Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο

Για την κινηματογραφική ταινία του 1965, δείτε: Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο (ταινία).

Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο (Αγγλικά: The Spy Who Came in from the Cold) είναι κατασκοπευτικό μυθιστόρημα του Βρετανού πεζογράφου Τζον Λε Καρρέ.

Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο

Εξώφυλλο α΄ έκδοσης στα Ελληνικά (1965)
Συγγραφέας	Τζον Λε Καρρέ
Τίτλος	The Spy Who Came In from the Cold
Γλώσσα	Αγγλικά
Ημερομηνία δημιουργίας	1962-1963
Ημερομηνία δημοσίευσης	1963
Μορφή	μυθιστόρημα
Θέμα	Ψυχρός πόλεμος
Σειρά	Σειρά Τζορτζ Σμάιλι
Τόπος	Μεγάλη Βρετανία
Βραβεία	Χρυσό Ξιφίδιο Edgar Allan Poe Award for Best Novel
LC Class	OL15723140W
LΤ ID	4819
Πρώτη έκδοση	Βίκτορ Γκόλαντς Pan Books
Προηγούμενο	Έγλημα ποιότητας
Επόμενο	Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται
δεδομένα ()

Ήταν το τρίτο μυθιστόρημα του συγγραφέα. Κυκλοφόρησε το 1963 και γνώρισε μεγάλη εμπορική επιτυχία. Δύο χρόνια αργότερα μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο στην ομότιτλη ταινία σκηνοθετημένη από τον Μάρτιν Ριτ και με πρωταγωνιστή τον Ρίτσαρντ Μπάρτον. Την ίδια χρονιά (1965) κυκλοφόρησε και στα Ελληνικά, σε μετάφραση της Λένας Δουκίδου.

Δημιουργία

Ο Τζον Λε Καρρέ έγραψε το μυθιστόρημα Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο το 1962 με 1963, τον καιρό που εργάζονταν στην Πρεσβεία της Βρετανίας στην Βόννη, τυπικά ως γραμματέας και στην πραγματικότητα ως κατάσκοπος της MI6. Ήταν το τρίτο μυθιστόρημα του Λε Καρρέ και επειδή η υπηρεσία του δεν επέτρεπε να γράφει με το πραγματικό του όνομα (Ντέιβιντ Τζον Μουρ Κόρνουελ), ήταν αναγκασμένος να χρησιμοποιήσει το ψευδώνυμο που έμελλε να μείνει το λογοτεχνικό του όνομα για πάντα.

Κατά τον ίδιο τον συγγραφέα, το μυθιστόρημα ήταν «το έργο μιας ιδιότροπης φαντασίας που ταράχτηκε από πολιτική αηδία και προσωπική σύγχυση». Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου προέκυψε από μια φευγαλέα εικόνα ενός κουρασμένου ταξιδιώτη που είδε ο συγγραφέας να πίνει ουίσκι στο αεροδρόμιο του Λονδίνου. Όμως, ο Λε Καρρέ υποστηρίζει πως όλα τα πρόσωπα και η πλοκή του έργου του είναι μεν «πιστευτά», αλλά δεν είναι πραγματικά.

Πρόσωπα και πλοκή

Κύριο πρόσωπο του μυθιστορήματος είναι ο Βρετανός κατάσκοπος Άλεκ Λήμας (Alec Leamas). Το έργο ξεκινάει τον Μάρτιο του 1961, με την δολοφονία ενός Ανατολικογερμανού πληροφοριοδότη σε διάβαση του Τείχους του Βερολίνου, μπροστά στα μάτια του Λήμας που τον περίμενε για να τον συναντήσει. Ο φόνος αυτός χρεώνεται ως μία ακόμα επιτυχία του Ανατολικογερμανού κατασκόπου Χανς-Ντίτερ Μούντ (Hans-Dieter Mundt) και ως μία ακόμα αποτυχία για τον Λήμας, ο οποίος ζητά να ανακληθεί στο Λονδίνο («να γυρίσει από το κρύο», στην ιδιόλεκτο των κατασκόπων).

Στο Λονδίνο, οι ανώτεροι του Λήμας τού ζητούν να εκτελέσει μία τελευταία αποστολή πριν την οριστική συνταξιοδότησή του: να έρθει σε επαφή με τις μυστικές υπηρεσίες της Ανατολικής Γερμανίας για να πουλήσει δήθεν μυστικά, και να πείσει τους Ανατολικογερμανούς πως ο Μουντ είναι άνθρωπος των Βρετανών, ώστε οι τελευταίοι να τον εκτελέσουν.

