Γεωργία

χώρα της Ανατολικής Ευρώπης

Συντεταγμένες: 42°01′00″N 43°44′00″E / 42.0167°N 43.7333°E / 42.0167; 43.7333

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Γεωργία (αποσαφήνιση).

Η Γεωργία (γεωργιανά: საქართველო, μτγ: σακάρτβελο, ΔΦΑ: [sɑkʰɑrtʰvɛlɔ]) είναι χώρα στο όριο Ευρώπης - Ασίας[5][6][7] στην περιοχή του Καυκάσου, θεωρείται πολιτιστικά, πολιτικά και ιστορικά Ευρωπαϊκό κράτος.[8][5][9] Είναι κράτος μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης, του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), του Eurocontrol, του Οργανισμού για τη Δημοκρατία και την Οικονομική Ανάπτυξη (GUAM), και του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας του Ευξείνου Πόντου (ΟΣΕΠ) και φιλοδοξεί να ενταχθεί στο NATO.

Γεωργία
საქართველო
Σακάρτβελο

Σημαία

Εθνόσημο
Εθνικό σύνθημα: ძალა ერთობაშია
Δύναμη είναι η Ενότητα
Εθνικός ύμνος: თავისუფლება • Ταβισουπλέμπα (Ελευθερία)
Τοποθεσία της χώρας στον κόσμο
Η θέση της Γεωργίας (πράσινο)
και μεγαλύτερη πόληΤιφλίδα
41°43′N 44°47′E / 41.717°N 44.783°E / 41.717; 44.783 (Τιφλίδα)
Γεωργιανά
προεδρευόμενη κοινοβουλευτική Δημοκρατία
Σαλομέ Ζουραμπισβίλι
Ηρακλί Κομπαχίτζε
Ενοποίηση
Βασίλειο της Γεωργίας
• Λαϊκή Δημοκρατία
• Μέλος της ΕΣΣΔ
• Ανεξαρτησία από την ΕΣΣΔ
   Κηρύχθηκε
   Αναγνωρίσθηκε
• Ισχύον Σύνταγμα

1008
26 Μαΐου 1918
25 Φεβρουαρίου 1921


9 Απριλίου 1991
25 Δεκεμβρίου 1991
17 Οκτωβρίου 1995
 • Σύνολο
 • % Νερό
 • Σύνορα
Ακτογραμμή

69.700 km2 (121η)
Αμελητέο
1.461 km
310 km
Πληθυσμός
 • Εκτίμηση 1-2023 
 • Απογραφή 2002 
 • Πυκνότητα 

3.736.400[1] (131η) 
4.371.535[2]  
53,6 κατ./km2 (161η) 
ΑΕΠ (ΙΑΔ)
 • Ολικό  (2016)
 • Κατά κεφαλή 

46,055 δισ. $[3] (117η)  
12.409 $[3] (114η) 
ΑΕΠ (ονομαστικό)
 • Ολικό  (2016)
 • Κατά κεφαλή 

17,836 δισ. $[3] (116η)  
4.805 $[3] (112η) 
ΔΑΑ (2021)Σταθερό 0,802[4] (63η) – πολύ υψηλός
ΝόμισμαΛάρι Γεωργίας (GEL)
(UTC +4)
ISO 3166-1GE
Internet TLD.ge
Οδηγούν σταδεξιά
Κωδικός κλήσης+995

Ο συνολικός πληθυσμός της χώρας ανέρχεται σε 3.736.400[1] κατοίκους, σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση για το 2023. Στο παρελθόν η χώρα αποτελούσε μία από τις δημοκρατίες που συναπάρτιζαν τη Σοβιετική Ένωση. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία (σήμερα 84%), οι κάτοικοι της Γεωργίας είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Το 10% είναι μουσουλμάνοι, το 4% χριστιανοί μονοφυσίτες (κυρίως η Αρμενική μειονότητα) και το 2% άλλο. Συνορεύει με τη Ρωσία, την Τουρκία, την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν.

Μετά τον Ρωσο-Γεωργιανό πόλεμο του 2008, οι δύο πρώην ανεξάρτητες περιοχές της Γεωργίας, η Αμπχαζία και η Νότια Οσσετία, εξακολουθούν να θεωρούνται από πολλά μέλη της διεθνούς κοινότητας (Ε.Ε., Συμβούλιο της Ευρώπης, Η.Π.Α., ΝΑΤΟ, Ιαπωνία, κ.α.) ως περιοχές της Γεωργίας. Στο Γκόρι της Γεωργίας γεννήθηκε το 1878 ο μετέπειτα ηγέτης της ΕΣΣΔ Ιωσήφ Στάλιν.

Ιστορία Επεξεργασία

Προϊστορία Επεξεργασία

Η περιοχή της σύγχρονης Γεωργίας κατοικείται συνεχώς από τη παλαιολιθική περίοδο. Σχετικώς πρόσφατα στη Νότια Γεωργία βρέθηκαν δύο κρανία Homo erectus τα οποία χρονολογούνται περίπου πριν από 1,6-1,8 εκατομμύρια χρόνια. Το αρχαιότερο δείγμα ύπαρξης κρασιού βρέθηκε στη Γεωργία, όπου ανακαλύφθηκε δοχείο κρασιού χρονολογούμενο από το 6000 π.Χ.[10]. Οι πρωτογεωργιανές φυλές εμφανίστηκαν αρχικά στη γραπτή ιστορία κατά τον 12ο αιώνα π.Χ., ενώ διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα και αναφορές αποκαλύπτουν στοιχεία πρώιμων πολιτειακών σχημάτων με ανεπτυγμένη μεταλλουργία και τεχνικές χρυσοχοΐας που χρονολογούνται από τον 7ο αιώνα π.Χ.

Τα βασίλεια της Κολχίδος και της Ιβηρίας Επεξεργασία

 
Η Μήδεια, κόρη του Αιήτου, βασιλιά της Κολχίδας, βοήθησε τον Ιάσονα να αποκτήσει το χρυσόμαλλο δέρας και, ως σύζυγός του, τον συνόδευσε στην Ιωλκό.

Κατά τους 9ο και 8ο π.Χ. αιώνες η περιοχή αποτελούσε τμήμα του βασιλείου της Χαλδαϊκής αυτοκρατορίας.

Κατά την κλασική αρχαιότητα εμφανίστηκαν διάφορα κράτη στην περιοχή. Έκτοτε η ιστορία της Γεωργίας έχει συνδεθεί επανειλημμένως με την ιστορία του Ελληνισμού. Έτσι, κατά τους 6ο και 5ο π.Χ. αιώνες οι Έλληνες, και κυρίως οι Μιλήσιοι, ίδρυσαν πολλές αποικίες κατά μήκος των ανατολικών ακτών του Ευξείνου Πόντου[11]. Τα δύο πρώτα βασίλεια στην περιοχή κατά την ύστερη αρχαϊκή περίοδο ήταν γνωστά στους αρχαίους Έλληνες και στους Ρωμαίους στα παράλια του Εύξεινου Πόντου στα δυτικά ως Κολχίδα, γνωστή τοπικά ως Εγκριζιάν (Εγρισία) ή Λάζικα, και στην ανατολική σημερινή Γεωργία ως Ιβηρία, γνωστή και ως Κάρτλι (Κάρθλιο).

Ο όρος Κολχίδα πρωτοεμφανίζεται τον 6ο π.Χ. αιώνα με σημαντική πόλη τη Διοσκουριάδα (σήμερα Σουχούμι). Κατά την ελληνική μυθολογία (όπως περιγράφεται στα Αργοναυτικά του Απολλώνιου του Ροδίου) στην Κολχίδα βρισκόταν το χρυσόμαλλο δέρας που αναζήτησε ο Ιάσονας με τους Αργοναύτες του. Το δέρας πιθανώς αναφέρεται στην τοπική τεχνική χρήσης δερμάτων για τη συλλογή χρυσού από τα ποτάμια. Ο Στράβων αναφέρει για τους Σβανέτιους ότι «τοποθετούσαν δορές προβάτων στις κοίτες ποταμών, ώστε τα ψήγματα χρυσού που έφερνε το νερό του ποταμού να κολλούν στο μαλλί». Η τεχνική αυτή για τη συλλογή χρυσού διατηρήθηκε στο Σβανέτι μέχρι σχετικά πρόσφατα.

Στο μεταίχμιο του 4ου και 3ου π.Χ. αιώνα, το 302 π.Χ., ιδρύθηκε από τον βασιλιά Παρναβάζ (Φαρνάβαζος, σύγχρονος του Μεγ. Αλεξάνδρου) το Βασίλειο της Ιβηρίας (Κάρτλι) με πρωτεύουσα τη Μτσχέτα. Στα χρόνια του Παρναβάζ καθιερώθηκαν το αλφάβητο και η γεωργιανή γραφή. Τους τελευταίους αιώνες της προχριστιανικής περιόδου, η περιοχή της Γεωργίας επηρεαζόταν στη δύση από τους Έλληνες και στην ανατολή από τους Πέρσες.

 
Η Κολχίδα και η Ιβηρία από το 600 μέχρι το 150 π.Χ.

Όταν ο Ρωμαίος Ύπατος Πομπήιος, το 66 π.Χ., νίκησε τον βασιλιά Μιθριδάτη ΣΤ΄ τον Ευπάτορα υπέβαλε τους κατοίκους του Μιθριδατικού Βασιλείου σε φορολογία. Μετά την ολοκλήρωση της κατάκτησης του Καυκάσου από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η χώρα αποτέλεσε ένα υποτελές στη Ρώμη κράτος για σχεδόν 400 χρόνια, από τον 1ο π.Χ έως τον 3ο μ.Χ. αιώνα.

Το 337 μ.Χ. ο βασιλιάς Μίριαν Γ΄, υπό την επήρεια της ιεραποστόλου Νίνας από την Καππαδοκία, καθιέρωσε τον Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία, γεγονός που προήγαγε την άνθηση των τεχνών, της λογοτεχνίας και συνέβαλε στην ενοποίηση της χώρας. Η αποδοχή του χριστιανισμού από το επίσημο κράτος, το οδήγησε σε ισχυρούς δεσμούς με τη γειτονική Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η οποία επηρέασε την πολιτιστική εξέλιξη της χώρας για περισσότερα από 800 χρόνια.

Η περιοχή του Νοτίου Καυκάσου ήταν συχνά πεδίο μαχών ή ουδέτερη ζώνη μεταξύ των ανταγωνιστών Βυζαντινών και Περσών, με εναλλαγή του ελέγχου της εξουσίας αρκετές φορές μεταξύ της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (Βυζαντινής) και της αυτοκρατορίας των Σασσανιδών. Την εποχή αυτή αναφέρονται ο Ιβηρικός πόλεμος (Iberian War, 524-531 μ.Χ.) και ο Λαζικός πόλεμος (Lazic War, 541-562 μ.Χ.). Το 571, λόγω των Περσικών εισβολών, η Ιβηρία ζήτησε την προστασία του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιουστίνου Β΄, ο οποίος, διόρισε ως ηγεμόνα τον Γκούραμ, στον οποίο και έδωσε τον τίτλο του κουροπαλάτη. Επί Στεφάνου Α΄, γιού του Γκούραμ, η Γεωργία κατελήφθη από τους Πέρσες, τους οποίους έδιωξε από εκεί ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Φλάβιος Ηράκλειος (βασ: 610-641), όταν το 627 κατανίκησε τους Πέρσες επί βασιλείας Χοσρόη Β΄[12].

Μεσαίωνας Επεξεργασία

Στις αρχές του Μεσαίωνα τα πρώτα βασίλεια παρήκμασαν σε ένα σύνολο φεουδαρχικών μονάδων, γεγονός που διευκόλυνε τους Άραβες στην κατάκτηση της Γεωργίας τον 7ο αιώνα. Οι Άραβες μέχρι και τον 10ο αιώνα πραγματοποίησαν επανειλημμένες εισβολές στην περιοχή. Αν και κατέλαβαν την πρωτεύουσα Τιφλίδα το 645, το βασίλειο της Ιβηρίας απέκτησε σημαντική αυτονομία από τους τοπικούς Άραβες ηγεμόνες.

Το 813, ο πρίγκιπας Άσοτ Α΄ κουροπαλάτης ήταν ο πρώτος του οίκου των Μπαγκρατιόνι (Βαγρατιδών) που ανέβηκε στην εξουσία και εδραίωσε μία δυναστεία η οποία διοίκησε μεγάλο τμήμα της σημερινής χώρας για περίπου 1000 χρόνια. Η Γεωργία, δεν ήταν ενιαίο κράτος, αλλά παρέμενε ένα άναρχο συνονθύλευμα από φέουδα ως τον 11ο αιώνα. Τότε ο βασιλιάς της Γεωργίας Δαβίδ Γ' ο Κουροπαλάτης, από την οικογένεια των Βαγρατιδών του Τάο, ο οποίος είχε συμμαχήσει με τον φίλο του τον Βάρδα Φωκά κατά του Βασίλειου Β΄ του Βουλγαροκτόνου, υποχρεώθηκε, μετά την αποτυχία του κινήματος του Βάρδα, να παραχωρήσει τη διαδοχή της επικράτειάς του στον Βασίλειο Β΄. Υπό την ηγεσία του Μπαγκράτ του Γ΄ (Bagrat III), γιού του Γκούργκεν της Ιβηρίας και απογόνου του Άσοτ, η Γεωργία έγινε ένα ισχυρό βασίλειο. Ο Μπαγκράτ Γ΄ βασίλευσε κατ’αρχή στην Αμπχαζία από το 978, ενώ το 1008 επέτυχε τη συνένωση όλων των υπόλοιπων περιοχών της Γεωργίας με πρωτεύουσα το Κουτάισι. Πέθανε το 1014, αφήνοντας στο Βασίλειό του την ονομασία Σακάρτβελο (όλη η Γεωργία). Το 1014 ο Βασίλειος Β΄ Βουλγαροκτόνος, επικαλούμενος τη συμφωνία με τον Δαβίδ Γ΄, διόρισε βασιλιά τον Γεώργιο Α΄ (βασ.1014-1027), αλλά όταν ο Γεώργιος εισέβαλε στις ασιατικές κτήσεις του Βυζαντίου, τον τιμώρησε σκληρά[13].

