Τίμων ο Αθηναίος (Σαίξπηρ)
Τίμων ο Αθηναίος (αγγλικός τίτλος: The Life of Tymon of Athens) είναι θεατρικό έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Γράφτηκε το 1606 περίπου πιθανώς σε συνεργασία με τον Τόμας Μίντλετον και δημοσιεύτηκε το 1623. Το έργο είναι μια αιχμηρή σάτιρα για τον πλούτο, την απληστία, την αχαριστία και την εκδίκηση. Διαδραματίζεται στην αρχαία Αθήνα τον 5ο αιώνα π.Χ. και αναφέρεται στη ζωή του Τίμωνα του Αθηναίου. Ο Τίμων, πλούσιος και σεβαστός πολίτης, είναι ιδιαίτερα γενναιόδωρος και ξοδεύει την περιουσία του σε δώρα προς φίλους του και παρασιτικούς συντρόφους μέχρι που καταστρέφεται οικονομικά και αντιμετωπίζει την αχαριστία των παλιών του φίλων. Έτσι, μετατρέπεται σε μισάνθρωπο και τους εκδικείται.
 Ο Τίμων αποκηρύσσει την κοινωνία (1803) | |
| Συγγραφέας | Ουίλλιαμ Σαίξπηρ |
|---|---|
| Τίτλος | Timon of Athens |
| Γλώσσα | Αγγλικά |
| Ημερομηνία δημιουργίας | 1606 |
| Ημερομηνία δημοσίευσης | 1623 |
| Μορφή | θεατρικό έργο |
 Σχετικά πολυμέσα | |
| δεδομένα () | |
Το έργο παρουσιάζεται συχνά στην εποχή μας, με αξιόλογες παραστάσεις και στη χώρα μας.[1]
Παρουσίαση
ΕπεξεργασίαΛόγω της χρήσης ακανόνιστων στίχων, πολλών ελλείψεων και άλλων τεχνικών ιδιαιτεροτήτων του κειμένου, το έργο συχνά θεωρείται ότι γράφτηκε σε συνεργασία με άλλους συγγραφείς, πιθανώς με τον Τόμας Μίντλετον. Άλλοι κριτικοί το θεωρούν ημιτελές ή ακόμα και πειραματικό έργο. Συνήθως ταξινομείται ως τραγωδία, αν και ορισμένοι μελετητές το ταξινομούν στα «προβληματικά έργα του Σαίξπηρ», θεωρώντας ότι είναι κωμωδία παρά τον τραγικό θάνατο του κύριου χαρακτήρα.[2]
Πηγές έμπνευσης του Σαίξπηρ είναι η ιστορία του Τίμωνα του Αθηναίου που αναφέρεται στον Βίο του Μάρκου Αντώνιου,[3] από τη μετάφραση του Τόμας Νορθ του έργου του Πλούταρχου Βίοι παράλληλοι, και, πιθανώς, ένας διάλογος του Λουκιανού, Τίμων ο Μισάνθρωπος.
Δεν υπάρχουν αρχεία που να αποδεικνύουν ότι το έργο παίχτηκε κατά τη διάρκεια της ζωής του Σαίξπηρ, η παλαιότερη γνωστή παρουσίαση του έργου είναι το 1674.
