Χέλμουτ Καρλ Μπέρνχαρντ φον Μόλτκε

Ο Χέλμουτ Καρλ Μπέρνχαρντ Γκραφ φον Μόλτκε, (γερμ. Helmuth Karl Bernhard Graf von Moltke, ελλην. Χέλμουτ Κάρολος Βερνάρδος Κόμης φον Μόλτκε, 1800-1891) ήταν Πρώσος στρατιωτικός (στρατάρχης) του πρωσικού στρατού. Ήταν μία από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές φυσιογνωμίες του 19ου αιώνα.

Χέλμουτ Καρλ φον Μόλτκε
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Helmuth Karl Bernhard Graf von Moltke (Γερμανικά)
Γέννηση	26  Οκτωβρίου 1800 Πάρτσιμ
Θάνατος	24  Απριλίου 1891 Βερολίνο
Χώρα πολιτογράφησης	Βασίλειο της Πρωσίας
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Γερμανικά
Σπουδές	Πρωσική Στρατιωτική Ακαδημία
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	συγγραφέας αξιωματικός ιστορικός πολιτικός
Περίοδος ακμής	1819
Πολιτική τοποθέτηση
Πολιτικό κόμμα/Κίνημα	Γερμανικό Συντηρητικό Κόμα και Συντηρητικό Κόμμα
Οικογένεια
Γονείς	Φρίντρηχ βον Μόλτκε
Αδέλφια	Auguste Brist
Οικογένεια	Moltke
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Βαθμός/στρατός	στρατηγός και Στρατάρχης/Πρωσικός Στρατός
Πόλεμοι/μάχες	Γαλλοπρωσικός πόλεμος, Second Schleswig War και Αυστρο-πρωσικός πόλεμος
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	μέλος του Ράιχσταγκ της Γερμανικής Αυτοκρατορίας (1871–1891) μέλος της Βουλής των Κυρίων της Πρωσίας (από 1872) Member of the Customs Parliament
Βραβεύσεις	Ιππότης του Τάγματος του Αγίου Αλεξάνδρου Νιέφσκι Τάγμα του Μαύρου Αετού Επίτιμος πολίτης του Βερολίνου Επίτιμος πολίτης του Μονάχου Μεγαλόσταυρος του Αυτοκρατορικού Τάγματος του Λεοπόλδου Τάγμα της Αξίας για τις Τέχνες και Επιστήμες Τάγμα της Αγίας Άννης, Α΄ Τάξη Τάγμα του Λευκού Αετού (Ρωσική Αυτοκρατορία) τάγμα του Αγίου Ανδρέα Τάγμα του Αγίου Γεωργίου, Β΄ Τάξη Μεγαλόσταυρος του Στρατιωτικού Τάγματος της Σαβοΐας Τάγμα του Αγίου Στεφάνου της Ουγγαρίας
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα

Βιογραφία

Πρώιμα χρόνια

Ο Χ.Κ. φον Μόλτκε γεννήθηκε στις 26 Οκτωβρίου του 1800 στη πόλη Πάρτσιμ του Μεκλεμβούργου-Σβερίν το 1800. Ήταν γιος του Φρειδερίκου Φιλίππου Βίκτορα φον Μόλτκε (Friedrich Philipp Victor von Moltke, 1768–1845) απόστρατου λοχαγού του πρωσικού στρατού και στη συνέχεια αντιστράτηγου της Δανιμαρκίας (το τότε βασίλειο της Δανίας). Ακολουθώντας στρατιωτική καριέρα σπούδασε αρχικά στη Στρατιωτική Σχολή της Κοπεγχάγης. Το 1818 αν και έφερε τον βαθμό του υπολοχαγού του βασιλικού δανικού στρατού αποφάσισε να παραιτηθεί για να καταταγεί στον πρωσικό στρατό με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού όπου και τοποθετήθηκε στο 8ο σύνταγμα πεζικού. Στη συνέχεια το 1822 υπηρέτησε στο Γενικό Επιτελείο Στρατού, απ΄ όπου και συμπλήρωσε τις σπουδές του στη Στρατιωτική Πρωσική Ακαδημία του Βερολίνου την περίοδο 1823 - 1826. Αποφοιτώντας επανήλθε στο Γενικό Επιτελείο όπου το 1835 προήχθη στο βαθμό του λοχαγού.

