια από τα έργα τού τελευταίου.

Κωνσταντίνος Μεσοποταμίτης
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση12ος αιώνας
Θάνατος13ος αιώνας[1]
Χώρα πολιτογράφησηςΒυζαντινή Αυτοκρατορία
ΘρησκείαΑνατολικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταδιάκονος

Βιογραφία Επεξεργασία

Η οικογένεια του Κωνσταντίνου, οι Μεσοποταμίτες, εμφανίστηκε στα τέλη του 11ου αι. και κατάγονταν είτε από τον Μεσοπόταμο (στη σύγχρονη Αλβανία) είτε από κάποιο άλλο μέρος που ονομάζεται Μεσοποταμία. [2] Ένα από τα πρώτα του καθήκοντα στη δημόσια υπηρεσία ήταν ως πρεσβευτής στη Δημοκρατία της Γένουας περί το 1189, για να διαπραγματευτεί μία συνθήκη. Ωστόσο όταν ο Κωνσταντίνος επέστρεψε με τον Γενουάτη ομόλογό του Σιμόνε Μπουφέριο στην Κωνσταντινούπολη, προκειμένου να επικυρωθεί η συνθήκη, ανακαλύφθηκε ότι είχε υπερβεί τo αρχικό κείμενο, οδηγώντας σε προσωρινή κατάρρευση των διαπραγματεύσεων. [3]

Σταδιοδρομία υπό τον Iσαάκιο Β΄ Επεξεργασία

Το 1193 παρά την ακραία νεότητά του —ο συνάδελφός του και ιστορικός Νικήτας Χωνιάτης τον αναφέρει χλευαστικά ως «το μικρό αγόρι [...], που σε λιγότερο από ένα χρόνο αφότου είχε αφήσει κάτω το στυλό και το μελάνι [δηλ. το σχολείο]»[4]— τον επέλεξε ο Αυτοκράτορας Ισαάκιος Β΄ Άγγελος (βασ. 1185–1195) για να διαδεχθεί τον θείο του από τη μητέρα του και αρχιυπουργό (μεγάλο Λογοθέτη), Θεόδωρο Κασταμονίτη, όταν ο τελευταίος υπέστη εγκεφαλικό και απεβίωσε αμέσως μετά. [3] Έχοντας τον βαθμό του επί του Κανικλείου (δηλ. φύλακα του Αυτοκρατορικού μελανοδοχείου), κατάφερε γρήγορα να θέσει πλήρως τον Ισαάκιο Β΄ υπό την επιρροή του. Σύμφωνα με τον Χωνιάτη, άσκησε εξουσία μεγαλύτερη από εκείνη του προκατόχου του, ενώ ο ιστορικός Τσαρλς Μπραντ του πιστώνει ότι «συνδύαζε την τέχνη και την πονηρία με την πραγματική ικανότητα στη διαχείριση των υποθέσεων». [5] [6] Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο Μεσοποταμίτης εκφώνησε τον επικήδειο λόγο του Νικηφόρου Χρυσοβέργη. [2]

Η κυριαρχία του Κωνσταντίνου στη διοίκηση εξασφαλίστηκε με την ουσιαστική απομόνωση του Αυτοκράτορα από τις δημόσιες υποθέσεις, συμπεριλαμβανομένου του τερματισμού της προτίμησης του Ισαάκιου Β΄ για την προσωπική ηγεσία εκστρατειών. [3] Όπως και ο Κασταμονίτης, είχε ιδιαίτερη επιτυχία στον αποκλεισμό της Αυλής και των ευγενών από την εξουσία. Ως αποτέλεσμα, μισήθηκε πολύ από την αριστοκρατία, που συνωμοτούσε εναντίον του Ισαάκιου Β΄. [3] Στην περίπτωση αυτή, η δυσαρέσκεια εκφράστηκε με τον μεγαλύτερο αδελφό του Ισαάκιου Β΄, τον Αλέξιο (Γ΄) Άγγελο, ο οποίος τον Απρίλιο του 1195 με την υποστήριξη της αριστοκρατίας κατέλαβε τον θρόνο (βασ. 1195–1203), ενώ ο Ισαάκιος Β΄ κυνηγούσε. Ο Ισαάκιος Β΄ αιχμαλωτίστηκε και τυφλώθηκε, περιοριζόμενος στη συνέχεια σε ένα παλάτι κοντά στον Κεράτιο Κόλπο. [3]

