Σπουδαστήριο της Ισαβέλλας των Έστε

Το Σπουδαστήριο της Ισαβέλλας των Έστε, ιταλ. Studiolo di Isabella d' Este είναι ένα διακοσμητικό σύνολο, που φτιάχτηκε για το διαμέρισμα της Ισαβέλλας των Έστε, συζύγου του δούκα της Μάντοβας. Βρισκόταν αρχικά στο Κάστρο του Αγ. Γεωργίου και το 1519-22 μετακινήθηκε στην Παλαιά Αυλή (Corte Vecchio), άλλο τμήμα του δουκικού Ανακτόρου της Μάντοβας.

Ιστορία Επεξεργασία

Η απαρχή της Συλλογής Επεξεργασία

Η Ισαβέλλα γεννήθηκε στη Φερράρα και σπούδασε σε μερικούς από τους πιο διάσημους ανθρωπιστές της εποχής. Σε ηλικία 16 ετών έφθασε στη Μάντοβα το 1490 και παντρεύτηκε τον Φραγκίκο Β΄ Γκοντζάγκα. Της δόθηκαν διαμερίσματα στον κύριο όροφο στο Κάστρο του Αγ. Γεωργίου, δίπλα στο Δωμάτιο των Συζύγων. Λίγο μετά την άφιξή της διάλεξε δύο δωμάτια από αυτά τα διαμερίσματα για προσωπική της χρήση. Τα δύο δωμάτια ήταν κακοφωτισμένα και χωρίς τζάκια, στον πύργο Σαν Νικκολό. Το επάνω έγινε το Σπουδαστήριό της (Studiolo) και το κάτω, με τη θολωτή οροφή, το Σπήλαιο (Grotta), στο οποίο η πρόσβαση γινόταν από κλίμακα και μία θύρα διακοσμημένη με μάρμαρο. Μάλλον η έμπνευση προέρχεται από το Σπουδαστήριο του Ανακτόρου Μπελφιόρε[1], που φτιάχτηκε για τον θείο της Λεονέλλο των Έστε ή από τα σπουδαστήρια του Ούρμπινο και τού γειτονικού Γκούμπιο, τα οποία μπορεί να τα γνώριζε από την αδελφή του ανδρός της, την Ελισάβεττα Γκοντζάγκα, σύζυγο τού Φεντερίκο ντα Μοντεφέλτρο δούκα τού Ούρμπινο.

Η Ισαβέλλα χρησιμοποιούσε το σπουδαστήριο για ασχολίες ανάπαυσης, συγγραφή, μελέτη και αλληλογραφία, όπως επίσης για έκθεση των καλύτερων κομματιών της συλλογής της. Στην αρχή εξέθετε αρχαιολογικά ευρήματα, μετά όμως συνέλεγε σύγχρονα έργα τέχνης. Της άρεσε η μουσική, η ποίηση και η τέχνη και την αποκαλούσαν "δέκατη Μούσα". Υπάρχουν αρκετές εικόνες των Μουσών στα έργα του Μαντένια για το Σπουδαστήριο και στην είσοδο του Σπηλαίου, που περιείχε τις αρχαιότητές της. Από το 1492 παράγγειλε μία σειρά πινάκων με αλληγορικά, μυθολογικά και λόγια θέματα γα το Σπουδαστήριό της στους πιο αξιόλογους ζωγράφους της εποχής, μαζί με άλλους πίνακες, που εξυμνούν τους Οίκους των Έστε και των Γκοντζάγκα. Ξεκίνησε με τον Παρνασσό (1497) τού Μαντένια και ακολούθησε με τον Θρίαμβο των Αρετών (1499-1502). Ο Μαντένια ζωγράφισε δύο ανάγλυφες οπτικές οφθαλμαπάτες (trompe d' oeil) για το σύνολο, που καταγράφτηκαν το 1542, αλλά τώρα έχουν χαθεί.