Τον Γεώργιο Α΄ διαδέχθηκε ο γιός του, ο Μπαγκράτ Δ΄ (Παγκράτιος 4ος, βασ:1027-1072), ο οποίος κατάφερε να διατηρήσει την ανεξαρτησία της χώρας του από τις βλέψεις των Βυζαντινών και των Σελτζούκων. Είχε στενές σχέσεις με τους Βυζαντινούς, οι οποίοι του απένειμαν τους τίτλους του νωβελίσσιμου, και του κουροπαλάτη. Καθώς οι Βυζαντινοί προσπαθούσαν να διατηρούν τις περιοχές της Γεωργίας ως ένα είδος προτεκτοράτου, χορηγούσαν τίτλους στους ηγέτες της περιοχής, αλλά συμφωνούσαν και σε αμοιβαία επωφελείς γάμους μεταξύ των ηγεμονικών οίκων. Πρώτη σύζυγος του Μπαγκράτ Δ΄ ήταν η Ελένη Αργυρή / Αργυροπούλαινα, ανεψιά του Ρωμανού Γ΄ Αργυρού, η οποία ήταν μόλις 14 ετών το 1032 όταν παντρεύτηκε τον Μπαγκράτ, αλλά απεβίωσε ένα χρόνο μετά τον γάμο της χωρίς να αφήσει απογόνους. Σε δεύτερο γάμο με την Μπορένα την Αλανή, ο Μπαγκράτ απέκτησε γιό, τον Γεώργιο Β΄, ο οποίος τον διαδέχθηκε, καθώς και μια κόρη, την Μάρθα Μπαγκρατιόνι, της οποίας την ομορφιά και τα χαρίσματά της περιγράφει η Άννα Κομνηνή στην Αλεξιάδα. Η Μάρθα[14] το 1065 παντρεύτηκε τον πρωτότοκο γιο του Κωνσταντίνου Ι΄ Δούκα και κατοπινό αυτοκράτορα, τον Μιχαήλ Ζ΄ Δούκα, που ανέλαβε τον θρόνο της Κωνσταντινούπολης από το 1071 μέχρι το 1078. Η Μάρθα μετά την ανάρρησή της στον αυτοκρατορικό θρόνο μετονομάστηκε σε Μαρία (στο Βυζάντιο την αποκάλεσαν, κατά λάθος, Μαρία Αλανή). Η Μαρία από αυτόν τον πρώτο της γάμο με τον Μιχαήλ απέκτησε γιό, τον Κωνσταντίνο Δούκα, τον οποίο αργότερα όρισε ως συναυτοκράτορά του ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός. Ήλθε όμως η Μαρία και σε δεύτερο γάμο, όταν την επέλεξε ως σύζυγό του ο στασιαστής που εκθρόνισε τον Μιχαήλ Ζ΄, ο Νικηφόρος Γ΄ Βοτανειάτης.

 
Ο βασιλιάς Δαβίδ Δ΄ ο Χτίστης αγιοποιήθηκε από τη Γεωργιανή Ορθόδοξη Εκκλησία

Μετά τη Μάχη του Μαντζικέρτ (1071) οι Σελτζούκοι επεκτάθηκαν πέραν της Μικράς Ασίας, στην Αρμενία και στη Γεωργία, λεηλατώντας και καταστρέφοντας. Τον επόμενο αιώνα ο Δαβίδ Δ΄ ο Χτίστης (1089-1125) δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη Γεωργιανή χρυσή εποχή καθώς απώθησε τους Σελτζούκους Τούρκους από τη χώρα και επέκτεινε την πολιτιστική της επιρροή νότια στην Αρμενία και ανατολικά μέχρι την Κασπία θάλασσα. Επίσης το 1122 ο βασιλιάς Δαβίδ μετέφερε την πρωτεύουσα στην Τιφλίδα. Θεωρείται ο πιο δημοφιλής και επιτυχημένος Γεωργιανός ηγέτης στην ιστορία.

 
Μέρος τοιχογραφίας από τη Μονή Βάρτζια, που απεικονίζει τη βασίλισσα Ταμάρ (βασ:1184-1213)

Έτσι κατά τον 12ο και 13ο αιώνα, κατά τη βασιλεία του Δαβίδ του Χτίστη και της εγγονής του, της βασίλισσας Ταμάρ, το Βασίλειο έφτασε στην ακμή του, περίοδος που αναφέρεται και ως «η χρυσή εποχή της Γεωργίας».

 
Το βασίλειο της Γεωργίας στα χρόνια της ακμής του (1184-1230)

Η εγγονή του Δαβίδ, Ταμάρ, πέτυχε να εξουδετερώσει κάθε αντίσταση και να εφαρμόσει μία ενεργητική εξωτερική πολιτική, η οποία επωφελήθηκε από την εξασθένηση του Βυζαντίου και των Σελτζούκων. Με την υποστήριξη μίας ισχυρής στρατιωτικής ελίτ, η Ταμάρ κατάφερε να συνεχίσει τις επιτυχίες των προκατόχων της και να εδραιώσει μία αυτοκρατορία που περιελάμβανε μέρη του σημερινού Αζερμπαϊτζάν, της Αρμενίας, της ανατολικής Τουρκίας καθώς και του βορείου Ιράν. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίστηκε από την άνθηση ρομαντικών και ιπποτικών παραδόσεων, φιλοσοφικών αναζητήσεων και μία σειρά πολιτικών καινοτομιών στην κοινωνία και την οργάνωση του κράτους, όπως η θρησκευτική και εθνοτική ανοχή. Κληρονομιά της εποχής αυτής είναι σημαντικοί ναοί, λογοτεχνία και ρομαντική ποίηση, με χαρακτηριστικό δείγμα το έπος του εθνικού ποιητή Ρουσταβέλι «Ο ιππότης με δέρμα πάνθηρα», που συνοψίζει την ιστορία της Γεωργίας στα χρόνια της βασίλισσας Ταμάρ. Η Ταμάρ πέθανε το 1213, ενώ το μεγάλο αυτό κράτος του Καύκασου διατηρήθηκε για ακόμη δύο δεκαετίες μετά τον θάνατό της, μέχρι την κατάρρευσή του από τις επιθέσεις των μογγολικών φυλών.

Τον 13ο και 14ο αιώνα κατά τη Μογγολική επίθεση, η Γεωργία δέχθηκε κύματα προσφύγων από τη γειτονική Ασιατική Σαρματία, μια χώρα στα Βόρεια του Καυκάσου. Επί βασιλείας του Γεωργίου Ε΄ εισέβαλαν στη Γεωργία οι Μογγόλοι του Ταμερλάνου, το 1386 και το 1393. Το 1413 ο Αλέξανδρος Α΄ απελευθέρωσε τη χώρα του και την ανασυγκρότησε, αλλά διέπραξε το σφάλμα να την μοιράσει στους τρεις γιούς του και έτσι δημιουργήθηκαν τρία βασίλεια. Οι καταστροφικές επιδρομές των Τουρκομάνων συνεχίσθηκαν και μετά τον Ταμερλάνο, ιδίως στις νότιες περιοχές, με αποτέλεσμα να προκληθεί αναρχία και διαμελισμός της χώρας σε πολλές ανεξάρτητες και ημιανεξάρτητες επικυριαρχίες.

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 μ.Χ. απομόνωσε τη Γεωργία από τον χριστιανικό κόσμο, ενώ το 1510 ο Οθωμανικός στρατός εισέβαλε στη χώρα και λεηλάτησε την τότε πρωτεύουσα Κουτάισι. Το μέχρι τότε ανεξάρτητο κράτος κατακλύστηκε από τους Οθωμανούς στις περιοχές της δυτικής Γεωργίας και από τους Πέρσες στις περιοχές της ανατολικής Γεωργίας.

Σύγχρονη ιστορία Επεξεργασία

Οι αλλεπάλληλες εισβολές Οθωμανών και Περσών, αποδυνάμωσαν καταλυτικά το Βασίλειο της Γεωργίας και το 1724, με τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολης, η χώρα διαμοιράσθηκε μεταξύ των Περσών και των Οθωμανών. Όταν αργότερα, το 1795, οι Πέρσες ανακατέλαβαν ολόκληρη σχεδόν τη χώρα, ο τότε βασιλιάς της Ηράκλειος ο Β΄ (βασ: 1744-1798) κατέφυγε στα βουνά, ενώ ο γιός του Γεώργιος ΙΒ΄ παραιτήθηκε υπέρ του Τσάρου της Ρωσίας Παύλου Α΄. Ο Τσάρος Παύλος στις 22 Δεκεμβρίου του 1800, προσάρτησε τη χώρα στη Ρωσική Αυτοκρατορία, καταργώντας τόσο τη χιλιόχρονη δυναστεία των Μπαγκρατιόνι, όσο και την Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Γεωργίας. Η προσάρτηση επιβεβαιώθηκε και από τον Τσάρο Αλέξανδρο Α΄ στις 12 Σεπτεμβρίου 1801, ενώ το 1829 με την προσάρτηση της επαρχίας Κάρτλι ολοκληρώθηκε η Ρωσική κυριαρχία σε ολόκληρη τη Γεωργία, η οποία έκτοτε και για πολλά χρόνια κυβερνήθηκε ως Ρωσική επαρχία μέχρι το 1917.

Μετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου 1917, που οδήγησε στην ανατροπή της τσαρικής απολυταρχίας, άρχισαν να εξαπλώνονται οι ιδέες του διαφωτισμού και να εμφανίζονται χωριστικά εθνικιστικά κινήματα. Οι λαοί του νοτίου Καυκάσου, τον Σεπτέμβριο του 1917 ίδρυσαν στην Τιφλίδα την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Υπερκαυκασίας (Γεωργία, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν), η οποία όμως λίγους μήνες αργότερα, τον Μάιο του 1918 διαλύθηκε.[15] Ενδιαφέρον από ελληνική άποψη έχει το γεγονός ότι τον Μάιο του 1917 πραγματοποιήθηκε στην Τιφλίδα η Εθνική Συνέλευση των Ελλήνων της Υπερκαυκασίας, όπου συζητήθηκαν αιτήματα εκπαιδευτικής, κοινοτικής και εκκλησιαστικής αυτοδιοίκησης, καθώς και η εκπροσώπησή τους στο Συνέδριο των Ελλήνων της Ρωσίας, στο Ταγκανρόγκ. Σημασία για τη διαπίστωση της τότε δυναμικότητας των Ελλήνων της Γεωργίας, έχει και η ίδρυση στο Μπατούμι Ελληνικού Δημοκρατικού Κόμματος[16]. Όμως όλες οι παραπάνω κινήσεις ξεχάστηκαν σύντομα, με το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου, που δίχασε και τους Έλληνες της Γεωργίας και κατέληξε στη νίκη των μπολσεβίκων.

Η Γεωργία έζησε μια μικρή περίοδο ανεξαρτησίας υπό σοσιαλδημοκρατική ηγεσία από το 1918 μέχρι το 1921. Τότε μετά από ένα πόλεμο με τους Αρμένιους, για περιοχές που κατοικούνταν κυρίως από Αρμένιους, η Γεωργία αποδυναμώθηκε. Το γεγονός κατέληξε σε εμπλοκή της Αγγλίας, καθώς τα Βρετανικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στο Μπατούμι στις 27 Δεκεμβρίου 1918 και έθεσαν τη Γεωργία υπό Βρετανική προστασία μέχρι το 1920.

Το 1921, μια τουρκική προέλαση προκάλεσε ξανά την είσοδο των Ρώσων στη χώρα, οι οποίοι, αφού απέσπασαν την Αζαρία από τους Οθωμανούς, ενέταξαν τη χώρα στην Υπερκαυκασιανή Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία, μαζί με τις όμορες χώρες της Αρμενικής ΣΣΔ και της Αζερικής ΣΣΔ, καθεστώς που διατηρήθηκε από το 1922 μέχρι το 1936. Η Ομοσπονδία της Υπερκαυκασίας ήταν μία από τις τέσσερεις Σοβιετικές Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες (μαζί με τη Ρωσική ΣΟΣΔ, τη Λευκορωσική ΣΣΔ και την Ουκρανική ΣΣΔ) που το 1922, ίδρυσαν την Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών. Στις 5 Δεκεμβρίου 1936, με τη διάλυση της Ομοσπονδίας, ιδρύθηκε η Γεωργιανή Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία.

Πρόσφατα γεγονότα Επεξεργασία

Το 1991 η Γεωργία αποσχίσθηκε από την ΕΣΣΔ. Αμέσως ενεπλάκη σε πολέμους με τις περιοχές της Νότιας Οσετίας, της Αζαρίας και της Αμπχαζίας, οι οποίες, αν και διοικητικά εντός τους γεωργιανού κράτους, δεν επιθυμούσαν να παραμείνουν σε αυτό. Οι πόλεμοι αυτοί πάγωσαν, με τις τρεις περιοχές να ανακηρύσσονται αυτόνομες. Από τις περιοχές αυτές έφυγαν χιλιάδες πρόσφυγες. Το 2003 η χώρα μπαίνει σε φιλοδυτική τροχιά, με την εκλογή του προέδρου Μιχαήλ Σαακασβίλι, ωστόσο η Μόσχα αμφισβήτησε το αποτέλεσμα των εκλογών. Ακολουθεί περίοδος οικονομικής άνθησης. Το επόμενο έτος, με πραξικόπημα οργανωμένο από τον Γεωργιανό πρόεδρο, η Αζαρία επαναπροσαρτάται στη Γεωργία με τη μορφή αυτόνομης περιοχής. Το 2007 ξεσπά κρίση στη Νότια Οσετία, η οποία οδηγεί στην επανάκτηση από τους Γεωργιανούς αρκετών οσετικών χωριών. Το 2008 στη σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι οι Γεωργιανοί ζητούν ένταξη στον οργανισμό μαζί με την Ουκρανία, κάτι που απορρίπτεται από τα κράτη της Παλαιάς Ευρώπης.

