Πρωτοχριστιανική περίοδος
Πρωτοχριστιανική περίοδος ονομάζεται η χρονική περίοδος μεταξύ της Ανάστασης του Ιησού Χριστού γύρω στο 30 μ.Χ. και της Πρώτης Συνόδου της Νικαίας το 325 μ.Χ. Η πρώτη περίοδος κατά τη διάρκεια της ζωής των Αποστόλων (λέγεται και αποστολική περίοδος) περιλαμβάνει τους πρώτους Ιουδαίους που προσηλυτίστηκαν από τους Αποστόλους και κυρίως από τον Παύλο που επιτέλεσε τεράστιο έργο στη διάδοση του χριστιανισμού. Με το πέρασμα των χρόνων ο χριστιανισμός απομακρύνθηκε από τον Ιουδαϊσμό και με τον προσηλυτισμό των εθνικών σε αυτόν. Δέκα χρόνια μετά την Ανάσταση του Κυρίου βρίσκουμε τους αποστόλους να έχουν διαδώσει το χριστιανισμό από την Ιερουσαλήμ ως την Αντιόχεια, την Αλεξάνδρεια, την κυρίως Ελλάδα, την Κύπρο, την Κρήτη και τη Ρώμη. Οι πληροφορίες για τις πρώτες χριστιανικές κοινότητες μας έρχονται από τις Πράξεις των Αποστόλων κυρίως για τη πρώτη χριστιανική κοινότητα, αυτή των Ιεροσολύμων. Αν και ο όρος Χριστιανός ακούστηκε αρκετά αργότερα στην Αντιόχεια, ωστόσο ταιριάζει και στην κοινότητα των Ιεροσολύμων.
Η Εξάπλωση του Χριστιανισμού
ΕπεξεργασίαΤο 50 μ.Χ. έλαβε χώρα και η σύνοδος της Ιερουσαλήμ, η πρώτη σύνοδος του χριστιανισμού με τη παρουσία του αποστόλου Παύλου και του αδερφόθεου Ιακώβου.
Το 1ο αιώνα ο απόστολος Παύλος από την Ιερουσαλήμ πήγε στη Δαμασκό και τη Βαβυλώνα, στην Αντιόχεια, Ταρσό, Έφεσο και από κει πέρασε στην Ελλάδα και στη Ρώμη και θεμελίωσε τις πρώτες χριστιανικές κοινότητες. Από την Ιερουσαλήμ άλλοι απόστολοι κήρυξαν το Ευαγγέλιο στην Αλεξάνδρεια και στην Κυρήνη και την Καρχηδόνα. Από τη Ρώμη, πάλι ιεραπόστολοι πέρασαν στην Ισπανία και στους Γαλάτες της Γαλλίας.[1]
Ο Απόστολος Πέτρος ξεκίνησε από την Ιουδαία, κήρυξε στην Αντιόχεια όπου χειροτόνησε πολλούς επισκόπους, μετά πήγε στη Σικελία όπου χειροτόνησε επισκόπους στις Συρακούσες και στην Κατάνη, κατέληξε στη Ρώμη και χειροτόνησε τον Άγιο Λίνο, δεύτερο επίσκοπο και Πάπα της Ρώμης.[2]
Ο Απόστολος Ανδρέας μετά την Πεντηκοστή έφυγε μαζί με τον αδερφό του Πέτρο και έφτασε και στη Σινώπη του Πόντου και από κει στη Σαμψούντα. Περιόδευσε και σε άλλες περιοχές της Παρθίας και της Ιβηρίας και το 34 ξαναγύρισε στην Ιερουσαλήμ. Στη δεύτερη πορεία του πήγε Λαοδίκεια της Φρυγίας, τη Βιθυνία, τη Νικομήδεια, τη Χαλκηδόνα, και ξανά Σαμψούντα, Τραπεζούντα, Βυζάντιο, Θράκη, Μακεδονία, Πελοπόννησο και κυρίως Αχαΐα και χειροτόνησε το πρώτο επίσκοπο Πατρών μετά το θάνατό του, τον Στρατοκλή έναν από τους πρώτους μαθητές του, μαζί με τη γυναίκα του Μαξιμιλίνα. Αυτός και η γυναίκα του αφού πήραν το σώμα του αποστόλου Ανδρέα, το έθαψαν, και επίσης έχτισαν το κτίριο της επισκοπής και πολλά ησυχαστήρια. Έδωσαν όλη τη περιουσία τους στους φτωχούς και κήρυξαν ακούραστα το χριστιανισμό.[3]