Στην Ελλάδα, το έργο ανέβηκε από το Εθνικό Θέατρο τη σεζόν 2018-2019 στο Θέατρο Ρεξ σε μετάφραση Νίκου Χαζόπουλου και σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού. Τον ρόλο του Τίμωνα ερμήνευσε ο Βασίλης Ανδρέου.[1]
Υπόθεση
ΕπεξεργασίαΠρώτη πράξη
Ένας ποιητής, ένας ζωγράφος και ένας κοσμηματοπώλης έρχονται στο σπίτι του Τίμωνα, ελπίζοντας να του πουλήσουν τα εμπορεύματά τους, γιατί ο Τίμων είναι ένας πολύ γενναιόδωρος άνθρωπος. Ο Τίμων χαρίζει χρήματα γενναιόδωρα και όλοι τον κολακεύουν για να πάρουν περισσότερα, εκτός από τον Απήμαντο, έναν φιλόσοφο, τον κυνισμό του οποίου ο Τίμων δεν μπορεί ακόμη να εκτιμήσει. Μαθαίνει από έναν αγγελιοφόρο ότι ο φίλος του Βεντίδιος είναι στη φυλακή για χρέη, οπότε στέλνει χρήματα για να ελευθερωθεί. Διαπραγματεύεται (και πληρώνει) τον γάμο του υπηρέτη του που φιλοδοξεί να παντρευτεί μια γυναίκα ανώτερης τάξης. Ο Απήμαντος προειδοποιεί τον Τίμωνα για τους κόλακες, αλλά ο Τίμων αγνοεί τη συμβουλή του. Τους προσκαλεί όλους σε συμπόσιο προς τιμήν του στρατηγού Αλκιβιάδη.
Στο συμπόσιο, ο Απήμαντος επικρίνει για άλλη μια φορά τον Τίμωνα, αλλά εξακολουθεί να παραμένει. Οι καλεσμένοι διασκεδάζουν με μάσκες και ακολουθεί χορός. Ο αφοσιωμένος οικονόμος του ο Φλάβιος, προσπαθεί να προειδοποιήσει τον κύριό του ότι τα περιουσιακά του στοιχεία μειώνονται γρήγορα, αλλά ο Τίμων τον αγνοεί και προσφέρει στους καλεσμένους του ακριβά δώρα.[4]
Δεύτερη πράξη
Τρεις πιστωτές, φίλοι του Τίμωνα, που του δανείζουν χρήματα, δηλώνουν ληξιπρόθεσμα τα χρέη τους και στέλνουν υπηρέτες στην πόρτα του με τους λογαριασμούς στο χέρι. Ο Τίμων προσπαθεί να τους διώξει, αλλά δεν φεύγουν. Ο Τίμων ρωτά τον Φλάβιο γιατί έχει πιστωτές στην πόρτα και ο Φλάβιος εξηγεί ότι τα χρήματα τελείωσαν και είναι χρεωμένος. Ο Τίμων τον διατάζει να πουλήσει τμήμα των κτημάτων του, αλλά είναι ήδη υποθηκευμένα. Τον ρωτά γιατί δεν του είπε ποτέ για την κατάσταση των υποθέσεών του νωρίτερα, και ο Φλάβιος επιμένει ότι είχε προσπαθήσει, αλλά ο Τίμων πάντα αρνιόταν να ακούσει. Ο Φλάβιος προβλέπει ότι όλοι θα τον εγκαταλείψουν τώρα. Ο Τίμων δεν τον πιστεύει και στέλνει υπηρέτες να ζητήσουν από τους φίλους του δάνεια, αλλά ο Φλάβιος λέει ότι το έχει ήδη κάνει και κανείς δεν του δανείζει. Ο Τίμων εξοργισμένος παγιδεύεται στο σπίτι από ομάδες υπηρετών και πιστωτών που τον πιέζουν να πληρωθούν.[5]
Τρίτη πράξη
Σε απάντηση στην αχαριστία των φίλων του, ο Τίμων τους προσκαλεί όλους και άλλους άρχοντες για ένα ακόμη γλέντι. Ο Απήμαντος συμβουλεύει τους άρχοντες να μην καταδικάσουν τον Τίμωνα για τα απλήρωτα χρέη του. Ωστόσο, αντί να ελευθερώσουν τον Τίμωνα, αυτοί εξορίζουν τον Απήμαντο. Ο Τίμων επικρίνει σκληρά τους καλεσμένους του και παρουσιάζει ένα γεύμα με πέτρες και νερό, το οποίο πετάει στα πρόσωπα των πρώην φίλων του. Φεύγει από την Αθήνα, πηγαίνει να ζήσει ως ερημίτης στο βουνό, παραπονούμενος πικρά για την πόλη και τους ανθρώπους της. Ορκίζεται να τους εκδικηθεί όλους.
