Ο Λαϊκισμός είναι μία μορφή κοινωνικο-πολιτικής σκέψης, στρατηγικής και συμπεριφοράς που αντιπαραβάλει τα συμφέροντα και τις επιθυμίες της μάζας του λαού ενάντια στις ελίτ.[1] Το λεξικό Cambridge ορίζει το λαϊκισμό ως «πολιτική ιδέα και δράση που στοχεύει στην αντιπροσώπευση των επιθυμιών και των αναγκών του απλού λαού».[2]

Με τη ρητορική του «το 99%» (οι άνθρωποι) ενάντια στο «το 1%» (η ελίτ), το διεθνές κίνημα κατοχής ήταν ένα παράδειγμα λαϊκιστικού κοινωνικού κινήματος.
Όπως ορίζεται από το διάγραμμα Nolan, ο λαϊκισμός (και ο ολοκληρωτισμός) βρίσκεται κάτω αριστερά.
Ένα καρτούν από το 1896 στο οποίο ο William Jennings Bryan, ένας ένθερμος υποστηρικτής του λαϊκισμού, καταπιεί το σύμβολο του Δημοκρατικού Κόμματος της Αμερικής.

Ο λαϊκισμός μπορεί να βρεθεί σε διαφορετικές τοποθετήσεις κατά μήκος του πολιτικού φάσματος, και υπάρχουν τόσο αριστερός λαϊκισμός όσο και δεξιός λαϊκισμός.[3]

Η έννοια του λαϊκισμού Επεξεργασία

Ο όρος λαϊκισμός χρησιμοποιείται με δύο διαφορετικές και αντιφατικές μεταξύ τους σημασίες. Κατά την κοινή γλωσσική χρήση έχει καταρχάς αρνητική σημασία. Ενώ κατά την επιστημονική χρήση του όρου είναι αξιολογικά ουδέτερος, αποτελεί δηλαδή μια πολιτική θεωρία ή ιδεολογία και δεν είναι εκ των προτέρων κακός ή καλός.[4]

Λαϊκισμός, δημαγωγία και προπαγάνδα Επεξεργασία

Κατά την ακραία αρνητική του εκδοχή, ο λαϊκισμός στηρίζεται στην εσκεμμένη ανειλικρίνεια (π.χ. στη διάδοση κάποιου θέματος που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα). Επίσης, ο λαϊκιστής πολιτευτής θέτει σκοπίμως ψευτοδιλήμματα, όπως εχθροί ή φίλοι, ταραξίες ή φιλήσυχοι, «αλλογενείς ή γηγενείς», με απώτερο σκοπό την καλλιέργεια ανασφάλειας στο λαό, και την αυτοπροβολή του ίδιου σαν προστάτη και σωτήρα[5]. Κοντινή έννοια του λαϊκισμού, είναι η δημαγωγία, δηλαδή η κολακεία των αδυναμιών και ελαττωμάτων του λαού και η υιοθέτηση θέσεων και τάσεων που να τον ευχαριστούν και να απαντούν στο συναίσθημά του, οι οποίες ωστόσο, μακροπρόθεσμα, τον βλάπτουν. Σκοπός της λαϊκίστικης τακτικής είναι η εξασφάλιση της εύνοιας των πολιτών και μόνο.[6]

Κοινωνιολογική προσέγγιση Επεξεργασία

 
Ο περονισμός του Προέδρου της Αργεντινής Χουάν Περόν έχει θεωρηθεί λαϊκιστικό κίνημα.

Η επίκληση στην αυθεντία της μάζας και η καταγγελία των ελίτ χάνονται στα βάθη της ανθρώπινης ιστορίας: Οι ιστορικοί και οι κοινωνικοί επιστήμονες αναφέρονται στο λαϊκισμό, αυτό έχει να κάνει με φαινόμενα της νεωτερικής εποχής. Γνωστά παραδείγματα λαϊκιστών ηγετών είναι ο Θίοντορ Ρούζβελτ, ο Σιμόν Μπολιβάρ και ο Αδόλφος Χίτλερ. Ο λαϊκισμός έχει μία εντυπωσιακή ικανότητα κινητοποίησης του πλήθους. Αυτό μπορεί να είναι καλό ή κακό: ο Χίτλερ οδήγησε την Ευρώπη στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και στο Ολοκαύτωμα, αλλά υπήρξαν πολλοί λαϊκισμοί με εξαιρετικά προοδευτικό ρόλο στην ανθρώπινη ιστορία.[7] Στο Ιράν ο Μοχάμεντ Μοσσαντέκ χρησιμοποίησε τη λαϊκιστική κινητοποίηση για τη χειραφέτηση της χώρας του από ξένους πάτρωνες και για να εθνικοποιήσει την πετρελαϊκή βιομηχανία που ήταν υπό βρετανικό έλεγχο. Αυτό οδήγησε στην ανατροπή του από πραξικόπημα που οργάνωσε η CIA.

Επειδή σε πολλές περιοχές του Τρίτου Κόσμου, κυρίως στη Λατινική Αμερική, λαϊκιστές ηγέτες πολεμούσαν τα Δυτικά συμφέροντα, ο χαρακτηρισμός λαϊκιστής απέκτησε αρνητική χροιά στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, και η λιτανική καταγγελία του «ανεύθυνου λαϊκισμού» ανήκε στο ιδεολογικό-πολιτικό οπλοστάσιο της Αμερικανικής κυβέρνησης και των κυβερνήσεων των άλλων χωρών του ΝΑΤΟ, που ήθελαν να αποτρέψουν την εθνικοποίηση πλουτοπαραγωγικών πηγών.[8] Όμως ο λαϊκισμός είχε αξιόλογη παρουσία και στις ίδιες τις ΗΠΑ με το Κόμμα του Λαού (People's Party) στα τέλη του 19ου αιώνα, και φιγούρες όπως ο Χιούι Λονγκ, κυβερνήτης της Λουιζιάνα το 1928-1932, με σύνθημα του "every man a king" (κάθε άνθρωπος βασιλιάς), ο οποίος τελικά δολοφονήθηκε.

Στην Ελλάδα, ο Νίκος Μουζέλης και ο Γιάννης Σταυρακάκης είναι μεταξύ των μελετητών του λαϊκισμού με συμμετοχή στον διεθνή ακαδημαϊκό διάλογο. Ο πρώτος θεωρεί τον λαϊκισμό περισσότερο ως αρνητικό φαινόμενο, ενώ ο δεύτερος υποστηρίζει τις μεγάλες δυνατότητες κινητοποίησης σε δημοκρατική και χειραφετητική κατεύθυνση που διαθέτει ο λαϊκισμός. Τις απόψεις του Σταυρακάκη φαίνεται πως τις συμμερίζονται πλέον ανοιχτά και άλλοι σημαίνοντες διανοούμενοι, όπως ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ο οποίος μάλιστα αναρωτιέται σε πρόσφατο άρθρο του: «Μήπως η δημοκρατία θα έπρεπε να επανιδρυθεί ως λαϊκιστική;».

Δείτε επίσης Επεξεργασία


Παραπομπές Επεξεργασία

  1. Mudde & Rovira Kaltwasser 2017, σελ. 25.
  2. Cambridge dictionary, populism
  3. Huber, Robert A.; Jankowski, Michael; Juen, Christina-Marie (2022-12-05). «Populist parties and the two-dimensional policy space». European Journal of Political Research (Wiley) 62 (3): 989–1004. doi:10.1111/1475-6765.12569. ISSN 0304-4130. 
  4. Margaret Canovan, Populism, 1981
  5. «Παπακωνσταντίνου Κ., Πολιτική και Δίκαιο Β' Λυκείου, σελ. 92, 2008?» (PDF). Αρχειοθετήθηκε (PDF) από το πρωτότυπο στις 29 Απριλίου 2011. Ανακτήθηκε στις 29 Απριλίου 2011. 
  6. https://www.hellenicaworld.com/LX/Politics/Laikismos.html
  7. Ernesto Laclau, On Populist Reason, 2005
  8. Brian Loveman, for la Patria: politics and the armed forces in Latin America, 1999

Βιβλιογραφία Επεξεργασία

  • (1985) Παναγιώτης Νούτσος: «Από το ‘λαό’ των Διαφωτιστών στη ‘λαϊκή δημοκρατία’ των μαρξιστών. Για την κατανόηση του ‘λαϊκισμού’». Δωδώνη 14/Γ΄, 9-19.
  • (1989) Νίκος Μουζέλης· Θ. Λίποβατς· Μ. Σπουρδαλάκης: Λαϊκισμός και πολιτική, Γνώση
  • (1991) Γιώργος Αραμπατζής, Λαϊκισμός και κινηματογράφος, Ροές
  • (2004) Νίκος Δεμερτζής: «Λαϊκισμός και μνησικακία. Μια συμβολή της (πολιτικής) κοινωνιολογίας των συγκινήσεων»[1], Επιστήμη και Κοινωνία, τεύχος 12
  • (2011) Ανδρέας Πανταζόπουλος: Λαϊκισμός και εκσυγχρονισμός 1965-2005, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
  • (2012) Μάρκος Τσέτσος: Εθνικισμός και λαϊκισμός στη νεοελληνική μουσική, Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα
  • (2012) Ν. Σεβαστάκης: Γ. Σταυρακάκης, Λαϊκισμός, αντιλαϊκισμός και κρίση, Νεφέλη
  • (2013) Κας Μούντε: Κριστόμπαλ Ροβίρα Καλτβάσερ, Λαϊκισμός στην Ευρώπη και την Αμερική, Επίκεντρο
  • (2013) Πιερ-Αντρέ Ταγκιέφ: Ο νέος εθνικολαϊκισμός, Επίκεντρο
  • (2013) Ανδρέας Πανταζόπουλος: Ο αριστερός εθνικολαϊκισμός 2008-2013, Επίκεντρο
  • (2015) Τάκης Σ. Παππάς: Λαϊκισμός και κρίση στην Ελλάδα, Ίκαρος
  • (2015) Παναγιώτης Νούτσος: Κεντρικό καφενείο "Ο Λαϊκισμός", Παπαζήσης
  • (2015) Κας Μούντε: ΣΥΡΙΖΑ: Η διάψευση της λαϊκιστικής υπόσχεσης, Επίκεντρο
  • (2017) Κας Μούντε: Κριστόμπαλ Ροβίρα Καλτβάσερ, Λαϊκισμός - Μια συνοπτική εισαγωγή, Επίκεντρο

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία