Βικιπαίδεια

Λέστερ Στάνχοπ

Ο Λέστερ Στάνχοπ (πλήρες ονοματεπώνυμο Leicester FitzGerald Charles Stanhope), γεννήθηκε στο Δουβλίνο, στις 2 Σεπτεμβρίου 1784 και απεβίωσε σε ηλικία 78 ετών στο Λονδίνο, στις 7 Σεπτεμβρίου 1862)[6]. Ήταν τρίτος γιος του Charles Stanhope («3ου Κόμη του Χάρινγκτον») και της Jane Stanhope. Βρετανός αριστοκράτης, στρατιωτικός, συγγραφέας και φιλέλληνας. Στη διάρκεια του πολέμου της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, και σε συνεργασία με τον Λόρδο Βύρωνα, ταξίδεψε στην Ελλάδα μεταξύ 1823 και 1824, εποχή της Α΄ Ελληνικής Δημοκρατίας και συγχρόνως του Α΄ εμφυλίου πολέμου (1823-1824).

Λέστερ Στάνχοπ, 5ος κόμης του Χάρινγκτον
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση2  Σεπτεμβρίου 1784[1][2]
Δουβλίνο
Θάνατος7  Σεπτεμβρίου 1862[1][2]
Λονδίνο
ΚατοικίαElvaston Castle
13 Kensington Palace Gardens
Χώρα πολιτογράφησηςΒασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας
Ηνωμένο Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας και Ιρλανδίας
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητααξιωματικός
πολιτικός[3]
Οικογένεια
ΣύζυγοςElizabeth Williams Green (1831–άγνωστη τιμή)[4]
ΤέκναSydney Stanhope, 6th Earl of Harrington
Lady Geraldine Evelyn Stanhope[5]
Lady Anna Caroline Stanhope[5]
Algernon Russell Gayleard Stanhope, Viscount Petersham[5]
ΓονείςΚάρολος Στάνχοπ, 3ος κόμης του Χάρινγκτον και Τζέιν Στάνχοπ του Χάρινγκτον
ΑδέλφιαΆννα Ράσελ, δούκισσα του Μπέντφορντ
Κάρολος Στάνχοπ, 4ος κόμης του Χάρινγκτον
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Βαθμός/στρατόςΒρετανικός Στρατός
Πόλεμοι/μάχεςThird Anglo-Maratha War
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμαμέλος της Βουλής των Λόρδων του Ηνωμένου Βασιλείου
ΒραβεύσειςΕταίρος του Τάγματος του Λουτρού
δεδομένα

Στρατιωτική καριέρα Επεξεργασία

Σε ηλικία 15 ετών, το Σεπτέμβριο του 1799, κατατάχθηκε στο Βρετανικό στρατό και υπηρέτησε σε διάφορες μονάδες. Το 1807 ως λοχαγός υπηρέτησε στη Νότια Αμερική, όπου έλαβε μέρος στην επίθεση κατά του Μπουένος Άιρες. Τον Ιούλιο του 1816 με το βαθμό του ταγματάρχη μετατέθηκε στην Ινδία λαμβάνοντας μέρος στην 3η και τελευταία από μία σειρά συγκρούσεων των Βρετανών, εκπροσωπούμενων από την Βρετανική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών, εναντίον της τοπικής Αυτοκρατορίας των Μαράτα (Maratha) οι οποίες διεξήχθησαν στα εδάφη της Βρετανικής αποικίας της Ινδίας, από το 1817 έως το 1819 [7]. Υπηρετώντας στο Βρετανικό στρατό έφτασε έως το βαθμό του συνταγματάρχη.

Στην Ελληνική Επιτροπή του Λονδίνου Επεξεργασία

Ο Λέστερ Στάνχοπ, πέραν του στρατιωτικού του επαγγέλματος, είχε και ευρύτερα ενδιαφέροντα. Ήταν οπαδός του Τζέρεμι Μπένθαμ (Jeremy Bentham) και ανέπτυξε φιλελεύθερες πολιτικές ιδέες, ενώ, όπως και ο Μπένθαμ, αποτέλεσε δραστήριο μέλος της Φιλελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου ή Ελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου ή Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου (London Greek Committee). Η Επιτροπή είχε συσταθεί τον Μάρτιο του 1823, από τον Τζον Μπάουρινγκ (John Bowring) και τον Έντουαρντ Μπλακιέρ (Edward Blaquiere). Ο τελευταίος σε ένα πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα, στις 7 Απριλίου 1823, σταμάτησε στο Άλμπαρο, προάστιο της Γένοβας, προκειμένου να συναντήσει τον Μπάιρον και να τον πείσει να μεταβεί στην Ελλάδα ως αντιπρόσωπος της “Ελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου”, όπως και τελικά έγινε.

Το Σεπτέμβριο του 1823 ο Στάνχοπ προσφέρθηκε να μεταβεί στην Ελλάδα και να δουλέψει ως βοηθός, κάτω από τις οδηγίες του Μπάιρον ως εκπρόσωπος του Κομιτάτου, με σκοπό την επίβλεψη των αξιωματικών που έστελνε η Επιτροπή, την οργάνωση εξοπλισμού, ανεφοδιασμού και γενικά την ενίσχυση του αγώνα των Ελλήνων. Εκείνη την εποχή στην Ελλάδα είχε προηγηθεί, ένα χρόνο πριν, η ψήφιση του πρώτου Ελληνικού Συντάγματος από την Α' Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, και επίσης λειτουργούσε, εκτός από το Βουλευτικό, και το Εκτελεστικό (Κυβέρνηση) με επικεφαλής τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Αυτά δημιουργούσαν στους φιλέλληνες του Λονδίνου την εντύπωση μιας πλήρως συντεταγμένης χώρας, όπου το επόμενο επιθυμητό βήμα θα ήταν η οργάνωση φιλελεύθερης δημοκρατίας. Με τέτοιες σκέψεις ξεκίνησε ο Στάνχοπ το ταξίδι του. Εν τούτοις, οι επιθυμίες του, όπως και τα οράματα για δημοκρατικό πολίτευμα όσων συνέγραψαν τα Συντάγματα του Αγώνα, δεν ήταν δυνατό να πραγματοποιηθούν, καθώς στην Ελλάδα επικρατούσαν μοναρχικές ιδέες [8].

