Τάφος του Ευρυσάκη του Αρτοποιού

Ο τάφος του Μάρκου Βεργίλιου Ευρυσάκη του αρτοποιού είναι ένα από τα μεγαλύτερα και καλύτερα διατηρημένα ταφικά μνημεία απελεύθερου ανθρώπου στη Ρώμη. Η γλυπτή ζωφόρος του είναι ένα κλασικό παράδειγμα του «πληβείου στυλ» στη ρωμαϊκή γλυπτική. Ο Ευρυσάκης έκτισε τον τάφο για τον εαυτό του και ίσως και για τη σύζυγό του Ατίστια γύρω στο τέλος της Δημοκρατικής εποχής (π. 50–20 π.Χ.). Βρίσκεται σε περίοπτη θέση, λίγο έξω από τη σημερινή Πόρτα Ματζόρε, ο τάφος μεταμορφώθηκε με την ενσωμάτωσή του στα Αυρηλιανά Τείχη: ένας πύργος -που ανεγέρθηκε στη συνέχεια από τον Ονώριο- κάλυψε τον τάφο, τα ερείπια του οποίου εκτέθηκαν κατά την αφαίρεσή του από τον Γρηγόριο ΙΣΤ΄ το 1838.[1] Αυτό που είναι ιδιαίτερα σημαντικό γι' αυτόν τον υπερβολικό τάφο, είναι ότι κτίστηκε από έναν απελεύθερο, δηλ. έναν πρώην σκλάβο.

Τάφος του Ευρυσάκη του Αρτοποιού
Χάρτης
Είδοςμνημείο και αρχαιολογική θέση
Γεωγραφικές συντεταγμένες41°53′29″N 12°30′55″E
Διοικητική υπαγωγήRoma Capitale
ΧώραΙταλία
Έναρξη κατασκευής30 π.Χ.
Commons page Πολυμέσα
Νότια πρόσοψη του τάφου του Ευρυσάκη έξω από την Πόρτα Ματζιόρε, με το Άκουα Καλούντια πίσω. Οι εννέα κύλινδροι μπορεί να αντιπροσωπεύουν μέτρα σιτηρών ή δοχεία ανάμειξης.
Λεπτομέρεια της γωνίας.

Οι τρεις πλευρές της ελαφρώς τραπεζοειδούς δομής παραμένουν σε μεγάλο βαθμό άθικτες. Όλες έχουν την ίδια μορφή, μεε πάνω από έναν απλό χαμηλότερο όροφο, τώρα κυρίως κάτω από το επίπεδο του εδάφους αλλά εκτεθειμένο, έναν όροφο που αποτελείται από ζεύγη εμπλεκόμενων στηλών μεταξύ επίπεδων πλακών, όλες στοιβαγμένες μεταξύ τους χωρίς κενό ενδιάμεσο. Το αποτέλεσμα απέχει πολύ από τις κλασικές παραγγελίες . στις γωνίες οι πλάκες μετατρέπονται σε παραστάδες που υψώνονται στο πάνω επίπεδο σε ανορθόδοξα κιονόκρανα που συνδυάζουν ειλητάρια στα πλάγια με φυτικές μορφές στο κέντρο.[2] Υπάρχουν ασυνήθιστα κυκλικά ανοίγματα στον τελευταίο όροφο, που τώρα πιστεύεται ότι αντιπροσωπεύουν λεκάνες ζύμωσης ή δοχεία μέτρησης κόκκων. Κάτω από ένα γείσο είναι η ζωφόρος, με συνεχείς ανάγλυφες σκηνές που δείχνουν τη λειτουργία του αρτοποιείου όπου ο Ευρύστακης έκανε προφανώς μια σημαντική περιουσία. Οι ανακατασκευές φαντάζονται μια ήπια ανερχόμενη στέγη πάνω από αυτήν, τώρα χαμένη.[3]