Δράση στον οθωμανικό στρατό

Την εποχή εκείνη όταν ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β' ζήτησε συμβούλους για τον εκσυγχρονισμό του οθωμανικού στρατού επιλέχθηκε ο Μόλτκε ως πλέον από τους αρίστους για τον σκοπό αυτό ο οποίος και αποδέχθηκε την επιλογή του. Έτσι μεταβαίνοντας στη Κωνσταντινούπολη και σπουδάζοντας την τουρκική γλώσσα και ταξιδεύοντας σε διάφορες περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σχημάτισε σαφή εικόνα περί της στρατιωτικής κατάστασης και των πλημμελών μέχρι ανύπαρκτων οχυρώσεων όπου και εισηγήθηκε μια μεγάλη σειρά μέτρων αναμόρφωσης σε ευρωπαϊκά πρότυπα. Ειδικότερα επισκεπτόμενος τις περιοχές Ρουχτσούκ, Σιλιστρία, Βάρνα, Σούμλα αλλά και Δαρδανέλια εισηγήθηκε πρόσθετες οχυρωματικές γραμμές και τοπογραφίες αυτών.

Παράλληλα ηγήθηκε της μεγάλης εκστρατείας κατά των Κούρδων, καθώς και στη Συρία κατά του επαναστάτη Ιμπραήμ όπου ολοκλήρωσε νικηφόρα. Στη συνέχεια όταν επαναστάτησε ο Μωχάμετ Αλή της Αιγύπτου, αρχικά παραιτήθηκε της ηγεσίας μετά τη διαφωνία που είχε ως προς τον τρόπο της εκστρατείας εναντίον του τελευταίου με τον Τούρκο αρχιστράτηγο Χαφίς Πασά, περιοριζόμενος μόνο ως διοικητής πυροβολικού. Έτσι μετά την πρώτη αποτυχία των σουλτανικών στρατευμάτων κλήθηκε ν΄ αναλάβει την ηγεσία. Στη δεύτερη αυτή επιχείρηση, μάχη του Νισίμπ και ο ίδιος απέτυχε όπου και αναγκάσθηκε ηττημένος να επιστρέψει στη Κωνσταντινούπολη. Επειδή όμως ο Σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ είχε ήδη δολοφονηθεί επέστρεψε απ΄ ευθείας στο Βερολίνο (Δεκέμβριος του 1839).

Δράση στον πρωσικό στρατό

Με την επιστροφή του στο Βερολίνο ο Μόλτκε (το 1840) τοποθετήθηκε ως επιτελικός αξιωματικός στο Επιτελείο του 4ου Σώματος του πρωσικού στρατού. Τον έτος αυτό νυμφεύτηκε την αγγλίδα Μαρία Έλενα Μπερτ. Το 1845 παρέμεινε στη Ρώμη ως υπασπιστής του πρίγκιπα Ερρίκου της Πρωσίας που διέμενε εκεί ως ασθενής. Παράλληλα κατά την περίοδο της εκεί παραμονής του ασχολήθηκε με την τοπογράφηση της γύρω περιοχής της Ρώμης με την οποία και παρέσχε μεγάλη υπηρεσία στην ιστορική και αρχαιολογική εξερεύνησή της.

