Λακτάντιος

Ο Λεύκιος Καικίλιος Φιρμιανός Λακτάντιος (Lucius Cæcilius Firmianus Lactantius, 250 - 325) ήταν συγγραφέας της πρωτοχριστιανικής περιόδου, ο οποίος έγινε σύμβουλος του πρώτου χριστιανού Ρωμαίου αυτοκράτορα, Κωνσταντίνου Α', καθοδηγώντας τη θρησκευτική του πολιτική, ενώ ήταν και δάσκαλος του γιου του Κωνσταντίνου, Κρίσπου. Λόγω της ρητορικής του δεινότητας ονομάστηκε από τους μεταγενέστερους ανθρωπιστές λογίους «Χριστιανός Κικέρων».

Λακτάντιος
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	240 (περίπου) Roman Africa
Θάνατος	320 (περίπου) Τριρ
Χώρα πολιτογράφησης	Αρχαία Ρώμη
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	λατινική γλώσσα
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	συγγραφέας απολογητής ρήτορας
Αξιοσημείωτο έργο	De mortibus persecutorum
Σχετικά πολυμέσα

Η ζωή του

Γεννήθηκε στη Βόρεια Αφρική, και αρχικά ήταν ειδωλολάτρης. Δίδαξε ρητορική στη γενέτειρά του, που μπορεί να ήταν η Κίρτα της Νουμιδίας, καθώς εκεί έχει βρεθεί επιγραφή που αναφέρει το όνομα L CAECILIUS FIRMIANUS. Το όνομα "Φιρμιανός" έχει παραπλανήσει κάποιους μελετητές στο να πιστέψουν ότι ήταν Ιταλός από το Φέρνο. Σύμφωνα με τον Μεθόδιο υπήρξε μαθητής του Αρνοβίου. Είχε μια πολύ επιτυχημένη σταδιοδρομία. Ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός του ζήτησε να γίνει διδάσκαλος ρητορικής στη Νικομήδεια. Εκεί μεταστράφηκε στον Χριστιανισμό και αργότερα έχασε τη θέση του εξαιτίας του πρώτου "Εδίκτου εναντίον των Χριστιανών" που εξέδωσε ο Διοκλητιανός (24 Φεβρουαρίου 303), και επέστρεψε στη Δύση όπου κέρδιζε τα προς το ζην γράφοντας, μέχρι που ο νέος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος έγινε προστάτης του και τον έκανε δάσκαλο του γιου του Κρίσπου στα λατινικά. Δεν υπάρχουν πληροφορίες αναφορικά με το θάνατό του.

Ιδιαίτερες θέσεις

Ο Λακτάντιος, επηρεασμένος, μεταξύ άλλων, από την 4η "Εκλογή" του Βιργιλίου, υπήρξε κατά καιρούς υπέρμαχος χιλιαστικών απόψεων. Έγραψε ότι κατά την χιλιετή βασιλεία οι δίκαιοι θα κάνουν πολλούς απογόνους, τα ουράνια σώματα θα λάμπουν επτά φορές περισσότερο απ' ό,τι σ' αυτό τον κόσμο, τα βουνά θα στάζουν μέλι, θα υπάρχουν ποτάμια κρασιού και γάλακτος, τα ζώα θα πάψουν να είναι σαρκοφάγα, δεν θα υπάρχει ανάγκη για εμπόριο ή γεωργία, κι ακόμα δεν θα χρειάζεται να βάφουμε το μαλλί των προβάτων, γιατί τα πρόβατα θα έχουν διάφορα χρώματα (Divinarum Institutionum 7:24· cf. Verg. Ecl. 4:21–45).

Επίσης μαζί με τον Τερτυλλιανό, τον Ιππόλυτο και τον Ωριγένη είναι οι μόνοι Χριστιανοί συγγραφείς, πριν από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο, που κατά καιρούς καταδίκασαν τη στράτευση Χριστιανών και την ανάμειξή τους σε πολεμικές δραστηριότητες, αν και όχι με ιδιαίτερη σφοδρότητα (ορισμένες φορές μάλιστα προωθούσαν την αντίθετη θέση και δήλωναν υπερήφανοι, διότι Χριστιανοί στρατιώτες διακρίνονταν στο πεδίο της μάχης ή διότι ο Θεός των Χριστιανών χάριζε στρατιωτικές νίκες στους αυτοκράτορες). Οι συγγραφείς αυτοί ενοχλούνταν από το γεγονός ότι ένας στρατιώτης ήταν αναγκασμένος να σκοτώνει, να συμμετέχει στις επίσημες παγανιστικές θρησκευτικές τελετές και πιθανόν να διάγει ανήθικη ζωή μακριά από την οικογένειά του. Ενοχλούνταν ακόμα από το ότι ένας στρατιωτικός αξιωματούχος έπρεπε να επιβάλει την ποινή του θανάτου.