Ο Στάνχοπ επέλεξε να κατεβεί στην Ελλάδα διασχίζοντας την Κεντρική Ευρώπη. Έτσι είχε επαφές με μέλη των Φιλελληνικών Κομιτάτων, τόσο στη Γερμανία όσο και στην Ελβετία, τους οποίους κατάφερε να μεταπείσει ώστε να συνεχίσουν τη βοήθεια τους προς την Ελλάδα. Στη Λωζάννη επεδίωξε να συναντήσει τον Καποδίστρια, με τον οποίο είχε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνομιλία, καθώς οι δύο άνδρες διευκρίνισαν τις πολιτικές τους απόψεις και διαπίστωσαν ότι συμφωνούν.

Η συνομιλία με τον Καποδίστρια Επεξεργασία

Το περιεχόμενο αυτής της συνομιλίας το γνωρίζουμε από την περιγραφή του Στάνχοπ, στην τακτική αλληλογραφία του με τον Τζον Μπάουρινγκ, όπως δημοσιεύτηκε στο βιβλίο του Στάνχοπ, που εκδόθηκε στο Λονδίνο το 1824. Η συνάντηση έγινε στις αρχές του Οκτωβρίου 1823. Ο Στάνχοπ φθάνοντας στη Λωζάννη διαπίστωσε ότι ο Καποδίστριας έμενε στον ίδιο ξενώνα. Η συνάντηση τους πραγματοποιήθηκε στο δωμάτιο του Καποδίστρια, ο οποίος τον υποδέχθηκε με μεγάλη ευγένεια.

Τη συζήτηση άνοιξε ο Καποδίστριας περιγράφοντας τα πρόσφατα γεγονότα και κατέληξε σχολιάζοντας υποτιμητικά την πολιτική αντίληψη του πρώην του υπουργού Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου Κάσλρεϊ . Ο Στάνχοπ, ενοχλημένος από τα σχόλια του Καποδίστρια, γύρισε τη συζήτηση στα δικά του ενδιαφέροντα δηλαδή τη μείωση της ρωσικής επιρροής στην Ελλάδα και την αντίστοιχη αύξηση της βρετανικής.

_«Δεν ανησυχούμε» είπε ο Στάνχοπ, μιλώντας ως εκπρόσωπος των μελών της Φιλελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου, «για την Τουρκία. Ανησυχούμε για την εσωτερική αναστάτωση στην Ελλάδα, που προκαλούν οι ηγέτες των στρατιωτικών. Φοβόμαστε και τη Ρωσία. Φοβόμαστε μήπως αποφασίσει να εισβάλει στην Ελλάδα. Φοβόμαστε ακόμα και την προστασία που μπορεί να της προσφέρει». Φυσικά αυτή η απάντησή του Στάνχοπ δεν άρεσε στον Καποδίστρια, που, αν και σε δυσμένεια του τσάρου, διατηρούσε ακόμη τον τίτλο του υπουργού της Ρωσίας, και ανταπάντησε:

_«Το κομιτάτο σας έχει κάνει και μπορεί ακόμα να κάνει μεγάλο καλό στον αγώνα των Ελλήνων. Αλλά δεν πρέπει να επιχειρήσετε να αγγλοποιήσετε την Ελλάδα».

-«Μάλλον προτιμούμε να την αμερικανοποιήσουμε». Αυτή η απάντηση του Στάνχοπ πρέπει να αιφνιδίασε ευχάριστα τον Καποδίστρια και ο Στανχοπ συμπέρανε ότι ο συνομιλητής του κατάλαβε ότι σκοπός των μελών της Φιλελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου ήταν ο διαφωτισμός των Ελλήνων[9].

Συνάντηση με τον Μπάιρον στην Κεφαλονιά Επεξεργασία

Ο Λέστερ Στάνχοπ έφτασε στην Κεφαλονιά το Νοέμβριο του 1823 και συνάντησε τον Μπάιρον στα Μεταξάτα, από όπου εκείνος προετοίμαζε το ταξίδι του, περιμένοντας ειδήσεις από τους συνεργάτες του, που βρίσκονταν στην επαναστατημένη Ελλάδα. Την εποχή εκείνη, όπως και σε όλη τη διάρκεια της επανάστασης του 1821, ο πρώτος Ύπατος Αρμοστής του βρετανικού προτεκτοράτου του Ιονίου, ο Τόμας Μαίτλαντ, τηρούσε ανθελληνική στάση και οι βρετανικές αρχές απαγόρευαν την εμπλοκή των Επτανησίων στην Επανάσταση.

Στο μεταξύ, στην Ηπειρωτική Ελλάδα, ήδη από την Β' Εθνοσυνέλευση Άστρους , τον Απρίλιο του 1823, είχε εκδηλωθεί ο διχασμός μεταξύ των προσκείμενων στην κυβέρνηση πληρεξουσίων και όσων άλλων ήταν αντίθετοι με την κυβέρνηση και υποστήριζαν τους στρατιωτικούς. Κοτζαμπάσηδες και οπλαρχηγοί διαγκωνίζονταν για την εξουσία. Οι διχόνοιες επεκτάθηκαν με τρόπο που οι σχέσεις Βουλευτικού και Εκτελεστικού έφτασαν σε σημείο να συμπεριφέρονται ως εχθροί, ενώ σε διάφορα μέρη της Πελοποννήσου μικρές ομάδες οπλισμένων συγκρούονταν μεταξύ τους με αποτέλεσμα την υπονόμευση του Αγώνα εναντίον των Τούρκων [10]. Πολλά από τα μέλη του Βουλευτικού εγκαταλείποντας το Άστρος εγκαταστάθηκαν στο Κρανίδι, όπου προσπαθούσαν να ορίσουν ένα αντίπαλο Εκτελεστικό σώμα. Σημαντικό γεγονός τον Αύγουστο του 1823 ήταν ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη, τον οποίον οι τοπικοί οπλαρχηγοί των Αγράφων, που τον εχθρεύονταν, τον άφησαν μόνον του να αντιμετωπίσει τους πολύ περισσότερους Τουρκαλβανούς στο Καρπενήσι. Οι Σουλιώτες του Μπότσαρη κέρδισαν τη μάχη και πολλά λάφυρα από αυτήν, αλλά δυστυχώς έχασαν τον αρχηγό τους, τη σωρό του οποίου μετέφεραν στο Μεσολόγγι. Μαθαίνοντας τα νέα, οι δύο απεσταλμένοι της Ελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου έβλεπαν πόσο τα προσωπικά κίνητρα οδηγούσαν τους Έλληνες σε διχόνοιες[11].