Για την εκτέλεση του σχεδίου, ο Λήμας μετατίθεται στο λογιστήριο της υπηρεσίας του, το ρίχνει στο ποτό και διώχνεται λόγω φημών για υπεξαίρεση χρημάτων. Κατόπιν βρίσκει δουλειά σε μια βιβλιοθήκη και δημιουργεί σχέση με την νεαρή κομμουνίστρια βιβλιοθηκάριο Λιζ Γκολντ (Liz Gold). Μετά από επεισόδιο με έναν παντοπώλη, καταδικάζεται για επίθεση και φυλακίζεται για τρεις μήνες. Σε όλο αυτό το διάστημα, παρακολουθείται από κατασκόπους της Ανατολικής Γερμανίας, οι οποίοι τελικά τον προσεγγίζουν για να τον εξαγοράσουν. Ο Λήμας δέχεται να μιλήσει με τους Ανατολικογερμανούς και φεύγει μαζί τους στην Ολλανδία και από εκεί στην Ανατολική Γερμανία.

Στην Ανατολική Γερμανία, ο Λήμας ανακρίνεται από τον Γιενς Φίντλερ (Jens Fiedler), έναν ιδεολόγο κατάσκοπο Γερμανοεβραϊκής καταγωγής, υφιστάμενο του Μουντ. Ο Λήμας πείθει τον τελευταίο πως ο Μουντ είναι διπλός κατάσκοπος. Όμως ο Μουντ επεμβαίνει, συλλαμβάνει και βασανίζει τον Λήμας και τον Φίντλερ. Ο Φίντλερ ωστόσο έχει στείλει προηγουμένως εντολή σύλληψης του Μουντ και έτσι και οι τρεις (Λήμας, Φίντλερ και Μουντ) οδηγούνται σε δίκη κεκλεισμένων των θυρών.

Στην δίκη, ο Φίντλερ παρουσιάζει ενδείξεις ότι ο Μουντ λάβαινε χρηματικά ποσά από τους Βρετανούς. Η πλευρά του Μουντ υποστηρίζει πως ο Λήμας είναι σε αποστολή για την εξολόθρευση του Μουντ και παρουσιάζει στο δικαστήριο ως μάρτυρα την Λιζ Γκολντ, η οποία, ως κομμουνίστρια, είχε πάει στο μεταξύ στην Ανατολική Γερμανία για να συμμετάσχει σε συναντήσεις με το εκεί κομμουνιστικό κόμμα. Η Γκολντ, χωρίς να καταλαβαίνει τι ακριβώς συμβαίνει, μιλάει για την σχέση της με τον Λήμας, καθώς και ότι η ίδια είχε λάβει κάποια οικονομική βοήθεια από αγνώστους μετά την εξαφάνισή του. Ο Λήμας δέχεται να αποκαλύψει όλη την αλήθεια στο δικαστήριο, υπό τον όρο ότι δεν θα πειράξουν την Λιζ. Τελικά το δικαστήριο διατάζει την σύλληψη του Φίντλερ.

Το Τείχος του Βερολίνου όπως ήταν το 1963. Το διαιρεμένο Βερολίνο στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου είναι το κύριο σκηνικό στην αρχή και στο τέλος του μυθιστορήματος. Ο Λε Καρρέ είχε πει σε συνέντευξή του πως θεωρούσε το Τείχος «σύμβολο της ματαιότητας και του πόνου των ιδεολογικών συγκρούσεων».

Στα δύο τελευταία κεφάλαια του βιβλίου, ο Λήμας και η Γκολντ απελευθερώνονται από τον Μουντ, ο οποίος αποδεικνύεται πράγματι διπλός κατάσκοπος. Καθώς ο Λήμας και η Γκολντ πάνε στο Βερολίνο για να διαφύγουν στην Δύση, ο πρώτος εξηγεί στην δεύτερη πως το όλο σχέδιο είχε ως στόχο τον Φίντλερ, ο οποίος είναι μάλλον ήδη νεκρός. Τελικά η Γκολντ και ο Λήμας πέφτουν νεκροί από τα πυρά Ανατολικογερμανών καθώς προσπαθούν να ανέβουν και να υπερπηδήσουν το Τείχος. Στην άλλη μεριά του Τείχους, τους περίμενε ο Τζορζτ Σμάιλι (George Smiley), προϊστάμενος του Λήμας και ιθύνων εγκέφαλος του όλου σχεδίου.