Το 1855 φέροντας τον βαθμό του συνταγματάρχη ορίσθηκε πρώτος υπασπιστής του πρίγκιπα Φρειδερίκου Γουλιέλμου, του μετέπειτα αυτοκράτορα Φρειδερίκου Γ΄με τον οποίο και επισκέφθηκε τη Ρωσία την Αγγλία και τη Γαλλία. Το 1856 προάχθηκε σε υποστράτηγο και το 1858 ανέλαβε Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου του στρατού.
Το 1864 κατέχοντας το βαθμό του αντιστρατήγου και ως αρχηγός του Γενικού Επιτελείου διεξήγαγε τον κατά της Δανίας επιτυχή πόλεμο, υπό την αρχιστρατηγία του Φρειδερίκου Καρόλου. Δύο χρόνια αργότερα έχοντας προαχθεί σε στρατηγό διεύθυνε τις κατά της Αυστρίας στρατιωτικές επιχειρήσεις.

Το 1870 υπήρξε ο κύριος οργανωτής της επιστράτευσης του γερμανικού στρατού, τόσο της συγκέντρωσης όσο και της ταχύτατης μεταφοράς του στο μέτωπο για τη διεξαγωγή του Γαλλοπρωσικού πολέμου (1870-1871). Παρά την τότε ηλικία του, 70 ετών, ανέλαβε ο ίδιος τη διεξαγωγή του πολέμου καταφέρνοντας να άγει αυτόν σε νικηφόρα κατάληξη. Τον Ιούνιο του 1871 σε αναγνώριση των μεγάλων υπηρεσιών του προς την πατρίδα του προήχθη σε στρατάρχη. Τον δε Οκτώβριο του ίδιου έτους όταν ο λαός τον αποθέωσε ως νικητή στρατάρχη του απονεμήθηκε ο τίτλος του κόμητος.

Παρά ταύτα συνέχισε και παρέμεινε αρχηγός του Γενικού Επιτελείου για ακόμη 17 χρόνια με πλήρη ενεργητικότητα. Μόνο δε κατά τα έξι τελευταία χρόνια περιορίστηκε σε δευτερευούσης σημασίας ζητήματα, όταν και αντικαταστάθηκε από τον στρατηγό κόμη Άλφρεντ φον Βάλντερζεε (Alfred von Waldersee). Τελικά αποσύρθηκε από την ενεργό υπηρεσία στις 9 Αυγούστου του 1888.

Αρχές του Μόλτκε

Ο Στρατάρχης Μόλτκε ως αρχηγός του επιτελείου υπήρξε για μακρύ χρόνο διδάσκαλος μεγάλου αριθμού αξιωματικών που εκπαιδεύτηκαν σε υγιείς αρχές στρατηγικής και πολεμικής τακτικής είτε σε ασκήσεις επί χάρτου που πρώτος εισήγαγε είτε με επιτελικά ταξίδια σε υποθετικές εκστρατείες με παράλληλη εκπαίδευση. Για το σκοπό αυτό εξέλεγε απλά θέματα δοκιμασίας σύμφωνα πάντα με τη φύση του εκάστοτε πολέμου απαιτώντας από τους επιτελείς του λύσεις που να προέρχονται από σαφείς και υγιείς κρίσεις με απλούς τρόπους ενέργειας μεταφοράς, ανάπτυξης, επίθεσης, προέλασης, απόκρουσης, σύμπτυξης, υποχώρησης, ανασυγκρότησης, κ.λπ., όπου και στη συνέχεια απαιτούσε την εκτέλεση των αποφάσεων με αποφασιστικότητα.
Στις διαταγές απαιτούσε λακωνική, απλή και καταληπτή φρασεολογία που προκαλούσε ανεξάλειπτη εντύπωση και που παρέμεινε κλασσική. Ουδέποτε επέτρεψε έκδοση διαταγής που να προσέβαλε τη φιλοτιμία διοικητή μονάδας. Ένα από τα βασικά του αξιώματα ήταν ότι καθένας που λάμβανε διαταγή θα έπρεπε να καθορίσει εξ αρχής με σαφήνεια την υφιστάμενη κατάσταση και επιδιώκοντας τον αντικειμενικό σκοπό αυτής να δράσει ελεύθερα με οποιονδήποτε μέσο φτάνει να διατηρούσε τη συνεργασία της μονάδας του που διοικούσε με τις άλλες φίλιες δυνάμεις. Με το αξίωμα αυτό αλλά και τη γενικότερη διδασκαλία του, το επιτελείο του κατέστη φυτώριο λαμπρών αξιωματικών με ανώτερη μόρφωση και κρίση άξιοι για διοίκηση που διακρίθηκαν αργότερα.

Καινοτομίες του Μόλτκε

Δύο από τα σημαντικότερα και πρωτοποριακά έργα του Επιτελείου του Μόλτκε ήταν αφενός στη βαρύτητα που έδινε στη τοπογραφία των θεάτρων των επιχειρήσεων με συνέπεια την εκπόνηση των λεπτομερειακών στρατιωτικών χαρτών και αφετέρου η πρόβλεψη όλων των πιθανών πολεμικών επιχειρήσεων με ανάλογη σύνταξη και καταρτισμό πλήθους σχεδίων εκστρατείας με κάθε λεπτομέρεια και κατά όπλο, πεζικού, ιππικού και πυροβολικού, καθώς και κατά εποχή. Ήταν ο πρώτος που εισήγαγε τον χρωματισμό των φίλιων δυνάμεων με μπλε χρώμα και των εχθρικών με κόκκινο, στους επιχειρησιακούς χάρτες που έχει καθιερωθεί παγκοσμίως μέχρι σήμερα καθώς και τον επί χάρτου συμβολισμό των στρατιωτικών μονάδων αντί της πλήρους εγγραφής των ονομάτων τους.
Ιδιαίτερα σημαντική βαρύτητα απέδιδε επίσης στην επιστράτευση και στη στρατηγική συγκέντρωση των επιστράτων εξαρτωμένων εκ των περιοχών και των προθέσεων του εχθρού. Ήταν ο πρώτος που εισήγαγε την ανάγκη οι επιτελείς στρατηγοί να γνωρίζουν και να μελετούν την πολιτική, τη διπλωματική, την οικονομική και τη στρατιωτική κατάσταση όλων των χωρών της Ευρώπης, καθώς και τους εξοπλισμούς, τους στόχους και τη δυναμική εκάστης. Με βαθιά γνώση των παραπάνω εκπονούνταν και τα σχέδια επιχειρήσεων καθώς και οι προτάσεις που υποβάλλονταν από τους επιτελείς προς τον αρχιστράτηγο προς έγκριση. Στη συνέχεια αυτών ακολουθούσε η προετοιμασία εφαρμογής της στρατιωτικής ενέργειας που είχε αποφασιστεί σε όλες τις λεπτομέρειες των αντίστοιχα υφισταμένων σχεδίων επιστράτευσης και συγκέντρωσης. Ο ίδιος ο στρατάρχης φον Μόλτκε υποστήριζε πως οποιαδήποτε λάθη αν συμβούν στο στάδιο της επιστράτευσης και συγκέντρωσης είναι αδύνατον να επανορθωθούν σε όλη τη διάρκεια της μετέπειτα εκστρατείας ή άλλης πολεμικής επιχείρησης.

Μια άλλη σπουδαία καινοτομία που εφήρμοσε ο στρατάρχης Μόλτκε, όπως αυτή αποδεικνύεται από τη μελέτη των επιχειρησιακών χαρτών του επιτελείου του καθώς και η μεγαλοφυΐα του, ήταν η διάκριση της κάθε επιχείρησης σε κλιμακούμενα στάδια (φάσεις), όπου κάθε στάδιο περιελάμβανε επιμέρους εναλλακτικούς σχεδιασμούς δράσης ανάλογα με τις πιθανές τροπές που μπορούσαν να συμβούν και σε τρόπο όμως που να συγκλίνουν για την εφαρμογή του επόμενου σταδίου με διατηρούμενη τη συνοχή των φίλιων δυνάμεων.
Η σπουδαιότητα της επιτελικής αυτής καινοτομίας διαφαίνεται από το γεγονός ότι απέκλειε περίπτωση αιφνιδιασμού αφού όλες οι πιθανές τροπές ήταν προβλέψιμες.

Το τέλος

Όταν αποσύρθηκε της ενεργού υπηρεσίας αρχικά διέμενε στο κτήμα του στο Κράιζαου, κοντά στο Γκαίρλιτς, που είχε αγοράσει το 1868, το έτος που πέθανε η σύζυγός του, που επισκεπτόταν κάθε Καλοκαίρι από το 1871, στο οποίο είχε κτίσει την έπαυλή του, διευθύνοντας την καλλιέργεια του κτήματος και φροντίζοντας παράλληλα για την υγεία και την εκπαίδευση των χωρικών. Υπήρξε λάτρης της αρχαιολογίας, της ιστορίας, της μουσικής και του θεάτρου, πολυμαθέστατος, μιλούσε επτά γλώσσες (δανική, γερμανική, αγγλική, γαλλική, ιταλική, ισπανική και τουρκική). Λίγους μήνες μετά τον εορτασμό των ενενήκοντα γενεθλίων του πέθανε στο Βερολίνο σε κρατικό μέγαρο που τιμής ένεκεν του είχε παραχωρηθεί ως κατοικία, στις 24 Απριλίου του 1891 σε γενικό πένθος. Την τελευταία εκείνη ημέρα την είχε διέλθει όλως καλώς, μετά το δείπνο του άκουγε μουσική όταν ξαφνικά έπεσε από την καρέκλα του αφήνοντας ελαφρό στεναγμό.

Ο Στρατάρχης Χέλμουτ Κάρολος Κόμης φον Μόλτκε πέθανε με την ικανοποίηση ότι η πολυμάθειά του, το οργανωτικό του πνεύμα, η μέθοδος διδασκαλίας του, το αυστηρό του ύφος και η επιβολή του χαρακτήρα του δημιούργησαν τον ισχυρότερο στρατό της εποχής του, το ισχυρότερο όργανο επιβολής της Γερμανικής Αυτοκρατορίας.

Κριτικές

Κανείς δεν μπορεί ν΄ αμφισβητήσει ότι στην περίοδο των εκστρατειών του 1866 καθώς και σ΄ εκείνη του 1870 η τύχη της Γερμανίας εξαρτήθηκε από τον φον Μόλτκε. Ειδικότερα στην εκστρατεία του 1866 με την έγκαιρη διακοπή της που επιτεύχθηκε με τη βοήθεια του πρίγκιπα φον Βίσμαρκ, παρά την αντίθετη άποψη τόσο του αυλικού όσο και του ανωτάτου στρατιωτικού περιβάλλοντος απέφυγε ένα διμέτωπο πόλεμο στην Αυστρία και στο Ρήνο, με δεδομένο ότι η Γαλλία είχε ήδη αρχίσει τη στρατιωτική προπαρασκευή της. Στη δε εκστρατεία του 1870 κρίνοντας κανείς την αβέβαιη και αντιφατική κατάσταση από τις πληροφορίες περί του εχθρού που είχε προκύψει, ευρισκόμενος ο πρωσικός στρατός μέσα σε μια ξένη χώρα με εχθρικό πληθυσμό που είχε κηρύξει πόλεμο εξόντωσης του επιδρομέα, φθάνει στο συμπέρασμα να θεωρήσει ότι οι διαταγές που εξέδιδε «πήγαζαν από μαντικές ικανότητες», ως απόρροια της εξαίρετης αποφασιστικότητάς του.
Και όμως διαφάνηκε ότι ο στρατάρχης Μόλτκε υπήρξε μαθητής των θεωριών, των μεθόδων και της στρατηγικής του Μεγάλου Ναπολέοντα, που δυστυχώς οι Γάλλοι φαίνεται πως είχαν εγκαταλείψει και λησμονήσει σε βάρος των ίδιων τους συμφερόντων.

Ο Στρατάρχης Χέλμουτ Κάρολος φον Μόλτκε τόσο ως στρατιωτικός όσο και ως άνθρωπος υπήρξε φυσιογνωμία ιδιαίτερα εξαιρετική όχι μόνο για τη Γερμανία αλλά και στην παγκόσμια στρατιωτική ιστορία. Υπήρξε σπουδαίος οργανωτής, διδάσκαλος και λαμπρός οδηγός στρατού σε διάρκεια πολέμου. Ηθικός με όλη τη σημασία της λέξης, ευγενικός, μελετηρός της διεθνούς κατάστασης, αλλά και αυστηρός τηρητής του στρατιωτικού καθήκοντος που δεν παρεξέκλινε ποτέ σ΄ όλη του την καριέρα. Ηγούνταν με ευθύτητα προς τους ανωτέρους του, αυστηρός και προστατευτικός προς τους κατωτέρους του, επιδεικνύοντας αντικειμενικότητα και χωρίς να χαρίζεται σε κανένα λόγω συμπάθειας.

Οδήγησε το στρατό του «εν ειρήνη» και «εν πολέμω» πάντα ως εκτελεστής και μόνο των εντολών που ελάμβανε από τον Βασιλέα του, ως υπο-τεταγμένος κατά συνθήκη και όρκο. Στη πραγματικότητα οι εντολές και τα σχέδια του Βασιλέως ήταν δικές του προτάσεις μετά από πολύ μελέτη και εργασία, που είχαν προηγουμένως υιοθετηθεί. Ουδέποτε όμως σκέφθηκε να ταπεινώσει τον Βασιλέα του, το αντίθετο μάλιστα προβάλλοντας αυτά ως έμπνευση του Βασιλέως πετύχαινε αφενός την άμεση εκτέλεσή τους υπό των υφισταμένων του διοικητών και αφετέρου την περισσή εδραίωση και αγάπη του στρατού στον ανώτατο ηγέτη του.
Μία μόνο ήταν πάντα η σκέψη του, το πώς ο πρωσικός στρατός να νικήσει και να νικήσει καθιστάμενος έτσι αήττητος ως ομοιογενές όργανο της κυριαρχικής θέλησης του πρωσικού έθους που εκπροσωπούνταν στο πρόσωπο του Βασιλέως. Ενδεικτικό αυτής της ψυχικής αρετής του ήταν ότι παρά τη μεγάλη του ηλικία παρέμεινε σεβαστός στην εκτίμηση του γερμανικού στρατού, διατηρώντας τη θέση του και μετά την ενοποίηση της Γερμανίας και την ανακήρυξη της Γερμανικής Αυτοκρατορίας που ευτύχησε να δει αμέσως μετά τη δική του μεγάλη στρατιωτική επιτυχία.

Τίποτα δεν μπόρεσε να κλονίσει τη σταθερότητα του χαρακτήρα του, λοιδορίες, συκοφαντίες αλλά και επιβουλές που δέχθηκε ένεκα της θέσης του συντρίβονταν στις γρανιτένιες αρετές του για τις οποίες τον εμπιστεύονταν, όχι μόνο ο Αυτοκράτορας, αλλά και ο Καγκελάριος καθώς και ο υπουργός Πολέμου, που αποδείχτηκαν και οι μεγάλοι αναμορφωτές πρώτα του πρωσικού και μετέπειτα του γερμανικού αυτοκρατορικού στρατού.

