Ουμανισμός στη Φλωρεντία

Ουμανιστικό κίνημα: Ο Ουμανισμός είναι κίνημα που προσπάθησε να δώσει αξία στον άνθρωπο. Ένα ευρύτερο πολιτιστικό κίνημα (λογοτεχνικό, φιλολογικό και φιλοσοφικό) που συνδυάζεται με την πνευματική και καλλιτεχνική Αναγέννηση των ευρωπαϊκών κρατών κατά τον 15ο και 16ο αι.· ο όρος, που προέρχεται από τη λέξη humanitas, αποδίδεται ενίοτε στα ελληνικά με τον όρο ανθρωπισμός, αν και στην πραγματικότητα ο λατινικός και οι αντίστοιχοι λατινογενείς όροι που εισήχθησαν τον 19ο αι. (αγγλ. humanism) αναφέρονται στο πεδίο των σπουδών για τον άνθρωπο, στις ανθρωπιστικές επιστήμες, ενώ στο καθημερινό μας λεξιλόγιο ο όρος ανθρωπισμός συνήθως αναφέρεται αόριστα σε μια θετική πτυχή του ανθρώπινου χαρακτήρα (το ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο). Στόχος του ήταν η δημιουργία ενός εκλεκτού όντος που θα ανάπτυσσε αρμονικά όλες τις δυνατότητές του. Θεωρεί απαραίτητη προϋπόθεση στη σωστή παιδεία. Ασκούσε κριτική στα κακώς κείμενα της εκκλησίας και στην πολιτική. Οι Ουμανιστές με εκπρόσωπό τους τον Έρασμο αμφισβήτησαν τα δόγματα και τον σχολαστικισμό του Μεσαίωνα και προσπάθησε να συμβιβάσει χριστιανικές αξίες με τις αξίες της αρχαιότητας μέσα από τη μελέτη των αρχαίων συγγραφέων και της Αγίας Γραφής. Έτσι δημιουργήθηκε μια ομάδα διανοουμένων που βρίσκονταν σε διαρκή επαφή. Σημαντικός παράγοντας στη διάδοση του Ουμανισμού ήταν η ανάπτυξη της τυπογραφίας.

Γενικά στοιχεία Ο 15ος και ο 16ος αιώνας χαρακτηρίστηκαν από τα πνευματικά και καλλιτεχνικά κινήματα της Αναγέννησης και του Ουμανισμού, τα οποία σημάδεψαν τη μετάβαση τηςΔυτικής Ευρώπης σε μια νέα εποχή. Με τα νέα αυτά κινήματα αλλάζει η αντίληψη για τον άνθρωπο. Η εκδήλωση της Αναγέννησης και του Ουμανισμού σημειώθηκε αρχικά στην Ιταλία. Σημαντικά στοιχεία ήταν η λατρεία τις αρχαιότητα, οι οικονομικές εξελίξεις και τα πολιτιστικά επιτεύγματα εποχής, Κέντρο της ιταλικής αναγέννησης ήταν η Φλωρεντία, μια πόλη που γνώρισε μεγάλη καλλιτεχνική άνθιση, η οποία χρηματοδοτήθηκε από τους μαικήνες της πόλης. Αναγεννήθηκε η κλασική αρχιτεκτονική, η ζωγραφική και η γλυπτική.