Έπειτα ήρθαν έργα άλλων ζωγράφων, όπως Η μάχη μεταξύ του Έρωτα και της Αγνότητας (λόγιο θέμα) του Περουτζίνο και Η αλληγορία της στέψης της Ισαβέλλας των Έστε και Η βασιλεία του Κώμου, έργα του Λορέντσο Κόστα. Ο Κώμος έγινε από ένα ημιτελές σχέδιο του Μαντένια, που είχε αποβιώσει το 1506. Υποδείξεις για τη θεματολογία προερχόταν από τους συμβούλους της, ειδικά τον Παρίντε ντα Κερεζάρα. Το σχέδιό της ήταν να συναγωνίζονται οι ζωγράφοι σε πίνακες ίδιου μεγέθους, με πηγή του φωτός το φυσικό φως του δωματίου και οι μορφές του προσκηνίου να έχουν το ίδιο μέγεθος. Έχει σωθεί μεγάλο μέρος της αλληλογραφίας της με τον Περουτζίνο, που δείχνει τη δυσκολία της προόδου της εργασίας. Το έργο εκτελείτο στη Φλωρεντία, αλλά η Ισαβέλλα πρόσταζε κάθε λεπτομέρεια μέσω ενός σχεδίου και ακόμη μέσω του συμβολαίου ανάθεσης του έργου. Επετράπη στον ζωγράφο να παραλείψει μικρολεπτομέρειες, του απαγορεύτηκε όμως να προσθέσει μορφές δικής του έμπνευσης ή να αλλάξει το θέμα. Έστελνε συνέχεια αντιπροσώπους της να ελέγξουν την πρόοδο του πίνακα και όταν ο Περουτζίνο έκανε γυμνή την Αφροδίτη -αντί της ενδεδυμένης, όπως είχε συμφωνηθεί- οι αντιπρόσωποι, όταν επέστρεψαν, της το ανέφεραν και αυτή διαμαρτυρήθηκε στον ζωγράφο. Το 1505 ο πίνακας παραδόθηκε· αν και είχε ζητήσει να ζωγραφιστεί με τέμπερα για να ταιριάζει με το ύφος του Μαντένια, η Ισαβέλλα είπε πως έπρεπε να είχε ζητήσει να γίνει με ελαιοχρώματα. Ο Περουτζίνο πληρώθηκε μόνο 100 δουκάτα.

Πολλοί καλλιτέχνες εργαζόταν σε άλλες πόλεις και έστελναν τα έργα τους στη Μάντοβα, αλλά τα διαφορετικά μετρικά συστήματα των Ιταλικών πόλεων έκαναν δύσκολο να λειτουργήσει το εγχείρημα. Μία τουλάχιστον φορά η Ισαβέλλα έδωσε λάθος την κατεύθυνση του φωτός και συχνά άλλαζε γνώμη για τα θέματα και τις συνθέσεις. Δεν ήταν όλοι οι ζωγράφοι εξοικειωμένοι με τα μυθολογικά και αλληγορικά θέματα, που ζητούσε αυτή και πολλοί εγκατέλειψαν, όταν έπρεπε να φτιάξουν έναν πίνακα, που να ταιριάζει με αυτούς του Μαντένια. Ο Τζοβάννι Μπελλίνι παραιτήθηκε, όταν του ζητήθηκε να φτιάξει ένα έργο με θέμα καθορισμένο με τόση λεπτομέρεια. Η Ισαβέλλα ζήτησε και από τον Τζορτζόνε ένα έργο, αλλά αυτός απεβίωσε πριν συμφωνήσει. Επίσης κατ' επανάληψη ζήτησε από τον Λεονάρντο ντα Βίντσι, αλλά αυτός αρνιόταν. Ο Μποτιτσέλι ήταν διαθέσιμος, αλλά η Ισαβέλλα αρνήθηκε, κατόπιν συμβουλών των Τζαν Κριστόφορο Ρομάνο και Λορέντσο ντα Παβία και προτίμησε τον Περουτζίνο.

Τα δύο δωμάτιο έγιναν αξιοθέατο για διακεκριμένους επισκέπτες της πόλης. Πολλά από τα αντικείμενα που εκτίθεντο εκεί ήταν μικρά και έτσι υπήρχε κίνδυνος κλοπής τους: μετά από την επίσκεψη της συνοδείας τού Καρόλου Γ΄ των Βουρβόνων κόμη του Μονπανσιέ το 1509 βρέθηκε, ότι έλλειπαν μερικά ασημικά.

Αναφορές Επεξεργασία

  1. στη Φερράρα· το ανάκτορο δεν υπάρχει πια.

Πηγές Επεξεργασία

  • Mauro Lucco (a cura di), Mantegna a Mantova 1460-1506, catalogo della mostra, Skira Milano, 2006
  • Alberta De Nicolò Salmazo, Mantegna, Electa, Milano 1997.
  • Andrea Ciaroni, Maioliche del Quattrocento a Pesaro, frammenti di storia dell'arte ceramica dalla bottega dei Fedeli, CentroDi, Firenze 2004.
  • Stefano L'Occaso, Il Palazzo Ducale di Mantova, Milano, 2002.