Εν τω μεταξύ, ένας από τους άνδρες του Αλκιβιάδη έχει διαπράξει φόνο σε κρίση πάθους και ο Αλκιβιάδης ζητά έλεος για τη ζωή του καθώς καταδικάστηκε σε θάνατο. Ο Αλκιβιάδης προσπαθεί να τον σώσει υποστηρίζοντας ότι ένα έγκλημα πάθους δεν πρέπει να επιφέρει τόσο αυστηρή ποινή όσο ο φόνος εκ προμελέτης, αλλά καταλήγει να ενοχλεί τόσο πολύ τη Σύγκλητο που τον εξορίζουν. Φεύγει και σχεδιάζει να συγκεντρώσει στρατό για να επιτεθεί στην Αθήνα.[6]
Τέταρτη πράξη
Ο Τίμων έφυγε. Οι υπηρέτες του θρηνούν την αποχώρησή του, λυπημένοι που ο κύριός τους καταστράφηκε από τη γενναιοδωρία του. Ο Φλάβιος μοιράζει τα τελευταία του χρήματα και ξεκινάει να υπηρετήσει τον Τίμωνα στο δάσος. Ο Τίμων, εν τω μεταξύ, βρίσκεται στην ερημιά και στα όρια της τρέλας, ζει σε μια σπηλιά. Σκάβοντας για ρίζες για να τραφεί, ανακαλύπτει έναν θαμμένο θησαυρό και τον κρύβει, τώρα πια δεν τον χρειάζεται. Στη συνέχεια τον επισκέπτεται ο Αλκιβιάδης βαδίζοντας κατά της Αθήνας. Όταν ακούει την πρόθεση του Αλκιβιάδη να καταστρέψει την πόλη, του προσφέρει το μεγαλύτερο μέρος του θησαυρού του και τον προτρέπει να σφαγιάσει τους πάντες.
Στη συνέχεια, ο Τίμων δέχεται επισκέψεις από άλλους παλιούς γνωστούς του. Ο εξόριστος Απήμαντος επισκέπτεται τον Τίμωνα και επικρίνει το μίσος του προς τους ανθρώπους. Οι δύο άνδρες συζητούν αλλά καταλήγουν σε προσβολές και ο Απήμαντος φεύγει.
Πέμπτη πράξη
_-_Timon_of_Athens_-_RCIN_406725_-_Royal_Collection.jpg)
Τότε φτάνει ο Φλάβιος, που προσφέρει στον Τίμωνα τα τελευταία του χρήματα και θρηνεί τη μοίρα του πρώην αφέντη του. Συγκινημένος ο Τίμων συνειδητοποιεί ότι ο Φλάβιος ήταν ο μόνος έντιμος άνθρωπος που γνώρισε και ο μόνος που αξίζει να σωθεί. Ο Τίμων του δίνει χρυσάφι ως ανταμοιβή για την πίστη του και τον διατάζει να φύγει.
Όταν έμαθαν για τον θαμμένο θησαυρό, ο ποιητής και ο ζωγράφος φτάνουν στη σπηλιά του Τίμωνα, αλλά αυτός συνειδητοποιεί τις άπληστες προθέσεις τους και τους διώχνει. Μετά δίνει χρυσάφι σε δύο εταίρες στην ακολουθία του Αλκιβιάδη για να μεταδώσουν ασθένειες και σε κάποιους ληστές. Αργότερα ο Φλάβιος επιστρέφει με δύο άρχοντες που προσπαθούν να πείσουν τον Τίμωνα να επιστρέψει στην Αθήνα, καθώς πιστεύουν ότι η παρουσία του στην πόλη θα μπορούσε να αποτρέψει την επικείμενη επίθεση του Αλκιβιάδη. Ο Τίμων αρνείται και τους διώχνει λέγοντας να πάνε να κρεμαστούν.