Ο Μιχαήλ Σαακασβίλι κέρδισε τις προεδρικές εκλογές του 2008 και τις βουλευτικές εκλογές του ίδιου χρόνου.

Την 8η Αυγούστου του 2008 γεωργιανά στρατεύματα εισέβαλαν στη Νότια Οσετία, με σκοπό την ανατροπή της de facto κυβέρνησης και επανένταξη της περιοχής στη Γεωργία. Με πρόφαση τη δολοφονία στρατιωτών της ρωσικής ειρηνευτικής δύναμης που σταθμεύει στην περιοχή, η Μόσχα κατηγόρησε τη Γεωργία για γενοκτονία και στη συνέχεια εισέβαλε στη Νότια Οσετία και κατόπιν και σε τμήμα των εδαφών της υπόλοιπης Γεωργίας. Οι συγκρούσεις που ακολούθησαν και οι βομβαρδισμοί από πλευράς Ρώσων, οδήγησαν στην καταστροφή του γεωργιανού στρατού και τον εξαναγκασμό της κυβέρνησης σε παράδοση. Ακολούθησε ανασύνταξη των Ρώσων στις θέσεις που κατείχαν πριν το 1999.

Η επέμβαση στη Γεωργία έγινε αφορμή για κλιμάκωση στις σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και ΗΠΑ και διχασμό στους κόλπους του ΝΑΤΟ.

Η Γεωργία έχει ενισχυμένη γεωπολιτική θέση, λόγω της διέλευσης από το έδαφος της σημαντικών αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, με μεγαλύτερο τον αγωγό «Μπακού-Τιφλίδα-Τσεϊχάν», τον δεύτερο μεγαλύτερο σε μήκος παγκοσμίως.

Απόπειρα πραξικοπήματος 2009 Επεξεργασία

Στις 5 Μαΐου του 2009 η κυβέρνηση ανακοίνωσε την αποτροπή σχεδίου στρατιωτικού πραξικοπήματος, το οποίο αποκαλύφθηκε όταν ξέσπασε στάση στη στρατιωτική βάση Μουχροβάνι.[17] Ο πρόεδρος Μιχαήλ Σαακασβίλι ανακοίνωσε ότι η κατάσταση ετέθη υπό έλεγχο.[18] Είναι άγνωστο ακόμα πόσοι στρατιώτες και αξιωματικοί έλαβαν μέρος στην ανταρσία.[19] Αργότερα την ίδια ημέρα, το Υπουργείο Εσωτερικών της Γεωργίας ανακοίνωσε ότι οι στασιαστές είχαν παραδοθεί. Μερικοί από τους πρωταίτιους της ανταρσίας συνελήφθησαν ενώ άλλοι κατάφεραν να διαφύγουν.[20]

Η Γεωργία έστειλε τανκς στην εν λόγω βάση και αρχικά κατηγόρησε τη Μόσχα ότι υποκινεί τη στάση, την παραμονή της διεξαγωγής των στρατιωτικών ασκήσεων της Γεωργίας με το ΝΑΤΟ.[18] Η Ρωσία αρνήθηκε οποιαδήποτε δική της ανάμιξη στο πραξικόπημα[21]. Αργότερα, η Γεωργία απέσυρε τους ισχυρισμούς της περί εμπλοκής της Μόσχας σε απόπειρα ανατροπής του προέδρου.[22]

Κυβέρνηση και πολιτική Επεξεργασία

 
Η Σαλομέ Ζουραμπισβίλι, η πρώτη γυναίκα που εξελέγη πρόεδρος της Γεωργίας
 
Προεδρική κατοικία στο μέγαρο Ορμπελιάνι στην Τιφλίδα

Η Γεωργία είναι μια αντιπροσωπευτική κοινοβουλευτική δημοκρατία, με τον Πρόεδρο ως τον τελετουργικό αρχηγό του κράτους και τον Πρωθυπουργό ως αρχηγό της κυβέρνησης. Η εκτελεστική εξουσία αποτελείται από το Υπουργικό Συμβούλιο της Γεωργίας. Το Υπουργικό Συμβούλιο αποτελείται από υπουργούς, με επικεφαλής τον Πρωθυπουργό και διορίζονται από το Κοινοβούλιο. Η Σαλομέ Ζουραμπισβίλι είναι η σημερινή Πρόεδρος της Γεωργίας αφού κέρδισε το 59,52% των ψήφων στις προεδρικές εκλογές της Γεωργίας το 2018. Από τον Φεβρουάριο του 2024, ο Ηρακλί Κομπαχίτζε είναι πρωθυπουργός της Γεωργίας.

Η νομοθετική εξουσία ανήκει στο Κοινοβούλιο της Γεωργίας. Είναι μονομελές και έχει 150 μέλη, γνωστά ως βουλευτές, εκ των οποίων οι 30 εκλέγονται κατά πλειοψηφία για να εκπροσωπούν μονοεδρικές περιφέρειες και 120 επιλέγονται για να εκπροσωπούν τα κόμματα με αναλογική εκπροσώπηση. Οι βουλευτές εκλέγονται για τετραετή θητεία. Στις 26 Μαΐου 2012, ο Σαακασβίλι εγκαινίασε ένα νέο κτίριο του Κοινοβουλίου στη δυτική πόλη Κουτάισι, σε μια προσπάθεια να αποκεντρώσει την εξουσία και να μετατοπίσει κάποιο πολιτικό έλεγχο πιο κοντά στην Αμπχαζία.[23] Οι αντίπαλοι του Σαακασβίλι, που ανήλθαν στην εξουσία αργότερα το 2012, δεν αποδέχθηκαν ποτέ πραγματικά τη μετακίνηση στο Κουτάισι και έξι χρόνια αργότερα το Κοινοβούλιο επέστρεψε στην παλιά του τοποθεσία στην Τιφλίδα, αφού προσάρμοσε τη συνταγματική ρήτρα.[24]

Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με τον βαθμό πολιτικής ελευθερίας στη Γεωργία. Ο Σαακασβίλι πίστευε το 2008 ότι η χώρα βρίσκεται «στον δρόμο για να γίνει ευρωπαϊκή δημοκρατία».[25] Το Freedom House κατατάσσει τη Γεωργία ως εν μέρει ελεύθερη χώρα (2008[26]), αναγνωρίζοντας ότι βρισκόταν σε τροχιά δημοκρατικής βελτίωσης σχετικά με τη μεταβίβαση της εξουσίας το 2012-13, παρατηρώντας ωστόσο μια σταδιακή οπισθοδρόμηση τα επόμενα χρόνια.[27]

Στο πλαίσιο της προετοιμασίας για τις κοινοβουλευτικές εκλογές του 2012, η Γεωργία εφάρμοσε συνταγματικές μεταρρυθμίσεις για τη μετάβαση σε κοινοβουλευτική δημοκρατία, μεταφέροντας τις εκτελεστικές εξουσίες από τον Πρόεδρο στον Πρωθυπουργό.[28] Η μετάβαση ορίστηκε να ξεκινήσει με τις βουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου 2012 και να ολοκληρωθεί με τις προεδρικές εκλογές του 2013.

Εξωτερικές σχέσεις Επεξεργασία

Η Γεωργία διατηρεί καλές σχέσεις με τους άμεσους γείτονές της Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν και Τουρκία και είναι μέλος των Ηνωμένων Εθνών, του Συμβουλίου της Ευρώπης, του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας της Μαύρης Θάλασσας, του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, της Κοινότητας Δημοκρατικής Επιλογής, του Οργανισμού GUAM για τη Δημοκρατία και την Οικονομική Ανάπτυξη, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης[29] και της Ασιατικής Τράπεζας Ανάπτυξης.[30] Η Γεωργία διατηρεί επίσης πολιτικές, οικονομικές και στρατιωτικές σχέσεις με τις Γαλλία,[31] Γερμανία,[32] Ισραήλ,[33] Ιαπωνία,[34] Νότια Κορέα,[35] Σρι Λάνκα,[36] Τουρκία,[37] Ουκρανία,[38] Ηνωμένες Πολιτείες[39] και πολλές άλλες χώρες (Ελλάδα, Ιταλία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Πολωνία, Αργεντινή, Κύπρο κλπ).[40]

Ο ρητός δυτικός προσανατολισμός της Γεωργίας, η εμβάθυνση των πολιτικών δεσμών με τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, ιδίως μέσω των φιλοδοξιών της για ένταξη στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ, το πρόγραμμα στρατιωτικής βοήθειας των ΗΠΑ εκπαίδευση και εξοπλισμός και η κατασκευή του αγωγού Μπακού-Τιφλίδα-Τσεϊχάν, αποτελούν συχνά πηγή έντασης τις σχέσεις της Τιφλίδας με τη Μόσχα. Η απόφαση της Γεωργίας να ενισχύσει την παρουσία της στις δυνάμεις του συνασπισμού στο Ιράκ ήταν σημαντική πρωτοβουλία.[41]

Η Γεωργία κινείται επί του παρόντος για να γίνει πλήρες μέλος του ΝΑΤΟ. Τον Αύγουστο του 2004, το Σχέδιο Δράσης Ατομικής Συνεργασίας της Γεωργίας υποβλήθηκε επίσημα στο ΝΑΤΟ. Στις 29 Οκτωβρίου 2004, το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο του ΝΑΤΟ ενέκρινε το Σχέδιο Δράσης Ατομικής Συνεργασίας (IPAP) της Γεωργίας και η Γεωργία προχώρησε στο δεύτερο στάδιο της ευρωατλαντικής ολοκλήρωσης. Το 2005, τέθηκε σε ισχύ η συμφωνία για το διορισμό αξιωματικού συνδέσμου της Συνεργασίας για την Ειρήνη (PfP) μεταξύ Γεωργίας και ΝΑΤΟ, με την οποία ένας αξιωματικός-σύνδεσμος για τον Νότιο Καύκασο τοποθετήθηκε στη Γεωργία. Η πλειοψηφία των Γεωργιανών και των πολιτικών στη Γεωργία υποστηρίζει την κίνηση για ένταξη στο ΝΑΤΟ.[42]

Η Γεωργία υπέβαλε αίτηση για ένταξη στην ΕΕ στις 3 Μαρτίου 2022, λίγο μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία το 2022.[43]

Στρατός Επεξεργασία

 
Γεωργιανής κατασκευής Didgori-2 κατά τη διάρκεια στρατιωτικής παρέλασης το 2011

Ο στρατός της Γεωργίας είναι οργανωμένος σε χερσαίες και αεροπορικές δυνάμεις. Είναι συλλογικά γνωστές ως Γεωργιανές Αμυντικές Δυνάμεις (ΓΑΔ).[44] Ο στρατιωτικός προϋπολογισμός της Γεωργίας για το 2021 ήταν 900 εκατομμύρια (319 εκατομμύρια $). Το μεγαλύτερο μέρος, το 72% του στρατιωτικού προϋπολογισμού διατίθεται για τη διατήρηση της ετοιμότητας των αμυντικών δυνάμεων και την ανάπτυξη ισχύος.[45] Μετά την ανεξαρτησία της από τη Σοβιετική Ένωση, η Γεωργία άρχισε να αναπτύσσει τη δική της στρατιωτική βιομηχανία. Η πρώτη έκθεση προϊόντων που κατασκευάστηκε από την STC Delta ήταν το 1999.[46] Η STC Delta παράγει τώρα μια ποικιλία στρατιωτικού εξοπλισμού, συμπεριλαμβανομένων τεθωρακισμένων οχημάτων, συστημάτων πυροβολικού, συστημάτων αεροπορίας, εξοπλισμού ατομικής προστασίας και μικρών πυροβόλων.[47]

Διαφθορά Επεξεργασία

Πριν από την Επανάσταση των Ρόδων, το 2003, η Γεωργία ήταν από τις πιο διεφθαρμένες χώρες στον κόσμο.[48] Ωστόσο, μετά τις μεταρρυθμίσεις που επέφερε η ειρηνική επανάσταση, το επίπεδο της διαφθοράς στη χώρα μειώθηκε δραματικά. Το 2010, η Διεθνής Διαφάνεια ανακήρυξε τη Γεωργία «τον καλύτερο πολέμιο της διαφθοράς στον κόσμο».[49] Το 2012, η Παγκόσμια Τράπεζα χαρακτήρισε τη Γεωργία «μοναδική επιτυχία» του κόσμου στην καταπολέμηση της διαφθοράς, σημειώνοντας ότι «η εμπειρία της Γεωργίας δείχνει ότι ο φαύλος κύκλος της ενδημικής διαφθοράς μπορεί να σπάσει και, με κατάλληλες και αποφασιστικές μεταρρυθμίσεις, να μετατραπεί σε έναν ενάρετο κύκλο.»[50]

Αν και η Γεωργία σημείωσε μεγάλη επιτυχία στη μείωση των κραυγαλέων μορφών διαφθοράς, έχουν παρατηρηθεί και άλλες πιο ανεπαίσθητες πρακτικές διαφθοράς. Για παράδειγμα, στην έκθεσή του για το 2017, το Συμβούλιο της Ευρώπης παρατήρησε ότι ενώ το μεγαλύτερο μέρος της καθημερινής διαφθοράς έχει εξαλειφθεί, υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις ενός «πελατειακού συστήματος» σύμφωνα με το οποίο η ηγεσία της χώρας μπορεί να διαθέσει πόρους με τρόπους που δημιουργούν υποστήριξη και τη βοηθούν να παραμείνει στην εξουσία.[51] Από το 2012 παρατηρείται στασιμότητα στις προσπάθειες καταπολέμησης της διαφθοράς, σύμφωνα με τη Διεθνή Διαφάνεια.[52] Από το 2016 ο Δείκτης Αντίληψης της Διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας κυμαίνεται γύρω στις 56 από τις 100 μονάδες. Συγκριτικά, αυτό τοποθετεί τη Γεωργία στις 50 πρώτες από τις 180 χώρες, ανάμεσα στα κράτη μέλη της ΕΕ της Κεντρικής Ευρώπης και της Μεσογείου.[53]