Περιεχόμενο του έργου του

Ο Λακτάντιος έγραψε απολογητικά έργα, στα οποία εξηγούσε τον Χριστιανισμό με όρους κατανοητούς στους μορφωμένους ειδωλολάτρες της εποχής του, και τον υπεράσπιζε από τους παγανιστές φιλοσόφους. Το έργο του Divinae Institutiones είναι παράδειγμα συστηματικής παρουσίασης της χριστιανικής σκέψης. Καταπολέμησε ιδιαίτερα τους Επικούρειους και τους Στωικούς.

Ο Λακτάντιος ακολούθησε κλασικά πρότυπα και το ύφος του είναι εξευγενισμένο, όχι εμβριθές και βαθύ. Οι λόγιοι της Αναγέννησης, που εκτίμησαν ιδιαίτερα το ύφος του και δεν αντιμετώπισαν το έργο του από θεολογική σκοπιά, ώστε να ασχοληθούν με τις χιλιαστικές τάσεις του, τον αποκάλεσαν Χριστιανό Κικέρωνα.

Έργα

• De Opificio Dei, ("Τα έργα του Θεού"). Απολογητικό έργο που ο Λακτάντιος έγραψε το 303 ή το 304 κατά τον διωγμό του Διοκλητιανού, αφιερώνοντάς το σε έναν πρώην μαθητή του, τον πλούσιο Χριστιανό Δημητριανό. Αναφέρεται στην ωραιότητα και στην αρμονία του ανθρώπινου σώματος.
• Divinarum Institutionum Libri VII (Περί θείων θεσμών). Γράφτηκε μεταξύ 304 και 313 και είναι το σημαντικότερο έργο του Λακταντίου. Ως απολογητική πραγματεία, στοχεύει στο να καταδείξει ότι οι παγανιστικές δοξασίες είναι κούφιες και να εδραιώσει την λογικότητα και αλήθεια του Χριστιανισμού σε απάντηση της κριτικής των παγανιστών. Είναι η πρώτη προσπάθεια ευρείας και αποστομωτικής προς αντιπάλους έκθεσης της χριστιανικής θεολογίας στα λατινικά.
• Μια επιτομή του προηγούμενου έργου.
• De Ira Dei ("Περί Θείας Οργής"), που κατευθύνεται εναντίον των Στωικών και των Επικουρείων και αναφέρεται στις ανθρωπομορφικές θεότητες. Εδώ εξετάζει το ζήτημα αν μπορεί να αποδοθεί οργή σε μια τέλεια ύπαρξη.
• De Mortibus Persecutorum (περί των θανάτων των διωκτών). Γράφτηκε το 314/315. Εδώ σε αυτήν την «ψευδο-ιστορική μονογραφία» περιγράφονται και παρουσιάζονται ως αποτέλεσμα της οργής του Θεού οι φρικτοί θάνατοι που είχαν οι διώκτες των Χριστιανών Νέρων, Δομιτιανός, Δέκιος, Βαλεριανός, Αυρηλιανός, και οι σύγχρονοι του Λακταντίου Διοκλητιανός, Μαξιμιανός, Γαλέριος και Μάξιμος. Το έργο αυτό έχει χρησιμοποιηθεί ως χρονικό του τελευταίου και μεγαλύτερου σε διάρκεια διωγμού. Το πλήρες κείμενο βρίσκεται μόνο σε χειρόγραφο (με τον τίτλο "Lucii Caecilii liber ad Donatum Confessorem de Mortibus Persecutorium").
• De Ave Phoenice (Ο φοίνικας). Γράφτηκε μεταξύ 314 και 317. Ποίημα σχετικά με τη ζωή και το θάνατο του μυθικού πουλιού στον παράδεισο κάθε χίλια χρόνια. Το ποίημα φαίνεται να αποτέλεσε πρότυπο για το ομώνυμο αγγλοσαξωνικό ποίημα. Πάντως, αν και αποδίδεται από τους περισσότερους λογίους στον Λακτάντιο, δεν περιέχει αναφορές στον Χριστιανισμό.

Πηγές

• Στυλιανός Παπαδόπουλος, Πατρολογία τομ. Β, Αθήνα, 1990,σελ.96-100
• H. J. Rose, Ιστορία της Λατινικής Λογοτεχνίας, τομ.2ος,μτφρ.Κ.Χ.Γρόλλιου, εκδ.Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1980, σελ.197-200

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Έργα, βιβλιογραφία, κ.α για τον Λακτάντιο (Αγγλικά)
• Έργα του Λακτάντιου:
  • στον ιστότοπο intratext.com
  • στον ιστότοπο ccel.org