Δυναστεία των Αρσακιδών της Παρθίας

Ιδρυτής της δυναστείας των Αρσακιδών ήταν ο Αρσάκης Α’ αρχηγός της ιρανικής φυλής των Παρνί, ο οποίος ισχυριζόταν ότι είναι απόγονος του βασιλιά της Περσίας Αρταξέρξη Β’ από την αρχαία μεγάλη Περσική αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών. Ο Ανδραγόρας, κυβερνήτης της επαρχίας της Παρθίας την εποχή των Σελευκιδών, είχε ανεξαρτητοποιηθεί από τους Έλληνες το 250 π.Χ. Ο Αρσάκης ως το 246 π.Χ. είχε κυριεύσει ολόκληρη την Παρθία από τον Ανδραγόρα.

Η Παρθική αυτοκρατορία στο αποκορύφωμα της

Κεραμική των Πάρθων – κεφαλή ανδρός (1ος – 2ος αιώνας μ.Χ.)

Δραχμή του Μιθριδάτη Α΄ των Πάρθων, επιγρ.: ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΡΣΑΚΟΥ ΦΙΛΕΛΛΗΝΟΣ.

Δραχμή του Μιθριδάτη Β΄ των Πάρθων.

Το αρχαίο Παρθικό βασίλειο

Ο Αρσάκης Α’ συγκυβέρνησε με τον αδελφό του Τιριδάτη. Επειδή δεν είχε δικούς του γιους όρισε διάδοχο του τον Αρσάκη Β’, γιο του Τιριδάτη. Την εποχή του Αρσάκη Β’, ο βασιλιάς των Σελευκιδών Αντίοχος Γ' ο Μέγας ανακατέλαβε την Παρθία. Οι Σελευκίδες εξασθένησαν σύντομα λόγω των αλλεπάλληλων ηττών του Αντίοχου Γ’ από τους Ρωμαίους και των αποζημιώσεων, που ζήτησαν οι Ρωμαίοι από τους Σελευκίδες. Αυτό έδωσε την ευκαιρία στους Αρσακίδες να αναδιοργανωθούν.

Ο Μιθριδάτης Α’, εγγονός του Αρσάκη Β’, ανακατέλαβε ολόκληρη την Περσία από τους Σελευκίδες και, αφού συνέλαβε αιχμάλωτο τον βασιλιά τους Δημήτριο Β’ Νικάτωρα, πήρε τον τίτλο του «βασιλέως των βασιλέων». Ο Φραάτης Β’, γιος του Μιθριδάτη Α’, συντρίβοντας τον Σελευκίδη βασιλιά Αντίοχο Ζ’ τον Σιδίτη, αδελφό του Δημητρίου Β’, έθεσε οριστικά τέρμα στην κυριαρχία των Σελευκιδών ανατολικά του Ευφράτη.

Ο ανιψιός του Μιθριδάτη Α’ και δισέγγονος του Αρσάκη Β’, Μιθριδάτης Β’ ο μέγας, έφτασε το αρχαίο Παρθικό βασίλειο των Αρσακιδών στο μέγιστο της ισχύος του. Ξεκίνησε και διαπραγματεύσεις με την Ρώμη. Ακολούθησε μια μικρή περίοδος ακυβερνησίας, η οποία έληξε το 77 π.Χ. με την άνοδο στον θρόνο των Πάρθων του υπέργηρου βασιλιά Σανατράκη, τον οποίο διαδέχτηκε ο γιος του, Φραάτης Γ’. Την εποχή του Φραάτη Γ’ ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα στους Ρωμαίους και τον βασιλιά της Αρμενίας, Τιγράνη τον μέγα, ο οποίος είχε σύμμαχο τον πιο ορκισμένο εχθρό των Ρωμαίων, Μιθριδάτη Στ’, βασιλιά του Πόντου. Παρά το γεγονός ότι ο Φραάτης Γ’ συμμάχησε με τους Ρωμαίους, δεν εκμεταλλεύτηκε την νίκη τους απέναντι στον Τιγράνη τον μέγα: του επέτρεψαν να συνεχίσει να βασιλεύει στην Αρμενία, ενώ ο ίδιος ο Φραάτης δολοφονήθηκε από τους γιους του.