Mάρκος Βεργίλιος Ευρυσάκης Επεξεργασία

Κτίστηκε το 30 π.Χ. από έναν άνδρα ονόματι Μάρκο Βεργίλιο Ευρυσάκη. Αυτός ο πρώην σκλάβος, είχε ανοίξει αρτοποιείο και είχε γίνει πλούσιος. Η διακόσμηση δείχνει όλα τα πράγματα, που συμβαίνουν σε ένα αρτοποιείο: ανάμειξη υλικών και ζύμωμα ζύμης, πλάσιμο άρτων, τοποθέτησή τους σε φούρνο και, τέλος, ξεφούρνισμα των ψωμιών. Αν και δεν υπάρχει οριστική δήλωση σχετικά με το μνημείο, ότι ο Ευρυσάκτης ήταν απελεύθερος –δεν υπάρχει «L» για το libertus στην επιγραφή– υπάρχουν αρκετοί λόγοι, για να πιστεύουμε ότι ήταν. Το πλήρες όνομά του παίρνει τη μορφή ενός ρωμαϊκού ονόματος (Μάρκος) και ενός επιθέτου (Bεργίλιος), που ακολουθείται από ένα ελληνικό παρωνύμιο (cognomen, Ευρυσακης), ονοματολογία τυπική για έναν απελεύθερο, που συνδυάζει την ταυτότητα της πρώην ιδιοκτήτριας οικογένειάς του με αυτή του ατόμου, όταν είναι σκλάβος. Από την επιγραφή λείπει επίσης η υιοθεσία, που συνηθίζεται για τον απελεύθερο. Οι βάναυσες και εντατικές εργατικές δραστηριότητες που μνημονεύονται, αυτές της αρτοποιίας, δεν προβάλλονται συνήθως από τις ελεύθερες, ανώτερες τάξεις. Η ασυνήθιστη μορφή του μνημείου και της επιγραφής του έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί, για να εντοπίσει τον Ευρυσάκη ως νεόπλουτου (parvenu) με τον τρόπο του Tριμάλχιου, με «αφελή επίδειξη» της χυδαίας μίμησης του τρόπου των ευγενών.[4][5][6]

Η ελαφρώς μεταγενέστερη Πυραμίδα του Κέστιου είναι ένας άλλος ατομικός τάφος, για έναν προφανώς πλούσιο άνδρα έξω από τους παραδοσιακούς ευγενείς. Σε αυτή την περίπτωση ίσως το σχήμα του μνημείου να αναφερόταν στη συμμετοχή του σε εκστρατείες στη Νουβία.

Σύνθεση Επεξεργασία

Η ταφή εντός του pomerium δηλ. των ιερών ορίων της πόλης ήταν γενικά απαγορευμένη. Αν και η ακριβής έκταση του pomerium στα διάφορα στάδια της ιστορίας του είναι αβέβαιη, πιστεύεται ότι αργότερα ήταν ταυτόσημο με τα Αυρηλιανά Τείχη, ίσως επεκτείνοντας ως την περιοχή της Πόρτα Ματζόρε μετά την επέκτασή της από τον Κλαύδιο.[7][8] Οδοί με τάφους σε περίοπτη θέση λίγο έξω από τις πύλες της πόλης είναι γνωστοί από την Πομπηία, καθώς και από την Αππία Οδό.[9] Ο τάφος του Ευρυσάκη στη συμβολή των Βία Πραινεστίνα και Βία Λαβικάνα, λίγο πριν την είσοδο στη Ρώμη, βρισκόταν σε ιδιαίτερα περίοπτη θέση και η τραπεζοειδής μορφή του πιθανότατα υπαγορευόταν από τον διαθέσιμο χώρο.[10] Άλλα ταφικά συγκροτήματα στην περιοχή είναι γνωστά, συμπεριλαμβανομένου του κολουμβάριου του Στατίλιου Ταύρου, υπάτου την εποχή του Αυγούστου, με επάνω από 700 loculi δηλ. ταφικές κόγχες, και ο τάφος του 1ου αι. π.Χ. του Συλλόγου Ελλήνων Τραγουδιστών (Societas Cantorum Graecorum).[4] Σε τοπικές ανασκαφές έχει βρεθεί επίσης επιγραφή, που σχετίζεται με έναν άλλο αρτοποιό, τον Oγούλνιο (Ogulnius).[11] [note 1]

Μνημείο Επεξεργασία

Ο τάφος, σμικρυμένος από το μετέπειτα Άκουα Κλαούντια, υψώνεται σε ύψος περίπου 33 ποδών. Είναι από σκυρόδεμα με επικάλυψη τραβερτίνη σε μία βάση από ηφαιστειακό τόφφο. Στέκεται ως ένα μνημείο για τον Ευρυσάκη και, μέσα από τη ζωφόρο, ευρύτερα για το επάγγελμα του αρτοποιού. Το στυλ, πολύ διαφορετικό από τα κλασικά ρωμαϊκά στυλ τάφων, κάνει τον τάφο του Ευρυσάκη να ξεχωρίζει.