Ανθρώπινα δικαιώματα Επεξεργασία

Τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Γεωργία κατοχυρώνονται από το σύνταγμα της χώρας. Υπάρχει ένας ανεξάρτητος δημόσιος συνήγορος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που εκλέγεται από το Κοινοβούλιο της Γεωργίας για να διασφαλίσει ότι τα δικαιώματα αυτά επιβάλλονται.[54] Η Γεωργία έχει επικυρώσει τη Σύμβαση Πλαίσιο για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων το 2005. Η ΜΚΟ «Tolerance», στην εναλλακτική της έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της, κάνει λόγο για ταχεία μείωση του αριθμού των αζερικών σχολείων και περιπτώσεις διορισμού διευθυντών σε αζερικά σχολεία που δεν μιλούν την αζερική γλώσσα.[55]

Η κυβέρνηση επικρίθηκε για χρήση υπερβολικής βίας στις 26 Μαΐου 2011, όταν διέλυσε διαδηλωτές με επικεφαλής τη Νίνο Μπουρτζανάντζε, μεταξύ άλλων, με δακρυγόνα και σφαίρες από καουτσούκ, αφού αρνήθηκαν να φύγουν από τη λεωφόρο Ρουσταβέλι για μια παρέλαση για την ημέρα της ανεξαρτησίας παρά τη λήξη του της άδειας διαδήλωσης και παρά το γεγονός ότι τους προσφέρθηκε να επιλέξουν εναλλακτικό χώρο διεξαγωγής.[56][57][58][59] Ενώ οι ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υποστήριξαν ότι οι διαδηλώσεις ήταν ειρηνικές, η κυβέρνηση επεσήμανε ότι πολλοί διαδηλωτές ήταν κουκουλοφόροι και οπλισμένοι με βαριά ραβδιά και βόμβες μολότοφ.[60] Η ηγέτης της γεωργιανής αντιπολίτευσης Νίνο Μπουρτζανάντζε είπε ότι οι κατηγορίες για σχεδιασμό πραξικοπήματος ήταν αβάσιμες και ότι οι ενέργειες των διαδηλωτών ήταν νόμιμες.[59][61]

Μετά την ανεξαρτησία της, η Γεωργία διατήρησε σκληρές πολιτικές κατά των ναρκωτικών, επιβάλλοντας μεγάλες ποινές ακόμη και για χρήση μαριχουάνας. Αυτό έγινε αντικείμενο κριτικής από ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων[62] και οδήγησε σε διαμαρτυρίες.[63] Ως απάντηση σε αγωγές από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, το 2018 το Συνταγματικό Δικαστήριο της Γεωργίας αποφάσισε ότι «η κατανάλωση μαριχουάνας είναι μια ενέργεια που προστατεύεται από το δικαίωμα στην ελεύθερη προσωπικότητα»[64] και ότι «[η μαριχουάνα] μπορεί να βλάψει μόνο την υγεία του χρήστη, καθιστώντας τον χρήστη υπεύθυνο για το αποτέλεσμα. Η ευθύνη για τέτοιες ενέργειες δεν προκαλεί επικίνδυνες συνέπειες για το κοινό.»[65] Με αυτήν την απόφαση, η Γεωργία έγινε μία από τις πρώτες χώρες στον κόσμο που νομιμοποίησαν την κάνναβη, αν και η χρήση της παρουσία παιδιών εξακολουθεί να είναι παράνομη και τιμωρείται με πρόστιμα ή/και φυλάκιση.[66]

Διοικητικές διαιρέσεις Επεξεργασία

 
Χάρτης της Γεωργίας που επισημαίνει τα αμφισβητούμενα εδάφη της Αμπχαζίας και της Περιφέρειας Τσκινβάλι (Νότια Οσετία), τα οποία βρίσκονται και τα δύο εκτός ελέγχου της κεντρικής κυβέρνησης της Γεωργίας

Η Γεωργία χωρίζεται σε 9 περιφέρειες, 1 πόλη και 2 αυτόνομες δημοκρατίες.[44] Αυτές με τη σειρά τους υποδιαιρούνται σε 67 περιφέρειες και 12 αυτοδιοικούμενες πόλεις.[67]

Η Γεωργία περιλαμβάνει δύο επίσημες αυτόνομες περιοχές, εκ των οποίων η μία κήρυξε ανεξαρτησία. Επίσημα αυτόνομη εντός της Γεωργίας,[68] η de facto ανεξάρτητη περιοχή της Αμπχαζίας κήρυξε την ανεξαρτησία της το 1999.[69] Επιπλέον, ένα άλλο έδαφος που δεν είναι επίσημα αυτόνομο έχει επίσης κηρύξει ανεξαρτησία. H Νότια Οσετία είναι επίσημα γνωστή από τη Γεωργία ως περιοχή Τσκινβάλι, καθώς θεωρεί ότι η ονομασία «Νότια Οσετία» υπονοεί πολιτικούς δεσμούς με τη ρωσική Βόρεια Οσετία.[70] Ονομαζόταν αυτόνομη περιφέρεια της Νότιας Οσετίας όταν η Γεωργία ήταν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης. Το αυτόνομο καθεστώς του ανακλήθηκε το 1990. Το 2006 ένα μη αναγνωρισμένο δημοψήφισμα στην περιοχή κατέληξε σε υπερψήφιση της ανεξαρτησίας.[70]

Τόσο στην Αμπχαζία όσο και στη Νότια Οσετία, σε μεγάλους αριθμούς ανθρώπων είχαν δοθεί ρωσικά διαβατήρια, ορισμένα μέσω μιας διαδικασίας εξαναγκαστικής έκδοσης διαβατηρίων από τις ρωσικές αρχές.[71] Αυτό χρησιμοποιήθηκε ως δικαιολογία για τη ρωσική εισβολή στη Γεωργία κατά τη διάρκεια του πολέμου της Νότιας Οσετίας το 2008, μετά τον οποίο η Ρωσία αναγνώρισε την ανεξαρτησία της περιοχής.[72] Η Γεωργία θεωρεί τις περιοχές κατεχόμενες από τη Ρωσία.[73][74] Οι δύο αυτοανακηρυχθείσες δημοκρατίες κέρδισαν περιορισμένη διεθνή αναγνώριση μετά τον Ρωσογεωργιανό πόλεμο του 2008. Οι περισσότερες χώρες θεωρούν τις περιοχές ως γεωργιανό έδαφος υπό ρωσική κατοχή.[75]

Περιοχή Κέντρο Έκταση (km2) Πληθυσμός Πυκνότητα
Αμπχαζία Σουχούμι 8.660 242.862εκτ 28,04
Ατζαρία Μπατούμι 2.880 333.953 115,95
Γκουρία Οζουργκέτι 2.033 113.350 55,75
Ιμερέτια Κουτάισι 6.475 533.906 82,45
Καχετία Τελάβι 11.311 318.583 28,16
Κβέμο Κάρτλι Ρουστάβι 6.072 423.986 69,82
Μτσχέτα-Μτιανέτι Μτσχέτα 6.786 94.573 13,93
Ράτσα-Λετσχούμι και Κβέμο Σβανέτι Αμπρολαούρι 4.990 32.089 6,43
Σαμεγκρέλο-Ζέμο Σβανέτι Ζουγκντίντι 7.440 330.761 44,45
Σάμτσχε-Τζαβαχέτι Αχαλτσίχε 6.413 160.504 25,02
Σίντα Κάρτλι Γκόρι 5.729 300.382εκτ 52,43
Τιφλίδα Τιφλίδα 720 1.108.717 1.539,88

Γεωγραφία Επεξεργασία

 
Χάρτης κλιματικής ταξινόμησης κατά Κέπεν της Γεωργίας

Η Γεωργία είναι μια ορεινή χώρα που βρίσκεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στον Νότιο Καύκασο, ενώ ορισμένες λωρίδες της χώρας βρίσκονται βόρεια της λεκάνης απορροής του Καυκάσου στον Βόρειο Καύκασο.[76] Η χώρα βρίσκεται ανάμεσα στα γεωγραφικά πλάτη 41° και 44° Β, και γεωγραφικά μήκη 40° και 47° Α, με έκταση 67.900 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η οροσειρά Λίχι χωρίζει τη χώρα σε ανατολικό και δυτικό μισό.[77] Ιστορικά, το δυτικό τμήμα της Γεωργίας ήταν γνωστό ως Κολχίδα ενώ το ανατολικό οροπέδιο ονομαζόταν Ιβηρία. 

Η οροσειρά του Μεγάλου Καυκάσου σχηματίζει τα βόρεια σύνορα της Γεωργίας.[77] Οι κύριοι δρόμοι μέσω της οροσειράς προς τη ρωσική επικρατεία είναι μέσω της σήραγγας Ρόκι μεταξύ Σίντα Κάρτλι και Βόρειας Οσετίας και του φαραγγιού Νταριάλ (στη γεωργιανή περιοχή Χέβι). Το νότιο τμήμα της χώρας οριοθετείται από τα βουνά του Μικρού Καυκάσου.[77] Η οροσειρά του Μεγάλου Καυκάσου είναι πολύ υψηλότερη από τον Μικρό Καύκασο, με τις υψηλότερες κορυφές να υψώνονται πάνω από 5.000 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Το ψηλότερο βουνό στη Γεωργία είναι το όρος Σχαρά στα 5.068 μέτρα και το δεύτερο ψηλότερο είναι το όρος Τζανγκά στα 5.059 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Άλλες εξέχουσες κορυφές περιλαμβάνουν το όρος Καζμπέκ με ύψος 5.047 μέτρα και το Ούσμπα με 4.700 μέτρα ύψος.[77] Από τις προαναφερθείσες κορυφές, μόνο το Καζμπέκ είναι ηφαιστειακής προέλευσης. Η περιοχή μεταξύ Καζμπέκ και Σχάρα (απόσταση περίπου 200 μέτρων κατά μήκος της κύριας οροσειράς του Καυκάσου) κυριαρχείται από πολυάριθμους παγετώνες. 

 
Όρος Καζμπέκ στην ανατολική Γεωργία

Το τοπίο εντός των ορίων της χώρας είναι αρκετά ποικίλο. Το τοπίο της Δυτικής Γεωργίας κυμαίνεται από χαμηλά ελώδη δάση, βάλτους και εύκρατα τροπικά δάση έως αιώνια χιόνια και παγετώνες, ενώ το ανατολικό τμήμα της χώρας περιέχει ακόμη και ένα μικρό τμήμα ημίξηρων πεδιάδων. 

Κλίμα Επεξεργασία

Το κλίμα της Γεωργίας είναι εξαιρετικά ποικίλο, λαμβάνοντας υπόψη το μικρό μέγεθος της χώρας. Υπάρχουν δύο κύριες κλιματικές ζώνες, που αντιστοιχούν περίπου στο ανατολικό και το δυτικό τμήμα της χώρας. Η οροσειρά του Ευρύτερου Καυκάσου διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον μετριασμό του κλίματος της Γεωργίας και προστατεύει τη χώρα από τη διείσδυση ψυχρότερων αέριων μαζών από τον βορρά. Τα βουνά του Μικρού Καυκάσου προστατεύουν εν μέρει την περιοχή από την επίδραση των ξηρών και θερμών μαζών αέρα από τον νότο.[78]

Μεγάλο μέρος της δυτικής Γεωργίας βρίσκεται στη βόρεια περιφέρεια της υγρής υποτροπικής ζώνης με ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται από 1000 έως 2.500 χιλιοστά, φτάνοντας στο μέγιστο κατά τους φθινοπωρινούς μήνες. Το κλίμα της περιοχής ποικίλλει σημαντικά ανάλογα με το υψόμετρο και ενώ πολλές από τις πεδινές περιοχές της δυτικής Γεωργίας είναι σχετικά ζεστές καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, οι πρόποδες και οι ορεινές περιοχές (συμπεριλαμβανομένων και των βουνών του Μεγάλου και του Μικρού Καυκάσου) βιώνουν δροσερά, υγρά καλοκαίρια και χιονισμένους χειμώνες (Η χιονοκάλυψη συχνά υπερβαίνει τα 2 μέτρα σε πολλές περιοχές).[78]

Βιοποικιλότητα Επεξεργασία

Λόγω της υψηλής ποικιλομορφίας του τοπίου και του χαμηλού γεωγραφικού πλάτους, η Γεωργία φιλοξενεί περίπου 5.601 είδη ζώων, συμπεριλαμβανομένων 648 ειδών σπονδυλωτών (πάνω από το 1% των ειδών που βρίσκονται παγκοσμίως) και πολλά από αυτά τα είδη είναι ενδημικά.[79] Στα δάση ζουν πολλά μεγάλα σαρκοφάγα, συγκεκριμένα καφέ αρκούδες, λύκοι, λύγκες και καυκάσιες λεοπαρδάλεις. Ο κοινός φασιανός (επίσης γνωστός ως κολχικός φασιανός) είναι ενδημικό πουλί της Γεωργίας που έχει εισαχθεί ευρέως σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο ως σημαντικό είδος κυνηγιού. Ο αριθμός των ειδών των ασπόνδυλων θεωρείται πολύ υψηλός, αλλά τα δεδομένα ποικίλουν σε μεγάλο αριθμό δημοσιεύσεων. Η λίστα ελέγχου αραχνών της Γεωργίας, για παράδειγμα, περιλαμβάνει 501 είδη.[80] Ο ποταμός Ριόνι μπορεί να περιέχει έναν αναπαραγωγικό πληθυσμό του οξύρρυγχου, που κινδυνεύει με εξαφάνιση.[81]

Η Γεωργία φιλοξενεί τέσσερις οικολογικές περιοχές: μικτά δάση Καυκάσου, Ευξινο-Κολχικά φυλλοβόλα δάση, ορεινή στέπα της Ανατολικής Ανατολίας και έρημο και στέπα με θάμνους του Αζερμπαϊτζάν.[82] Το 2018 είχε μέσο δείκτη ακεραιότητας δασικού τοπίου 2018 7,79/10, κατατάσσοντάς το στην 31η θέση παγκοσμίως ανάμεσα σε 172 χώρες.[83]