Ο Ελληνολάτρης βασιλιάς Ορόντης Β’, γιος του Φραάτη Γ’, αφού δολοφόνησε τον αδελφό του Μιθριδάτη, παρέμεινε μόνος βασιλιάς και είχε σημαντικές επιτυχίες με τους Ρωμαίους διασπάζοντας την συμμαχία τους με τον βασιλιά της Αρμενίας, Αρταβάσδη. Ο Ορόντης Β’ δολοφονήθηκε από τον γιο του, Φραάτη Δ’, ο οποίος τον διαδέχτηκε. Αρχικά ήταν πολέμιος των Ρωμαίων βοηθώντας τον φανατισμένο εχθρό τους Αρταξέρξη, γιο του Αρταβάσδη, να γίνει βασιλιάς της Αρμενίας. Συμφιλιώθηκε αργότερα με τον Οκταβιανό Αύγουστο παίρνοντας σύζυγο μια από τις παλλακίδες του, την Μούσα, με την οποία απέκτησε τον διάδοχο του, Φραάτη Ε’, αλλά τελικά δολοφονήθηκε από την Μούσα και τον γιο τους. Η Μούσα παντρεύτηκε τον γιο της, Φραάτη Ε’, το 4 μ.χ. και συμβασίλευσε μαζί του, αλλά οι Πάρθοι εξεγέρθηκαν και τους δολοφόνησαν και τους δύο παραδίδοντας το στέμμα στον Ορόντη Γ’.

Το νεότερο Παρθικό βασίλειο

Ο Ορόντης Γ΄ δολοφονήθηκε το 6 μ.Χ. λόγω της ακραίας σκληρότητας του.

Οι Πάρθοι ευγενείς ζήτησαν από τον Οκταβιανό Αύγουστο το 8 μ.Χ. να τους στείλει βασιλιά τον Βορώνη Α’, μεγαλύτερο γιο του Φραάτη Δ’, που είχε στείλει στη Ρώμη όμηρο ο πατέρας του. Ο Αρτάβανος Γ’, που είχε εκπαιδευτεί σε νεαρή ηλικία από τους Σκύθες, ανέτρεψε τον Βορώνη Α’ το 12 παραμένοντας βασιλιάς έως το θάνατό του το 38. Ήρθε πολλές φορές σε σύγκρουση με τους Ρωμαίους, οι οποίοι κατάφεραν να τον ανατρέψουν μια φορά τοποθετώντας βασιλιά το 35 τον Τιριδάτη Γ’, εγγονό του Φραάτη Δ’, αλλά τελικά συμφιλιώθηκε μαζί τους. Τον Αρτάβανο Γ’ διαδέχθηκε ο γιος του, Βαρδάνης Α’, ο οποίος ήρθε σε σύγκρουση με τον ετεροθαλή αδελφό του, Γοτάρζη Β’. Ο Γοτάρζης τον διαδέχθηκε μετά την δολοφονία του το 47. Ο Γοτάρζης Β' δολοφονήθηκε το 51 λόγω της υπερβολικής του σκληρότητας και τον διαδέχθηκε ένας μακρινός Αρσακίδης ξάδελφος του από τον Οίκο της Μηδίας Ατροπατηνής, ο Βορώνης Β’, που πέθανε λίγους μήνες μετά την άνοδο του στον θρόνο. Ο Βορώνης Β’ άφησε 5 γιους, από τους οποίους οι 4 (Πάκωρος Β', Βολογήσης Α΄, Οσρόης Α΄ και Μιθριδάτης Δ') έγιναν βασιλιάδες της Παρθίας και ο Τιριδάτης έγινε ο ιδρυτής του βασιλικού οίκου των Αρσακιδών της Αρμενίας.

