Ποταμός Ιρτίς

Ο ποταμός Ιρτίς (ρωσικά: Иртыш‎‎, καζακικά: Ертiс / Yertis‎‎, κινεζικά: 额尔齐斯河, πινγίν: É'ěrqísī hé, ουιγούρ: ئېرتىش, ταταρικά: κυριλικό Иртеш, λατινικό İrteş) είναι ποτάμι στη Σιβηρία και το Καζακστάν και είναι ο κύριος παραπόταμος του ποταμού Ομπ. Με μήκος 4.248 χλμ., είναι ένας από τους μεγαλύτερους ποταμούς της ασιατικής ηπείρου.

Ιρτίς
Πηγές	οροσειρά Αλτάι
Εκβολές	ποταμός Ομπ
Χώρες Λεκάνης	Κίνα, Καζακστάν, Ρωσία
Χώρα	Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, Καζακστάν και Ρωσία
Μήκος	4.248 χλμ.
Μέση εκροή	3.000 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο
Παραπόταμοι	Ποταμός Ισίμ, Vagay, Ποταμός Τομπόλ, Konda, Osha, Ούλμπα, Uba River, Bukhtarma River, Tara, Uy, Om, Turtas, Demyanka, Shish, Tuy, Naryn, Qaljır, Kürshim River, Burqin He, Qaba river, Bashkurka, Koksha, Imsysa, Inzhura, Takmys, Sogom, d:Q756422, Polovinka, Karakunduska, Syrtsa, Churbash, Bartak, Kaysy, Bolshoy Ingair, Kunduska, Sargis, Τέντης, Bolshaya Supra, Bicha, Kilik, d:Q756937, d:Q757092, Katanguyka, Byzovka, Aremzyanka, Ananyevka, Pelina, d:Q757283, Στεπάνοβκα, Yarka, Ibeyka, Zamarayka, Sargatka, Bugumbas, Bolshaya Taychinka, Chagan, Noska, d:Q4055098, Avlukha, Angaiska, Arkarka, Artynka, d:Q4091821, Bolshoy Kilik, Imis, d:Q4211955, Kip, d:Q4222624, Kunduk, d:Q4299699, Nekhlyudikha, Nyukhalovka, d:Q4331913, d:Q4365397, Podchugasnaya, Staraya Syrtsa, Tayma, Taltymka, Tozepka, Tugochayka, Tugutka, Ubaergan, Urash, Usolka, d:Q4506681, Chandysheva, Shar River, d:Q4518284, Zayka, Rogalikha, Kamyshlovka, Ava, Ava, Bolshaya, Tevriz, Tevriz, Usa και Startisa
wikidata ()

Στον ποταμό Ιρτίς εκβάλλουν τα νερά τους οι ποταμοί Τομπόλ και Ισίμ. Το σύστημα Ομπ-Ιρτίς σχηματίζει μείζονα λεκάνη απορροής στην Ασία, αγκαλιάζοντας το μεγαλύτερο τμήμα των πεδιάδων της δυτικής Σιβηρίας και τα όρη Αλτάι. Σε μήκος το σύστημα Ομπ-Ιρτίς είναι το 5ο παγκοσμίως, ενώ αν και ο Ιρτίς είναι μεγαλύτερος σε μήκος, ο Ομπ έχει μεγαλύτερη παροχή και για αυτό, λόγω της συμβολής του, ο ποταμός ονομάζεται Ομπ.

Γεωγραφία

Ο Ιρτίς στο Ομσκ

Ο Ιρτίς κοντά στο Παβλοντάρ στο Καζακστάν

Από τις πηγές του με το ιδιαίτερα καθαρό νερό, ο Καρά-Ιρτίς (Μαύρις Ιρτίς) στα μογγολικά Αλτάι o ποταμός κυλά στη Σιντζιάνγκ, της Κίνας, κατευθύνεται βορειοδυτικά μέσω της λίμνης Ζαϊσάν στο Καζακστάν, για να συναντήσει τον Ισίμ και τον Τομπόλ, πριν ενωθεί με τον ποταμό Ομπ στη δυτική Σιβηρία, μετά από 4.248 χλμ.

Το όνομα Μαύρος Ιρτίς (Καρά-Ιρτίς στην καζακική, ή Τσέρνι Ιρτίς στη ρωσική) χρησιμοποιείται από ορισμένους συγγραφείς, ειδικά στη Ρωσία και το Καζακστάν, για να υποδηλώσει το άνω τμήμα του ποταμού. Ο όρος Λευκός Ιρτίς, αντίθετος του Μαύρος Ιρτίς, χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν για το κάτω τμήμα του ποταμού κοντά στη λίμνη Ζαϊσάν.