Κυκλοφορία και κριτικές

Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο κυκλοφόρησε στην Βρετανία το 1963 από τις εκδόσεις Victor Gollancz, και ένα χρόνο μετά στις Ηνωμένες Πολιτείες από τον εκδοτικό οίκο Coward McCann. Αμέσως μετά την κυκλοφορία του, οι κριτικοί εγκωμίασαν το μυθιστόρημα ως «ένα συναρπαστικό και εκθαμβωτικά σχεδιασμένο θρίλερ», «ουσιαστικό και διεισδυτικό» στην εποχή του. Ορισμένοι δε επισήμαναν πως αποδίδει την ατμόσφαιρα μυστηρίου με πολλή πιστότητα, πως κατά βάθος είναι «μια δήλωση για την "[ανθρώπινη] συμπόνια" και τον δεσμό αγάπης που δημιουργεί η Φύση», και πως βάζει τα κύρια πρόσωπα μπροστά στα ισχυρά και πανανθρώπινα διλήμματα για το ηθικό και το ανήθικο, για το καλό και το κακό, για το σωστό και το λάθος. Το 2010, ο Σκωτσέζος συγγραφέας Γουίλιαμ Μπόιντ επισήμανε πως η διαχρονικότητα και το μεγαλείο του Κατασκόπου που γύρισε από το κρύο βρίσκεται στο μηδενιστικό μήνυμά του και στην αφηγηματική του οικονομία.

Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο τιμήθηκε με τα βραβεία Ντάγκερ (Dagger) για το καλύτερο βρετανικό μυθιστόρημα μυστηρίου (1963), Σόμερσετ Μομ (Somerset Maugham) για νέους Βρετανούς συγγραφείς (1964), και Έντγκαρ (Edgar) από τους συγγραφείς μυστηρίου των ΗΠΑ (1965).

«Δεν γίνεται να είσαι λιγότερο ανηλεής από τον αντίπαλό σου μόνο και μόνο επειδή η πολιτική της κυβέρνησής σου είναι καλοπροαίρετη. Δε συμφωνείς; […] »Τι νομίζεις ότι είναι οι κατάσκοποι; Ιερείς, άγιοι και μάρτυρες; Είναι μια ελεεινή παρέλαση από ματαιόδοξους ηλίθιους και, ναι, ακόμα και προδότες.» Τζον Λε Καρρέ, Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο, μτφρ. Μαρίνα Κουλουμούνδρα, 2004.

Το 2005 τιμήθηκε με το βραβείο του καλύτερου Ντάγκερ της πεντηκονταετίας 1955-2005. Την ίδια χρονιά το αμερικανικό περιοδικό Time συμπεριέλαβε τον Κατάσκοπο που γύρισε από το κρύο στα 100 καλύτερα μυθιστορήματα που γράφτηκαν στα Αγγλικά από το 1923 έως το 2005.

Μεταφορά στον κινηματογράφο

Το 1965, μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Αμερικανό σκηνοθέτη Μάρτιν Ριτ, με πρωταγωνιστές τον Ρίτσαρντ Μπάρτον (στον ρόλο του Λήμας), την Κλερ Μπλουμ (Λιζ Γκολντ, η οποία στην ταινία μετονομάστηκε σε Ναν Πέρι (Nan Perry)) και τον Όσκαρ Βέρνερ (Γιενς Φίντλερ).

Κυκλοφορία στα Ελληνικά

Στα Ελληνικά κυκλοφόρησε το 1965 από τις εκδόσεις Γαλαξία, σε μετάφραση της Λένας Δουκίδου. Η μετάφραση εκείνη έκανε τουλάχιστον τέσσερις ανατυπώσεις («εκδόσεις»). Το 1986 κυκλοφόρησε σε μετάφραση της Μαρίνας Ταξιάρχου από τις εκδόσεις Bell, ενώ το 1988 και το 2004 κυκλοφόρησε σε μετάφραση της Μαρίνας Κουλουμούνδρα, πάλι από τις εκδόσεις Bell. Η ελληνική βιβλιογραφία δεν έχει να παρουσιάσει κάποια ενδελεχή ανάλυση του μυθιστορήματος, αν και κατά καιρούς έχουν γίνει πολύ θετικά σχόλια γι' αυτό.