Στο Μεσολόγγι Επεξεργασία

Μόλις πληροφορήθηκε ο Στάνχοπ ότι ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, έφυγε από την Ύδρα για το Μεσολόγγι, πέρασε και αυτός στο Μεσολόγγι στις 30 Νοεμβρίου, για να τον συναντήσει. Εκεί, μετά τη συνάντησή τους, την 1η Δεκεμβρίου μίλησε σε συγκέντρωση προκρίτων, που είχαν αναγορεύσει τον Μαυροκορδάτο γενικό διοικητή της Δυτικής Ελλάδας. Στην συγκέντρωση αυτή, βέβαια μέσω διερμηνέα, τους είπε ότι θα ήταν ευχής έργο να υπάρξουν στην Ελλάδα ελευθεροτυπία και σχολεία, παρουσίασε τις δυσάρεστες επιπτώσεις της πολιτικής διχόνοιας και έθεσε ως στρατιωτική προτεραιότητα να καταλάβουν οι Έλληνες την Πάτρα και τη Ναύπακτο, αναλύοντας και το τι χρειάζονταν για την επίτευξη αυτών των στόχων [12]. Με καθυστέρηση, στις 22 Ιανουαρίου 1824, έφτασε στο Μεσολόγγι, όπου τον περίμενε ο Στάνχοπ, ο Γουίλιαμ Πάρυ (William Parry), τον οποίο είχε στείλει η Εταιρεία του Λονδίνου με 11 ελαφρά κανόνια, πυρίτιδα, τα αναγκαία εργαλεία και τεχνίτες όπλων, καθώς και χίλιες λίρες από τη Δημαρχία του Λονδίνου. Στο Σαράι του Μεσολογγίου, που είχε προετοιμάσει κατάλληλα ο Στάνχοπ, ανέλαβε ο Πάρυ να οργανώσει μηχανουργείο, για τις ανάγκες του στρατού[13]. Δυστυχώς όμως το μηχανουργείο, πριν ακόμη λειτουργήσει αποτελεσματικά, ληστεύτηκε και καταστράφηκε από Σουλιώτες πρόσφυγες.

Η ίδρυση τυπογραφείων και η διαφωνία με τον Μπάιρον Επεξεργασία

Με την εμπειρία που είχε αποκτήσει στην Ινδία, όπου είχε ιδρύσει ανεξάρτητες εφημερίδες, η Φιλελληνική Επιτροπή του Λονδίνου είχε επιφορτίσει τον Στάνχοπ να επιμεληθεί την ίδρυση τεσσάρων τυπογραφείων στην Ελλάδα, στέλνοντας του τα σχετικά μηχανήματα. Το πρώτο από αυτά ο Λέστερ Στάνχοπ το εγκατέστησε στο Μεσολόγγι. Επέλεξε μάλιστα ως εκδότη της εφημερίδας «Ελληνικά Χρονικά» τον Ιάκωβο Μάγερ, τον φιλέλληνα Ελβετό φαρμακοποιό για να διευθύνει την εφημερίδα, καθώς και αυτός συμμερίζονταν τις ίδιες φιλελεύθερες απόψεις με τον Στάνχοπ[14]. Ο Μάγερ είχε ασπαστεί την ορθοδοξία και είχε νυμφευτεί Ελληνίδα. Για την ίδια εφημερίδα προσέλαβε και τον τυπογράφο Δημήτριο Μενεσθέα, για τον οποίο ο Στάνχοπ ανέφερε «έχω μισθώσει έναν έξυπνο άνθρωπο, που τον έχω εφοδιάσει με αρκετό υλικό». Έτσι το Δεκέμβριο του 1823, εμφανίσθηκε επίσημα η ελληνική τυπογραφία στο Μεσολόγγι με την δις της εβδομάδος έκδοση των «Ελληνικών Χρονικών». Αυτά εξέδωσαν συνολικά 266 φύλλα, από τον Ιανουάριο του 1824 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1826, ενώ ένα από τα τελευταία φύλλα των Ελληνικών Χρονικών, κυκλοφόρησε χειρόγραφο, λίγο πριν από το θάνατο του Μάγερ κατά την «Έξοδο»[15]. Στο ίδιο τυπογραφείο εκδόθηκε επίσης και η (πολύγλωσση) Telegrafo Greco[16] (Ελληνικός Τηλέγραφος), με εκδότη τον Πιέτρο Γκάμπα (Pietro Gamba), που συμπλήρωσε 39 φύλλα.

 
Πρώτη σελίδα της εφημερίδος Ελληνικά Χρονικά της 7ης Ιανουαρίου 1825

Στις 24 Δεκεμβρίου/ 5 Ιανουαρίου ο Μπάιρον, έφτασε στο Μεσολόγγι και ξανασυναντήθηκε με τον Στάνχοπ. Οι δύο άνδρες, που και οι δύο εκπροσωπούσαν το κομιτάτο του Λονδίνου, είχαν διαφορετική αντίληψη της αποστολής τους. Ο Στάνχοπ ήλθε στην Ελλάδα για να εφαρμόσει τις φιλελεύθερες ιδέες του και να καταστήσει την Ελλάδα φιλελεύθερη δημοκρατία, ενώ ο Μπάιρον, περισσότερο πραγματιστής, πίστευε ότι ο βασικός στόχος ήταν η στρατιωτική επιτυχία της Επανάστασης, που προϋπέθετε την εύνοια των μεγάλων δυνάμεων.