Ο Απόστολος Ιάκωβος, αδερφός του ευαγγελιστή Ιωάννη, μετά την Πεντηκοστή ανέλαβε να κηρύξει το ευαγγέλιο στην ευρύτερη περιοχή της Παλαιστίνης και αφού συνελήφθη, τον αποκεφάλισαν το 44 μ.Χ. κάνοντας τον, τον πρώτο μάρτυρα των Αποστόλων.[4]
Ο Απόστολος Ιωάννης μετά την καταστροφή των Ιεροσολύμων από το Τίτο το 70 μ.Χ. πήγε να κηρύξει στη Μικρά Ασία, την Έφεσο και εκεί συνελήφθη με διαταγή του αυτοκράτορα Δομιτιανού και εξορίστηκε στην Πάτμο, το 82 μ.Χ. Κάποια στιγμή επανήλθε στην Έφεσο και χειροτόνησε πολλούς επισκόπους αυξάνοντας εκεί τη χριστιανική κοινότητα.[5]
Ο Απόστολος Φίλιππος, αδερφός του Ναθαναήλ, κήρυξε το ευαγγέλιο στους Πάρθους, στους Λυδούς και στους Μυσούς. Στην Ιεράπολη της Φρυγίας πέθανε με μαρτυρικό θάνατο.[6]
Ο Απόστολος Βαρθολομαίος ή Ναθαναήλ κήρυξε το ευαγγέλιο στην Ινδία και στην Αρμενία και θεωρείται ο θεμελιωτής του χριστιανισμού στους Αρμένιους.[6]
Ο Απόστολος Θωμάς πήγε και αυτός στους Ινδούς και στους Πέρσες.[7]
Ο Απόστολος Ματθαίος αφού κήρυξε κάποια χρόνια στην Παλαιστίνη, έφυγε για την Αιθιοπία, την Περσία και τη Μηδία.
Ο Απόστολος Ματθίας εξελέγη ύστερα από την ανάληψη του Ιησού, από τους 120 περίπου μαθητές του, στη θέση του Ιούδα για να ξαναγίνουν 12 οι απόστολοι. Πιστεύεται ότι κήρυξε στη σημερινή Γεωργία και εκεί, στη Σεβαστούπολη, πέθανε με μαρτυρικό θάνατο.
Υπολογίζεται ότι γύρω στο 100 μ.Χ. υπήρχαν 40 χριστιανικές κοινότητες. Το 301 μ.Χ. το βασίλειο της Αρμενίας ήταν το πρώτο κράτος που έκανε τον χριστιανισμό επίσημη θρησκεία του, αφού η βασιλική οικογένεια μεταστράφηκε σε αυτόν.
Τόποι λατρείας των πρώτων Χριστιανών
ΕπεξεργασίαΦαίνεται γενικά παραδεκτό πως στην αρχή τουλάχιστον οι χριστιανοί δεν είχαν συγκεκριμένους τόπους λατρείας παρά μαζεύονταν σε ευρύχωρα σπίτια και εκεί έψαλλαν και έκαναν όλες τις ιεροτελεστίες. Αργότερα, από το 200 και μετά και κυρίως με το τέλος των διωγμών, που οι χριστιανοί γίνονταν όλο και περισσότεροι ιδρύθηκαν ξεχωριστοί τόποι λατρείας.
Στην αρχή μετέτρεπαν οικίες σε ναούς, όπως βλέπουμε σε ένα πολύ καλά διατηρημένο ιερό που βρήκαν οι αρχαιολόγοι στην πόλη Δούρα-Ευρωπος της Συρίας, που χρονολογείται το 3ο αι. Σε αυτό το ναό βρήκαν ένα μεγάλο δωμάτιο, με υπερυψωμένο δάπεδο στην ανατολική πλευρά (που θεωρούν ότι τοποθετούνταν η αγία τράπεζα), ένα διπλανό δωμάτιο με το βαφτιστήριο και τις ανάλογες εγκαταστάσεις ύδρευσης και διακοσμημένο με τοιχογραφίες, και μια αυλή να χωρίζει αυτά τα δύο δωμάτια. Άλλες πληροφορίες για τη λατρευτική ζωή των πρώτων χριστιανών έρχονται από τις τοιχογραφίες των κατακομβών.[8]
Τελετουργίες των πρώτων Χριστιανών
ΕπεξεργασίαΠολλοί συγγραφείς εκείνων των αιώνων μας έχουν αφήσει στοιχεία για το τρόπο λατρείας των χριστιανών τότε όπως ο άγιος Ιουστίνος ο απολογητής κυρίως για την εκκλησία της Ρώμης, ο Τερτυλλιανός για την εκκλησία της Καρχηδόνας και γενικά της βόρειας Αφρικής, ο επίσκοπος Αντιόχειας Ιγνάτιος για την εκκλησία της Συρίας, και άλλοι.