Συγγραφικό έργο

Ο Στρατάρχης κόμης φον Μόλτκε εκτός από σπουδαίος στρατηλάτης των νεοτέρων χρόνων υπήρξε και σημαντικός ιστορικός συγγραφέας. Στα κυριότερα των έργων που συνέγραψε περιλαμβάνονται τα ακόλουθα:

• "Επιστολές επί της κατάστασης και των εν Οθωμανική Αυτοκρατορία γεγονότων κατά τα έτη 1835-1939"
• "Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος στην Ευρωπαϊκή Τουρκία του 1828-1829".
• "Η Ιταλική εκστρατεία του 1859".

Επίσης συμμετείχε στο μεγάλο επιτελείο ιστορικών της συγγραφής του Αυστροπρωσικού πολέμου και του Γαλλοπρωσικού πολέμου.

• Υπό τον τίτλο "Επιστολές από Ρωσία" δημοσιεύτηκαν οι επιστολές που είχε ο Μόλτκε αποστείλει στη σύζυγό του την περίοδο που βρισκόταν στη Ρωσία το 1887 και το 1893.
• Μετά το θάνατο του στρατάρχη το Μεγάλο Επιτελείο της Γερμανικής Αυτοκρατορίας εξέδωσε "Τα στρατιωτικά επιτεύγματα του Μόλτκε", το 1911, με πλήθος τοπογραφημάτων και σχεδίων επιχειρήσεων.

Πηγές

• "Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια" τόμ. ΙΖ΄, σελ. 306.
• "Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου" τόμ. 13ος, σελ. 715.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Χέλμουτ φον Μόλτκε στην Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα
• Ηγέτες και δεδομένα μαών: Κόμης Χέλμουτ φον Μόλτκε υπό Kimberly J. Largent
• Μόλτκε, Χέλμουτ Κάρολος Βερνάρδος κόμης φον (1800-91)
• Παραθέσεις από Χέλμουτ φον Μόλτκε.
• Εργασίες του Χέλμουτ φον Μόλτκε 1800-1891
• Ο Γαλλογερμανικός πόλεμος του 1870-71 από τον Χέλμουτ φον Μόλτκε at archive.org
• Προβλήματα τακτικής από 1858-1882 υπό Μόλτκε υπό του Χέλμουτ φον Μόλτκε at archive.org