Η έκδοση των εφημερίδων έγινε αφορμή διαφωνιών μεταξύ τους και ο Μπάιρον χλεύαζε τον Στάνχοπ αποκαλώντας τον «συνταγματάρχη της τυπογραφίας» και έγραφε «ο Στάνχοπ, ο στρατιώτης, ζητάει να πολεμήσουμε τους Τούρκους με γραψίματα, ενώ εγώ, ο συγγραφέας, ζητάω να τους πολεμήσουμε με όπλα.» [17] . Από την άλλη πλευρά ο Στάνχοπ έβλεπε με μεγάλη δυσπιστία τον Μαυροκορδάτο, καθώς πίστευε ότι υποστήριζε την ιδέα της μοναρχίας. Έτσι, στις 9 Φεβρουαρίου, αναχώρησε δυσαρεστημένος για την Αθήνα, «αλλά πάντοτε με ειλικρινή ζήλο για την ανέγερση του Ελληνικού Έθνους» [18]. Έφτασε στην Αθήνα στις 19 Φεβρουαρίου.

Η διαφωνία του Μπάιρον για την έκδοση εφημερίδων συνεχίστηκε. Έτσι, όταν στις 8 Μαρτίου 1824 κυκλοφόρησε στο Μεσολόγγι το 20ό τεύχος των «Ελληνικών Χρονικών» , αυτό έδωσε την αφορμή για το πρώτο, ίσως, επεισόδιο λογοκρισίας στην ιστορία του ελληνικού Τύπου. Στο τεύχος αυτό ο Μάγερ περιέλαβε ένα σύντομο σημείωμα για τον φιλελληνισμό των Ούγγρων, στο οποίο υπονοούσε ότι και οι Ούγγροι διεκδικούσαν την ελευθερία τους από τους Αυστριακούς. Όπως φαίνεται ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, φοβούμενος ότι το άρθρο θα προκαλούσε την αντίδραση του Μέττερνιχ, επισήμανε στον Μπάιρον τον κίνδυνο και αυτός εξοργίστηκε και έδωσε εντολή να κατασχεθούν όλα τα τεύχη. Τα τεύχη εξαφανίστηκαν και σε τέσσερις ημέρες κυκλοφόρησε ένα διπλό τεύχος 20-21, με την ίδια περίπου ύλη, αλλά χωρίς αναφορά στους Ούγγρους[19].

Στην Αθήνα, στην Ύδρα και στο Ναύπλιο Επεξεργασία

Στις 19 Δεκεμβρίου 1823, το Βουλευτικό, στο Κρανίδι, καθαίρεσε, μετά από επτάμηνη θητεία, τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη από την Κυβέρνηση και στη θέση του διόρισε πρόεδρο τον Γεώργιο Κουντουριώτη, που ανέλαβε τα καθήκοντά του στις 6 Ιανουαρίου 1824, έχοντας την έδρα του στο Κρανίδι. Η αλλαγή αυτή αποτελούσε νίκη των προκρίτων και των νησιωτών απέναντι στους Μοραΐτες καπεταναίους[20]. Ο Πετρόμπεης, που είχε μείνει στο Άργος, μαζί με τον Κολοκοτρώνη, κήρυξε παράνομη την πράξη αυτή. Συμπλήρωσε την Κυβέρνησή του με άλλα πρόσωπα, και επέστρεψε στη Τριπολιτσά. Από τότε oι δύο κυβερνήσεις, άρχισαν να συγκρούονται με στρατιωτικές μετακινήσεις και πολιορκίες, ενώ οι φιλέλληνες, όπως ο Μπάιρον και ο Στάνχοπ, διαπίστωναν πόσο μάταιες ήταν οι συμφιλιωτικές τους προσπάθειες. Η δύναμη του Κολοκοτρώνη ήταν ότι κρατούσε το Παλαμήδι, που το φρουρούσε ο γιος του Πάνος. Αυτό όμως δεν στάθηκε εμπόδιο στη νέα Κυβέρνηση να ορίσει έδρα της το Ναύπλιο και να διατάξει να πολιορκηθεί το Παλαμήδι[21].

Όπως ήδη αναφέρθηκε, το Φεβρουάριο του 1824, ο Στάνχοπ από το Μεσολόγγι έφτασε στην Αθήνα, όπου συνάντησε τον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Ο Ανδρούτσος, προκειμένου να ενισχύσει τη θέση του, γνωρίζοντας ότι έρχονταν τα χρήματα του πρώτου αγγλικού δανείου, και ακόμη για να προβληθεί ως υπερασπιστής των λαϊκών ελευθεριών στο εξωτερικό, προσποιήθηκε πως είχε τις ίδιες φιλοπρόοδες αντιλήψεις με τον Άγγλο φιλέλληνα. Έτσι ο Στάνχοπ, που αρχικά πήγε για να δει τις αρχαιότητες, σύντομα ενθουσιάστηκε με τον Ανδρούτσο, θαυμάζοντας τις στρατιωτικές και διπλωματικές του ικανότητες[22]. Ακόμη ο Οδυσσέας οργάνωσε για χάρη του μια πειστική επίδειξη αθηναϊκής δημοκρατίας, συγκεντρώνοντας λαό για να εκλέξουν τρεις εφόρους. Τελικά ο Στάνχοπ, που δήλωνε ουδετερότητα, φάνηκε να συντάσσεται με τον Ανδρούτσο. Στις αρχές του 1824, οι επαναστάτες στη Ρούμελη ήταν διχασμένοι μεταξύ του Ανδρούτσου, που επικρατούσε στην Ανατολική Στερεά και του Μαυροκορδάτου, που με έδρα το Μεσολόγγι, επικρατούσε στη Δυτική Στερεά. Ο Οδυσσέας από τον Ιανουάριο του 1824, είχε στείλει επιστολή στον Μπάιρον, και μέχρι την άνοιξη, κατέβαλε προσπάθειες να συγκληθεί στα Σάλωνα συνδιάσκεψη των αντιμαχόμενων μερίδων, ώστε να επιτευχθεί μια ένωση των δυνάμεων Ανατολικής και Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, χωρίς βέβαια να αναφέρει ότι η ένωση αυτή επιδίωκε να πραγματοποιηθεί υπό την αρχηγία του. Έτσι, ο Στάνχοπ, συντασσόμενος με τον Ανδρούτσο, σε επιστολή προς τον Μπάιρον, μετά την έκφραση της εκτίμησής του, τόνιζε τη μεγάλη επιρροή που ασκούσε ο λόγος του λόρδου στους Έλληνες, και κατέληγε παρακαλώντας τον να προσέλθει σε αυτή τη συμφιλιωτική σύσκεψη. Με παρόμοιο σκεπτικό και ο Φίνλεϊ , πήγε ο ίδιος στο Μεσολόγγι και προσκάλεσε τους Μπάιρον και Μαυροκορδάτο στη συνέλευση. Ο μεν Μπάιρον δέχθηκε και επέμενε να πάει, ο δε Μαυροκορδάτος έκανε το πάν για να τον αποτρέψει[23].