Ο Βολογήσης Α’, που διαδέχθηκε τον πατέρα του, Βορώνη Β’, έβαλε φρένο στον εξελληνισμό του βασιλείου των Πάρθων επαναφέροντας την περσική γλώσσα και τη ζωροαστρική θρησκεία. Η στέψη του Τιριδάτη σαν βασιλιά της Αρμενίας το 66 από τον ίδιο τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Νέρωνα έφερε την ειρήνη μεταξύ των Ρωμαίων και των Πάρθων ύστερα από μια σειρά από μακροχρόνιους πολέμους. Ο Βολογήσης Α’ πέθανε το 78. Τον διαδέχθηκε ο γιος του, Βολογήσης Β’, αλλά ανατράπηκε την ίδια χρονιά από τον μεγαλύτερο αδελφό του πατέρα του, Πακώρο Β’. Τον διαδέχθηκε το 105 ο αδελφός του, Οσρόης Α’.

Η συνθήκη ειρήνης με την Ρώμη παραβιάστηκε από τον Οσρόη Α’ με την επίθεση του στην Αρμενία το 113. Ο δυναμικός Ρωμαίος αυτοκράτορας Τραϊανός ξεκίνησε εκστρατεία εναντίον του. Οι Ρωμαίοι με τον Τραϊανό συνέτριψαν τις παρθικές δυνάμεις καταλαμβάνοντας ολόκληρη την Παρθία και την Περσία. Ο ίδιος ο Οσρόης Α’ αντικαταστάθηκε με υποτελή του Τραΐανού. Μετά το θάνατο του Τραΐανού το 117 ήρθε ταχύτατη πτώση των Ρωμαίων, με αποτέλεσμα οι Πάρθοι να ανακάμψουν και ο Οσρόης να επανέλθει στον θρόνο του. Τον διαδέχθηκε το 129 ο μικρότερος αδελφός του, Μιθριδάτης Δ’.

Την εποχή του Οσρόη Α΄ και του Μιθριδάτη Δ΄ το ανατολικό τμήμα της Παρθίας είχε καταληφθεί από τον Βολογήση Γ. Ο Βολογήσης Δ’, γιος του Μιθριδάτη Δ’, κατάφερε ξανά να ενώσει τα δύο τμήματα της Παρθίας σε ένα βασίλειο. Μετά τον θάνατο του Βολογήση Γ’, κήρυξε ξανά πόλεμο με τη Ρώμη, αλλά συνετρίβη από τις δυνάμεις του αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου. Ο Βολογήσης Ε’ διαδέχθηκε το 191 τον πατέρα του, Βολογήση Δ’. Συνετρίβη και αυτός από τις ρωμαϊκές δυνάμεις του αυτοκράτορα Σεπτίμιου Σεβήρου, που λεηλάτησαν το 199 την πρωτεύουσα του Κτησιφώντα. Ένας από τους γιους του ήταν ο Χοσρόης Α’, βασιλιάς των Αρσακιδών της Αρμενίας.

Ο μεγαλύτερος γιος του Βολογήση Ε’, ο Βολογήσης ΣΤ’, ανατράπηκε το 216 από τον μικρότερο αδελφό του, Αρτάβανο Ε’. Ο εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στα δυο αδέλφια άνοιξε την όρεξη στον Ρωμαίο αυτοκράτορα Καράκαλλα να κατακτήσει την Παρθία, αλλά δολοφονήθηκε το 217 και ο διάδοχος του Μακρίνος γνώρισε την ήττα και αναγκάστηκε να κλείσει ειρήνη σε βάρος των Ρωμαίων. Το 224 ο υποτελής βασιλιάς της πόλης Δαρέμπ Αρδασίρ, εγγονός του ιερέα του Ζωροαστρισμού Σασσάν, εξεγέρθηκε εναντίον της δυναστείας των Αρσακιδών. Οι επαναστατικές δυνάμεις συνέτριψαν τον στρατό του Αρτάβανου.