Σταδιοδρομία υπό τον Αλέξιο Γ΄ Επεξεργασία

Μεταξύ των πρώτων πράξεων του νέου Αυτοκράτορα ήταν η αποπομπή του Μεσοποταμίτη, αλλά καθώς το νέο καθεστώς εκφυλίστηκε γρήγορα σε ολική λεηλασία των κρατικών ταμείων και φανερή πώληση αξιωμάτων, η Αυτοκράτειρα Ευφροσύνη Καματηρά παρενέβη στον σύζυγό της και εξασφάλισε την επαναφορά του Κωνσταντίνου, πιθανώς στα τέλη του 1195. [7] [8] Επιστρέφοντας στο παλαιό του αξίωμα επί του Κανικλείου, ο Μεσοποταμίτης σύντομα απέκτησε εξίσου κυρίαρχη θέση υπό τον Αλέξιο Γ΄, όπως είχε και επί Ισαακίου Β΄: οι αριστοκράτες αυλικοί, συμπεριλαμβανομένου τού γαμπρού τού Αυτοκράτορα Ανδρόνικου Κοντοστεφάνου και του αδελφού της αυτοκράτειρας Βασιλείου Καματηρού έχασαν την εξουσία, ενώ ο Κωνσταντίνος έγινε στα μάτια του Αλεξίου Γ΄ «το κέρας της αφθονίας, η μίξη των αρετών». Η αφήγηση του Χωνιάτη υποδηλώνει, ότι ήταν πράγματι επιτυχής στη βελτίωση της διοίκησης κατά την ανανεωμένη του άνοδο. [7] [8]

Μη μπορώντας να του επιτεθούν ευθέως, το καλοκαίρι του 1196 ο Καματηρός και ο Κοντοστέφανος κατηγόρησαν την Αυτοκράτειρα για απιστία με κάποιον Βατάτζη, υιοθετημένο γιο του Αλεξίου Γ΄. Ο Αυτοκράτορας διέταξε να εκτελέσουν τον Βατάτζη και δύο μήνες αργότερα η Αυτοκράτειρα εξορίστηκε σε ένα μοναστήρι στη Νηματαρέα. [3] [9] Η εξορία της αποδείχθηκε μη δημοφιλής στον λαό και οι συγγενείς και ο υποστηρικτής της, κυρίως ο Μεσοποταμίτης, της εξασφάλισαν χάρη μετά από έξι μήνες, τον Μάρτιο του 1197. Αποκατέστησε γρήγορα την επιρροή της στον σύζυγό της και μαζί της ο Μεσοποταμίτης ανήλθε τώρα στην κορυφή της δύναμής του. [3] [6] Σύμφωνα με τους Χωνιάτες, ο Μεσοποταμίτης θεωρούσε πλέον ανεπαρκή τον τίτλο τού επί του Κανικλείου και επιδίωξε να ανυψωθεί από τον εκκλησιαστικό βαθμό του αναγνώστη σε διάκονο. Αυτό παραχωρήθηκε, με τον ίδιο τον Πατριάρχη Γεώργιο Β΄ Ξιφιλίνο να τελεί την τελετή. Επιπλέον, στον Μεσοποταμίτη δόθηκε το προβάδισμα μεταξύ όλων των άλλων διακόνων και δόθηκε ειδική απαλλαγή στον Μεσοποταμίτη ώστε να συνεχίσει να υπηρετεί στη δημόσια διοίκηση, καθώς αυτό δεν επιτρεπόταν κανονικά στους εκκλησιαστικούς. [10] [11]

Η θέση του Μεσοποταμίτη ήταν πλέον υπέρτατη. Όπως γράφει ο Χωνιάτης, προσπάθησε να κρατήσει «την Εκκλησία στο αριστερό του χέρι και [...] το Παλάτι με το δεξί». Τα νέα εκκλησιαστικά του καθήκοντα απαιτούσαν να φύγει από κοντά από τον Αυτοκράτορα, έτσι προσπάθησε να εξασφαλίσει τη θέση του εγκαθιστώντας τα δύο αδέλφια του στο παλάτι, για να κρατήσει τους αντιπάλους του μακριά από τον Αλέξιο Γ΄. [10] [6] Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Χωνιάτης, είχε πλέον ανέβει τόσο υψηλά, που μπορούσε μόνο να πέσει. Λίγο μετά την ανάδειξή του σε διάκονο, προήχθη περαιτέρω σε αρχιεπίσκοπο της Θεσσαλονίκης. Ο Μεσοποταμίτης έφυγε από την Κωνσταντινούπολη στη Θεσσαλονίκη για τόσο μόνο καιρό, όσο έπρεπε για την χειροτονία του εκεί, αλλά οι εχθροί του στην Αυλή άδραξαν την ευκαιρία που τους πρόσφερε η απουσία του: με επικεφαλής τον μέγα Δούκα Μιχαήλ Στρυφνό, τον κύριο αντίπαλο του Μεσοποταμίτη λόγω της ανεξέλεγκτης διαφθοράς του και της υπεξαίρεσης τού δημοσίου χρήματος, έπεισαν τον Αλέξιο Γ΄ να τον αποπέμψει από όλα τα πολιτικά αξιώματα. Απολύθηκαν και τα αδέλφια του και το αξίωμά του επί του κανικλείου πήγε στον Θεόδωρο Β΄ Ειρηνικό. Ο Πατριάρχης έφερε γρήγορα επίσης κατηγορίες εναντίον του ενώπιον συνόδου —προδήλως άδικες, αδύναμες και αβάσιμες, σύμφωνα με τον Χωνιάτη— και έτσι ο Κωνσταντίνος απολύθηκε από τα εκκλησιαστικά του αξιώματα. [10] [6] [12] Η επισκοπή της Θεσσαλονίκης καταλήφθηκε από τον Ιωάννη Χρύσανθο, αλλά ο Μεσοποταμίτης σύντομα αποκαταστάθηκε στην έδρα του, όπου παρέμεινε μέχρι την εκδίωξή του κατά την Δ΄ Σταυροφορία το 1204 [13]