Όταν ο Οδυσσέας Ανδρούτσος έφυγε από την Αθήνα για την Εύβοια, προκειμένου να βρει τους άνδρες του, που πολιορκούσαν τους Τούρκους στη Χαλκίδα και στην Κάρυστο, ο Στάνχοπ έμεινε στην Αθήνα ασχολούμενος με τις εκδόσεις του. Εκεί ο Στάνχοπ γνώρισε και τον Γεώργιο Ψύλλα, στον οποίο ανέθεσε τη διεύθυνση της υπό έκδοση «Εφημερίδος των Αθηνών».

Επίσης έκανε και ένα ταξίδι στην Ύδρα για να κηρύξει την ενότητα και την ομόνοια. Τέλος επισκέφτηκε το Εκτελεστικό του Γεωργίου Κουντουριώτη στο Ναύπλιο και τους συμβούλευσε να συμφιλιωθούν με τους στρατιωτικούς αρχηγούς. [24]. Σε επιστολή που ο Στάνχοπ στέλνει από το Ναύπλιο στις 9 Απριλίου 1824, διαβάζουμε ότι περίμενε την επομένη μέρα να παραλάβει ένα πιεστήριο, το οποίο επρόκειτο να στείλει στην Αίγινα για να χρησιμοποιηθεί από τους Αθηναίους. Επίσης ανακοινώνει την πρόθεσή του, όπως και έγινε, να στείλει το ένα από τα δύο λιθογραφικά πιεστήρια στο σώμα αντιπροσώπων και το άλλο στα Ψαρά «που ξεχώριζαν από όλα τα νησιά διότι είχαν την καλύτερη και την πιο ελεύθερη διακυβέρνηση». Το τελευταίο, αν και εγκαταστάθηκε στα κελιά του μοναστηριού του Αγ. Ευθύμιου, δεν πρόλαβε να λειτουργήσει καθώς τον Ιούνιο του 1824 έγινε η καταστροφή των Ψαρών. Την αποστολή κάθε πρέσας ο Στάνχοπ την συνόδευε με δική του επιστολή προς τον λαό του τόπου. Άλλωστε είχε δηλώσει ότι επιθυμούσε «οι τυπογραφικές και λιθογραφικές πρέσες να τεθούν όχι στη διάθεση της κυβέρνησης αλλά του λαού, ώστε έξυπνοι και έντιμοι άνθρωποι να εκφράσουν και να δημοσιεύσουν τις σκέψεις τους ελεύθερα» [25].

Η συνδιάσκεψη στα Σάλωνα και η αποτυχία της Επεξεργασία

Στις 4 Απριλίου έφθασε πρώτος στα Σάλωνα (Άμφισσα) και περίμενε να συγκεντρωθούν όλοι οι προσκληθέντες. Εκεί έμαθε και το δυσάρεστο νέο, το θάνατο του Μπάιρον, που πέθανε αιφνιδίως, στο Μεσολόγγι στις 7/19 Απριλίου του 1824, μετά από άγνωστης αιτιολογίας σύντομο πυρετό. Η συνέλευση διάρκεσε από τις 8 μέχρι τις 24 Απριλίου. Ο θάνατος του Μπάιρον και η μη συμμετοχή εκπροσώπων της Δυτικής Στερεάς συνετέλεσαν στη ματαίωση των σχεδίων των οργανωτών, οι οποίοι, όταν αντιλήφθηκαν ότι απέτυχαν, φρόντισαν να μη διαταράξουν τις σχέσεις τους με την κυβέρνηση και με ψήφισμα της 24ης Απριλίου αποφάσισαν να αναγνωρίσουν την κυβέρνηση του Γεωργίου Κουντουριώτη, που ήταν πλέον στο Ναύπλιο και να «είναι ευπειθείς προς την Διοίκηση … και ποτέ εις την διαταγήν της να μη εναντιώνονται» [26]. Βέβαια η συνέλευση πραγματοποιήθηκε χωρίς τη συμμετοχή του Μαυροκορδάτου, που δεν ήθελε να συμμετάσχει σε συνέλευση υπό την επιρροή του Ανδρούτσου και του Νέγρη. Όλα αυτά συνέβησαν ενώ στο Μοριά συνεχιζόταν οι συγκρούσεις μεταξύ των κυβερνητικών και των ανταρτών του Κολοκοτρώνη. Τελικά, ο Γέρος του Μοριά συνειδητοποίησε την ήτα του και υποχρεώθηκε να διατάξει τον γιό του Πάνο να παραδώσει το Παλαμήδι, υπό τον όρο να πληρωθούν οι μισθοί των στρατιωτών του φρουρίου.