Η δυναστεία των Αρσακιδών ανατράπηκε ύστερα από 400 χρόνια βασιλείας στην Παρθία. Νέος βασιλιάς θα ορκιστεί ο επαναστάτης Αρδασίρ, ιδρυτής της δυναστείας των Σασσανιδών, η οποία θα βασιλεύσει για άλλα 400 χρόνια επαναφέροντας την Περσία στο αρχαίο της μεγαλείο.

Συμπεράσματα

Γενικά οι Αρσακίδες υπήρξαν ικανοί ηγεμόνες συνδυάζοντας πολλά στοιχεία περσικά και ελληνικά από τους Σελευκίδες της Συρίας. Βοήθησαν στην ανάπτυξη ελληνιστικών πόλεων, ενώ διατήρησαν την οργάνωση της χώρας τους σε Σατραπείες. Ενίσχυσαν το εμπόριο και ανέπτυξαν ισχυρό στόλο. Συνέπεια αυτών ήταν η μεγάλη οικονομική αλλά και οικοδομική ανάπτυξη όλης της χώρας τους. Κέντρο της χώρας τους ήταν η Μηδία και πρωτεύουσα το μεν καλοκαίρι είχαν τα Εκβάτανα, τον δε χειμώνα την Κτησιφώντα.

Κλάδος της δυναστείας αυτής βασίλευσε και στην Αρμενία μέχρι τον Αρδάση ή Αρδασίρ Δ΄, επί της βασιλείας του οποίου και η Αρμενία προσαρτήθηκε στην Περσία από τους Σασσανίδες

Οι βασιλείς των Αρσακιδών

Η διαδοχική σειρά των 28 βασιλέων της δυναστείας αυτής (και ενός επαναλαμβανόμενου) είναι η ακόλουθη:

• Αρσάκης ο ιδρυτής της δυναστείας
• Τιριδάτης Α΄ αδελφός του προηγουμένου
• Αρτάβανος Α΄ γιος του Τιριδάτη
• Πριαπάτιος
• Φραάτης Α΄
• Μιθριδάτης Α'
• Φραάτης Β΄
• Αρτάβανος Β΄
• Μιθραδάτης Β΄ ο Μέγας
• Γοτάρζης Α’
• Μιθριδάτης Γ΄ (σφετεριστής ή διεκδικητής)
• Ορόντης Α΄
• Σανατράκης Α΄
• Φραάτης Γ΄
• Μιθριδάτης Δ΄
• Ορόντης Β΄
• Πακώρος Α΄
• Φραάτης Δ΄
• Τιριδάτης Β΄ (σφετεριστής ή διεκδικητής)
• Μούσα
• Φραάτης Ε'
• Ορόντης Γ΄
• Βονώνης Α’
• Αρτάβανος Γ΄ (δις)
• Τιριδάτης Γ΄
• Βαρδάνης Α'
• Γοτάρζης Β'
• Μαχερδάτης (σφετεριστής ή διεκδικητής)
• Βονώνης Β’
• Βολογήσης Α΄
• Βαρδάνης Β΄ (σφετεριστής ή διεκδικητής)
• Πακώρος Β'
• Βολογήσης Β΄ (σφετεριστής ή διεκδικητής)
• Αρτάβανος Δ΄ (σφετεριστής ή διεκδικητής)
• Οσρόης Α' (σφετεριστής ή διεκδικητής)
• Βολογήσης Γ’
• Παρθαμασπάτης (σφετεριστής ή διεκδικητής)
• Σανατράκης Β΄ (σφετεριστής ή διεκδικητής)
• Μιθριδάτης Ε΄ (σφετεριστής ή διεκδικητής)
• Βολογήσης Δ΄
• Οσρόης Β΄ (σφετεριστής ή διεκδικητής)
• Βολογήσης Ε΄
• Βολογήσης ΣΤ΄ και
• Αρτάβανος Ε΄