Θεία Ευχαριστία
ΕπεξεργασίαΓια τη θεία ευχαριστία παρόλο που ξέρουμε ότι τελούνταν μία φορά την εβδομάδα και ότι ήταν η βάση της χριστιανικής κοινότητας έχουμε λίγες πληροφορίες για τις λεπτομέρειες της.
Στην αρχή η Θεία Ευχαριστία τελούνταν μαζί με το κυριακάτικο δείπνο όλης της χριστιανικής κοινότητας [9] αλλά από το 100–150μ.Χ. και μετά άρχισαν σιγά-σιγά αυτά τα δύο να αποσυνδέονται. Η Α’ Απολογία του μάρτυρα Ιουστίνου μας δίνει πολύτιμες πληροφορίες για το πώς τελούσε τη Θεία Ευχαριστία η κοινότητα της Ρώμης που ανήκε ο Ιουστίνος γύρω στο 150 μ.Χ.:
- συνάθροιση των πιστών τη λεγόμενη «μέρα του ήλιου» ή Κυριακή, σαν την πρώτη μέρα της δημιουργίας, η ημέρα της Ανάστασης του Χριστού
- ανάγνωση «απομνημονευμάτων των Αποστόλων»
- κήρυγμα από μέρους του προεστώτος της συνάθροισης όρθιοι αναπέμπουν ευχές και ευχαριστίες
- ασπάζονται μεταξύ τους
- προσφορά άρτου και οίνου μαζί με νερό
- ο προεστώς αναπέμπει την «ευχή της Αναφοράς» ο λαός επευφημεί λέγοντες «αμήν»
- μετάληψη
που όπως χαρακτηριστικά γράφει, και όπως ακόμα συντηρεί η ορθόδοξη εκκλησία «Διότι δεν λαμβάνομεν ταύτα ως κοινόν άρτον και κοινόν ποτόν∙ αλλά καθ΄ ον τρόπον ο Ιησούς Χριστός ο Σωτήρ ημών σαρκοποιηθείς δια λόγου του Θεού έλαβε και σάρκα και αίμα υπέρ της σωτηρίας ημών, ούτως εδιδάχθημεν ότι και η τροφή η αγιασθείσα δια της ευχής του παρ’ αυτού προερχομένου λόγου, εκ της οποίας το αίμα και αι σάρκες ημών τρέφονται κατά μετουσίωσον, είναι σάρξ και αίμα εκείνου του σαρκοποιηθέντος Ιησού». [10]
- μεταφορά της Θείας μετάληψης από τους διακόνους της κοινότητας στους απόντες άρρωστους για να μεταλάβουν και εκείνοι
- περιφορά δίσκου και τα χρήματα που συλλέγονται να παίρνει ο προεστώς για να τα διαθέσει για τις ανάγκες των φτωχών της κοινότητας.
Αργότερα όμως από το 250 και μετά φαίνεται ότι αποκόπτεται από τα κοινά δείπνα – τις αγάπες-. Οι αγάπες παραμένουν το βράδυ αλλά η Θεία Ευχαριστία μεταφέρεται Κυριακή το πρωί.