Επιστροφή στο Λονδίνο Επεξεργασία

Ο Στάνχοπ ήταν ευχαριστημένος με την έκβαση της συνέλευσης στα Σάλωνα, καθώς αισιοδοξούσε ότι οι Μοραΐτες οπλαρχηγοί θα συμμορφώνονταν, για να συμμετάσχουν στη διανομή του δανείου. Τότε έμαθε ότι έφτασε στη Ζάκυνθο το πλοίο Φλόριντα με τον Μπλακιέρ και την πρώτη δόση του δανείου και ακόμη ότι είχε διοριστεί ο ίδιος επίτροπος μαζί με τον Μπάιρον, ξεκίνησε, αμέσως μετά τη λήξη της συνέλευσης, από τα Σάλωνα για τη Ζάκυνθο. Εκεί έμαθε ότι τα χρήματα του δανείου δεσμεύτηκαν από τις αγγλικές αρχές των Επτανήσων, καθώς φαίνεται ότι ο νέος ύπατος αρμοστής των Ιονίων νήσων, ο Φρέντερικ Άνταμ, είχε λάβει οδηγίες από τη Βρετανική κυβέρνηση να θέσει τέρμα στις δραστηριότητες του Στάνχοπ. Επίσης του επιδόθηκε ένα έγγραφο από τη μονάδα του, την Έφιππη Βασιλική Φρουρά, που τον πληροφορούσε πως η άδειά του είχε ανακληθεί και διατασσόταν να επιστρέψει το ταχύτερο στην Αγγλία. Τις παραπάνω ενέργειες φαίνεται ότι τις είχε ζητήσει ο Κάνινγκ, καθώς θεώρησε ότι ο Στάνχοπ είχε συνταχθεί με τους αντιπάλους του Μαυροκορδάτου [27]. Καθώς ο Μπάιρον είχε δηλώσει ότι επιθυμούσε να ταφεί κοντά στους τάφους των προγόνων του, ανατέθηκε στον Στάνχοπ να συνοδέψει με το ίδιο πλοίο την ταριχευμένη σορό του Μπάιρον, μαζί με τα προσωπικά του αντικείμενα και τα χαρτιά του. Το Φλόριντα, απέπλευσε από τη Ζάκυνθο για το ταξίδι της επιστροφής στις 13/25 Μαΐου. Λίγες ημέρες μετά τον απόπλου του Φλόριντα, στις 24 Μαΐου 1824, ο Πάνος Κολοκοτρώνης παρέδωσε το Παλαμήδι στην κυβέρνηση του Κουντουριώτη, αφού έλαβε 25.000 γρόσια, και στις 12 Ιουνίου, η κυβέρνηση του Ναυπλίου έδωσε γενική αμνηστία και έτσι έληξε η διαμάχη, που ονομάστηκε ο Α΄ εμφύλιος πόλεμος της Ελληνικής Επανάστασης, χωρίς όμως να εκλείψουν οι αιτίες της.

Η αποτίμηση της δράσης του Επεξεργασία

Στο σύντομο διάστημα της παραμονής του στην Ελλάδα, από όσα προσπάθησε να οργανώσει ο Στάνχοπ , όπως στρατιωτική μονάδα, μηχανουργείο στρατού, ταχυδρομική υπηρεσία, ίδρυση σχολείου και υγειονομική υπηρεσία, μόνο τη λειτουργία τυπογραφείων για την έκδοση εφημερίδων πέτυχε [28], γεγονός όμως που αποδείχθηκε πολύ σημαντικό. Οι εφημερίδες του Μεσολογγίου, με τον Μάγερ, και της Αθήνας, με τον Ψύλλα, δημιούργησαν τη φιλελεύθερη παράδοση στον ελληνικό τύπο.

Ο Στάνχοπ ήταν ιδεολόγος, φανατικός φιλελεύθερος και θερμός υποστηρικτής της ελευθερίας του τύπου. Τα δημοκρατικά κηρύγματα του Στάνχοπ γινόταν δεκτά από όσους μπορούσαν να τον καταλάβουν και ο ίδιος, μεταδίδοντας τον ενθουσιασμό του, γινόταν αρκετά δημοφιλής. Γενικώς όμως όχι μόνο ο λαός ήταν ανώριμος να τα δεχθεί, αλλά και κανένας από τους ηγέτες της Ελληνικής Επανάστασης, ίσως υπολογίζοντας και την επιρροή της Ιεράς Συμμαχίας, δεν τα ενστερνίστηκε ώστε να υποστηρίξει δημόσια τις απόψεις του για Φιλελεύθερη Δημοκρατία[29]. Κατά την παραμονή του στην επαναστατημένη Ελλάδα ο Στάνχοπ θεωρούσε τον εαυτό του ως υπηρέτη του ελληνικού έθνους, όπως συχνά αποκαλούσε τον εαυτό του, στις επιστολές του προς τους Έλληνες. Ο Σπυρίδων Τρικούπης, σύγχρονος και γνώριμος[30] του Στάνχοπ, τον χαρακτηρίζει «εὐγενή καὶ καλοκάγαθον ἄνδρα», ο οποίος «ἠγάπα τὴν εὐταξίαν, τὴν τακτοποίησιν τῆς ὑπηρεσίας, …τὴν στερέωσιν ἐν Ἑλλάδι δημοκρατικῶν θεσμῶν, καὶ τὴν ὕπαρξιν πανελευθέρου ἐφημεριδογραφίας» [31]. Ο ιστορικός Douglas Dakin αναφέρει ότι «αγνοούσε σχεδόν εντελώς τον παράγοντα των τοπικών και προσωπικών ανταγωνισμών» καθώς και ότι «δεν μπόρεσε να αντιληφθεί πόσο παράλογες μπορούσαν να είναι οι προσωπικές έχθρες στην Ελλάδα» [32].

Ούτε όμως όλοι οι Έλληνες συμμερίσθηκαν τις παραπάνω ευνοϊκές γνώμες για τον Στάνχοπ. Δριμεία κριτική κατά του Στάνχοπ άσκησε ο Ιωάννης Ορλάνδος, μέλος επιτροπής μαζί με τον Ανδρέα Λουριώτη, που μετέβησαν στο Λονδίνο για τη σύναψη του πρώτου δανείου. Ο Ορλάνδος, κατηγορούσε με σκληρούς χαρακτηρισμούς τον Στάνχοπ ότι ήταν αυτός, που δεν επέτρεψε την άμεση παράδοση των χρημάτων του δανείου. Έπεισε μάλιστα και τον Γεώργιο Κουντουριώτη, όπως και τον Νικόλαο Σπηλιάδη να τον ακολουθήσουν με παρόμοιους ισχυρισμούς.

Μετά την επιστροφή του Στάνχοπ στην Αγγλία, κάποιοι τον κατέκριναν για μεροληπτική συμπεριφορά. Μάλιστα ο Μπλακιέρ, σαφώς επηρεασμένος από τον Μαυροκορδάτο, έφτασε στο σημείο να πει ότι το μόνο που κατάφερε ο Στάνχοπ στα Σάλωνα ήταν να δημιουργήσει ένα τρίτο κόμμα. Στο θέμα αυτό ο Douglas Dakin κρίνοντας διαφορετικά τη σχέση του Στάνχοπ με τον Ανδρούτσο καταλήγει: «Ο Στάνχοπ μολονότι στην αρχή μπορεί να εξαπατήθηκε, στην πραγματικότητα δεν είχε καμιά αυταπάτη για τον Οδυσσέα και για το περιβάλλον του, και καμιά επιθυμία να δημιουργήσει παράταξη αντίπαλη στην παράταξη του Μαυροκορδάτου,… τον οποίον αντιμετώπιζε απλώς ως αρχηγό μιας από τις πολλές παρατάξεις που έπρεπε να συμφιλιωθούν και να τεθούν υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης του Κουντουριώτη» [33].