Πολιτική Πραγματικότητα στη Φλωρεντία: Ο Ουμανισμός είναι ένα κίνημα το οποίο προσπάθησε να δώσει αξία στον άνθρωπο σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Ο τύπος του ανθρώπου που παρουσιαζόταν αποτελούσε ένα ιδεώδες πρότυπο που συγκέντρωνε τις πιο τέλειες και ευγενικές ροπές της ανθρώπινης φύσης. Η προβολήτου ανθρώπου - δημιουργού καταξιώνει την εργασία ως την κινητήρια δύναμη στην ανέλιξη του πολιτισμού. Η αναγέννηση θέτει σε κίνηση μια δυναμική αναδημιουργίας στις ευρωπαϊκές κοινωνίες από τις οποίες πήγασε η προσπάθεια για τη διεύρυνση της κοινωνικής βάσης του υλικού και του κοινωνικού πολιτισμού. Δηλώνεται ενδιαφέρον για επιστροφή στην αρχαιότητα, η οποία δηλώθηκε με την επιστροφή στην αρχαία τέχνη και τη λογοτεχνία από τις οποίες αντλούσαν σύμβολα και εικόνες που χρησιμοποιούσαν στη δική τους δημιουργία. Η γενικευμένη τοποθέτηση των Ιταλών υπέρ της αρχαιότητας αρχίζει το 14ο αι., η οποία οφείλεται στην ανάπτυξη της αστικής ζωής, που εκφράστηκε με την συγκατοίκηση και ισότητα ευγενών και αστών.

Η τάση της αρχαιολατρίας εκδηλώθηκε με τον πιο έντονο τρόπο στην Ιταλία καθώς η θέα των ερειπίων της αρχαίας Ρώμης προκαλούσε δέος για τη δύναμη του ανθρώπινου πνεύματος. Δημιουργήθηκαν συλλογές αρχαιοτήτων. Πολλοί γενεαλόγοι είχαν αναγάγει την καταγωγή πολλών οικογενειών σε φημισμένα ρωμαϊκά γένη.

Στη γενικευμένη αρχαιολατρία σημαντική είναι η παρουσία του Ουμανισμού, ο οποίος έθεσε σαν στόχο να ξεθάψει ολόκληρο το σώμα της αρχαίας γραμματείας που είχε αγνοηθεί από τον σχολαστικισμό του Μεσαίωνα. Πρωτεργάτης του ουμανισμού υπήρξε ο Πετράρχης. Η ανθρωπιστική επιστήμη άνοιγε προοπτικές για μια διανοητική άσκηση που θα οδηγούσε στην ανάκτηση της πνευματικής ελευθερίας και της ανθρώπινης αυτενέργειας. Άρχισαν μεταφράσεις αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων με πρωτοβουλία των ουμανιστών.

Το 1400 εμφανίζεται το κίνημα του πολιτικού ουμανισμού ή αλλιώς αστικός ουμανισμός. Πρότυπό τους ήταν η σκέψη του Κικέρωνα, γι' αυτό και οι πολιτικοί ουμανιστές ονομάστηκαν και Κικερώνειοι. Οι σημαντικότεροι πολιτικοί ουμανιστές Leon Battista Alberti, o Leonardo Bruni. Ο πολιτικός ουμανισμός είχε σκοπό να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στον υπέρμετρο εγωιστικό ατομικισμό, που αναδύθηκε μετά από αιώνες, και την κοινωνική συνείδηση, που χρειάζεται για να είναι ευνομούμενη μια κοινωνία. Σημαντική προσωπικότητα ήταν ο Νικολό Μακιαβέλλι. Υπηρέτησε τη δημοκρατία