Πηγές

• Φλάβιος Ιώσηπος, Ιουδαϊκές αρχαιότητες 18–20
• Τάκιτος, Χρονικά, ii–vi
• Chisholm, Hugh, ed. (1911). Encyclopædia Britannica (11th ed.). Cambridge University Press.
• Κάσσιου Δίωνος, lxviii, 17–33.
• Crespigny, Rafe de. (2007). A Biographical Dictionary of Later Han to the Three Kingdoms (23-220 AD). Leiden: Koninklijke Brill. ISBN 90-04-15605-4.
• P.M. Swan, The Augustan Succession: An Historical Commentary on Cassius Dio’s Roman History, Books 55-56 (9 B.C.-A.D. 14) (Google eBook), Oxford University Press, 2004

Γενεαλογία των Αρσακιδών της Παρθίας

Αρσάκης βασ. της Παρθίας

Τιριδάτης Α΄ βασ. της Παρθίας

Αρτάβανος Α΄ βασ. της Παρθίας

Πριαπάτιος βασ. της Παρθίας

Φραάτης Α΄ βασ. της Παρθίας

Μιθριδάτης Α΄ βασ. της Παρθίας

Αρτάβανος Β΄ βασ. της Παρθίας

(άγνωστος)

Σανατράκης Α΄ βασ. της Παρθίας

Φραάτης Β΄ βασ. της Παρθίας

Μιθριδάτης Β΄ μέγας βασ. της Παρθίας

Γοτάρζης Α΄ βασ. της Παρθίας

Ορόντης Α΄ βασ. της Παρθίας

Φραάτης Γ΄ βασ. της Παρθίας

Μιθριδάτης Γ΄ βασ. της Παρθίας

Ορόντης Β΄ βασ. της Παρθίας

Φραάτης Δ΄ βασ. της Παρθίας σύζ. Μούσα

Πακώρος Α΄ σφετεριστής

Τιριδάτης Β΄ σφετεριστής

Βονώνης Α΄ βασ. της Παρθίας

Φραάτης Ε΄ βασ. της Παρθίας σύζ. Μούσα

Τιριδάτης Γ΄ σφετεριστής

Αρτάβανος Γ΄ βασ. της Παρθίας

Βονώνης Β΄ βασ. της Παρθίας

Ορόντης Γ΄ βασ. της Παρθίας

Βαρδάνης Β΄ σφετεριστής

Βαρδάνης Α΄ βασ. της Παρθίας

Γοτάρζης Β΄ βασ. της Παρθίας

Αρτάβανος Δ΄ σφετεριστής

Πακώρος Β΄ βασ. της Παρθίας

Βολογέσης Α΄ βασ. της Παρθίας

Οσρόης Α΄ βασ. της Παρθίας

Μιθριδάτης Δ΄ βασ. της Παρθίας

Τιριδάτης Α΄ βασ. της Αρμενίας

Παρθαμάσιρης βασ. της Αρμενίας

Αξίδαρης βασ. της Αρμενίας

Βολογέσης Β΄ βασ. της Παρθίας

Παρθαμασπάτης σφετεριστής

Βολογέσης Δ΄ βασ. της Παρθίας

Σανατράκης Β΄ σφετεριστής

Βολογέσης Γ΄ της Παρθίας, Α΄ της Αρμενίας

Βολογέσης Ε΄ της Παρθίας, Β΄ της Αρμενίας ΚΛΑΔΟΣ ΑΡΜΕΝΙΑΣ

Βολογέσης ΣΤ΄ βασ. της Παρθίας

Αρτάβανος Ε΄ σφετεριστής

Χοσρόης Α΄ βασ. της Αρμενίας

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ιστορία των Πάρθων Αρχειοθετήθηκε 2015-02-15 στο Wayback Machine.