Στις 17 Ιουλίου1824 συνεδρίασε η Ελληνική επιτροπή του Λονδίνου, η οποία μετά την ανάγνωση της αναφοράς του συνταγματάρχη Στάνχοπ, τον ευχαρίστησε για τον ακάματο ζήλο που επέδειξε, ενεργώντας ως εκπρόσωπός της, στην Ελλάδα. Επίσης επισημάνθηκε ότι η επιτροπή αναμένει μεγάλα οφέλη για την Ελλάδα, χάρη στις προσπάθειες και τις εισηγήσεις του, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη χώρα[34]. Πολύ αργότερα, τον Απρίλιο του 1838, επί Όθωνος, ο Λέστερ Στάνχοπ τιμήθηκε με το παράσημο του ταξιάρχη του τάγματος του Σωτήρος [35].


Συγγραφικό έργο Επεξεργασία

Συνέγραψε τα πονήματα:

• «A Sketch of the History and Influence of the Press in British India» (1823), όπου σχολιάζει και τη διοικητική πολιτική του μαρκησίου Hastings[36].

 
Το εξώφυλλο του βιβλίου του Λέστερ Στάνχοπ, που τυπώθηκε το 1824.

• «Greece in 1823 and 1824» [37]. (Η Ελλάδα το 1823 και 1824), όπου κυρίως δημοσιεύεται η αλληλογραφία του με την Ελληνική Επιτροπή του Λονδίνου. Στο βιβλίο περιλαμβάνεται κεφάλαιο 19 σελίδων με τίτλο «Report on the State of Greece» (Αναφορά για το Ελληνικό Κράτος), που προφανώς γράφηκε για ενημέρωση των μελών της Ελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου. Η αναφορά αρχίζει με σύντομο σχολιασμό της κατάστασης στην Τουρκία, τη Ρωσία και την Ιερά Συμμαχία. Αναφέρεται αναλυτικά στην κατάσταση της οργάνωσης του υπό ίδρυση κράτους, τους στρατιωτικούς, τα υπό διαμόρφωση κόμματα, την εκκλησία και άλλα πολλά. Είναι αντικειμενική, φιλική προς την Ελλάδα και τους Έλληνες και δεν αφήνει αιχμές που να βλάπτουν τα συμφέροντα της Ελλάδος. Τέλος παρατίθεται και ένα σύντομο σημείωμα για τον Μουσταφά Αλί, ένα ορφανό παιδί Τούρκων που είχε περιθάλψει ο λοχαγός Humphreys και το συνόδευσε σε αγγλικό σχολείο ο Λέστερ Στάνχοπ κατά την επιστροφή του στην Αγγλία.

• Ο Στάνχοπ επίσης συνέβαλλε στην Παρισινή έκδοση του William Parry “Last Days of Lord Byron” (Οι τελευταίες ημέρες του Λόρδου Βύρωνα) με πολλές επιστολές του Φίνλεϊ προς αυτόν, καθώς και γνώμες που διαμόρφωσε κατά τις συνομιλίες τους[38].


Προσωπική ζωή Επεξεργασία

Ο Λέστερ, το 1851, απέκτησε τον τίτλο του «5ου Κόμη του Χάρινγκτον», μετά τον θάνατο του αδελφού του Κάρολου, «4ου Κόμη του Χάρινγκτον». Ήταν νυμφευμένος, από το 1831 με την Elizabeth Green, με την οποία απόκτησαν δύο κόρες και έναν γιό, τον Sydney Stanhope, ο οποίος τον διαδέχθηκε ως «6ος Κόμης του Χάρινγκτον» . Απεβίωσε στο Χάρινγκτον Χάουζ [39] (Harrington House), στο Kensington του Λονδίνου, στις 7 Σεπτεμβρίου 1862.