Περαιτέρω ανάγνωση

• Επιστολές του Στρατάρχη Κόμη Χέλμουτ φον Μόλτκε στη μητέρα του και τα αδέρφια του: Μεταφράστηκε από Κλάρα Μπελ και τον Henry W. Fischer (1891)
• Επιστολές του Στρατάρχη Κόμη Χέλμουτ φον Μόλτκε στη μητέρα του και τους αδελφούς του (1892)
• Δοκίμια, ομιλίες, και απομνημονεύματα του στρατάρχη κόμη Χέλμουτ φον Μόλτκε (1893)
• Bucholz, Arden. Ο Μόλτκε και οι γερμανικοί πόλεμοι, 1864-1871, Palgrave Macmillan, 2001. ISBN 0-333-68757-4
• Friedrich, Otto. Επί του αίματος και του σιδήρου: Από Μπίσμαρκ στον Χίτλερ, επιπτώσεις της Οικογένειας του φον Μόλτκε στη γερμανική ιστορία, πρώτη έκδοση. Νέα Υόρκη: HarperCollins, 1995. ISBN 0-06-092767-4
• Macksey, Kenneth. Από Θρίαμβος για καταστροφή: Τα μοιραία λάθη της γερμανικής στρατηγία από Moltke να Guderian, Mechanicsburg, Πενσιλβάνια: Βιβλία την Panasonic, 1996. ISBN 1-85367-244-0
• Wilkinson, Spenser (επιμ.). Στρατιωτική Αλληλογραφία του Μόλτκε, 1870-71, Ashgate Publishing, 1991. ISBN 0-7512-0040-9
• Martin van Creveld. Η τέχνη του πολέμου: πόλεμος και στρατιωτική σκέψη, Cassell & Co στο Λονδίνο, 2000 ISBN 0-304-35264-0(σελ. 109)
• Martin van Creveld. Πολεμικός Εφοδιασμός: Logistics από Wallenstein να Patton, Cambridge University Press, Cambridge, 1977 ISBN 0-521-29793-1
• Rothenburg, Gunther Ε. "Moltke, Σλίφεν και το Δόγμα του Στρατηγικού Περιβάλλοντος", του Πίτερ Paret, ed., Δημιουργών της σύγχρονης στρατηγικής από Μακιαβέλι για την πυρηνική εποχή. Princeton University Press, 1986.
• Holborn, Hajo. "Η Πρωσο-Γερμανική Σχολή: M6/23/2004oltke και η άνοδος του Γενικού Επιτελείου," του Πίτερ Paret, εκδ., Makers της σύγχρονης στρατηγικής από Μακιαβέλι για την πυρηνική εποχή.. Princeton University Press, 1986.
• Delbrück, Χανς. "Ο Μόλτκε" στη σύγχρονη στρατιωτική ιστορία του Delbrück. Πανεπιστήμιο του Τύπου της Νεμπράσκας, 1997.
• Bucholz, Arden. Ο Μόλτκε και η γερμανική πολέμων, 1864-1871. Το ST Τύπος Martin, 2000.
• Bucholz, Arden. Μόλτκε, Σλίφεν επί του πρωσικού πολέμου και Σχεδιασμού. Berg Publishers, 1991.
• Hughes, ο Daniel. Ο Μόλτκε στην Τέχνη του Πολέμου. Novato, Καλιφόρνια: Presidio, 1993.
• Kessel, Eberhard. Μόλτκε. Στουτγκάρδη: KF Koehler, 1957.
• Kessel, Eberhard. Moltkes erster Feldzug. Βερολίνο: ES Mittler, 1939.
• Kessel, Eberhard. Ο Χέλμουτ φον Μόλτκε Briefe. 2δ. ed. Η Deutsche Verlags Anstalt, 1960.
• Kessel, Eberhard. Moltke Gespraeche. Χανσεατική Verlasanstalt, 1940.
• Dressler, Friedrich. Ο Μόλτκε στο σπίτι του. John Murray, 1907.
• Craig, Gordon. Η Μάχη της Koeniggraetz. Lippincott, 1964.
• Howard, Michael. Ο Γαλλο-Πρωσικός Πόλεμος. Collier Books, 1969.
• Wawro, Geoffrey. Ο Αυστρο-πρωσικός πόλεμος. Cambridge University Press, 1996.
• Peschke, Rudolf. Moltkes Stellung zur Politik bis zum Jahr 1857. Μέγιστη Schmeresow, 1912.
• Foerster, Rolland Γ. Generalfeldmarschall φον Μόλτκε: Bedeutuing und Wirkung. R. Oldenbourg, 1991.
• Grosser Generalstab, ed. Moltkes Gesammelte Schriften und Denkwürdigkeiten. 8 τόμοι. ES Mittler, 1892.
• Grosser Generalstab, ed. Moltkes Militaerische Werke. 13 τόμοι. ES Mittler, 1892-1912.
• Herre, Franz. Moltke: Der Mann und sein Jahrhundert. 2d ed. Η Deutsche Verlags Anstalt, 1984.
• Horst, Μαξ. Moltke, Leben und Werk σε Selbstzeugnissen. Λειψία: Dieterich'schen Verlagsbuchhandlung, 1930.
• Jaehns, Μαξ. Ο Στρατάρχης Μόλτκε 2 τόμοι. Ernst Hoffmann, 1900.
• Coumbe, Αρθούρος T. "Ο επιχειρησιακός έλεγχος του Γαλλο-πρωσικού πολέμου," Παράμετροι, Vol. 21, αρ. 2 (Καλοκαίρι 1991), σσ. 295-307.