Μεγάλο μέρος του φυσικού οικοτόπου στις πεδινές περιοχές της δυτικής Γεωργίας έχει εξαφανιστεί τα τελευταία 100 χρόνια λόγω της γεωργικής ανάπτυξης της γης και της αστικοποίησης. Η μεγάλη πλειονότητα των δασών που κάλυπταν την πεδιάδα της Κολχίδας είναι πλέον ουσιαστικά ανύπαρκτα, με εξαίρεση τις περιοχές που περιλαμβάνονται στα εθνικά πάρκα και καταφύγια (π.χ. Περιοχή Λίμνης Παλιαστόμης). Επί του παρόντος, τα δάση παραμένουν γενικά εκτός των χαμηλών περιοχών και εντοπίζονται κυρίως στους πρόποδες και τα βουνά. Τα δάση της Δυτικής Γεωργίας αποτελούνται κυρίως από φυλλοβόλα δέντρα κάτω των 600 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και περιέχουν είδη όπως βελανιδιά, γαύρο, οξιά, φτελιά, φράξο και καστανιά. Τα 1000 από τα 4000 ανώτερα φυτά της Γεωργίας είναι ενδημικά αυτής της χώρας.[84]

Οικονομία Επεξεργασία

 
Ανάπτυξη κατά κεφαλήν ΑΕΠ από το 1973

Η αρχαιολογική έρευνα δείχνει ότι η περιοχή της Γεωργίας ασχολείται με το εμπόριο με πολλές χώρες και αυτοκρατορίες από την αρχαιότητα, κυρίως λόγω της θέσης της στη Μαύρη Θάλασσα και αργότερα στον ιστορικό Δρόμο του Μεταξιού. Χρυσός, ασήμι, χαλκός και σίδηρος έχουν εξορυχθεί στα βουνά του Καυκάσου. Η γεωργιανή οινοποιία είναι μια πολύ παλιά παράδοση και βασικός κλάδος της οικονομίας της χώρας. Η χώρα διαθέτει σημαντικούς υδροηλεκτρικούς πόρους.[85] Σε όλη τη σύγχρονη ιστορία της Γεωργίας, η γεωργία και ο τουρισμός ήταν οι κύριοι οικονομικοί τομείς, λόγω του κλίματος και της τοπογραφίας της χώρας.[44]

Για μεγάλο μέρος του 20ου αιώνα, η οικονομία της Γεωργίας ήταν εντός του σοβιετικού μοντέλου της σχεδιασμένης οικονομίας. Από την πτώση της ΕΣΣΔ το 1991, η Γεωργία ξεκίνησε μια σημαντική διαρθρωτική μεταρρύθμιση που αποσκοπούσε στη μετάβαση σε μια οικονομία ελεύθερης αγοράς. Όπως και με όλα τα άλλα μετασοβιετικά κράτη, η Γεωργία αντιμετώπισε σοβαρή οικονομική κατάρρευση. Ο εμφύλιος πόλεμος και οι στρατιωτικές συγκρούσεις στη Νότια Οσετία και την Αμπχαζία επιδείνωσαν την κρίση. Η γεωργική και βιομηχανική παραγωγή μειώθηκαν. Μέχρι το 1994 το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν είχε συρρικνωθεί στο ένα τέταρτο αυτού του 1989.[86]

 
Αναλογική αντιπροσώπευση των εξαγωγών της Γεωργίας το 2019

Από τις αρχές του 21ου αιώνα έχουν παρατηρηθεί ορατές θετικές εξελίξεις στην οικονομία της Γεωργίας. Το 2007, ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ της Γεωργίας έφτασε το 12%, καθιστώντας τη Γεωργία μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες στην Ανατολική Ευρώπη.[44] Η Γεωργία έχει ενσωματωθεί περισσότερο στο παγκόσμιο εμπορικό δίκτυο: οι εισαγωγές και οι εξαγωγές της το 2015 αντιπροσωπεύουν το 50% και το 21% του ΑΕΠ αντίστοιχα.[44] Οι κύριες εισαγωγές της Γεωργίας είναι καύσιμα, οχήματα, μηχανήματα και ανταλλακτικά, σιτηρά και άλλα τρόφιμα, φαρμακευτικά προϊόντα. Οι κύριες εξαγωγές είναι οχήματα, σιδηροκράματα, λιπάσματα, ξηροί καρποί, παλιοσίδερα, χρυσός, μεταλλεύματα χαλκού.[44] Η Παγκόσμια Τράπεζα ονόμασε τη Γεωργία «τον νούμερο ένα οικονομικό μεταρρυθμιστή στον κόσμο» επειδή μέσα σε ένα χρόνο βελτιώθηκε από την 112η στη 18η θέση όσον αφορά την ευκολία επιχειρηματικής δραστηριότητας και μέχρι το 2020 βελτίωσε περαιτέρω τη θέση της στην 6η στον κόσμο.[87] Όσον αφορά το 2021, κατείχε τη 12η θέση στον κόσμο για την οικονομική ελευθερία. Το 2019, η Γεωργία κατέλαβε την 61η θέση στον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (ΔΑΑ). Μεταξύ 2000 και 2019, η βαθμολογία ΔΑΑ της Γεωργίας βελτιώθηκε κατά 17,7%.[88] Από τους παράγοντες που συμβάλλουν στον ΔΑΑ, η εκπαίδευση είχε την πιο θετική επιρροή[89] καθώς η Γεωργία κατατάσσεται στο κορυφαίο πέμπτο όσον αφορά την εκπαίδευση.

 
Η οινοποιία είναι ένα παραδοσιακό συστατικό της γεωργιανής οικονομίας.

Η απαγόρευση των εισαγωγών γεωργιανού κρασιού το 2006 στη Ρωσία, έναν από τους μεγαλύτερους εμπορικούς εταίρους της Γεωργίας, και η διακοπή των οικονομικών δεσμών χαρακτηρίστηκε από την αποστολή του ΔΝΤ ως «εξωτερικό σοκ».[90] Επιπλέον, η Ρωσία αύξησε την τιμή του φυσικού αερίου για τη Γεωργία. Περίπου την ίδια περίοδο, η Εθνική Τράπεζα της Γεωργίας δήλωσε ότι ο συνεχιζόμενος πληθωρισμός στη χώρα προκλήθηκε κυρίως από εξωτερικούς λόγους, συμπεριλαμβανομένου του οικονομικού εμπάργκο της Ρωσίας.[91]

Η Γεωργία εξελίσσεται σε διεθνή μεταφορικό διάδρομο μέσω των λιμανιών Μπατούμι και Πότι, σιδηροδρομική γραμμή Μπακού-Τιφλίδα-Καρς, πετρελαιαγωγό από Μπακού μέσω Τιφλίδας προς Τζέιχαν, αγωγό Μπακού-Τιφλίδα-Τζέιχαν (BTC) και ένα παράλληλο αγωγό φυσικού αερίου, τον Νότιο Αγωγό Καυκάσου.[92]

Όσον αφορά το 2001, το 54 τοις εκατό του πληθυσμού ζούσε κάτω από το εθνικό όριο της φτώχειας, αλλά μέχρι το 2006 η φτώχεια μειώθηκε στο 34 τοις εκατό και το 2015 στο 10,1 τοις εκατό.[93] Το 2015, το μέσο μηνιαίο εισόδημα ενός νοικοκυριού ήταν 1.022,3 (περίπου 426 $).[94] Οι υπολογισμοί του 2015 τοποθετούν το ονομαστικό ΑΕΠ της Γεωργίας στα 13,98 δις δολάρια ΗΠΑ.[95] Η οικονομία της Γεωργίας αφοσιώνεται περισσότερο στις υπηρεσίες (όσον αφορά το 2016 αντιπροσωπεύει το 68,3 τοις εκατό του ΑΕΠ), απομακρυνόμενη από τον αγροτικό τομέα (9,2 τοις εκατό).[44] Από το 2014, η ανεργία μειώνεται σταδιακά κάθε χρόνο, αλλά παρέμεινε διψήφια και επιδεινώθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19.[96]

 
Το πιο επισκεφθέν χιονοδρομικό κέντρο της Γεωργίας, το Γκουνταούρι

Ο τουρισμός αποτελεί ολοένα και πιο σημαντικό μέρος της γεωργιανής οικονομίας. Το 2016, 2.714.773 τουρίστες έφεραν περίπου 2,16 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ στη χώρα.[97] Το 2019, ο αριθμός των διεθνών αφίξεων έφτασε στο ιστορικό υψηλό των 9,3 εκατομμυρίων ατόμων[98] με έσοδα από συνάλλαγμα τα πρώτα τρία τρίμηνα του έτους να ανέρχονται σε πάνω από 3 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ. Η χώρα σχεδιάζει να φιλοξενήσει 11 εκατομμύρια επισκέπτες μέχρι το 2025 με ετήσια έσοδα να φτάνουν τα 6,6 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ.[99] Σύμφωνα με την κυβέρνηση, υπάρχουν 103 θέρετρα σε διαφορετικές κλιματικές ζώνες στη Γεωργία. Τα τουριστικά αξιοθέατα περιλαμβάνουν περισσότερες από 2.000 ιαματικές πηγές, πάνω από 12.000 ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία, τέσσερα από τα οποία έχουν αναγνωριστεί ως Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO (Καθεδρικός Ναός Μπαγκράτι στο Κουτάισι και Μονή Γκελάτι, ιστορικά μνημεία της Μτσχέτα και του Άνω Σβανέτι). Άλλα τουριστικά αξιοθέατα είναι η σπηλαιώδης πόλη, το Κάστρο/Εκκλησία Άνανουρι, το Σιγκνάχι και το όρος Καζμπέκ. Το 2018, πάνω από 1,4 εκατομμύρια τουρίστες από τη Ρωσία επισκέφτηκαν τη Γεωργία.[100]

Μεταφορές Επεξεργασία

 
Οι γεωργιανοί σιδηρόδρομοι αντιπροσωπεύουν μια ζωτικής σημασίας αρτηρία που συνδέει τη Μαύρη Θάλασσα με την Κασπία Θάλασσα – τη συντομότερη διαδρομή μεταξύ Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας.

Σήμερα οι μεταφορές στη Γεωργία παρέχονται σιδηροδρομικά, οδικά, ακτοπλοϊκά και αεροπορικά. Το συνολικό μήκος των δρόμων στη Γεωργία, εξαιρουμένων των κατεχομένων, είναι 21.110 χιλιόμετρα και των σιδηροδρόμων είναι 1.576 χιλιόμετρα.[101] Η οδήγηση γίνεται στα δεξιά.

Οι γεωργιανοί σιδηρόδρομοι αντιπροσωπεύουν μια σημαντική μεταφορική αρτηρία για τον Καύκασο, καθώς αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό μιας διαδρομής που συνδέει τη Μαύρη και την Κασπία Θάλασσα. Με τη σειρά του, αυτό τους επέτρεψε να επωφεληθούν τα τελευταία χρόνια από τις αυξημένες εξαγωγές ενέργειας από το γειτονικό Αζερμπαϊτζάν προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Ουκρανία και την Τουρκία.[102] Οι υπηρεσίες επιβατών εκτελούνται από τον κρατικό σιδηρόδρομο της Γεωργίας, ενώ οι εμπορευματικές μεταφορές πραγματοποιούνται από αδειοδοτημένους μεταφορείς. Από το 2004, οι Σιδηροδρόμοι Γεωργίας υπόκεινται σε ένα κυλιόμενο πρόγραμμα ανανέωσης στόλου και διοικητικής αναδιάρθρωσης, το οποίο έχει ως στόχο να καταστήσει την παρεχόμενη υπηρεσία πιο αποτελεσματική και άνετη για τους επιβάτες.[103] Πρόσθετα έργα περιλαμβάνουν επίσης την κατασκευή του οικονομικά σημαντικού σιδηροδρόμου Καρς-Τιφλίδα-Μπακού, ο οποίος άνοιξε στις 30 Οκτωβρίου 2017 και συνδέει μεγάλο μέρος του Καυκάσου με την Τουρκία με σιδηροδρομική γραμμή τυπικού εύρους.[104][105]

 
Λιμάνι του Μπατούμι

Οι αεροπορικές και θαλάσσιες μεταφορές αναπτύσσονται στη Γεωργία, με την πρώτη να χρησιμοποιείται κυρίως από επιβάτες και τη δεύτερη για τη μεταφορά εμπορευμάτων. Η Γεωργία διαθέτει επί του παρόντος τέσσερα διεθνή αεροδρόμια, το μεγαλύτερο από τα οποία είναι μακράν το Διεθνές Αεροδρόμιο της Τιφλίδας, κόμβος της Georgian Airways, η οποία προσφέρει συνδέσεις με πολλές μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις. Άλλα αεροδρόμια της χώρας είναι σε μεγάλο βαθμό υπανάπτυκτα ή στερούνται προγραμματισμένης κυκλοφορίας, αν και, πρόσφατα, έχουν γίνει προσπάθειες για την επίλυση και των δύο αυτών προβλημάτων. [106] Υπάρχουν πολλά λιμάνια κατά μήκος της ακτής της Μαύρης Θάλασσας της Γεωργίας, το μεγαλύτερο και πιο πολυσύχναστο από τα οποία είναι το λιμάνι του Μπατούμι. Ενώ η πόλη είναι η ίδια ένα παραθαλάσσιο θέρετρο, το λιμάνι είναι ένας σημαντικός τερματικός σταθμός εμπορευμάτων στον Καύκασο και χρησιμοποιείται συχνά από το γειτονικό Αζερμπαϊτζάν ως σημείο διέλευσης για τις παραδόσεις ενέργειας στην Ευρώπη. Τακτικά και ναυλωμένα επιβατηγά οχηματαγωγά συνδέουν τη Γεωργία με τη Βουλγαρία,[107] τη Ρουμανία, την Τουρκία και την Ουκρανία.[108]

Δημογραφία Επεξεργασία

 
Εθνογλωσσικές ομάδες στην περιοχή του Καυκάσου[109]