Βάπτισμα
ΕπεξεργασίαΣυνεχίζοντας στην ίδια περίοδο ο Ιουστίνος μας δίνει πληροφορίες και για το βάφτισμα. Προηγείται η κατήχηση και η αποδοχή του τρόπου ζωής των χριστιανών, προσευχές και νηστεία και του κατηχούμενου και όλης της κοινότητας. Οι βαφτισμένοι οδηγούνται σε τοποθεσία με νερό και βαφτίζονται στο όνομα της Αγίας Τριάδας. Έπειτα οδηγούνται στην κοινή σύναξη, όπου λέγονται προσευχές και ύμνοι, γίνεται ο ασπασμός, τα μέλη έτσι καλωσορίζουν τον νεοεισερχόμενο στην κοινότητά τους και μετά ακολουθείται όλη η διαδικασία της Θείας Ευχαριστίας.[11]
Την ίδια περίοδο πληροφορίες για το βάφτισμα στη Βόρεια Αφρική παίρνουμε από το Τερτυλλιανό και το Κυπριανό. Έτσι έχουμε την περίοδο της κατήχησης που περιλαμβάνει συχνές προσευχές, νηστείες, γονυκλισίες και εξομολόγηση αμαρτιών. Ευχή καθαγιασμού των υδάτων. Απόταξη του Σατανά. Χρίσμα, προσευχή με όλη τη χριστιανική κοινότητα και συμμετοχή στη Θεία Ευχαριστία.[12]
Οι πληροφορίες που έχουμε για το βάφτισμα και τον τρόπο που γινόταν στη Συρία είναι από το κείμενο της Διδαχής.[13] Μετά από κατήχηση, και νηστεία 1 ή 2 ημερών τόσο του κατηχούμενου όσο και όλης της κοινότητας, ο κατηχούμενος βαφτίζεται σε «ύδωρ ζων» «στο όνομα του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος». Οι βαφτισμένοι πλέον μπορούσαν να μεταλάβουν τη Θεία Κοινωνία. Από τα κείμενα του 3ου αιώνα βλέπουμε ότι στη Συρία δινόταν σημασία μεγάλη και στο χρίσμα πριν από τη βάπτιση, στην αρχή μόνο στο κεφάλι και αργότερα σε όλο το σώμα. Κατεξοχήν ημέρα βαπτίσεως θεωρούνταν τα Επιφάνια στις 6 Γενάρη και συνήθως προηγούνταν 3 βδομάδες κατήχησης πριν το βάπτισμα. Το βάφτισμα των νηπίων άλλες κοινότητες το δέχονταν και το πραγματοποιούσαν και άλλες όχι αν και το συχνότερο ήταν να βαπτίζουν τα νήπια για να τα εντάσσουν από νωρίς στο σώμα της Εκκλησίας. Οπωσδήποτε μετά την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου το βάφτισμα των νηπίων καθιερώθηκε.[14]
Προσευχή
ΕπεξεργασίαΤην πρωτοχριστιανική περίοδο δεν υπήρχε ακόμα οργανωμένο σύστημα προσευχών καθ’όλο το 24ωρο. Υπήρχε αρκετή ελευθερία ως προς τις ώρες και τη συχνότητα προσευχής των πιστών. Στο κείμενο της Διδαχής (8.2-3), αναφέρεται ότι οι πιστοί πρέπει να λένε την Κυριακή Προσευχή τρεις φορές τη μέρα, ενώ ο Τερτυλλιανός μιλάει για δυο επίσημες ώρες προσευχής, πρωί και βράδυ. Η Αποστολική Παράδοση (στο κεφάλαιο 41)[15] λέει πως πρέπει κανείς να προσεύχεται όταν ξυπνάει, τη 3η ώρα γιατί είναι η ώρα της Σταύρωσης, την 6η γιατί εκείνη την ώρα ο Χριστός ήταν στο σταυρό και έπεσε σκοτάδι, και την 9η ώρα γιατί τότε πέθανε ο Χριστός πάνω στο σταυρό. Προσευχή ξανά τα μεσάνυχτα αλλά και στο πρώτο λάλημα του κόκκορα γιατί τότε αρνήθηκαν τα παιδιά του Ισραήλ το Χριστό.