 
Ο φούρνος στη δουλειά σε ανάγλυφα ζωφόρου

Το σωζόμενο τμήμα της επιγραφής γράφει "EST HOC MONIMENTVM MARCEI VERGILEI EVRYSACIS, PISTORIS, REDEMPTORIS APPARET" ή στα αγγλικά, "Είναι εδώ το μνημείο του Μάρκου Βεργίλιου Ευρυσάκη, αρτοποιού, εργολάβου, δημοσίου υπαλλήλου." [1] Αν και η τελευταία λέξη σε αυτό το απόσπασμα, "apparet", μεταφράζεται συχνά ως δημόσιος υπάλληλος, η πραγματική λατινική λέξη για έναν δημόσιο υπάλληλο είναι Apparitor. Το apparet είναι ένα ρήμα που σημαίνει "εμφανίζω ή κάνω εμφανές", όμως αυτή η μετάφραση δεν φαίνεται να ταιριάζει στην υπόλοιπη επιγραφή. Η λέξη apparet δεν έχει ακόμη μεταφραστεί σε σχέση με την επιγραφή.

Στο ντοκιμαντέρ του BBC Συνάντησε τους Ρωμαίους με τη Μέρυ Μπέαντ, η καθηγήτρια Μέρυ Μπέαρντ, μεταφράζει το "apparet" ως "είναι προφανές!" Η Μπέαρντ υποδηλώνει ότι το "apparet" σηματοδοτεί ένα αστείο, σαν να λέει "το κατάλαβες;" . Έτσι η Μπέαρντ μεταφράζει την επιτάφια επιγραφή ως «Αυτό είναι το μνημείο του Μάρκου Βεργίλιου Ευρυσάκη, αρτοποιού, εργολάβου, είναι εμφανές».[12]

Ένα ανάγλυφο, που αναπαριστά διάφορα στάδια παραγωγής άρτου, διατρέχει την κορυφή του τάφου.[13] Το ανάγλυφο απεικονίζει στη νότια πλευρά την παράδοση και άλεση των σιτηρών και το κοσκίνισμα του αλευριού. Στα βόρεια το ανακάτεμα και το ζύμωμα της ζύμης, το πλάσιμο στρογγυλών καρβελιών και το ψήσιμο σε θολωτό φούρνο «τύπου πίτσας». Και στα δυτικά το στοίβαγμα των άρτων σε κάνιστρα και τη μεταφορά τους για ζύγιση.[4][10]

Σχετικά ευρήματα Επεξεργασία

 
Η επιγραφή της Ατίστιας.

Κατά την κατεδάφιση των οχυρώσεων της ύστερης αρχαιότητας από τον πάπα Γρηγόριο ΙΣΤ΄ το 1838, ανακαλύφθηκε ένα ολόσωμο ανάγλυφο πορτρέτο ενός άνδρα και μίας γυναίκας με τήβεννο (toga) και ιμάτιο (palla) αντίστοιχα, που μεταφέρθηκε στο Παλάτσο ντέι Κονσερβατόρι. Μαζί βρέθηκε μία επιγραφή, που τιμά κάποια Ατίστια, μία καλή σύζυγο της οποίας το λείψανο τοποθετήθηκε σε ένα κάνιστρο άρτου και μία υδρία, που έχει τη μορφή ενός τέτοιου κανίστρου άρτου.[4] [note 2] Η κλοπή του γυναικείου κεφαλιού από το ανάγλυφο το 1934 και η αβεβαιότητα ως προς την τωρινή τοποθεσία της υδρίας, που πιστεύεται ότι βρίσκεται κάπου στο Εθνικό Ρωμαϊκό Μουσείο, σημαίνει ότι η μελέτη τους διεξάγεται τώρα από ανασκαφικά σχέδια και πρώιμες φωτογραφίες.[4] Οι ανακατασκευές γενικά συσχετίζουν αυτά τα αντικείμενα με τον τάφο ως προς το ύφος, τη θεματολογία και το σημείο εύρεσής τους, με την Ατίστια να θεωρείται σύζυγος του Ευρυσάκη και το ανάγλυφο μαζί με την επιγραφή να πρέπει να ήταν στην επάνω θέση της -χαμένης τώρα- ανατολικής πρόσοψης του τάφου.[4]