Όπως οι περισσότεροι αυτόχθονες καυκάσιοι λαοί, οι Γεωργιανοί δεν ταιριάζουν σε καμία από τις κύριες εθνοτικές κατηγορίες της Ευρώπης ή της Ασίας. Η γεωργιανή γλώσσα, η πιο διαδεδομένη από τις καρτβελικές γλώσσες, δεν είναι ινδοευρωπαϊκή, τουρκική ή σημιτική. Το σημερινό γεωργιανό ή καρτβελικό έθνος πιστεύεται ότι προήλθε από τη συγχώνευση αυτόχθονων πληθυσμών με μετανάστες που μετακόμισαν στον Νότιο Καύκασο από την κατεύθυνση της Μικράς Ασίας στη μακρινή αρχαιότητα. Το 53% του συνολικού πληθυσμού ζει στα αστικά κέντρα, με βάση στοιχεία του 2011. Το προσδόκιμο ζωής στο σύνολο του πληθυσμού, σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2019 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ήταν 73,3 χρόνια (68,8 χρόνια οι άνδρες και 77,8 οι γυναίκες).[110]

Ο πληθυσμός της Γεωργίας ανερχόταν συνολικά σε 3.736.400 το 2023,[111][α] αυξημένος από τους 3.713.804 κατοίκους της προηγούμενης απογραφής τον Οκτώβριο του 2014.[112] Ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 40.000 το 2021, αντιστρέφοντας την τάση σταθεροποίησης της τελευταίας δεκαετίας και, για πρώτη φορά μετά την ανεξαρτησία, ο πληθυσμός καταγράφηκε κάτω από τα 3,7 εκατομμύρια. Σύμφωνα με την απογραφή του 2014, οι Γεωργιανοί αποτελούν περίπου το 86,8 τοις εκατό του πληθυσμού, ενώ το υπόλοιπο περιλαμβάνει εθνοτικές ομάδες όπως Αμπχάζιους, Αρμένιους, Ασσύριους, Αζέρους, Έλληνες, Εβραίους, Κίστες, Οσσετούς, Ρώσους, Ουκρανούς, Γεζίντι και άλλους.[112] Οι Γεωργιανοί Εβραίοι είναι μια από τις παλαιότερες εβραϊκές κοινότητες στον κόσμο. Σύμφωνα με την απογραφή του 1926 υπήρχαν 27.728 Εβραίοι στη Γεωργία.[113][β] Η Γεωργία ήταν επίσης κάποτε πατρίδα σημαντικών εθνικών γερμανικών κοινοτήτων, που αριθμούσαν 11.394 άτομα σύμφωνα με την απογραφή του 1926.[113][γ] Οι περισσότεροι από αυτούς εκτοπίστηκαν κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.[116]

Η απογραφή του 1989 κατέγραψε 341.000 Ρώσους, ή το 6,3 τοις εκατό του πληθυσμού, 52.000 Ουκρανούς και 100.000 Έλληνες στη Γεωργία.[117] Ο πληθυσμός της Γεωργίας, συμπεριλαμβανομένων των αποσχισμένων περιοχών, μειώθηκε κατά περισσότερο από 1 εκατομμύριο λόγω της καθαρής μετανάστευσης την περίοδο 1990–2010.[118][117] Άλλοι παράγοντες στη μείωση του πληθυσμού περιλαμβάνουν τα ελλείμματα γεννήσεων-θανάτων για την περίοδο 1995-2010 και τον αποκλεισμό της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας από τις στατιστικές. Η Ρωσία δέχθηκε μακράν τους περισσότερους μετανάστες από τη Γεωργία. Σύμφωνα με στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών, οι μετανάστες ανήλθαν συνολικά σε 625.000 έως το 2000 και μειώθηκαν σε 450.000 έως το 2019.[119] Αρχικά η μετανάστευση προήλθε από μη γεωργιανές εθνότητες, αλλά αυξανόμενος αριθμός Γεωργιανών μετανάστευσαν επίσης,[120] λόγω του πολέμου και της επακόλουθης κακής οικονομικής προοπτικής. Η ρωσική απογραφή του 2010 κατέγραψε περίπου 158.000 γεωργιανούς που ζούσαν στη Ρωσία,[121] με περίπου 40.000 να ζούσαν στη Μόσχα το 2014.[122] Υπήρχαν 184 χιλιάδες μετανάστες στη Γεωργία το 2014, με τους περισσότερους από αυτούς να προέρχονται από τη Ρωσία (51,6%), την Ελλάδα (8,3%), την Ουκρανία (8,11%), τη Γερμανία (4,3%) και την Αρμενία (3,8%).[123]

Η πιο διαδεδομένη γλωσσική ομάδα είναι η οικογένεια των Καρτβελιανών, η οποία περιλαμβάνει τα γεωργιανά, τα σβανικά, τα μινγκρελικά και τα λαζικά.[124][125][126][127][128][129] Οι επίσημες γλώσσες της Γεωργίας είναι η γεωργιανή, με την Αμπχαζική να έχει επίσημο καθεστώς στην αυτόνομη περιοχή της Αμπχαζίας. Η γεωργιανή είναι η κύρια γλώσσα του 87,7 τοις εκατό του πληθυσμού, ακολουθούμενη από το 6,2 τοις εκατό που μιλά αζερικά, το 3,9 τοις εκατό αρμενικά, το 1,2 τοις εκατό ρωσικά και το 1 τοις εκατό άλλες γλώσσες.[130] Τα αζερικά χρησίμευαν κάποτε ως lingua franca για την επικοινωνία μεταξύ των διαφόρων εθνικοτήτων που κατοικούσαν στον Ανατολικό Καύκασο.[131]

Θρησκεία Επεξεργασία

Σήμερα το 83,4 τοις εκατό του πληθυσμού είναι Ανατολικοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί, με την πλειονότητά τους να προσχωρούν στην εθνική Γεωργιανή Ορθόδοξη Εκκλησία.[132] Η Γεωργιανή Ορθόδοξη Εκκλησία είναι μία από τις αρχαιότερες χριστιανικές εκκλησίες στον κόσμο και διεκδικεί την αποστολική ίδρυση από τον Άγιο Ανδρέα.[133] Στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα, ο Χριστιανισμός υιοθετήθηκε ως η κρατική θρησκεία της Ιβηρικής (σημερινό Κάρτλι ή ανατολική Γεωργία), μετά το ιεραποστολικό έργο της Αγίας Νίνας της Καππαδοκίας.[134][135] Η Εκκλησία απέκτησε αυτοκεφαλία κατά τον πρώιμο Μεσαίωνα. καταργήθηκε κατά τη ρωσική κυριαρχία στη χώρα, αποκαταστάθηκε το 1917 και αναγνωρίστηκε πλήρως από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως το 1989.[136]

Οι θρησκευτικές μειονότητες της Γεωργίας περιλαμβάνουν Μουσουλμάνους (10,7%), Αρμένιους Χριστιανούς (2,9%) και Ρωμαιοκαθολικούς (0,5%).[132] Το 0,7 τοις εκατό όσων καταγράφηκαν στην απογραφή του 2014 δήλωσαν ότι είναι οπαδοί άλλων θρησκειών, το 1,2 τοις εκατό αρνήθηκαν ή δεν δήλωσαν τη θρησκεία τους και το 0,5 τοις εκατό δεν δήλωσαν καθόλου θρησκεία.[132]

Το Ισλάμ αντιπροσωπεύεται τόσο από Αζέρους Σιίτες Μουσουλμάνους (στα νοτιοανατολικά) εθνοτικά Γεωργιανούς Σουνίτες Μουσουλμάνους στην Ατζαρία και Λαζόφωνους Σουνίτες Μουσουλμάνους καθώς και Σουνίτες Μεσχέτιους Τούρκους κατά μήκος των συνόρων με την Τουρκία. Στην Αμπχαζία, μια μειονότητα του πληθυσμού της Αμπχαζίας είναι επίσης Σουνίτες Μουσουλμάνοι, μαζί με τους πιστούς της αναβιωμένης ειδωλολατρικής πίστης της Αμπχαζίας. Υπάρχουν επίσης μικρότερες κοινότητες Ελλήνων Μουσουλμάνων (Ελληνικής Ποντιακής καταγωγής) και Αρμενίων Μουσουλμάνων, οι οποίοι και οι δύο κατάγονται από προσηλυτισμένους στο Ισλάμ την οθωμανική περίοδο από την Ανατολική Ανατολία που εγκαταστάθηκαν στη Γεωργία μετά την καυκάσια εκστρατεία του Λάλα Μουσταφά Πασά που οδήγησε στην Οθωμανική κατάκτηση της χώρας το 1578. Οι Γεωργιανοί Εβραίοι εντοπίζουν την ιστορία της κοινότητάς τους τον 6ο αιώνα π.Χ. Ο αριθμός τους έχει μειωθεί τις τελευταίες δεκαετίες λόγω της έντονης μετανάστευσης στο Ισραήλ.[137]

Εκπαίδευση Επεξεργασία

Το εκπαιδευτικό σύστημα της Γεωργίας έχει υποστεί σαρωτικό, αν και αμφιλεγόμενο, εκσυγχρονισμό από το 2004.[138] Η εκπαίδευση στη Γεωργία είναι υποχρεωτική για όλα τα παιδιά ηλικίας 6–14 ετών.[139] Το σχολικό σύστημα χωρίζεται σε δημοτική (έξι ετών, ηλικίες 6–12), βασική (τριών ετών, ηλικίες 12–15) και δευτεροβάθμια εκπαίδευση (τριών ετών, ηλικίες 15–18) ή εναλλακτικά επαγγελματικές σπουδές (δύο ετών). Πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση παρέχεται σε μαθητές που έχουν αποκτήσει απολυτήριο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Μόνο όσοι φοιτητές έχουν περάσει τις Ενιαίες Πανεθνικές Εξετάσεις μπορούν να εγγραφούν σε ίδρυμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης διαπιστευμένο από το κράτος, με βάση την κατάταξη των βαθμολογιών που έλαβαν στις εξετάσεις.[140]

Πολιτισμός Επεξεργασία

 
Εικονογραφημένο χειρόγραφο από τη μεσαιωνική Γεωργία, που δείχνει μια σκηνή από τη γέννηση

Ο γεωργιανός πολιτισμός εξελίχθηκε σε βάθος χιλιάδων ετών από τα θεμέλιά του στον ιβηρικό και τον κολχικό πολιτισμό.[141] Ο γεωργιανός πολιτισμός γνώρισε μια αναγέννηση και χρυσή εποχή κλασικής λογοτεχνίας, τεχνών, φιλοσοφίας, αρχιτεκτονικής και επιστήμης τον 11ο αιώνα.[142] Ο γεωργιανός πολιτισμός επηρεάστηκε από την Κλασική Ελλάδα, τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, τις διάφορες ιρανικές αυτοκρατορίες (κυρίως τις αυτοκρατορίες των Αχαιμενιδών, των Πάρθων, της Σασσανίας, των Σαφαβιδών και των Χατζάρων),[143][144][145][146] και αργότερα, από τον 19ο αιώνα, από τη Ρωσική Αυτοκρατορία.

Η γεωργιανή γλώσσα και η κλασική γεωργιανή λογοτεχνία του ποιητή Σότα Ρουσταβελί αναβίωσαν τον 19ο αιώνα μετά από μια μακρά περίοδο αναταραχής, θέτοντας τα θεμέλια των ρομαντικών και μυθιστοριογράφων της σύγχρονης εποχής όπως οι Γκριγκόλ Ορμπελιανί, Νικολόζ Μπαραταβίλι, Ιλία Τσαβτσαβζέ, Ακάκι Τσερετέλι, Βαζά-Ψαβέλα. Η γεωργιανή γλώσσα είναι γραμμένη σε τρεις μοναδικές γραφές που, σύμφωνα με τις παραδοσιακές μαρτυρίες, επινοήθηκαν από τον βασιλιά Φαρνάβαζο Α΄ της Ιβηρίας τον 3ο αιώνα π.Χ.[147][148]

Η Γεωργία είναι γνωστή για τη λαογραφία, την παραδοσιακή μουσική, τους χορούς, το θέατρο, τον κινηματογράφο και την τέχνη. Αξιοσημείωτοι ζωγράφοι του 20ου αιώνα είναι οι Νίκο Πιροσμάνι, Λάντο Γκουντιασβίλι και Ελένε Αχβλεντιανί. Αξιόλογοι χορογράφοι μπαλέτου περιλαμβάνουν τους Γκεόργκι Μπαλαντσίν, Βαχτάνγκ Τσαμπουκιάνι και Νίνο Ανανιασβίλι. Αξιόλογοι ποιητές περιλαμβάνουν τους Γκαλακτίον Ταμπίντζε, Λάντο Ασατιάνι και Μουχράν Μαχαβαριάνι. Αξιόλογοι σκηνοθέτες θεάτρου και κινηματογράφου περιλαμβάνουν τους Ρόμπερτ Στουρούα, Τενγκίζ Αμπουλάτζε, Γκιόργκι Ντανέλια και Οτάν Ιοσελιάνι.