Υδρολογία

Οι πηγές του ποταμού βρίσκονται σε ύψος 2.500 μ. Οι υδάτινοι πόροι μόνο στο τμήμα του Καζακστάν εκτιμώνται σε 33,66 χλμ³/έτος. Ο ποταμός κυλά στην κινεζική επικράτεια επί 618 χλμ. Ένα μεγάλο μέρος του νερού χρησιμοποιείται για άρδευση με αποτέλεσμα να μειώνεται η ποσότητά του. Το επίπεδο του νερού επηρεάζεται στη συνέχεια από μεγάλα υδροηλεκτρικά φράγματα στο Καζακστάν. Για υδρολογικές μετρήσεις και υδροχημικές αναλύσεις χρησιμοποιούνται διασυνοριακοί σταθμοί παρακολούθησης στην Ταρτάρκα, στα σύνορα του Καζακστάν και της Ρωσίας.

Οικονομία

Στο Καζακστάν και τη Ρωσία ο ποταμός είναι πλεύσιμος για επιβατηγά πλοία και τάνκερ από Απρίλιο έως Οκτώβριο, καθώς παγώνει κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Στο Ομσκ βρίσκεται η έδρα της κρατικής εταιρείας Εταιρεία Ναυσιπλοΐας του Ποταμού Ιρτίς, πόλη που λειτουργεί ως ο μεγαλύτερος ποτάμιος λιμένας της δυτικής Σιβηρίας.

Στο τμήμα του ποταμού που βρίσκεται στο Καζακστάν υπάρχουν τρία μεγάλα υδροηλεκτρικά φράγματα, το Μπαχτάρμα, το Ουστ-Καμενογκόρσκ και Σουλμπίνσκ. Ο βαθύτερος μηχανισμός διωρύγων με πτώση 42 μέτρα, επιτρέπει τη διέλευση του φράγματος με παράκαμψη στο Ουστ-Καμενογκόρσκ.

Τρία υδροηλεκτρικά φράγματα κατασκευάστηκαν και στον κινεζικό τομέα, το Φράγμα Κεκετουοχάι (可可托海) (47°10′51″N 89°42′35″E), το Φράγμα Καλασούκε (喀腊塑克) (47°08′14″N 88°53′15″E) και το Φράγμα Εγχείρημα 635.

Οι προτάσεις για αναστροφή βόρειων ποταμών που συζητήθηκαν στη δεκαετία του 1960 και του 1970, στόχευαν στην αναστροφή του Ιρτίς και πιθανώς του Ομπ σε περιοχές στις οποίες παρατηρείται έλλειψη νερού στο κεντρικό Καζακστάν και στο Ουζμπεκιστάν. Σε ορισμένες εκδοχές αυτού του εγχειρήματος τα νερά του Ιρτίς θα αναστρέφονταν στο σημείο που συναντά το στόμιο του Τομπόλ (στο Τομπόλσκ) και στη συμβολή του Ιρτίς με τον Ομπ στο Χάντι-Μανσίισκ, δημιουργώντας έτσι τον «αντι-Ιρτίς». Παρόλο που αυτή η γιγαντιαία μεταφορά αποθεμάτων νερού δεν ολοκληρώθηκε, κατασκευάστηκε μεταξύ του 1962 και του 1974 ένα μικρότερο κανάλι το Ιρτίς-Καραγκάντα για τη μεταφορά νερού στις άνυδρες στέπες του Καζακστάν, στο κύριο βιομηχανικό κέντρο Καραγκάντα. Το 2002 κατασκευάστηκαν αγωγοί για τον εφοδιασμό του Ισίμ και την πρωτεύουσα του Καζακστάν, Αστανά.

Στην Κίνα κατασκευάστηκε ένα μικρό κανάλι το 1987 (εισροή νερού στο σημείο 47°26′31″N 87°34′11″E) για την εκτροπή του νερού του Ιρτίς στην ενδοροϊκή λίμνη Ουλουνγκούρ, της οποίας το επίπεδο έπεφτε με ταχείς ρυθμούς εξαιτίας της αυξανόμενης αρδευτικής χρήσης του ποταμού Ουλουνγκούρ. Τα τελευταία χρόνια του 20ού αιώνα και στα πρώτα χρόνια του 21ου ολοκληρώθηκε ένα μείζον εγχείρημα, Το Κανάλι Ιρτίς-Καραμάι-Ουρούμκι. Η αυξανόμενη χρήση του νερού από την πλευρά της Κίνας προκάλεσε σημαντική ανησυχία στους περιβαλλοντολόγους του Καζακστάν και της Ρωσίας. Σύμφωνα με αναφορά που δημοσιεύτηκε από σχετικές έρευνες σε ιχθυοτροφεία του Καζακστάν το 2013, η συνολική χρήση νερού από μέρους της Κίνας ανέρχεται στα 3 χλμ³ ανά έτος. Κάτι τέτοιο έχει ως αποτέλεσμα να φτάνουν στα σύνορα του Καζακστάν μόνο τα 2/3 της φυσικής ροής του ποταμού (6 χλμ³ από τα 9 χλμ³).

Βιβλιογραφία

• Abramof, A. (1865), «The lake Nor-Zaysan and its neighborhood», Journal of the Royal Geographical Society of London (J. Murray) 35: 58–69, doi:10.2307/3698078, http://books.google.com/books?id=YuoRAAAAYAAJ&pg=PA59 
• Blinnikov, Mikhail S. (2011), A geography of Russia and its neighbors, New York [u.a.]: Guilford Press, ISBN 978-1-60623-920-9