Τάφοι απελευθέρων Επεξεργασία

Αυτός ο τάφος είναι ένας από τους πολλούς πλούσιους τάφους, που δημιουργήθηκαν από απελεύθερους. Αυτοί οι άνδρες ήταν στην αρχή σκλάβοι, αλλά, με τη βοήθεια των κυρίων τους, μπόρεσαν να εξαγοράσουν την ελευθερία τους και να ξεκινήσουν τη δική τους ζωή. Ήταν υπερήφανοι για την ελευθερία και τα κέρδη τους. Εξαιτίας αυτού, πολλές φορές δημιούργησαν τόσο πολυτελή ταφικά μνημεία, όπως ο τάφος του Ευρυσάκη. Αυτοί οι απελεύθεροι δεν είχαν προγόνους, οι οποίοι ήταν σημαντικοί στη ρωμαϊκή κοινωνία. Επομένως αυτοί οι τάφοι μπορεί να ήταν απόπειρες, για να ξεκινήσουν μία οικογενειακή ιστορία και να αναφέρονται σε αυτήν οι μελλοντικές γενιές.

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Σημειώσεις Επεξεργασία

  1. OGULNIUS PISTOR SIMI(laginarius) / AMICUS [Eurysacis?] ή "Ογκούλνιος, φούρναρης, αλευροπώλης, φίλος [του Ευρυσάκη;]"
  2. FUIT ATISTIA UXOR MIHEI / FEMINA OPITUMA VEIXSIT / QUOIUS CORPORIS RELIQUAE / QUOD SUPERANT SUNT IN / HOC PANARIO ή "Η Ατίστια ήταν η γυναίκα μου· μια εξαιρετική κυρία στη ζωή· τα υπολείμματα του κορμιού της που έχουν διασωθεί είναι σε αυτή την αρτοθήκη"

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. 1,0 1,1 Platner, Samuel Ball· Ashby, Thomas (1929). A Topographical Dictionary of Ancient Rome. Oxford University Press. σελ. 479 "Sepulcrum Eurysacis". ISBN 0199256497. 
  2. The capitals are more typical of interior decoration in paint or stucco than a large stone facade. They are a sort of anticipation of the Composite order, usually traced to somewhat later.
  3. [1]
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Petersen, Lauren Hackworth (2003). «The Baker, His Tomb, His Wife, and Her Breadbasket: The Monument of Eurysaces in Rome». The Art Bulletin (College Art Association) 85: 230–257. doi:10.2307/3177343. 
  5. Petersen, Lauren Hackworth (2006). The Freedman in Roman Art and Art History. Cambridge University Press. σελίδες 84–122. ISBN 9780521858892. 
  6. Stewart, Peter (2008). The Social History of Roman Art. Cambridge University Press. σελίδες 64 f. ISBN 9780521016599. 
  7. Dey, Hendrik W (2011). The Aurelian Wall and the Refashioning of Imperial Rome, AD 271-855. Cambridge University Press. σελίδες 211, 209 ff. ISBN 9780521763653. 
  8. Coates-Stephens, Robert (2008). Porta Maggiore: monument and landscape: archaeology and topography of the southern Esquiline from the Late Republican period to the present. L'Erma di Bretschneider. ISBN 9788882652906. 
  9. Jashemski, Wilhelmina (1971). «Tomb Gardens at Pompeii». The Classical Journal (Classical Association of the Middle West and South) 66: 97–115. 
  10. 10,0 10,1 Claridge, Amanda (1998). Rome: An Oxford Archaeological Guide. Oxford University Press. σελίδες 359 ff. ISBN 0192880039. 
  11. Coarelii, Filippo (2007). Rome and Environs: an Archaeological Guide. University of California Press. σελίδες 204 ff. ISBN 9780520079601. 
  12. «Episode one: All Roads Lead to Rome». 
  13. «Sepolcro di Marco Virgilio Eurysace». Sovraintendenza ai Beni Culturali. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2012. 

 

Περαιτέρω ανάγνωση Επεξεργασία