Μετέπειτα ζωή Επεξεργασία

Κατά τη διάρκεια της εξορίας του, συνελήφθη από πειρατές πριν βρει καταφύγιο περί το 1206/7 στο κράτος της Ηπείρου, που είχε ιδρύσει ο Μιχαήλ Α΄ Άγγελος (εξάδελφος των Ισαακίου Β΄ και Αλεξίου Γ΄). [14] Αποκαταστάθηκε στην έδρα του μετά την ανάκτηση της Θεσσαλονίκης από τον Θεόδωρο (αδελφό του Μιχαήλ Α΄) το 1224. Όταν όμως ο Θεόδωρος ζήτησε να στεφθεί αυτοκράτορας, ο Μεσοποταμίτης αρνήθηκε, λόγω πίστης στο Πατριαρχείο, που είχε μεταφερθεί στην Αυτοκρατορία της Νίκαιας και εγκατέλειψε την έδρα του αυτοεξοριζόμενος. Ο Θεόδωρος τελικά στέφθηκε από τον αρχιεπίσκοπο Αχρίδας Δημήτριο Χωματηνό κάποια στιγμή τον Απρίλιο-Αύγουστο του 1227. Ο Μεσοποταμίτης πρέπει να είχε εγκαταλείψει την έδρα του μέχρι τότε. [14] [15] Στη συνέχεια η έδρα φαίνεται να παρέμεινε κενή για κάποιο διάστημα, μέχρι λίγο μετά το 1230, όταν εγκαταστάθηκε ένας Βούλγαρος επίσκοπος, πιθανότατα ονομαζόμενος Μιχαήλ Πρατανός, ως αποτέλεσμα της Βουλγαρικής ηγεμονίας επί της αυτοκρατορίας της Θεσσαλονίκης μετά την ήττα και αιχμαλωσία του Θεοδώρου στη μάχη της Κλοκοτνίσας. [16]

Ο Μεσοποταμίτης διατηρούσε επίσης αλληλογραφία με τον Χωνιάτη μετά το 1204. Από τις επιστολές τους, καθώς και από τις αναφορές στον Κωνσταντίνο στην Ιστορία του Χωνιάτη, φαίνεται ότι είχαν στενή σχέση και ότι ο Μεσοποταμίτης ήταν μία από τις πηγές του Χωνιάτη για το ιστορικό του έργο. [14] Πράγματι ο Κωνσταντίνος ήταν ο ιδιοκτήτης της Δογματικής Πανοπλίας του Χωνιάτη και ο προφανής αποδέκτης της πρώιμης εκδοχής της Ιστορίας εκείνου, γεγονός που εξηγεί γιατί σπάνια αναφέρεται ονομαστικά και γιατί λείπει η σκληρή κριτική στις μεταγενέστερες εκδόσεις. [14]

Βιβλιογραφικές αναφορές Επεξεργασία

  1. Ανακτήθηκε στις 27  Νοεμβρίου 2018.
  2. 2,0 2,1 ODB.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Brand 1968.
  4. Magoulias 1984, σελ. 241.
  5. Brand 1968, σελ. 99.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 Magoulias 1984.
  7. 7,0 7,1 Brand 1968, σελ. 144.
  8. 8,0 8,1 Garland 1999, σελ. 215.
  9. Garland 1999.
  10. 10,0 10,1 10,2 Brand 1968, σελ. 146.
  11. Magoulias 1984, σελ. 269.
  12. Garland 1999, σελ. 217.
  13. Angold 2000, σελ. 196.
  14. 14,0 14,1 14,2 14,3 Simpson 2013.
  15. Bredenkamp 1996.
  16. Bredenkamp 1996, σελ. 202.

Πηγές Επεξεργασία