Ήδη από 150μ.Χ. και μετά, η Κυριακή είχε γίνει η κατ’ εξοχήν μέρα λατρείας, η αρχαιότερη χριστιανική γιορτή, αρχαιότερη ακόμα και από το Πάσχα. Η αρχαιότερη νηστεία είναι αυτή της Τετάρτης και της Παρασκευής. Οι χριστιανοί γιόρταζαν το Πάσχα, συνήθως την ίδια μέρα με το εβραϊκό Πάσχα, τη 14η μέρα του μήνα Νισσάν(περίπου ο σημερινός Απρίλης), ημέρα θανάτου του Ιησού σύμφωνα με τα ημερολόγια της εποχής. Από την αρχή η γιορτή του Πάσχα συνδέθηκε με μια περίοδος νηστείας πριν τον εορτασμό του που ποίκιλλε ανάλογα από την τοπική παράδοση, από 2 ημέρες μέχρι 1 εβδομάδα. Η εκκλησία από τότε τιμούσε τη μνήμη των μελών της που μαρτύρησαν για τον Ιησού Χριστό με τις λεγόμενες «γενέθλιες ημέρες». Την ημέρα του θανάτου του μια φορά το χρόνο η τοπική εκκλησία τελούσε τη Θεία Ευχαριστία στο «μαρτύριο» δηλαδή στο τάφο του μάρτυρα και σύντασσε τη ζωή και το θάνατό του, σα διδαχή προς τους μεταγενέστερους, κάτι που αργότερα θα ονομαστεί Συναξάρι. Σε αυτή την περίοδο βρίσκουμε κάποιες αρχές της λατρείας της Παναγίας, μια λατρεία που αναπτύχθηκε μετά το 431 και την Γ’ Οικουμενική σύνοδο στην Έφεσο.[16]
Τέχνη
ΕπεξεργασίαΣε αυτή την περίοδο η κύρια πνευματική έκφραση μέσω της τέχνης λέγεται αρχαϊκή εικονογραφία· είχε συμβολικό χαρακτήρα και είναι γνωστή και ως η τέχνη των κατακομβών. Η τεχνοτροπία στις απεικονίσεις των κατακομβών είναι ελεύθερη. Άρχισε με μοτίβα, τα οποία παρέλαβε από την ειδωλολατρική τέχνη, όπως π.χ. ο Ορφέας. Ο σκοπός της τέχνης αυτής είναι καθαρά διδακτικός. Χρησιμοποιήθηκαν σύμβολα όπως η ναυς, ο ιχθύς, η Ελιά, η Άγκυρα, η Άμπελος κ.α. Οι θρησκευτική τέχνη αυτής της περιόδου δεν είναι όσο εκλεπτυσμένη είναι η Βυζαντινή τέχνη και έχει περισσότερο θρησκευτική παρά καλλιτεχνική σημασία[17].
Δείτε επίσης
Επεξεργασία- Παλαιοχριστιανική περίοδος, 4ος-7ος αιώνας μ.Χ.
Βιβλιογραφία
Επεξεργασία- Παναγιώτης Χρήστου, Ἑλληνικὴ Πατρολογία
- Τρεμπέλας Παναγιώτης, Ἀρχαὶ καὶ Χαρακτὴρ τῆς Χριστιανικῆς Λατρείας (Αθήνα, 1932)
- Γεώργιος Φίλιας, Λειτουργική (Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη, 2006)
- Ανδρέας Φυτράκης, Λείψανα και Τάφοι Μαρτύρων κατά τους Τρεις Πρώτους Αιώνας (Αθήναι, 1955)
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ από την ιστοσελίδα της Βικιπαίδεια για τον απόστολο Παύλο
- ↑ από την ιστοσελίδα του αποστόλου Πέτρου στη Βικιπαιδεία
- ↑ από το λήμμα Απόστολος Ανδρέας
- ↑ από το λήμμα Απόστολος Ιάκωβος
- ↑ από το λήμμα Απόστολος Ιωάννης της Βικιπαιδεία
- ↑ 6,0 6,1 όπως παραπάνω
- ↑ ό.π.
- ↑ Κωνσταντίνου Καλλινίκου, Ὁ Χριστιανικὸς Ναὸς καὶ τὰ Τελούμενα ἐν αὐτῷ. σελ.33-34
- ↑ Α’προς Κορινθίους 11:23-26,Πράξεις2:42,46
- ↑ Α΄απολογία Ιουστίνου κεφ.66.2
- ↑ Ιουστίνου, α’ απολογία, κεφάλαια 61 και 65
- ↑ Τερτυλλιανός:De Baptismo,De Corona και αλλού
- ↑ Ο πλήρης τίτλος είναι Διδαχή Κυρίου διὰ τῶν δώδεκα Ἀποστόλων τοῖς ἔθνεσιν.κείμενο που ανακαλύφθηκε και δημοσιεύτηκε το 1888 στην Κωνσταντινούπολη από τον Φιλόθεο Βρυέννιο
- ↑ Η λειτουργική ζωή της Εκκλησίας τον β' και γ' αιώνα. Του Στέφανου Αλεξόπουλου, δρος Θεολογίας
- ↑ εκκλησιαστικό κείμενο του 3ου αιώνα το οποίο οι ειδικοί θεωρούν πως το έγραψε ο Ιππόλυτος Ρώμης γύρω στο 215 μ.Χ. Χρήστου, Ἑλληνικὴ Πατρολογία Τόμος Β΄σελ. 44-45.
- ↑ Η Λειτουργική ζωή της Εκκλησίας κατά τους β’ και γ’ αιώνες του Στέφανου Αλεξόπουλου,Δρος Θεολογίας
- ↑ «"Ιστορική Πορεία της Αγιογραφίας", Ι.Μ. Παντοκράτορος Μελισσοχωρίου». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Νοεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 20 Νοεμβρίου 2010.