Ο Αλκιβιάδης φτάνει στις πύλες της Αθήνας. Οι άρχοντες προσπαθούν να υπερασπιστούν την πόλη, εξηγώντας ότι δεν προσέβαλαν όλοι στην Αθήνα τον Αλκιβιάδη και τον Τίμωνα και ζητούν να έρθει ο Αλκιβιάδης στην πόλη ειρηνικά. Ο Αλκιβιάδης συμφωνεί και τιμωρεί μόνο εκείνους που πρόσβαλαν τον ίδιο και φέρθηκαν με αχαριστία προς τον Τίμωνα. Τότε φτάνει ένας στρατιώτης με νέα ότι ο Τίμων πέθανε ολομόναχος, στη σπηλιά του. Το έργο τελειώνει με τον Αλκιβιάδη να διαβάζει την επιτάφια επιγραφή που έγραψε ο Τίμων για τον εαυτό του.
«Εδώ κείται άθλια από ψυχήν άθλια κλεμμένη σκόνη, μη ζητάς τ΄ όνομα. Κακό κακούς να σας σκοτώνει.
Ο Τίμων κείται: ζωντανός μίσησα τους ανθρώπους. Βλαστήμα με, μα διάβαινε, μακριά απ΄ αυτούς τους τόπους».[7]
Μεταφράσεις στα ελληνικά
Επεξεργασία- Τίμων ο Αθηναίος, μετάφραση: Άγγελος Βλάχος (Σαικσπείρου, ἀριστουργήματα, κατ' ἔμμετρον μετάφρασιν Ἀγγ. Βλάχου, Αθήνα, 190)
- Τίμων ο Αθηναίος, μετάφραση: Βασίλης Ρώτας, εκδόσεις Επικαιρότητα, 1997
- Τίμων ο Αθηναίος, μετάφραση: Ερρίκος Μπελιές, εκδόσεις Κέδρος, 2006
- Τίμων ο Αθηναίος, μετάφραση: Αλέξανδρος Κοέν, εκδόσεις ΥΠΕΡΙΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΘΕΑΤΡΟΥ, 2015[8]
Διασκευές
ΕπεξεργασίαΟ Χένρι Πέρσελ συνέθεσε μια ομώνυμη όπερα το 1694, βασισμένη στην τραγωδία του Σαίξπηρ.
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ 1,0 1,1 «Τίμων ο Αθηναίος Ουίλλιαμ Σαίξπηρ & Τόμας Μίντλτον - ΘΕΑΤΡΟ REX - ΣΚΗΝΗ «ΜΑΡΙΚΑ ΚΟΤΟΠΟΥΛΗ» - Εθνικό Θέατρο». www.n-t.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2024.
- ↑ «Timon of Athens: Full Book Summary». SparkNotes (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2024.
- ↑ Ο Πλούταρχος αναφέρει πως μετά την ήττα στο Άκτιο ο Αντώνιος εγκατέλειψε την πόλη και τους φίλους του, και κατασκεύασε ένα κτίσμα στη θάλασσα απομονωμένο με επιχωμάτωση για να ζει εκεί μακριά από όλους. Έλεγε πως αγαπούσε και μιμούνταν τη ζωή του Τίμωνα επειδή είχε πάθει τα ίδια μ' αυτόν. Την ιστορία διάβασε ο Σαίξπηρ την εποχή που έγραφε τον Αντώνιο και Κλεοπάτρα.
- ↑ «Timon of Athens». Shakespeare Birthplace Trust. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2024.
- ↑ «Timon of Athens Summary». No Sweat Shakespeare (στα Αγγλικά). 12 Αυγούστου 2011. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2024.
- ↑ «The plot | Timon of Athens | Royal Shakespeare Company». www.rsc.org.uk (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2024.
- ↑ Shakespeare, William. «Timon of Athens: Synopsis & Plot Summary». www.playshakespeare.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2024.
- ↑ ΤΙΜΩΝ Ο ΑΘΗΝΑΙΟΣ.