Βιβλιογραφία

Στα Ελληνικά

• Αδαμοπούλου, Μαίρη (1 Μαρτίου 2013). «"Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο": Ζήλευε η Λιζ Τέιλορ και άλλαξαν το όνομα της ηρωίδας». Τα Νέα (Αθήνα). https://www.tanea.gr/2013/03/01/lifearts/zileye-i-liz-teilor-kai-allaksan-to-onoma-tis-irwidas/. Ανακτήθηκε στις 19 Σεπτεμβρίου 2021. 
• Δημόπουλος, Ηλίας (13 Ιανουαρίου 2021). «"Ο κατάσκοπος που γύρισε απ' το κρύο" (1965) του Μάρτιν Ριτ». The Final Cut (thefinalcut.gr). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Ιουλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 2021. 
• Δημουλάς, Άθως (Ιανουάριος 2012). «Όταν οι κατάσκοποι ζωντανεύουν». Διαβάζω (525): 56-58. 
• Ιωαννίδης, Σάκης (21 Δεκεμβρίου 2020). «Η κληρονομιά του Τζον λε Καρέ». Η Καθημερινή (Αθήνα). https://www.tovima.gr/2017/08/19/books-ideas/kratos-kai-tromokratia. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2021. 
• Λε Καρρέ, Τζων (1965). Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο. Μτφρ. Δουκίδου, Λένα. Αθήνα: Εκδόσεις Γαλαξίας. 
• Le Carré, John (1986). Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο. Μτφρ. Ταξιάρχου, Μαρίνα. Αθήνα: Εκδόσεις Bell. 
• Le Carré, John (2004). Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο. Μτφρ. Κουλουμούνδρα, Μαρίνα. Αθήνα: Εκδόσεις Bell. ISBN 960-620-472-3. 
• Τσιμπούκη, Ντόρα (15 Φεβρουαρίου 1994). «Αγγλία: Μερικά λογοτεχνικά νέα». Νέα Εστία 135 (1599): 271-272. 
• Φιλίππου, Φίλιππος (19 Αυγούστου 2017). «Κράτος και τρομοκρατία». Το Βήμα (Αθήνα). https://www.tovima.gr/2017/08/19/books-ideas/kratos-kai-tromokratia. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2021. 

Σε άλλες γλώσσες

• Anonymous (17 January 1964). «Ruthless is as ruthless does». Time 83 (3). http://content.time.com/time/subscriber/article/0,33009,875631,00.html. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2021. 
• Boucher, Anthony (12 January 1964). «Temptations of a man isolated in deceit». The New York Times. https://archive.nytimes.com/www.nytimes.com/books/99/03/21/specials/lecarre-thecold.html. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2021. 
• Boyd, William (24 July 2010). «Rereading: The Spy Who Came in from the Cold by John le Carré». The Guardian. https://www.theguardian.com/books/2010/jul/24/carre-spy-came-cold-boyd. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2021. 
• Griffin, Merv (show host) (14 Οκτωβρίου 1965). The Merv Griffin Show (Television production). USA. Συμβαίνει στα 2:38. Ανακτήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2021. 
• Grossman, Lev· Lacayo, Richard (16 Οκτωβρίου 2005). «All-time 100 novels». Time (time.com). Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2021. 
• Hindersmann, Jost (2005). «"The right side lost but the wrong side won": John le Carré's spy novels before and after the end of the Cold War». Clues 23 (4): 25-37. https://repositorium.ub.uni-osnabrueck.de/bitstream/urn:nbn:de:gbv:700-201001304684/1/ELibD73_Hindersmann-Le-Carre.pdf. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2021. 
• Le Carré, John (2013). «Fifty years later». The Spy Who Came In From The Cold. London: Penguin. σελίδες ix–xv. ISBN 978-0-14-318982-4. 
• Martin, B.K. (1988). «Le Carre's The Spy Who Came In From The Cold: A structuralist reading». Sydney Studies in English 14: 72-88. https://openjournals.library.sydney.edu.au/index.php/SSE/article/view/447/421. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2021. 
• Morgan, Eric J. (2016). «Whores and angels of our striving selves: the cold war films of John le Carré, then and now». Historical Journal of Film, Radio and Television 36 (1): 88-103. doi:10.1080/01439685.2015.1134111.