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 (Αγγλικά) SNAC. w6fb5df0. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Darryl Roger Lundy: (Αγγλικά) The Peerage. p953.htm#i9526. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  3. ↑ (Αγγλικά) Hansard 1803–2005.
  4. ↑ p953.htm#i9526. Ανακτήθηκε στις 7  Αυγούστου 2020.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Darryl Roger Lundy: (Αγγλικά) The Peerage.
  6. ↑ Doyle, James William Edmund (1886) «The Official Baronage of England», Τόμος 2ος, Λονδίνο: Longmans, Green, σελ. 136
  7. ↑ Norgate, Gerald le Grys : "Stanhope, Leicester Fitzgerald Charles. In Lee, Sidney (ed.). Dictionary of National Biography, London: Smith, Elder & Co. τομ.54, σελ.20-21.
  8. ↑ Βερέμης Θάνος, Κολιόπουλος Γιάννης, Μιχαηλίδης Ιάκωβος: 1821 Η δημιουργία ενός Έθνους- Κράτους, Έκδοση Μεταίχμιο, Αθήνα,2018, σελ. 326-334, ISBN 978-618-03-1622-3.
  9. ↑ Stanhope, Leicester: ' Greece in 1823 and 1824; A Series of Letters and other Documents on the Greek Revolution, written during a visit to that country, Printed for Sherwood, Jones, and Co. , London,1824, Letter IV, σελ. 9-13.
  10. ↑ Μιχαηλίδης, Ιάκωβος: Ο πρώτος εμφύλιος πόλεμος, στο Εμφύλιες Διαμάχες στον Αγώνα του 1821, Καθημερινές εκδόσεις Α.Ε., Αθήνα, 2019, σελ. 83-103, ISBN 978-960-585-210-8 .
  11. ↑ Φίνλεϋ, Γεωργιος: Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, τομ. 1, μεταφρ. Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Αθήνα, 2008, σελ. 386-387.
  12. ↑ Dakin, Douglas: Ο αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία 1821-1833, μεταφρ. Ρένας Πατρικίου, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1983, σελ.149.
  13. ↑ Τρικούπης, Σπυρίδων: Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Εκδ. Ι.Ν.Σιδέρη, Αθήναι, 1926,τομ. 3ος ,κεφ.47, σελ.72.
  14. ↑ Τρίχα, Λύντια: Σπυρίδων- Ο άλλος Τρικούπης, 1788-1873, Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, 2019, σελ. 175, ISBN 978-960-435-629-4.
  15. ↑ Σιδέρης, Θωμάς: Το πολιορκημένο Μεσολόγγι και οι απαρχές του Ελληνικού τύπου, στη https://www.ertnews.gr/anadromes/to-poliorkimeno-mesologgi-kai-oi-aparches-toy-ellinikoy-typoy/
  16. ↑ Brower, David, "1821 - 1833, η Φλόγα της Ελευθερίας", Κεφάλαιο "Ο Βύρωνας στο Μεσολόγγι", σελ. 297, Πατάκης, Αθήνα, 2019
  17. ↑ Dakin, Douglas: Ο αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία 1821-1833, μετaφρ. Ρένας Πατρικίου, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1983, σελ.151.
  18. ↑ Τρικούπης, Σπυρίδων: Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Εκδ. Ι.Ν.Σιδέρη, Αθήναι, 1926,τομ. 3ος ,κεφ.47, σελ.72-73.
  19. ↑ Χατζής, Αριστείδης : Η γέννηση του ελληνικού τύπου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ , 01.12.2019, https://www.kathimerini.gr/opinion/1054283/i-gennisi-toy-ellinikoy-typoy/.
  20. ↑ Dakin, Douglas: Ο αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία 1821-1833, μετεφρ. Ρένας Πατρικίου, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1983, σελ. 160
  21. ↑ Βλάχος, Άγγελος: Ένας Φιλέλλην για το 1821, Βιβλιοπωλείον της “Εστίας”, Αθήνα, 1971, σελ. 297-298.
  22. ↑ Μενελαΐδου, Τατιάννα: Οδυσσέας Ανδρούτσος, Μεταπτυχιακή Εργασία στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ. , Επιβλέπων καθηγητής: Ιάκωβος Μιχαηλίδης, Θεσσαλονίκη, 2013, σελ. 80-81.
  23. ↑ Dakin, Douglas: Ο αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία 1821-1833, μετεφρ. Ρένας Πατρικίου, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1983, σελ.153.
  24. ↑ Dakin, Douglas: Ο αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία 1821-1833, μετεφρ. Ρένας Πατρικίου, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1983, σελ.153.
  25. ↑ Ζυγούρη, Νικολέττα:(2016) Τα τυπογραφικά πιεστήρια του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, σελ. 38-39, Τεκμήρια Ιστορίας.Μονογραφιες. ΙΕΕΕ, Αθήνα . https://www.academia.edu/43392844.
  26. ↑ Κατηφόρη, Δέσποινα: Η επανάσταση κατά το 1824, στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. ΙΒ΄ Η Ελληνική Επανάσταση 1821-1830, Εκδοτική Αθηνών, 1975, σελ.334-337.
  27. ↑ Dakin, Douglas: Ο αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία 1821-1833, μεταφρ. Ρένας Πατρικίου, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1983, σελ.155 και 193-194.
  28. ↑ Κατηφόρη, Δέσποινα: Η επανάσταση κατά το 1824, στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. ΙΒ΄ Η Ελληνική Επανάσταση 1821-1830, Εκδοτική Αθηνών, 1975, σελ.334-337.
  29. ↑ Καρακάσης, Δημήτριος: Μορφές Άγγλων από την Ιστορία, Εκδόσεις Αθ. Αλτιντζή, Θεσσαλονίκη, 2023, σελ.74,ISBN 978-960-9465-68-7
  30. ↑ Τρίχα, Λύντια: Σπυρίδων-Ο άλλος Τρικούπης, 1788-1873, Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, 2019, σελ. 486, ISBN 978-960-435-629-4
  31. ↑ Τρικούπης, Σπυρίδων: Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Εκδ. Ι.Ν.Σιδέρη, Αθήναι, 1926,τομ. 3ος ,κεφ.47, σελ.71 και 85.
  32. ↑ Dakin, Douglas: Ο αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία 1821-1833, μεταφρ. Ρένας Πατρικίου, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1983, σελ.155.
  33. ↑ Dakin, Douglas: Ο αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία 1821-1833, μεταφρ. Ρένας Πατρικίου, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1983, σελ.156.
  34. ↑ Stanhope, Leicester: ' Greece in 1823 and 1824; A Series of Letters and other Documents on the Greek Revolution, written during a visit to that country, Printed for Sherwood, Jones, and Co. , London,1824, σελ. 344.
  35. ↑ Κλάδου, Α. Ι.: Εφετηρίς του Βασιλείου της Ελλάδος δια το έτος 1837, Εκ της Βασιλικής Τυπογραφίας και Λιθογραφίας, Εν Αθήναις, 1837, σελ. 130.
  36. ↑ Norgate, Gerald le Grys : "Stanhope, Leicester Fitzgerald Charles. In Lee, Sidney (ed.). Dictionary of National Biography, London: Smith, Elder & Co. τομ.54, σελ.20.
  37. ↑ Stanhope, Leicester: ' Greece in 1823 and 1824; A Series of Letters and other Documents on the Greek Revolution, written during a visit to that country, Printed for Sherwood, Jones, and Co., London,1824. Διαθέσιμο από Anemi, Digital Library of Modern Greek Studies, https://anemi.lib.uoc.gr/metadata/6/2/2/metadata-71-0000014.tkl
  38. ↑ Νorgate, Gerald le Grys : "Stanhope, Leicester Fitzgerald Charles. In Lee, Sidney (ed.). Dictionary of National Biography, London: Smith, Elder & Co. τομ.54, σελ.21.
  39. ↑ Norgate, Gerald le Grys : "Stanhope, Leicester Fitzgerald Charles. In Lee, Sidney (ed.). Dictionary of National Biography, London: Smith, Elder & Co., 1885, τομ.54, σελ.21.
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Λέστερ_Στάνχοπ&oldid=10250240"