της Φλωρεντίας έχοντας διπλωματικές αποστολές σε άλλα κράτη. Έχασε τη θέση με την κυριαρχία των Μεδίκων. Η εξάπλωση του Ουμανισμού προκάλεσε μια βαθιά μεταστροφή του διανοητικού κλίματος της εποχής και συνδέθηκε με το ενδιαφέρον για την ελληνική παιδεία. Ο αντισχολαστικός προσανατολισμός των ανθρωπιστικών σπουδών οδήγησε στο συμπέρασμα ότι έπρεπε να εγκαταλειφθεί ο αριστοτελισμός και να αναδειχθεί ο Πλάτωνας ως ο στοχαστής. Η χρήση των πλατωνικών ιδεών δημιούργησε μια επιστροφή στο παρελθόν αλλά όχι ένα μιμητισμό. Με αυτόν τον τρόπο ο αναγεννησιακός άνθρωπος συνειδητοποίησε τη μοναδικότητά του μέσα από την ανασυγκρότηση ενός φαντασιακού παρελθόντος. Ο δυτικός πλατωνισμός ξεκίνησε με τον Δάντη. Ο πρώτος όμως πλατωνιστής είναι πάλι ο Πετράρχης που μέσω της μελέτης του Κικέρωνα βρίσκει εξαιρετικά πρόσφορο τον σωκρατικό τρόπο σκέψης.. Τα πλατωνικά ενδιαφέροντα θεσμοποιήθηκαν και έγιναν συστηματική φιλοσοφική άσκηση με την ίδρυση της πρώτης Πλατωνικής Ακαδημίας στη Φλωρεντία το 1462 από τον Κοσμά των Μεδίκων με σχολάρχη τον Marsiglio Ficino.

Ουμανιστικό κίνημα στη Φλωρεντία:

Το ουμανιστικό κίνημα στη Φλωρεντία εκφράστηκε και από την τέχνη. Η πλειοψηφία των ζωγράφων του 15ου αιώνα ήταν Φλωρεντινοί. Πρώτος ήταν ο Μποτιτσέλλι, ο οποίος χρησιμοποίησε θρησκευτικά και κλασικά θέματα, ενώ συνδέθηκε μα τους νεοπλατωνικούς φιλοσόφους. Ο μεγαλύτερος Φλωρεντινός καλλιτέχνης ήταν ο Λεονάρντο ντα Βίντσι. Το ουμανιστικό κίνημα στη Φλωρεντία εκφράστηκε και από την τέχνη. Η πλειοψηφία των ζωγράφων του 15ου αιώνα ήταν Φλωρεντινοί. Πρώτος ήταν ο Μεταστάσιο. Ακολούθησε ο Μποτιτσέλλι, ο οποίος χρησιμοποίησε θρησκευτικά και κλασικά θέματα, ενώ συνδέθηκε μα τους νεοπλατωνικούς φιλοσόφους. Ο μεγαλύτερος Φλωρεντινός καλλιτέχνης ήταν ο Λεονάρντο ντα Βίντσι. Μία από τις φροντίδες των λογίων ήταν η συστηματική έκδοση κειμένων της αρχαίας φιλολογίας. Η εφεύρεση της τυπογραφίας από τον Ιωάννη Γουτεμβέργιο το 1440 έδωσε την ευκαιρία στους ουμανιστές να κοινοποιήσουν, να διασώσουν και να επεκτείνουν το έργο τους. Το ξεκίνημα τοποθετείται στην Ιταλία με πρωτεργάτες τον Πετράρχη και το Βοκκάκιο. Μέσα στα πλαίσια του ουμανιστικού πνεύματος ιδρύονται σχολεία. Κατά τις πρώτες δεκαετίες του 15ου αιώνα το πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας έφτασε στο απόγειο της ακτινοβολίας του και οι άνθρωποι της παπικής αυλής συνωστίζονταν στις αίθουσες διδασκαλίας. Με την καθοδήγηση των ουμανιστών το εκπαιδευτικό σύστημα επιτυγχάνει υψηλό βαθμό οργανωτικής τελείωσης και προάγεται σε ανώτερη εκπαίδευση. Πηγές:

Βιβλιογραφία:

Βάρσος Γ., Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας από τον 6ο έως τις αρχές του 18ου

αιώνα , τ. Α΄, ΕΑΠ, Πάτρα, 1999

Μπούρκχαρτ Γιάκομπ, Ο πολιτισμός της Αναγέννησης στην Ιταλία, Αθήνα 1997 (α΄

έκδοση 1860).

Burns Ε. Μ., Εισαγωγή στην ιστορία και τον πολιτισμό της νεότερης Ευρώπης, τ. Α΄,

Θεσσαλονίκη 1983.