Μεταβλητή (έρευνα)

Στο ερευνητικό πεδίο όλων των Επιστημών ο όρος μεταβλητή αποτελεί ειδικό εργαλείο της παρατήρησης που καθορίζεται στο μεταβατικό στάδιο που μεσολαβεί μεταξύ της διατύπωσης μιας υπόθεσης και της καθεαυτής παρατήρησης, δηλαδή της επαλήθευσης.

Γενικά

Στην ουσία ο όρος μεταβλητή είναι μαθηματικός και φυσικός που χρησιμοποιείται κατ' επέκταση και ως κοινωνικός, ψυχολογικός κ.λπ. Κατά λέξη σημαίνει κάτι που μεταβάλλεται λαμβάνοντας διάφορες τιμές, βαθμούς ή αξίες. Ειδικότερα όμως με τον όρο αυτό αποδίδεται στις έρευνες κάθε φυσικό μέγεθος που μπορεί να μετρηθεί ή να σημανθεί. Ακόμα και στις συμπεριφορικές επιστήμες ο όρος μεταβλητή αποτελεί σύνολο παραγόντων που καθορίζουν συμπεριφορές που ποικίλουν μεταξύ ανθρώπων και ομάδων λαμβάνοντας ομοίως διάφορες τιμές κυρίως έντασης. Γενικότερα οι μεταβλητές είναι τα ίδια τα φυσικά μεγέθη που λαμβάνονται όμως υπόψη σε παρατηρήσεις όπου στις περισσότερες των περιπτώσεων ειδικά οι ποσοτικές είναι κοινές μεταξύ θετικών επιστημών και συμπεριφορικών επιστημών.

Χρήση του όρου

Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες ο όρος αποδιδόταν με την πλατεία ποσοτική έννοια, ενώ οι ποιότητες, είτε παρούσες, είτε απούσες, ενός παρατηρήματος καλούνταν ιδιότητες. Σήμερα όμως όλο και περισσότερο χρησιμοποιείται ο όρος μεταβλητή ως αντιπροσωπευτικός και των δύο. Ο R. K. Merton σημειώνει περιγράφοντας τις μεταβλητές: "Οι έννοιες ...συνιστούν τους ορισμούς...του τι είναι το παρατηρητέον. Οι μεταβλητές είναι οι αναζητούμενες μεταξύ αυτών εμπειρικές σχέσεις," προβάλλοντας ως παράδειγμα έννοια την κοινωνική θέση, τον κοινωνικό ρόλο αλλά και την ανομία. Ο δε Stuffer προσθέτει: "χρησιμοποιούμε τον όρο μεταβλητή κατά τη συμβατική σημασία του στη Λογική, ή τα Μαθηματικά, ως προσδιοριστικό σειράς τιμών. Οι τιμές αυτές μπορεί να είναι αριθμητικές (ποσοτικές), ή μη-αριθμητικές (ποιοτικές). Θα χρησιμοποιούμε τον όρο "ιδιότης" ως συνώνυμο της ποιοτικής μεταβλητής". Έτσι άρχισε και ο όρος να γενικεύεται σε χρήση και στις συμπεριφορικές επιστήμες, ως περισσότερο βολικός λαμβάνοντας μετρήσιμα χαρακτηριστικά έντασης. Έτσι π.χ. το φύλο αποτελεί μια ιδιότητα - μεταβλητή που μπορεί να λάβει μόνο δύο τιμές: άρρεν ή θήλυ, που εξ αυτού και αποκαλείται διχοτομική μεταβλητή.

Διακρίσεις

• Α. Οι μεταβλητές του επιστημονικού ερευνητικού πεδίου διακρίνονται βασικά σε
  1. Μεταβλητές φυσικών παραγόντων, ή Φυσικές μεταβλητές, π.χ. όλα τα παρατηρούμενα φυσικά μεγέθη όπως μάζα, χρόνος, ταχύτητα, θερμοκρασία, θόρυβος κ.λπ.
  2. Μεταβλητές χημικών παραγόντων, ή Χημικές μεταβλητές, π.χ. όλες οι παρατηρούμενες και μετρήσιμες χημικές ιδιότητες.
  3. Μεταβλητές βιολογικών παραγόντων, ή Βιολογικές μεταβλητές, όπως π.χ. το φύλο, η ηλικία, ζώο, άνθρωπος, οργανικές εκκρίσεις κ.λπ.
  4. Μεταβλητές κοινωνικών παραγόντων, ή Κοινωνικές μεταβλητές, όπως π.χ. η φυλή, το κοινωνικό περιβάλλον, η κοινωνική τάξη, το επάγγελμα κ.λπ.
  5. Μεταβλητές ψυχολογικών παραγόντων, ή Ψυχολογικές μεταβλητές, όπως π.χ. ο δείκτης νοημοσύνης, η παρώθηση, η μνημονική ανάπλαση, η τάση κυριαρχίας, διάφορες διαθέσεις κ.λπ.
• Β. Άλλη σημαντική διάκριση των μεταβλητών, σε σχέση μεταξύ τους, είναι και οι ακόλουθες
  1. Ποιοτικές μεταβλητές, ή Κατηγορικές μεταβλητές.
  2. Ποσοτικές μεταβλητές, που διακρίνονται σε συνεχείς και ασυνεχείς μεταβλητές.
  3. Ανεξάρτητες μεταβλητές.
  4. Εξαρτημένες μεταβλητές.
  5. Ενδιάμεσες μεταβλητές και
  6. Παρασιτικές μεταβλητές

Σημειώνεται ότι υπάρχουν και μεταβλητές που με μεγάλη δυσκολία μπορούν ν΄ αποτελέσουν μεγέθη μετρήσιμα. Στις περιπτώσεις αυτές λαμβάνονται υπόψη γενικότερες αρχές περιγραφής αυτών των μεταβλητών έτσι ώστε με μια φυσική συνάφεια να καταστούν μετρήσιμες.

Πηγές

• UNESCO "Λεξικό Κοινωνικών Όρων" (Ελληνική Έκδοση) 3 τόμοι, Εκδ. Ελληνική Παιδεία Αθήναι 1972, τομ.2ος, σελ.551-553.
• Θρασ. Μπέλλας "Η Έρευνα στις Επιστήμες της Συμπεριφοράς" - Αθήνα 1977. τομ.1ος, σελ.70-73.
• Μαθηματικό βιβλίο ασκήσεων ''Mentomels'' σελ. 43-45