Η γεωργιανή εκκλησιαστική τέχνη είναι μια από τις πιο αξιοσημείωτες πτυχές της γεωργιανής χριστιανικής αρχιτεκτονικής, η οποία συνδυάζει το κλασικό στυλ τρούλου με το αρχικό στυλ της βασιλικής, διαμορφώνοντας αυτό που είναι γνωστό ως γεωργιανό σταυροθόλιο κατά τον 9ο αιώνα. Πριν από αυτό, οι περισσότερες γεωργιανές εκκλησίες ήταν βασιλικές. Άλλα παραδείγματα γεωργιανής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής μπορούν να βρεθούν εκτός Γεωργίας: το μοναστήρι Μπάτσκοβο στη Βουλγαρία (χτισμένο το 1083 από τον Γεωργιανό στρατιωτικό διοικητή Γκιγκόρι Μπακουριάνι), η μονή Ιβηρών στο Άγιο Όρος (χτισμένο από Γεωργιανούς τον 10ο αιώνα) και το μοναστήρι του Σταυρού στην Ιερουσαλήμ (χτίστηκε από Γεωργιανούς τον 9ο αιώνα). Ένας από τους πιο διάσημους Γεωργιανούς καλλιτέχνες του τέλους του 19ου/αρχές του 20ου αιώνα ήταν ο πρωτογονιστής ζωγράφος Νίκο Πιροσμάνι.[149]

Κουζίνα Επεξεργασία

Η γεωργιανή κουζίνα και το κρασί έχουν εξελιχθεί ανά τους αιώνες, προσαρμόζοντας τις παραδόσεις σε κάθε εποχή. Μία από τις πιο ασυνήθιστες παραδόσεις του φαγητού είναι το σούπρα, ή το γεωργιανό τραπέζι, που είναι επίσης ένας τρόπος κοινωνικοποίησης με φίλους και οικογένεια. Ο επικεφαλής της σούπρα, γνωστός ως ταμαντά, διευθύνει τις άκρως φιλοσοφικές προπόσεις και φροντίζει να διασκεδάζουν όλοι. Διάφορες ιστορικές περιοχές της Γεωργίας είναι γνωστές για τα ιδιαίτερα πιάτα τους: για παράδειγμα, το χινκαλί (ζυμαρικά με κρέας), από την ανατολική ορεινή Γεωργία και το χατσαπούρι, κυρίως από το Ιμερέτι, το Σαμεγκρέλο και την Ατζάρα.[150]

Η Γεωργία είναι μια από τις παλαιότερες οινοπαραγωγικές χώρες στον κόσμο. Η αρχαιολογία δείχνει ότι οι εύφορες κοιλάδες και οι πλαγιές μέσα και γύρω από τη Γεωργία ήταν τόπος καλλιέργειας αμπέλου και νεολιθικής παραγωγής κρασιού (γεωργιανά: ღვინო, ɣvino) για χιλιετίες.[151][152][153][154] Οι τοπικές παραδόσεις που συνδέονται με το κρασί είναι συνυφασμένες με την εθνική ταυτότητα.[151] Το 2013, η UNESCO πρόσθεσε την αρχαία παραδοσιακή γεωργιανή μέθοδο οινοποιίας χρησιμοποιώντας τα πήλινα βάζα κβέβρι στους Καταλόγους Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.[151][155]

Αθλητισμός Επεξεργασία

Τα πιο δημοφιλή αθλήματα στη Γεωργία είναι το ποδόσφαιρο, το μπάσκετ, το ράγκμπι ένωσης, η πάλη, το τζούντο και η άρση βαρών. Το ράγκμπι θεωρείται το εθνικό άθλημα της Γεωργίας.[156] Ιστορικά, η Γεωργία ήταν διάσημη για τη φυσική της αγωγή: οι Ρωμαίοι γοητεύτηκαν με τις σωματικές ιδιότητες των Γεωργιανών αφού είδαν τις τεχνικές εκπαίδευσης της αρχαίας Ιβηρίας.[157] Η πάλη παραμένει ένα ιστορικά σημαντικό άθλημα της Γεωργίας και ορισμένοι ιστορικοί πιστεύουν ότι το ελληνορωμαϊκό στυλ πάλης ενσωματώνει πολλά γεωργιανά στοιχεία.[158]

Σημειώσεις Επεξεργασία

  1. Τα δεδομένα δεν περιλαμβάνουν την Αμπχαζία και τη Νότια Οσσετία
  2. Άθροισμα αστικού (23.433 το 1922) και αγροτικού (2.326 το 1917) πληθυσμού.[114]
  3. Εκτιμήθηκε σε 14.000 άτομα το 1922.[115]

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. 1,0 1,1 Επίσημη εκτίμηση
  2. http://www.geohive.com/cntry/georgia.aspx
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 «World Economic Outlook Database, October 2018». ΔΝΤ. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2019. 
  4. Human Development Report 2021-22: Uncertain Times, Unsettled Lives: Shaping our Future in a Transforming World (PDF). hdr.undp.org. United Nations Development Programme. 8 Σεπτεμβρίου 2022. σελίδες 272–276. ISBN 978-9-211-26451-7. Αρχειοθετήθηκε (PDF) από το πρωτότυπο στις 8 Σεπτεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 2022. 
  5. 5,0 5,1 International Geographic Encyclopaedia and Atlas. Springer, 24 Νοεμβρίου 1979, 273
  6. National Geographic Visual Atlas of the World, Εθνική Γεωγραφική Εταιρεία, 2009, 291
  7. Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα, Caucasus, 2020: "One widely accepted scheme draws the dividing line along the crest of the Greater Caucasus range, putting the portion of the region north of the line in Europe and the portion south of it in Asia. Another puts the western portion of the Caucasus region in Europe and the eastern part...in Asia. Still another scheme identifies the Aras River and the Turkish border as the line of continental demarcation, thereby locating...Georgia in Europe."
  8. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Resolution 2014/2717(RSP), 17 Ιουλίου 2014: "...pursuant to Article 49 of the Treaty on European Union, Georgia, Moldova and Ukraine – like any other European state – have a European perspective and may apply to become members of the Union provided that they adhere to the principles of democracy, respect fundamental freedoms and human and minority rights and ensure the rule of law"
  9. (Αγγλικά) Encyclopedic World Atlas, George Philip & Son, Oxford University Press, 2002, 104
  10. «Evidence of ancient wine found in Georgia a vintage quaffed some 6,000 years BC». Euronews. 21 Μαΐου 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-05-24. https://web.archive.org/web/20150524115043/http://www.euronews.com/2015/05/21/evidence-of-ancient-wine-found-in-georgia-a-vintage-quaffed-some-6000-years-bc/. Ανακτήθηκε στις 24 Μαΐου 2015. 
  11. Μαριάννα Κορομηλά: Οι Έλληνες στη Μαύρη Θάλασσα, Έκδοση Πολιτιστικής Εταιρείας "ΠΑΝΟΡΑΜΑ", Αθήνα 1991, σελ. 183-206, ISBN 960-85142-1-5
  12. Κ. Καραπλή, Χ. Σπανούδης: Βυζαντινοί και Πέρσες από τον 4ο έως τον 7ο αιώνα., Εφημ. Η Καθημερινή (Επτά Ημέρες), 10 Ιανουαρίου 2005.
  13. Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη, Ελευθερουδάκης Α.Ε., εν Αθήναις, 1928, Τομ.Γ΄, σελ.875-876.
  14. Alexidze Alexander: Μάρθα-Μαρία: μια εξέχουσα φυσιογνωμία στην ιστορία του βυζαντινού και γεωργιανού πολιτισμού. Στο βιβλίο της Μ. Κορομηλά: Οι Έλληνες στη Μαύρη Θάλασσα, Έκδοση Πολιτιστικής Εταιρείας «ΠΑΝΟΡΑΜΑ», Αθήνα 1991,σελ. 204-212, ISBN 960-85142-1-5
  15. Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη, Ελευθερουδάκης Α.Ε., εν Αθήναις, 1928, Τομ.Γ΄, σελ.875-876.
  16. Βλάσης Αγτζίδης: Το πρώτο συνέδριο των Ελλήνων της Ρωσίας, Εφημ. Η Καθημερινή, 9 Ιουλίου 2017.
  17. Τα Νέα Αρχειοθετήθηκε 2009-08-26 στο Wayback Machine., Απετράπη στρατιωτικό πραξικόπημα στη Γεωργία, 5 Μαΐου 2009.
  18. 18,0 18,1 Flash.gr Αρχειοθετήθηκε 2009-04-12 στο Wayback Machine., «Υπό έλεγχο η κατάσταση», μετά από στάση σε στρατιωτική βάση στη Γεωργία, 5 Μαΐου 2009.
  19. MoD Says Military Unit Mutinies, civil.ge, 5 Μαΐου 2009, http://civil.ge/eng/article.php?id=20848, ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2009 
  20. Georgian troop rebellion 'over'. BBC News. 5 Μαΐου 2009
  21. Σκάι Αρχειοθετήθηκε 2011-07-19 στο Wayback Machine., Πραξικόπημα στη Γεωργία, 5 Μαΐου 2009.
  22. Georgia puts down mutiny attempt at miltary base, Japan Today (Japan), 6 Μαΐου 2009, http://www.japantoday.com/category/world/view/georgia-puts-down-mutiny-attempt-at-miltary-base, ανακτήθηκε στις 6 Μαΐου 2009 
  23. «Georgia opens new parliament in Kutaisi, far from the capital». Washington Post. 26 May 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 December 2018. https://web.archive.org/web/20181211070227/https://www.washingtonpost.com/national/georgia-opens-new-parliament-in-kutaisi-far-from-the-capital/2012/05/26/gJQAOhOGsU_story.html. Ανακτήθηκε στις 26 May 2012. 
  24. «With loss of parliament, Georgia's second city prepares for a downgrade», Eurasianet, 21 June 2018, https://eurasianet.org/with-loss-of-parliament-georgias-second-city-prepares-for-a-downgrade, ανακτήθηκε στις 29 December 2021 
  25. Berry, Lynn (7 January 2008). «Georgia Leader: Country on Right Track». Fox News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 January 2008. https://web.archive.org/web/20080108095512/http://www.foxnews.com/wires/2008Jan07/0%2C4670%2CGeorgiaPresidentialElection%2C00.html. Ανακτήθηκε στις 17 October 2008. 
  26. «Freedom in the World 2008» (PDF). Freedom House. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 31 Ιανουαρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 23 Δεκεμβρίου 2011. 
  27. «Freedom in the World 2021 - Country profile Georgia». Freedom House. Ανακτήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου 2021. 
  28. «Georgia's Constitutional Changes». International Crisis Group. 1 March 2012. https://www.crisisgroup.org/europe-central-asia/caucasus/georgia/georgia-s-constitutional-changes. Ανακτήθηκε στις 29 December 2021. 
  29. «Shareholders and Board of Governors». European Bank for Reconstruction and Development. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 2017. 
  30. «Georgia Resident Mission». Asian Development Bank. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 23 Φεβρουαρίου 2017. 
  31. «Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and the Republic of France». mfa.gov.ge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Δεκεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2017. 
  32. «Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and the Federal Republic of Germany». mfa.gov.ge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Δεκεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2017. 
  33. «Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and the State of Israel». mfa.gov.ge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Σεπτεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 28 Μαρτίου 2010. 
  34. «Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and Japan». Mfa.gov.ge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Σεπτεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2009. 
  35. «Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Visa Information for Foreign Citizens». Mfa.gov.ge. 30 Απριλίου 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Σεπτεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2009. 
  36. «Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Democratic Socialist Republic of Sri Lanka». Mfa.gov.ge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Σεπτεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2009. 
  37. «Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and the Republic of Turkey». mfa.gov.ge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Δεκεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2017. 
  38. «Ministry of Foreign Affairs of Georgia – Relations between Georgia and Ukraine». mfa.gov.ge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Δεκεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2017. 
  39. «Relations Between Georgia and the United States of America». usa.mfa.gov.ge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Ιουλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2017. 
  40. «Bilateral Relations». mfa.gov.ge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2017. 
  41. «U.S. Announces New Military Assistance Program for Georgia». Civil.Ge. 5 Νοεμβρίου 2004. Ανακτήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου 2021. 
  42. «NDI Poll: Economy Still Top Concern for Georgians; Support for NATO and EU Stable» (PDF). National Democratic Institute. 16 Ιανουαρίου 2017. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 27 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2017. 
  43. Civil.ge (3 March 2022). «Georgia's PM Signs Application to Join the EU». Civil.ge. https://civil.ge/archives/477258. Ανακτήθηκε στις 3 March 2022. 
  44. 44,0 44,1 44,2 44,3 44,4 44,5 44,6 «Georgia». The World Factbook. CIA. Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2021. 
  45. «Budget». Ministry of Defence of Georgia. https://mod.gov.ge/uploads/public/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%AF%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%98/dazust.biujeti.pdf. Ανακτήθηκε στις 6 August 2021. 
  46. «Delta History». STC Delta. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 July 2016. https://web.archive.org/web/20160705230154/http://delta.gov.ge/en/history/. Ανακτήθηκε στις 21 July 2016. 
  47. «Delta Products». STC Delta. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 July 2016. https://web.archive.org/web/20160715003423/http://delta.gov.ge/en/product/. Ανακτήθηκε στις 21 July 2016. 
  48. Berglund, Christopher; Engvall, Johan (3 Σεπτεμβρίου 2015). «How Georgia Stamped Out Corruption on Campus». Foreign Policy. 
  49. «Lessons from Georgia's fight against graft». The Economist. Feb 7, 2012. https://www.economist.com/blogs/easternapproaches/2012/02/tbilisi%E2%80%99s-corruption-busters. 
  50. «Georgia's Fight Against Corruption in Public Services Wins Praise». The World Bank. 31 Ιανουαρίου 2012. 
  51. «Fourth Evaluation Round on Georgia». 
  52. «Georgia's anti-corruption reforms stall amid political crisis and allegations of state capture». Transparency International. 28 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου 2021. 
  53. «Corruption Perception Index 2020». Transparency International. 28 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου 2021. 
  54. «Georgia's public defender». Ombudsman.ge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Ιουλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2011. 
  55. «Alternative report on the implementation by Georgia of the Framework Convention for the Protection of National Minorities in the region of Kvemo Kartli – Tbilisi, 2008 – p. 58–59» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 18 Ιουλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2011. 
  56. «US, Britain, call for probe into May 26 events in Georgia». News.Az. 28 Μαΐου 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιουνίου 2011. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2011. 
  57. Rachel Denber, Europe and Central Asia deputy director (26 Μαΐου 2011). «Georgia: Police Used Excessive Force on Peaceful Protests | Human Rights Watch». Hrw.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιουλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2011. 
  58. «Tbilisi Mayor's Offers Protesters Alternative Venues for Rally». Civil.ge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Ιουλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου 2021. 
  59. 59,0 59,1 Misha, Dzhindzhikhashvili (26 May 2011). «Georgian Police Say 2 Killed in Protest Dispersal». ABC News. Associated Press. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 January 2012. https://web.archive.org/web/20120122114205/https://abcnews.go.com/International/wireStory?id=13688230. Ανακτήθηκε στις 24 December 2011. 
  60. «Audio, Video Recordings Implicate Protest Leaders to 'Plotting Violence'». Civil.ge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου 2021. 
  61. Luke Harding in Moscow and agencies (9 April 2009). «Thousands gather for street protests against Georgian president Mikheil Saakashvili». The Guardian (UK). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 September 2013. https://web.archive.org/web/20130906100645/http://www.theguardian.com/world/2009/apr/09/georgia-protests-mikheil-saakashvili. Ανακτήθηκε στις 3 July 2011. 
  62. «PM Strongly Against of Marijuana Decriminalization». Civil Georgia. 4 June 2015. https://old.civil.ge/eng/article.php?id=28323. Ανακτήθηκε στις 29 December 2021. 
  63. «Fighting back against Georgia's war on drugs». openDemocracy. 15 Δεκεμβρίου 2016. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιανουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2017. 
  64. Berlin is Out, Tbilisi is In, Forbes, September 2018
  65. «Georgian Court Abolishes Fines For Marijuana Consumption». Radio Free Europe/Radio Liberty. 30 July 2018. https://www.rferl.org/a/georgian-constitutional-court-abolishes-fines-for-marijuana-consumption/29399496.html. Ανακτήθηκε στις 9 August 2018. 
  66. Wayne, Shawn (30 July 2018). «Smoking Marijuana Legalized in Georgia». Georgia Today. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-08-08. https://web.archive.org/web/20180808160506/http://georgiatoday.ge/news/11592/Smoking-Marijuana-Legalized-in-Georgia. Ανακτήθηκε στις 9 August 2018. 
  67. «Registry of Municipalities». National Agency of Public Registry. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 23 Ιανουαρίου 2017. 
  68. «Government of Georgia – Abkhazia». Government.gov.ge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιουλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2011. 
  69. «Regions and territories: Abkhazia». BBC News. 8 February 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 April 2010. https://web.archive.org/web/20100420194315/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3261059.stm. Ανακτήθηκε στις 30 January 2011. 
  70. 70,0 70,1 «Regions and territories: South Ossetia». BBC News. 8 February 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 February 2011. https://web.archive.org/web/20110217055824/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/3797729.stm. Ανακτήθηκε στις 30 January 2011. 
  71. «Human Rights in the Occupied Territories of Georgia». Osce.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Ιουνίου 2012. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2012. 
  72. «Russian Passportization». The New York Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 November 2012. https://web.archive.org/web/20121115192814/http://topics.blogs.nytimes.com/2008/09/09/russian-passportization/. Ανακτήθηκε στις 30 October 2012. 
  73. «Resolution of the Parliament of Georgia on the Occupation of the Georgian Territories by the Russian Federation». 29 Αυγούστου 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Σεπτεμβρίου 2008. 
  74. «Abkhazia, S. Ossetia Formally Declared Occupied Territory». Civil Georgia. 28 August 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 September 2008. https://web.archive.org/web/20080903230132/http://www.civil.ge/eng/article.php?id=19330. Ανακτήθηκε στις 29 December 2021. 
  75. «The Law of Georgia on Occupied Territories (431-IIs)» (PDF). State Ministry for Reintegration. 23 Οκτωβρίου 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 24 Ιουνίου 2014. Ανακτήθηκε στις 1 Φεβρουαρίου 2015. 
  76. «CESWW – Definition of Central Eurasia». Cesww.fas.harvard.edu. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Αυγούστου 2010. Ανακτήθηκε στις 6 Αυγούστου 2010. 
  77. 77,0 77,1 77,2 77,3 «Georgia:Geography». Cac-biodiversity.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Μαΐου 2011. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2011. 
  78. 78,0 78,1 Howe, G. Melvyn· Lang, David Marshall. «Georgia». Encyclopedia Britannica. Ανακτήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 2020. 
  79. «Eucariota, Animalia, Chordata». Georgian Biodiversity Database. Institute of Ecology. 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Ιουνίου 2016. Ανακτήθηκε στις 7 Ιουνίου 2016. 
  80. «Caucasian Spiders " Checklists & Maps». Caucasus-spiders.info. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Μαρτίου 2009. Ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2009. 
  81. «Dramatic Double Sturgeon Discovery in Georgia». WWF. 15 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2020. 
  82. Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne και άλλοι. (2017). «An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm». BioScience 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMID 28608869. 
  83. Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C. και άλλοι. (2020). «Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity - Supplementary Material». Nature Communications 11 (1): 5978. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMID 33293507. 
  84. «Endemic Species of the Caucasus». Endemic-species-caucasus.info. 7 Ιανουαρίου 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Απριλίου 2009. Ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2009. 
  85. «U.S. Energy Informationa Administration "World Hydroelectricity Installed Capacity"». Eia.doe.gov. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Νοεμβρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2012. 
  86. «The World Bank in Georgia 1993–2007» (PDF). World Bank. 2009. Αρχειοθετήθηκε (PDF) από το πρωτότυπο στις 23 Ιουλίου 2013. Ανακτήθηκε στις 14 Αυγούστου 2013. 
  87. World Bank (2018). Doing Business 2019 (PDF). World Bank Publications. σελίδες 5, 11, 13. ISBN 978-1464813269. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 6 Νοεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 2018. 
  88. "Briefing note for countries on the 2020 Human Development Report" Αρχειοθετήθηκε 2022-05-22 στο Wayback Machine., United Nations Development Program, 2020
  89. "Briefing note for countries on the 2020 Human Development Report": Figure 1: Trends in Georgia's HDI component indices 2000-2019 Αρχειοθετήθηκε 2022-05-22 στο Wayback Machine., United Nations Development Program, 2020
  90. IMF Mission Press Statement at the Conclusion of a Staff Visit to Georgia. 1 June 2007.
  91. «Central Bank Chief Reports on Inflation». Civil Georgia. 10 May 2007. https://old.civil.ge/eng/article.php?id=15087. Ανακτήθηκε στις 29 December 2021. 
  92. «South Caucasus Pipleline». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Σεπτεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 2017. 
  93. «Living conditions». GeoStat. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2017. 
  94. «Households Income». GeoStat. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Δεκεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2017. 
  95. «Gross Domestic Product (GDP)». GeoStat. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2017. 
  96. «Employment and Unemployment». Ανακτήθηκε στις 8 Αυγούστου 2021. 
  97. «Georgian National Tourism Administration – Researches». Georgian National Tourism Administration. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2017. 
  98. «Statistics». MIA. Φεβρουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2018. 
  99. «Georgia Tourism Strategy» (PDF). 
  100. «Russian Flight Ban Could Cost Georgia $300M, Experts Say». The Moscow Times. 24 June 2019. https://www.themoscowtimes.com/2019/06/24/russian-flight-ban-could-cost-georgia-300m-experts-say-a66132. 
  101. «Statistical Yearbook of Georgia 2021» (PDF). National Statistics Office of Georgia. 28 Δεκεμβρίου 2021. σελ. 200. Ανακτήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 2021. 
  102. «Georgian Railway». Railway.ge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαΐου 2012. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουνίου 2012. 
  103. «Georgian Railway». Railway.ge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουνίου 2012. 
  104. «Georgian Railway». Railway.ge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαΐου 2012. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουνίου 2012. 
  105. «Baku-Tbilisi-Kars Railway Line Officially Launched». Radio Free Europe/Radio Liberty. 30 October 2017. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 November 2017. https://web.archive.org/web/20171101204253/https://www.rferl.org/a/baku-tbilisi-kars-railway-line-officially-launched-azerbaijan-georgia-turkey/28824764.html. Ανακτήθηκε στις 3 November 2017. 
  106. «Kutaisi's airport: Georgia's opportunity». Evolutsia.Net. 18 Ιανουαρίου 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουνίου 2012. 
  107. «Varna – Batumi». Ukrferry. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2017. 
  108. «Schedules». Ukrferry. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2017. 
  109. «ECMI – European Centre For Minority Issues Georgia». www.ecmicaucasus.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Σεπτεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 2014. 
  110. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, Προσδόκιμο ζωής και υγιές προσδόκιμο ζωής, Δεδομένα ανά χώρα
  111. «Population and Demography - Population by cities and boroughs (daba), as of 1 January». National Statistics Office of Georgia, Geostat. 1 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2022. 
  112. 112,0 112,1 «Main Results of the 2014 Census (Publication)» (PDF). Census.ge, National Statistics Office of Georgia (Geostat) (στα Αγγλικά). 28 Απριλίου 2016. σελίδες 2–8. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 8 Αυγούστου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2022. 
  113. 113,0 113,1 «1926 ethnic composition». Ethno Kavkaz (στα Ρωσικά). Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2022. 
  114. Russian Review (1925), σελ. 499.
  115. Russian Review (1925), σελ. 498.
  116. «Deutsche Kolonisten in Georgien». Einung. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2017. 
  117. 117,0 117,1 Ethnic minorities in Georgia Αρχειοθετήθηκε 1 May 2009 στο Wayback Machine.. Federation Internationale des Ligues des Droits de l'Homme.
  118. Hakkert (2017).
  119. «International migrant stock 2019, 'by destination and origin'». United Nations. 2019. Ανακτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2022. 
  120. Jones (2013).
  121. «Results of the 2010 All-Russian Population Census». Russian Census (στα Ρωσικά). 18 Ιουνίου 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Δεκεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2022. 
  122. «Georgians in Russia». Russia Beyond the Headlines. 18 Ιουνίου 2014. Ανακτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2022. 
  123. «Immigrants by previous country of residence and usual place of residence». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Αυγούστου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Μαΐου 2016. 
  124. Boeder (2002).
  125. Boeder (2005).
  126. Gamkrelidze (1966).
  127. Fähnrich & Sardzhveladze (2000).
  128. Kajaia (2001).
  129. Klimov (1998).
  130. «Population by region, by native languages and fluently speak Georgian language». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Αυγούστου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Μαΐου 2016. 
  131. Russian Review (1925).
  132. 132,0 132,1 132,2 «Immigrants by previous country of residence and usual place of residence». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Αυγούστου 2016. Ανακτήθηκε στις 2 Μαΐου 2016. 
  133. «The History of Georgian Orthodox Church». Patriarchate of Georgia. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Ιανουαρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουνίου 2012. 
  134. Toumanoff, Cyril (1963). «Iberia between Chosroid and Bagratid Rule». Studies in Christian Caucasian History. Georgetown. σελίδες 374–377. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 4 Ιουνίου 2012. 
  135. Rapp, Stephen H., Jr (2007). «7 – Georgian Christianity». The Blackwell Companion to Eastern Christianity. John Wiley & Sons. σελ. 138. ISBN 978-1-4443-3361-9.  Η παράμετρος |access-date= χρειάζεται |url= (βοήθεια)
  136. «მართლმადიდებელი ავტოკეფალური ეკლესიები». საქართველოს საპატრიარქო. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2017. 
  137. Jacobs, Dan Norman. Paul, Ellen Frankel. Studies of the Third Wave: Recent Migration of Soviet Jews to the United States VNR AG, 1 January 1981 (ISBN 978-0-86531-143-5) pp. 13–14
  138. «Georgia purges education system». 29 July 2005. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 December 2008. https://web.archive.org/web/20081219051630/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4724213.stm. Ανακτήθηκε στις 10 September 2008. 
  139. Education system in Georgia[νεκρός σύνδεσμος].
  140. «Centralized university entrance examinations». National assessment and examinations center. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 2017. 
  141. Georgia : in the mountains of poetry 3rd rev. ed., Nasmyth, Peter
  142. Rapp, Stephen H. (2003), Studies in Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts.
  143. I. Gagoshidze "The Achaemenid influence in Iberia" Boreas 19. (1996)
  144. Yarshater, Ehsan. "Encyclopædia Iranica" Αρχειοθετήθηκε 7 May 2016 στο Wayback Machine. Routledge & Keagan Paul, 2001. (ISBN 978-0-933273-56-6) pp 464–479
  145. Kennan, Hans Dieter (2013). Vagabond Life: The Caucasus Journals of George Kennan. University of Washington Press. σελ. 32. (...) Iranian power and cultural influence dominated eastern Georgia until the coming of the Russians 
  146. Willem Floor, Edmund Herzig. Iran and the World in the Safavid Age I.B.Tauris, 15 September 2012 (ISBN 1850439303) p 494
  147. Lang, David Marshall. Georgia. p. 515.Πρότυπο:Request quotationΠρότυπο:Fcn
  148. «Georgian Alphabet». 101languages.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2012. 
  149. «Niko Pirosmani – Short Biographical Information». Niko Pirosmani. Steele Communications. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Δεκεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου 2016. 
  150. Tiko Tuskadze (13 Ιουλίου 2017). Supra: A feast of Georgian cooking. Pavilion. ISBN 978-1-911595-45-8. 
  151. 151,0 151,1 151,2 Miquel Hudin; Daria Kholodolina (2017), Georgia: A guide to the cradle of wine, Vinologue, σελ. 300, ISBN 978-1941598054, http://www.vinologue.com/books/georgia/ 
  152. «Traditional winemaking in Georgia - the oldest wine in the world». cycloscope. 3 Φεβρουαρίου 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Απριλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 15 Απριλίου 2015. 
  153. Watson, Ivan. «Unearthing Georgia's wine heritage». CNN. Ανακτήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 2018. 
  154. Spilling & Wong (2008).
  155. «UNESCO - Ancient Georgian traditional Qvevri wine-making method». ich.unesco.org. Ανακτήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 2019. 
  156. Claude Saurel: “Georgia's rugby revolution is only just starting”, Rugby World Cup, 30 August 2019
  157. Romans erected the statue of the Iberian King Pharsman after he demonstrated Georgian training methods during his visit to Rome; Δίων Κάσσιος, Roman History, LXIX, 15.3
  158. Williams, Douglas. Georgia in my Heart, 1999.

Πηγές Επεξεργασία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία